1, 2. Hi wani mavonela ya ku hambana lawa vhanu va nga na wone hi paradeyisi?

MAWAKAWAKA ya vamakwezru lava humaka matikweni ya ku hambana-hambana afa ma ha ku heta ku hlalela nhlengeletanu leyikulu le Seoul, Coreia. Loko vamakwezru lava va li kazri va huma xitadiyu, Timboni ta Coreia ti buye ti ta ta yima matlhelweni hinkwawu ti lelelana navu. Vanyingi afa va tengatenga minyembeti na va byelana va ku: “Hi ta vonana a Paradeyisini!” U vona leswaku afa va khanela hi paradeyisi dzrini?

² Vhanu namunhla va ni mavonela ya ku hambana hi paradeyisi. Van’we va li paradeyisi ko va nozro ntsena. Van’wana va li paradeyisi ko va kwini na kwini lani va titwaka na va nyonxile kone. Hi xikombiso, loko mhunu lweyi a sikaka hi ndlala o bekiwa mezeni wa ku tala hi swakuda, a nga ha titwa na a li paradeyisini. Ka ve ni wansati mun’we lweyi khale a nga sama a vona nkova wa ku xonga, wa ku tala hi swiluva swa nhova. Hi ku tala hi ku hlamala, a tlakuxe zritu a ku: “He n’wine, ma dzri vona paradeyisi!” Mbangu lowo ni namunhla wa ha vitaniwa Paradeyisi, nambi leswi lembe ni lembe wu funeketiwaka hi xitsrhwatsrhwa xa ku tlula 15 wa mametro. Hi ku vona kwaku, i yini Paradeyisi? Wa dumba leswaku dzri ta tlhasa?

3. Xana hi dzrini khambi dzra ku sungula ledzri ku vulavuliwaka hi Paradeyisi a Bibeleni?

 ³ Bibele dzri khanela hi paradeyisi ledzri afaka dzri li kone a nkameni lowu hundzriki ni paradeyisi ledzri taka va kone a nkameni lowu taka. Mbangu wa ku sungula lowu hi dondzraka ka wone hi Paradeyisi hi le bukwini dzra ku sungula dzra Bibele. Ka Bibele dzra Xikatolika dzra Douay (hi xinghiza), ledzri ndzruluteliwiki ku sukela ka xilatinu, Genesis 2:8 yi li: “Hosi Xikwembu Nkulukumba afa a byale a paradeyisi dzra ku nyonxa ku sukela masungulwini: la a bekiki kone mhunu lwa nga mu hamba.” (Hi hine hi tlakuxiki mazritu lawo.) Tsralwa dzra xiheberu dzri li ‘xizramba xa le Edeni’. Zritu ledzri liki “Edeni” dzri tlhamuxela leswaku “Ku nyonxa,” nakone xizramba lexiya hakunene afa xi li mbangu wa ku nyonxisa. Afa xi xongile hi matlhelo hinkwawu, nakone swakuda afa swe buya. Vhanu ni swihazri afa va nga txhavani.​—Genesis 1:29-31.

4. Hi mhaka muni hi ku xizramba xa Edeni afa xi li paradeyisi?

⁴ Zritu dzra xiheberu ledzri liki “xizramba” dzri ndzruluteliwa dzri ku pa·raʹdei·sos hi xigriki. A Cyclopaedia dzra M’Clintock na Strong dzri li ka mhunu lwa khanelaka xigriki, zritu ledzri liki pa·raʹdei·sos dzri mu yentxa a pimisa hi jaradi dzra ku xonga ni dzra ku yanama, ledzri biyiwiki akuva ku nga nhingeni khombo, dzra ku tala hi minsinya ya yikulu swinene leyi pswalaka mihandzru ya ku hambana-hambana ni swinambyana swa mati ya ku mpaa, na ku li ni mabyanyi ya lihlaza matlhelweni ka wone lani timhunti ni tihamba ti nga tidelaka kone.​—Dzringanisa ni Genesis 2:15, 16.

