100 Wa Maleme Lama Khalutiki
“HI DZRI hlunyele ngopfu lembe dzra 1923. I tovoko dzrikulu ku nyikela wumboni ka . . . misava leyi taliki hi swikazratu hi pfuna vhanu ku vona leswaku hi yimele wumudzruku bya ku nyoxisa.” Mazritu lawa ma kumeka ka Xihondzro Xa Ku Zridzra xa 1 ka Janeru wa 1923, hi xinghiza. Hi lembe ledzri, a swidondzri swa Bibele swi hambe ku txintxa loku nyoxisaka a mhakeni ya mintlhanganu, makongresu ni ka ntizro wa ku zrezra. Bindzru dzra kone, hi leswaku swi ye swi va ni wumun’we lebyikulu.
WUGANDZRELI LEBYI NGA NI WUMUN’WE
Hi lembe dzra 1923, a nhlengeletanu yi hambe ku txintxa ka kukazri loku pfuniki Swidondzri swa Bibele akuva swi gandzrela hi wumun’we. A Xihondzro Xa Ku Zrindzra xi sungule ku humesa dzrungula ledzri a dzri tlhamuxela ndzrimana leyi a ku ta buliwa ha yone ka vhiki dzrin’wana ni dzrin’wana ka ntlhanganu wa Xikhongoto, ku Dzrumisa ni Wumboni. A Swidondzri swa Bibele swi gandlise kalendariyu ledzri a dzri kombisa tsralwa ledzri a dzri ta kambeliwa ka ntlhanganu wa vhiki kun’we ni lisimu ledzri a dzri ta yimbeleliwa. Nakone vamakwezru loko va ti hambela xidondzro xa ximhunu kumbe ka wugandzreli bya ndangu, a va ta ti kholisa hi ku yimbelela.
Ka mintlhanganu leyo, a swidondzri swa Bibele a swi bula hi mimfambu leyi swi viki na yone, ku hlaya ntxhumu wa kukazri lowu a va navela ku tlangela Yehovha hi kola ka wone, nakone minkama yin’wana a va hamba ni xikhongoto. Eva Barney, lweyi a babatisiwiki hi 1923 na a ni 15 wa malembe, loko a dzrimuka a li: “Loko u djula ku hlaya ntxhumu wa kukazri ku sungula a wu fanela u sekeleka u yima u va u sungula hi ku hlaya mazrito ya ku fananyana ni lawa: ‘A ni nyoxela ku tlangela Hosi hi kola ka mintxhumu hinkwayu leyinene leyi yi ni yentxelaka yone.’” Nakone vamakwezru van’wana a va swi zrandzra leswo. Makwezru Barney a ya mahlweni a ku: “Ni dzrimuka siku dzrin’wana loko makwezru lweyi a vitaniwaka Godwin a longolaxa mintxhumu yinyingi leyi a a tlangela Hosi hi kola ka yone, kutani a nsati wake a gungula leswaku makwezru lweyi a a li hala henhla ka palku a a sungula ku hlundzruka, kolanu makwezru lweyi wa xisati a kwehleta nuna kutani a nuna a tekela ku yima ku hlaya leswi a a swi hlaya a va a tsrhama.”
Kan’we hi hweti ka ntlhaganu wa xikhogoto, ku dzrumisa ni Wumboni, a ku ni xiyenge xa ku hlawuleka. A Xihodzro Xa Ku Zrindzra xa 1 ka Abrili wa 1923, hi xinghiza, loko xi vulavula hi ntlhanganu lowo lowu a wu yentxiwa ka mabandla hinkwawu, xi te: “Hamfu ya ntlhanganu yi fanela ku tizrisiwa akuva ku buliwa ni ku va ku nyikeliwa mimfambu ya ntizro wa ku zrezra ni ku tlhela hi kutxa vamakwezru. . . . Hi dumba leswaku a ntlhanganu lowu lowu kutxanaka wu ta yentxa leswaku hi va kusuhi hi tlhela hi ya hi va ni wumun’we.”
Charles Martin, wa le Vancouver, a Canadá, lweyi hi nkama wolowo a a ni 19 wa malembe nakone a a li muzrezri, mintlhanganu leyo a yi li ya lisima ngopfu swinene kwake. Yene loko a dzrimuka a li: “Ku ve khambi dzra ku sungula lani ni dondzriki leswi a ni fanela ku swi yentxa loko ni tlhasa kaya ka mhunu. A swi tolovelekile ku va mhunu a dzrungula mfambu lowu a viki nawone loko a bulisana ni n’winyi wa muti, nakone leswo a swi ni pfuna ku tiva leswi ni nga swi hlayaka loko mhunu a zama ku siva mabulu kumbe loko a hamba xivutiso xa kukazri.”
