Skip to content

Skip to table of contents

Makwezru Rutherford a bekaka wukaneli a nhlengeletanwini leyikulu a Cedar Point, Ohio, hi 1919

1919—Ku Khaluta Dzana Dzra Malembe

1919—Ku Khaluta Dzana Dzra Malembe

HI 1919, Yimpi Leyikulu, leyi ntsrhaku yi vitaniwiki Yimpi Ya Ku Sungula Ya Misava, a yi gamile. Yimpi leyo yi teke mune wa malembe ni ku tlula. Kutani a ku heleni ka 1918, matiko ma tsrhike ku lwa, nakone hi 18 ka Janeru wa 1919 ma tlhanganile ka Nhlengeletanu ya Paris Ya Ku Byala Ku Zrula. Ka nhlengeletanu yoleyo, hi 28 ka Junyu wa 1919, ku tsrimbiwe Xipfumelelanu xa Versalhes, lexi yimisiki yimpi hi ku helela makazri ka matiko lawa a ma lwisana na Alemanha.

Xipfumelelanu lexo xi tlhele xi yentxa leswaku ku simekiwa nhlengeletanu leyi vitaniwaka Ntwananu Wa Matiko. Nkongometo wa yone a wu li “ku kutxa matiko ya misava hinkwayu leswaku ma tizrisana, ni ku beka ku zrula ni nsizrelelo a misaveni hinkwayu”. Wukhongoti byinyingi bya Masonto byi seketele Ntwananu lowo. Huvo Ya Makezreke Ya Kriste Ya Le América yi dzrumise nhlengeletanu yoleyo yi ku i “Mfumu wa Xikwembu Nkulukumba misaveni lowu tikombisaka hi xivumbeko xa politika”. Huvo leyo yi zrumele vayimeli va yone ka Nhlengeletanu ya Paris Ya Ku Byala Ku Zrula. Mun’we wa vayimeli lavo a hlaye leswaku nhlengeletanu leyo yi “byale masungulo ya nguva yimpswha ka matimu ya Misava”.

Hakunene a nkameni lowo a ku sungula nguva leyimpswha, kambe a yi nga sunguliwi hi vhanu lava a va li ka nhlengeletanu liya ya ku byala ku zrula. Hi lembe dzra 1919, ku sungule nguva leyimpswha a ntizrweni wa ku zrezra loko Yehovha a nyike vhanu vakwe ntamu wa ku zrezra ku tlula minkama hinkwayu. Kambe swi zrange swi vilela leswaku ku va ni ku txintxa lokukulu ka xiyimu xa Swidondzri swa Bibele.

XIBOHO XA KU KAZRATA

Joseph F. Rutherford

Siku dzra Mugqivela wa 4 ka Janeru wa 1919, a dzri bekiwe leswaku ku ta khetiwa lava a va ta tizra swanga vafambisi va Sociedade Torre de Vigia de Bíblias e Tratados, ku nga leswi a swi yentxiwa lembe ni lembe. A nkameni wolowo, lweyi a a zrangela a makazri ka vhanu va Yehovha a a li Joseph Rutherford. Kambe hi nkama lowo, yene xikan’we ni vamakwezru van’wana va 7 a va khomiwile na va nga honanga ntxhumu, va petiwa a djele le Atlanta, Geórgia, E.U.A. Kutani, vamakwezru a va tivutisa va ku: ‘Xana vamakwezru lava khomiwiki va fanela ku tlhela va khetiwa? Kumbe a swi ta yampswa va siviwa?’

Evander J. Coward

Na a li djele, makwezru Rutherford a a kazrateka hi wumundzruku bya nhlengeletanu. A a swi tiva leswaku van’we ka vamakwezru a va navela leswaku ku khetiwa mun’wana akuva a mu siva. Kutani, a zrange a tsralela lava a va ta kumeka ka ntlhanganu wa ku hlawula vafambisi, a va kutxa ku beka makwezru Evander J. Coward leswaku a mu siva. Makwezru Rutherford a tsrale leswaku makwezru Coward a a li mhunu wa “ku zrula”, wa “ku tlhazriha” ni lweyi “a hisekaka Hosini”. Nambitanu, vanyingi va vone swi yampswa ku tsrhika 6 wa tihweti ti khaluta na va nga si na hlawula vafambisi vampswha. Na wone magqwetha ya vamakwezru lava a va li djele ma yime hi dzrodzro. Loko ku li kazri ku dokadokisaniwa, vamakwezru van’wana va tlhavekile.

Richard H. Barber

Kutani ku yentxeke swa kukazri, leswi Richard Barber a nga gama a swi fanisa ni ‘ku timela ka ndzrilo’. Mun’we wa vamakwezru a sekeleke, a ku: “Mine a ni gqwetha, kambe ka mhaka ya ku fambisana ni wululami, ni tiva xantxhumu mayelanu ni nawu wa lava ku dumbeka. Xikwembu Nkulukumba a djula hi va lava dumbekaka. Kutani a ni voni ndlela yin’wanyana leyi hi nga kombisaka ha yone ku dumbeka kwezru ku tlula kuva hi tlhela hi kheta ye makwezru Rutherford.”​—Ps 18:25.