5, 6. Hi mhaka muni Adamu na Evha va lahlekeliwe hi ndjombo ya ku hanya a Paradeyisini, nakone i mpswini leswi van’we va nga ha tivutisaka swone?

⁵ Yehovha a beke Adamu na Evha ka xizramba xa kutanu, kumbe paradeyisi. Kambe leswi va nga kanya nawu wa Yehovha, va lahlekeliwe hi ndjombo leyi afaka yi kongome vone ni vanavu, ya ku hanya a Paradeyisini. (Genesis 3:23, 24) Nambi leswi afaka ku nge he na mhunu lwa afaka a tsrhama a Paradeyisini dzroledzro, swi voneka ingaku afa dzre he kone ku ya tlhasa ka Ndhambi ya le masikwini ya Nowa.

⁶ Van’we va nga ha tivutisa: ‘Xa ke ka ha ta tlhela ku va ni Paradeyisi la misaveni?’ Wumboni byi li yini? Loko u lavisela ku hanya ni vazrandzriwa vaku a Paradeyisini, xana u naswu swivangelo swa ku twala swa ku va ni dumbo ledzro? U nga tlhamuxela swivangelo leswi hi yentxaka hi dumba leswaku ku ta va ni paradeyisi a nkameni lowu taka?

7, 8. a) Hi xini xidumbiso lexi Xikwembu Nkulukumba a xi yentxiki ka Abrahamu? b) Xidumbiso xa Nkulukumba xi ta va xi yentxe Abrahamu a twisisa yini?

⁷ Lani ku nga ni tinhlamulo ta ku yampswa mayelanu ni Paradeyisi hi le Bibeleni, hikusa buku ledzri dzri pfa hi ka Yehovha, lweyi a hambiki Paradeyisi dzra ku sungula. Yanakanya hi leswi Xikwembu Nkulukumba a byeliki munghanu wakwe, Abrahamu. A te a ta yandzrisa vatukulu va Abrahamu ‘swanga hi sava ledzri nga kone a nkingeni wa likhulu’. Yehovha a game a yentxa xidumbiso lexi xa lisima swinene ka Abrahamu: ‘A matiko hinkwawu ya misava ma ta tovokela a lixakeni laku, hikusa u yingisetile zritu dzranga.’ (Genesis 22:17, 18) A ntsrhaku, Nkulukumba a phindhe xidumbiso xo xa xin’we ka n’wana ni ntukulu va Abrahamu.​—Dondzra Genesis 26:4; 28:14.

⁸ A ku na ntxhumu a Bibeleni lowu kombaka leswaku Abrahamu a pimise leswaku vhanu afa va ta kuma hakelo dzra wugamu ka paradeyisi dzra le tilweni. Kutani loko Xikwembu Nkulukumba a dumbise leswaku ‘matiko hinkwawu ya misava’ ma ta tovokisiwa, Abrahamu a ta va na a swi twisisile leswaku matovoko lawa ma ta  va la misaveni. Kambe, xana ko va byobyi ntsena wumboni lebyi nga kone Bibeleni bya leswaku ku ta va ni paradeyisi la misaveni?

9, 10. Hi swini swidumbiso swimbeni leswi hi yentxaka hi va ni ku lavisela ka leswaku ku ta va ni paradeyisi a nkameni lowu taka?