HI GANDZRELA HI WUMUN’WE
Ntxhumu wun’wana lowu pfuniki vamakwezru a ve “Masiku ya Ntizro”. Ka masiku lawo, hinkwavu a va kutxiwa kuva va tizra xikan’we a ku zrezreni. A Xihodzro Xa Ku Zrindzra xa 1 ka Abrili wa 1923, hi xinghiza, xi tivise leswi: “Hi ta tizra hi wumun’we a ntizrweni lowu. . . . ku hlawuliwe siku dzra wawubizri 1 ka Mayu wa 1923, akuva dzri va siku dzra ntizro. Nakone ku sukela ka swoswi, wawubidzri mun’wana ni mun’wana wa ku sungula ka hweti a ta va siku dzra ntizro . . . Hinkwavu a bandlei va fanela ku patsreka a ntizrweni wa ku zrezra hi siku ledzri.”
Nambi vampshwa a va patsreka a ku zrezreni. Makwezru wa xisati lweyi a vitaniwaka Hazel Burford, lweyi hi nkama wolowo a o va ni 16 wa malembe ntsena, loko a dzrimuka a li: “A Bulletin a dzri buya ni swikombiso swa mabulo swa ku nabyala leswi a hi fanela ku swi tiva hi nhloko. a Mine na vhovho a hi swi zrandzra ngopfu ku zrezra.” Kambe makwezru Hazel a lavisane ni nkaneto lowu a a nga wu yimelanga. Yene a li: “Makwezru wa kukazri lweyi a a kule hi ntanga a a nga swi djuli hi ntxhumu kuva ni bulisana ni vhanu. A nkameni luwani van’we a va nga swi twisisi leswaku a swidondzri swa Bibele, ku patsra ni madjaha ni van’whanyana, a swi fanela ku hlengela ka ntizro wa ku zrezra swi dzrumisa Muvumbi wa swone.” (Amaps. 148:12, 13) Kambe makwezru Hazel a nga helanga ntamu. Hi wugamu, a game a ya ka turma dzra wubidzri ka Xikole xa Giliyadi nakone a game a zrumeliwa swanga muzrumiwa a Panamá. Hi ku famba ka nkama, vamakwezru lava a va ni vonela ledzro hi vampshwa va txintxe mayanakanyela yavu.
WUMUN’WE A MAKONGRESU
A makogresu ma pfunise ngopfu akuva vamakwezru va va ni wumun’we. Makongresu manyingi a ma ni siku dzra ku hlawuleka dzra ntizro wa nsimu. Hi xikombiso, hinkwavu lava yiki kongresu a Canadá a doropeni dzra Winnipeg, va zrambiwe ku ya ku zrezreni ka doropa dzroledzro hi 31 ka Marsu. Swiyentxakalu swa ku hlawuleka swa ku fana ni leswi swi pfunise ngopfu akuva a ntizro wu kula hi ku kahlula. Hi 5 ka Agoxto, kolomu ka 7.000 wa vhanu va hlalele kongresu dzrin’wana a doropeni dzra Winnipeg. Hi nkama wolowo, leyo kuve nhlayu leyikulu ku tlula hinkwatu leyi viki kone ka makongresu hinkwawu a Canadá.
Dzrin’we ka makongresu ya lisima lawa ma viki kone hi 1923 dzri yentxeke a Los Angeles, a Califórnia, hi 18 ku ya ka 26 ka Agoxto. Na ka ha kiyela mavhikinyana leswaku ku va ni kongresu, ku humesiwe switiviso hi ku tizrisa majornali, nakone a
Swidondzri swa Bibele swi nyikele ku tlula 500.000 wa swizrambu. A swizrambu leswi a swi zrambela vhanu makongresu swi tlhele swi namaketiwa ka mimovha.Hi, Mugqivela, 25 ka Agoxto, makwezru Rutherford a beke wukaneli lebyi a byi ku “Tihamba ni timbuti”, lani a swi khanyisiki ha hombe swa ku a “tihamba” i vhanu va ku lulama lava va taka hanya lani misaveni. A tlhele a dondzra xipapelana lexi a xi vitaniwa “Xitiviso”. A xipapelana lexo a xi vulavula hi wukhongoti bya madzrimi nakone a xi kombela leswaku vhanu va timbilu letinene va huma ka “Babilona Lwenkulu”. (Mpful. 18:2, 4) Hi ku famba ka nkama a Swidondzri swa Bibele leswi hisekaka swi phakele makopiya manyingi a misaveni hinkwayu.
“Hi dumba leswaku a ntlhanganu lowu lowu kutxanaka, wu ta yentxa leswaku hi va ni wumun’we hi tlhela hi va kusuhi na kusuhi”
Hi siku dzra wugamu dzra kongresu, ku tlula 30.000 wa vhanu va yingisete wukaneli bya makwezru Rutherford lebyi a byi ku “Vhanu hinkwavu va famba va kongoma a Armagedom, kambe vanyingi lava swoswi va hanyaka va nge he txhuki va file”. Hi ku tiva leswaku a ku ta va ni nhlayu yikulu ya vhanu, a Swidondzri swa Bibele swi lugari a xitadiyu xa Los Angeles Coliseum lexi a xa ha ku yakiwa. Akuva hinkwavu va kota ku byi yingela ha hombe wukaneli, vamakwezru va tizrise tekinolojiya ledzri a dzra ha ku huma hi nkama wolowo, ku nga maalto-falante. Vhanu vanyingi va yingisete wukaneli hi ku tizrisa radiyu.