Alexander H. Macmillan

Mun’we ka vamakwezru lava a va khomiwile, Alexander Macmillan, a game a dzrungula leswaku mundzruku ka kone, makwezru Rutherford a be khumbi dzra bohelo ledzri a a li ka dzrone, a ku: “Humexa voko.” Kutani makwezru Rutherford a mu nyikete telegrama. Macmillan a vone dzrungula dzra kone dzra ku goma, ledzri a hatliki a dzri twisisa. A dzri ku: “RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY NA SPILL MUFAMBISI VAZRAZRU VA KU SUNGULA VAYIMELI HA MI DZRUNGULA.” Mazritu lawa a ma tlhamuxela leswaku hinkwavu a va tlhele va khetiwa akuva va va vafambisi, kasi makwezru Joseph Rutherford na William Van Amburgh a va ta tama va va vayimeli va nhlengeletanu. Xileswo, makwezru Rutherford a a ta tama a zrangela a makazri ka vamakwezru.

KU NTSRHUNXIWA DJELE!

Na vamakwezru lava va 8 va ha li djele, Swidondzri swa Bibele swi hangalase xikombelo xa leswaku va ntsrhunxiwa. Xixixi lexi vamakwezru va viki naxu xi va yentxe va kuma ku tlula 700.000 wa vhanu va ku sinara xikombelo. Hi Wawuzrazru, 26 ka Marsu wa 1919, na xikombelo xi nga si na heketiwa a wuhosini, makwezru Rutherford ni vamakwezru lavan’wana lava a va zrangela va ntsrhunxiwile djele.

Loko a hoyozeliwa kaya, makwezru Rutherford a beke wukaneli. A te: “Na dumba leswaku leswi hi kumaniki naswu swe hi lulamisela ntsena kuva hi ta kota ku lwa ni swikazratu swimbeni leswi ha ha taka kumana naswu. Lexi a mi lwela xone a a nga li ntsena ku ntsrhunxa vamakwenu djele. A swi nga gameli kolanu . . . Ngopfu-ngopfu n’wine a mi lwela ku bekela Xihlayelamfuzri wumboni, nakone lava va hlangameliki va yamukele tovoko ledzrikulu.”

Leswi yentxekiki hi nkama wa ku thethisiwa ka vamakwezru swi nga hi pfuna ku vona leswaku Yehovha a a kongomisa mintxhumu. Hi 14 ka Mayu wa 1919, huvo leyi nga tlhela yi yavanyisa mhaka yavu yi te: “Vhanu lava nga zrambeliwa ka mhaka leyi . . . a va yavanyisiwanga hi wululami lebyi a byi va fanela. Xileswo, tsremo ledzra ku sungula a dzra ha tizri.” Phela, vamakwezru a va yavanyisiwile a ku sunguleni na va lumbetiwa leswaku va yentxe swihono leswikulu swinene. Xileswo, loko a ke hlayiwa leswaku va dzrivaleliwile ntsena kumbe malembe lawa va nga tsremeliwa ku pfaleliwa djele ma ta pumbiwa ntsena, a mabukwini a ku ta tama ka ha buya leswaku i swigevenga. Kambe a va ha zanga va lumbetiwa hi ntxhumu. Kutani, Judge Rutherford a tame a tizra swanga gqwetha ledzri a dzri yimelela vhanu va Yehovha a mahlweni ka Huvo Leyi Tlakukiki Ya Wuyavanyisi ya le Estados Unidos, leswi a swi yentxiki minkama ya ku tala loko a ntsrhunxiwile djele.

KU TIYIMISELA KU ZREZRA

Makwezru Macmillan a te: “Hi swi vonile leswaku a hi nge na ku tsrhama hi mavoko, hi yimela leswaku Hosi yi hi teka hi ya tilweni. A hi fanela ku yentxa xa kukazri akuva hi tiva leswi Hosi hakunene a yi djula swone.”

Kambe vamakwezru a ntsindzra a va nge na ku tlhelela ka mintizro yavu leyi a va ni malembe na va yi yentxa. Ha yini? Hikusa nkama lowu vamakwezru lavaya a va khomiwile, mitxhini leyi a yi tizriseliwa ku gandlisiwa mabuku a yi honeteliwile. Leswo a swi hetana ntamu. Kutani vamakwezru van’wana a va tivutisa leswi: ‘Swi li ntizro wa ku zrezra kutani we gama?’

Xana a ka ha li ni vhanu lava a va navela ku tiva dzrungula dzra Mfumu ledzri a dzri zrezriwa hi Swidondzri swa Bibele? Akuva ku hlamuliwa xivutiso lexo, makwezru Rutherford a vone leswaku i swa hombe ku beka wukaneli bya kukazri, lebyi a ku ta zrambiwa mani na mani ku ta ta byi yingela. Makwezru Macmillian a te: “Loko a ku nga buyanga mhunu, a swi ta djula ku hlaya leswaku ntizro wa ku zrezra a wu gamile.”