⁹ Xikwembu Nkulukumba a huhutele mun’we wa vatukulu va Abrahamu, ku nga Davhida, ku khanela hi nkama lowu taka, lani ‘lwemfani a taka va a nge he kone’. (Amapsalma 37:1, 2, 10) Ku hambana ni leswo, ‘lava ku simama va ta titekela misava, va nyonxa ku zruleni lokukulu’. Davhida a tlhele a profeta leswi: ‘Lava ku lulama va ta da pfindla dzra misava, va ta yaka ku yone hi la ku nga helikiki.’ (Amapsalma 37:11, 29; 2 Samuel 23:2) Hi mavonela yaku, xana swidumbiso leswi swi va khumbise kuyini vhanu lava afaka va djula ku yentxa ku zrandzra ka Xikwembu Nkulukumba? Va ve ni xivangelo xa ku zrindzrela leswaku siku dzrin’wana la misaveni ku to hanya ntsena vhanu lava lulamiki nakone misava yi ta tlhela yi va paradeyisi dzra ku fana ni xizramba xa Edeni.

¹⁰ Hi ku famba ka nkama, ntalu wa va-Israyele lava afaka va tibyela leswaku va tizrela Yehovha wu mu kombe nhlana wu tsrhika ni wugandzreli bya ntiyiso. Hi mhaka leyo, Xikwembu Nkulukumba a tsrhike va-Babilona va ya hlula vhanu vakwe, va hona tiko dzravu va tlhela va khoma vanyingi va vone va famba navu. (2 Makronika 36:15-21; Yeremiya 4:22-27) Kambe vaprofeta va Yehovha va profete leswaku vhanu vakwe afa va ta buyela tikweni dzravu a ntsrhaku ka 70 wa malembe nakone wuprofeta byobyo byi hetisekile. Kambe wuprofeta lebyo byi ni ntlhamuxelo ni le ka hine namunhla. Loko hi li kazri hi bula hi byin’wana bya wuprofeta lebyi, xiya leswaku byi hi nyikisa kuyini swivangelo swa ku lavisela paradeyisi a nkameni lowu taka la misaveni.

11. Xana Ezaya 11:6-9 yi hetisekise kuyini hi khambi dzra ku sungula, kambe hi xini xivutiso lexi hi nga ha xi hambaka?

¹¹ Dondzra Ezaya 11:6-9. Hi ku tizrisa muprofeta Ezaya, Xikwembu Nkulukumba a hlaye leswaku loko va-Israyele va tlhelela mazrumbini, tiko hinkwadzru afa dzri ta va ni ku zrula. Afa ku nge ti va ni mhunu lwa taka txhava ku hlaseliwa hi swihazri kumbe vhanu. Vampswha ni lavakulu afa va ta sizreleleka. Xana leswo a swi ku dzrimuxi leswi afaka ku zrulise xiswone a xizrambeni xa Edeni? (Ezaya 51:3) Ezaya a tlhele a profeta leswaku misava hinkwayu, ku nge ntsena tiko dzra Israyele, afa yi ta ‘tala hi ku tiva Yehovha, swanga heswi hansi ka likhulu ku fukumetiwaka hi mati ya lone’. Xana leswo afa swi ta yentxeka siku muni? Swi le livaleni leswaku ku khaneliwa hi nkameni lowu taka.

12. a) Hi yini minkateko leyi kumiwiki hi lava nga buya hi le wub’otxhweni bya le Babilona? b) I mpswini swi kombaka leswaku Ezaya 35:5-10 afa yi ta tlhela yi hetiseka a nkameni lowu taka?

¹² Dondzra Ezaya 35:5-10. Xiya leswaku Ezaya a tlhele a profeta leswaku va-Israyele lava tlhelaka hi Babilona afa va nge ti hlaseliwa hi swihazri kumbe vhanu. A te a tiko dzravu afa dzri ta bindzrula swakuda swa swinyingi ni swa ku nandzrika hikusa mati afa ma ta va manyingi swinene, swanga heswi afaka ma talise xiswone a xizrambeni xa Edeni. (Genesis 2:10-14; Yeremiya 31:12) Xana wuprofeta  lebyi afa byi to hetiseka ntsena a nkameni wa va-Israyele lavo? Xiya leswaku wuprofeta lebyo byi tlhele byi hlaya leswaku lava nga swifamahlo, swilema ni timbheveve va ta hanyisiwa. Kambe leswi a swi yentxekanga ka va-Israyele lava buyiki hi le Babilona. Ku hambana ni leswo, Yehovha afa a komba leswaku a ta daha mavabyi hinkwawu a nkameni lowu taka.

13, 14. Xana Ezaya 65:21-23 yi hetisekise kuyini loko va-Israyele va tlhelile hi Babilona, kambe hi xini xiyenge xa wuprofeta byobyo xa ha djulaka ku hetiseka? (Vona xifaniso xa ku sungula.)

¹³ Dondzra Ezaya 65:21-23. Loko va-Yuda va tlhelele tikweni dzravu, a va kumanga tiyindlu ta ku tsrhamiseka kumbe masimu lama dzrimiwiki ni minvhinya. Kambe leswi Xikwembu Nkulukumba a va tovokisiki, hi ku famba ka nkama mintxhumu yi txintxile. Yanakanya hi leswi vhanu vakwe afaka va nyonxise xiswone loko va hete ku yaka tiyindlu va tlhela va tsrhama ka tone va va va tikholisa hi swakuda swa ku nandzrika leswi va nga tibyalela!

¹⁴ Xiya leswaku hi ku ya hi wuprofeta lebyi, masiku yezru ‘ma ta fana ni masiku ya mizri’. Mizri, kumbe minsinya, yin’wana, yi hanya makume ya madzana ya malembe. Akuva vhanu va kota ku hanya nkama wa ku lehisa xitanu, afa swi ta djula leswaku va nga vabyi nikutsrongo. Nakone loko afa va ngo hanya ka mbangu wa ku zrula ni wa ku xongisa xileswi Ezaya a hlayisiki xiswone, hakunene inha swi ta hlamalisa, inha ku li paradeyisi! Wuprofeta lebyo byi ta hetiseka!

15. Hi wani man’wana ya matovoko lama hlayiwiki a bukwini dzra Ezaya?

¹⁵ Yanakanya hi ndlela leyi swidumbiso leswi ha ha ku bulaka ha swone swi kombaka ha yone leswaku ku ta va ni paradeyisi a nkameni lowu taka. Misava hinkwayu yi ta tala hi vhanu lava tovokisiwiki ha Xikwembu Nkulukumba. A ku na lweyi a taka txhava ku hlaseliwa hi swihazri kumbe vhanu va ku leva. Lava nga swifamahlo, timbheveve ni swilema va ta hanyisiwa. Vhanu va ta tiyakela tiyindlu va tlhela va nyonxa hi ku tidzrimela swakuda swavu. Va ta hanya nkama wa ku leha ku tlula ni wa minsinya. Ina, Bibele dzri ni wumboni lebyi kombaka leswaku paradeyisi dzroledzro dzra ta. Kambe vhanu van’wana lava hi bulaka navu va nga ha ku wuprofeta lebyi a byi hlayi swone leswaku hakunene ku ta va ni paradeyisi la misaveni. U nga va hlamulisa kuyini? Hi xini xivangelo lexi twalaka lexi ku yentxaka u lavisela paradeyisi dzra kakunene la misaveni? Yesu, nhenha leyikulu leyi samiki yi hanya la misaveni, a hi nyike xivangelo lexi twalaka.

16, 17. Xana Yesu a khanele hi Paradeyisi siku muni?