Hi 1919, jornali dzra le Los Angeles, Califórnia, dzri tivise wukaneli bya makwezru Rutherford lebyi liki “Ku Lavisela Ka Vhanu Lava Nga Nhlomulweni”

Kutani hi Sonto, 4 ka Mayu wa 1919, nambi leswi makwezru Rutherford a a vabya, a beke wukaneli lebyi a byi ku: “Ku Lavisela Ka Vhanu Lava Nga Nhlomulweni” a Los Angeles, Califórnia. Ku kumeke kolomu ka 3.500 wa vhanu nakone madzana-dzana man’wana a ma swi kotanga ku nhingena hi leswi a ku talile. Mundzruku ka kone, ku tlhele ku kumeka vhanu lava tlulaka 1.500. Kutani a nhlamulo a yi tikomba​—vhanu a va ha swi djula ku tiva xihlayelamfuzri!

Leswi vamakwezru va gamiki va swi yentxa swi khumbe mazrezrela ya Timboni ta Yehovha ku ta tlhasa namunhla.

KU LULAMELA NTIZRO LOWU A WA HA BUYA

Xihondzro Xa Ku Zrindzra xa 1 ka Agoxto wa 1919 (hi xinghiza) xi tivise leswaku a ku sunguleni ka Setembru a ku ta va ni nhlengeletanu leyikulu a Cedar Point, Ohio. Djaha dzra kukazri dzra le Missouri, ledzri vitaniwaka Clarence Beaty, ledzri a dzri li Xidondzri xa Bibele, dzri te: “A nga kone lweyi a a djula ku twa hi ku byeliwa.” Ku kumeke vamakwezru lava tlulaka 6.000, yi nga nhlayu leyi a yi li yikulu swinene ku tlula leyi a yi yimeliwile. Xin’wana lexi nyonxisiki ku ve ku babatisiwa ka vhanu lava tlulaka 200 a Lake Erie, kusuhi ni mbangu wa nhlengeletanu.

Kapa dzra nhlayu ya ku sungula ya revhixta ledzri liki The Golden Age, dzra 1 ka Otubru wa 1919

Hi 5 ka Setembru wa 1919, ku nga siku dzra wuntlhanu dzra nhlengeletanu, makwezru Rutherford a beke wukaneli lebyi a byi ku: “Zritu Ka Vatizri-Kulozri.” Ka byone a tivise ku humexiwa ka revhixta ledzri liki The Golden Age (A Idade de Ouro) *. Nkongometo wa dzrone a wu li “ku tivisa madzrungula ya lisima ni ya mampswha, ni ku nyikela ntlhamuxelo wa Bibele lowu kombisaka leswaku ha yini mintxhumu leyi [a] yi yentxeka”.

Swidondzri hinkwaswu swa Bibele swi kutxiwe ku zrezra hi xixixi na swi tizrisa revhixta ledzro. Papela ledzri a dzri nyikela nkongomiso mayelanu ni leswi ntizro a wu fanela ku yentxisiwa xiswone, dzri te: “Mhunu mun’wana ni mun’wana wa Xikwembu Nkulukumba [lwa babatisiwiki] a a dzrimuke ndjombo leyikulu leyi a nga nayu, nakone a a londzrovote na ke he swoswi mukhandlu wa ku nyikela wumboni a misaveni hinkwayu.” Vanyingi va xi yamukelile xizrambu lexo. Hi Dezembru wa kone, vazrezri vanyingi va Mfumu a va kote ku tlhanganisa 50.000 wa masinatura ya revhixta ledzrimpswha.

Vamakwezru a Brooklyn, Nova Iorque, va nga ni kamiyawu ledzri pakeliki marevhixta ya The Golden Age

A ku heleni ka 1919, vhanu va Yehovha a va tlhele va hleleka ha hombe ni ku tiyisiwa. Handle ka leswo, wuprofeta byinyingi bya lisima mayelanu ni masiku ya wugamu a byi hetisekile. Ku kambeliwa ni ku basisiwa ka vhanu va Xikwembu Nkulukumba, loku hlayiwaka ka Malaki 3:1-4, a ku helile. Vhanu va Yehovha a va ntsrhunxiwile a wub’otxhweni bya ku fanekisela bya Babilona Lwenkulu, nakone Yesu a a simeke ‘nandzra wa ku dumbeka ni ku tlhazriha’. * (Mpf 18:2, 4; Mt 24:45) Kutani, Swidondzri swa Bibele a swi lulamile akuva swi ta yentxa ntizro lowu Yehovha a a djula ku swi nyika wone.

^ par. 22 Hi 1937 revhixta ledzri liki The Golden Age dzri game dzri txintxiwa dzri va Consolation (Consolação, hi xiputukezi, 1938) nakone hi 1946 dzri tlhele dzri txintxiwa dzri va Awake! (Despertai!, hi xiputukezi, 1947).

^ par. 24 Vona Xihondzo Xo Rindza xa 15 ka Julhu wa 2013, matl. 10-12, 21-23; ni xa Marsu wa 2016, matl. 29-31.