¹⁶ Nambi leswi Yesu afaka a nga danga xa mhunu, va mu yavanyisile va tlhela va mu gongondzrela mhandzrini akuva a fa ni swigevenga swibidzri swa va-Yuda, xin’we a xineneni, xin’wana a ximatsrini. Xin’we xa swone xi swi vonile leswaku Yesu i hosi kutani xi ku: ‘Yesu, ndzri dzrimuke loko u ta ta ku fumeni kwaku.’ (Luka 23:39-42) Leswi Yesu a swi dumbisiki xigevenga lexo swi khumba wumundzruku byaku. Mazritu ya Yesu ma tsraliwe ka Luka 23:43. Tindondzri tin’wana ti beka mfungu wa ku koka moya mahlweni ka zritu “namunhla”, ti ndzrulutela mazritu lawa ma ku: “Kunene ndzri li ku wene, namunhla u ta va na mine a Paradeyisini.” Ku ni ku banana ka mavonela mayelanu ni mbangu lowu mfungu wa ku koka moya wu fanelaka ku bekiwa kone ka xiga lexi. Kambe xana Yesu afa a djula ku hlaya yini loko a ku “namunhla”?

¹⁷ Ka tindzrimi tinyingi leti khaneliwaka namunhla, ku tizrisiwa mimfungu ya ku hefemula ku yentxela leswaku ntlhamuxelo wa xiga xa kukazri wu khanya. Kambe ka mabuku ya khale ya xigrika ya ku tsraliwa hi voko, a hi nkama  hinkwawu afaka ku bekiwa mimfungu ya ku koka moya kumbe ku nghenisa mazritu. Xileswo, hi nga ha vutisa: Xana Yesu afa a ku: “Ni li ka wene: namunhla u ta va na mine a Paradeyisini”? Kumbe afa a ku: “Ni li ka wene namunhla: u ta va na mine a Paradeyisini”? Van’we ka vandzruluteli va beka mfungu wa ku koka moya a mahlweni ka zritu “namunhla”, van’wana va beka a ntsrhaku, hi ku ya hi leswi va pimisaka leswaku Yesu afa a djula ku hlaya swone. Namunhla ma kumeka mabibele lama hlayisaka xileswo.

18, 19. I yini xi hi pfunaka ku twisisa leswi Yesu afaka a djula ku hlaya swone?

¹⁸ Nambitanu, dzrimuka leswi Yesu a byeliki vadondzrisiwa vakwe hi lifu dzrakwe. A te: ‘N’wana wa mhunu a ta tsrhama ndzreni ka misava masiku mazrazru na vusiku byizrazru.’ A tlhele a ku: ‘N’wana wa mhunu a ta nyiketiwa mavokweni ya vhanu; va ta mu dlaya, kutani a ta pfuxiwa hi siku dzra wuzrazru.’ (Mattheo 12:40; 16:21; 17:22, 23; Marka 10:34) Mupostola Petro a dzrungula leswaku leswi swi yentxekile. (Amintiṛo 10:39, 40) Kutani Yesu a nga yanga a Paradeyisini hi siku ledzri yene ni xigevenga lexiya va fiki ha dzrone. Bibele dzri li Yesu afa a li “Hades”, kumbe Sizreni masiku mazrazru, ku kondzra Xikwembu Nkulukumba a mu pfuxa.​—Amintiṛo 2:31, 32. * (Vona ntlhamuxelo wa le hansi.)

¹⁹ Xileswo, Yesu a tizrise xiga lexi liki  “Kunene ni li ka wene namunhla” akuva a nhingenisa xidumbiso xakwe ka xigevenga lexiya. Lawo afa ma li mavulavulela lama tolovelekiki nambi masikwini ya Moxe. Moxe a sama a ku: ‘A mazritu lawa ndzri ku leletaka wone namunhla, ma ta va mbilwini yaku.’​—Deuteronoma 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. I yini lexi seketelaka matwisisela yezru ya leswi Yesu a swi hlayiki?

²⁰ Mundzruluteli wa Bibele wa le Wuxa-Xikazri a te: “Mongo ka tsralwa ledzri wu le ka zritu ‘namunhla’ nakone wu fanela ku hlayisiwa xileswi: ‘Kunene ni li ka wene namunhla: u ta va na mine a Paradeyisini.’ Xidumbiso lexi xi yentxiwe hi siku ledzro kambe afa xi ta hetisisiwa hi ku famba ka nkama.” Mundzruluteli lweyo a tlhele a ku leyi hi yone ndlela leyi vhanu va vulavulaka ha yone a mugangeni lowuya nakone swi djula ku hlaya leswaku “xidumbiso lexi xi hlayiwe hi siku dzra ku kongoma nangweso xi ta hetisisiwa hakunene”. A wundzruluteli bya xisiriyaku bya dzana dzra wuntlhanu byi hlayisa xileswi ka ndzrimana leyi: “Amen, ni hlaya ka wene namunhla leswaku u ta va na mine a Xizrambeni xa Edeni.” Hinkwezru hi fanela ku tlemeka timbilu hi xidumbiso lexo.

21. I yini leswi kalaka swi nga yentxekanga ka xigevenga lexiya, nakone ha yini?

²¹ Loko Yesu a khanele ni xigevenga lexiya hi Paradeyisi, afa a nga hlayi Paradeyisi dzra le tilweni. Hi swi tivisa kuyini leswo? Xivangelo xin’wana hi leswaku a xigevenga lexiya nambi ku swi tiva a xi swi tivanga leswaku Yesu afa a hambe xipfumelelanu ni vapostola vakwe va ku dumbeka akuva va fuma naye a tilweni. (Luka 22:29) Nangweso, xigevenga lexo afa xi nga babatisiwanga. (Yohan 3:3-6, 12) Kutani, loko Yesu a yentxe xidumbiso lexi ka xigevenga lexiya, afa a khanela hi Paradeyisi dzra la misaveni.

22, 23. I yini leswi u nga swi yimelaka?

²² Dzrimuka leswaku Davhida a khanele hi nkama lowu ‘lava ku lulama va taka da pfindla dzra misava’. (Amapsalma 37:29; 2 Petros 3:13) Davhida afa a hlaya nkama lowu vhanu hinkwavu la misaveni va taka yingiseta milawu leyi lulamiki ya Xikwembu Nkulukumba. Wuprofeta bya Ezaya 65:22 byi li: ‘Masiku ya tiko dzranga ma ta fana ni masiku ya mizri.’ Leswi swi komba leswaku vhanu lava tizrelaka Yehovha a misaveni yakwe leyimpswha va ta hanya hi malembe ya ntsrandzra-vahlayi. Xana u nga yimela ku swi vona leswo? Ina, hikusa hi ku ya hi Apfuletelo 21:1-4, Nkulukumba a ta katekisa lixaka dzra vhanu, nakone wun’we wa minkateko ya kone hi leswaku ‘ku fa ku nga ha vi kone’.

²³ Leswi Bibele dzri swi dondzrisaka hi Paradeyisi swa twisiseka. Adamu na Evha va lahlekeliwe hi nkateko wa ku hanya hi la ku nga helikiki a Paradeyisini, kambe misava yi ta tlhela yi va Paradeyisi. Hi la Xikwembu Nkulukumba a dumbisiki ha kone, a ta tovokisa vhanu la misaveni. Davhida a te lava ku zrula ni va ku lulama va ta da pfindla dzra misava va tlhela va hanya ka yone hi la ku nga helikiki. Nangweso wuprofeta lebyi nga bukwini dzra Ezaya byi hi pfuna ku hanya na hi lavisela nkama lowu hi taka hanya hi ku nyonxa a misaveni ya ku xonga ya Paradeyisi. Xana leswo swi ta yentxeka siku muni? Loko ku hetiseka xidumbiso lexi Yesu a xi yentxiki ka xigevenga lexiya. Wene u nga swi kota ku va ka Paradeyisi dzrodzro. A nkameni wa kone, ku ta hetiseka leswi vamakwezru vaxinuna ni vaxisati va swi hlayiki ka nhlengeletanu leyikulu ya le Coreia loko va ku: “Hi ta vonana a Paradeyisini!”