KU KULA KA NTIZRO A MISAVENI HINKWAYU
Hi 1923 ku ve ni ku yengeseleka kukulu ka ntizro wa ku zrezra a África, Europa, Índia ne América do Sul. A Índia, makwezru lweyi a vitaniwaka Joseph, handle ka kuva a hlayisa nsati wake ni vanake va 6, a a tlhela a pfunisa ka ntizro wa ku humesa mabuku hi Xihindi, Xitamil, Xitelugo ni Xiwurdu.
A Serra Leoa, a Swidondzri swa Bibele leswi vitaniwaka Alfred Joseph na Leonard Blackman, swi tsralele ntsindzra wa misava hinkwayu a Brooklyn, Nova York, swi kombela mpfunu. Hi siku dzra 14 ka Abrili wa 1923 a xikombelo xavu xi hlamuliwile. Alfred a li: “Hi wusiku bya Mugqivela lwiyani ni foneliwile.” Kutani lweyi a a mu fonela a mu vutise hi zritu dzra ku tlakuka a ku: “Hi wene u tsraleliki a ntsindzra wa Misava hinkayu wa Sociedade Torre de Vigia u kombela mpfunu?” Alfred a hlamule a ku: “Ina, hi mine.” Kutani lweyi a a khanela na yene ka telefone a te: “Hoo! hiswone, va ni zrumele ku ta halenu.” Lweyi a a khanela ka telefone a ku li William Brown. Hi siku dzroledzriyani yene kun’we ni nsati wake Antonia ni vanake vabidzri va xisati, Louise na Lucy, a va ha ku tlhasa a Caribe. Swi nga zanga swi teka nkama wa kuleha vamakwezru va tive makwezru Brown ni ndangu wake.
Alfred a ya mahlweni a ku: “Bye na ku byi xa mixweni, mine na Leonard hi sungule ku bula hi Bibele swanga hi leswi a hi tsrhamela ku yentxa swoswo vhiki ni vhiki. Na hi nga swi yimelanga hi vone wanuna wa ku leha na a yime xipfalwini, a a li makwezru Brown. Yene
a a wu hisekela ngopfu ntiyiso, lakakuva hi siku ledzri landzrelaka a a djula ku beka wukaneli.” Na hweti yi nga si hela, makwezru Brown kutani a a nyikele mabuku hinkwawu lawa a a buye nawone. Swi nga si ya kwini, a yamukele ku tlula 5.000 wa mabuku. Kambe na ku nga si khaluta nkama wa ku leha na wone ma helile, xileswo a ka ha djuleka mabuku man’wana. Kambe makwezru Brown a a nga tiviwi swanga muxavisa wa mabuku. Ka malembe hikwawu lawa a ma hetiki na a tizra hi ku dumbeka ka ntizro wa Yehovha a a li mhunu lweyi a a tsrhaha matsralwa loko a beka wukaneli, hi kola ka leswo a tiviwe swanga Bibele Brown.Kasi vamakwezru a Alemanha, va bohe ku zruzrisa Betel a doropei dzra Barmen, hikusa a ku nge he na mbangu. Handle ka leswo, a va ha ku yingela leswaku a khandzra dzra França a dzri ta hlasela doropa ledzriya. A Swidondzri swa Bibele swi kume maprediyu ya makulu lani a swi ta koteka kuva swi gandlisa mabuku ku wone. Ku tlhase siku dzra 19 ka Junyu na vamakwezru kutani va hetile ku bekisa switizro hinkwaswu swa ku gandlisa ha swone ni mintxhumu yin’wana, nakone kutani a va humile va ya ka Betel ledzimpshwa a Magdeburgo. Ntsrhakuyana ka kuva a ntsindzra wa misava hinkwayu wu tivisiwe leswaku vamakwezru hinkwavu kutani a va zruzrile, a majornali ma tivise swaku a tiku dzra França a dzri hlasele doropa dzra Barmen. Vamakwezru va vone leswo swanga tovoko ni nsizrelelo wa Yehovha.
A Brasil, makwezru George Young, lweyi kutani a a yendzrele matiko ya ku siyanasiyana a famba a zrezra madzrungula lamanene, a simeke Betel dzrimpshwa a va a humesa A Torre de Vigia (lexi swoswi xi tiviwaka swanga Xihondzro Xa Ku Zrindzra) hi xiputukezi. Swi nga zanga swi teka tihweti tinyingi kutani a a nyikele ku tlula 7.000 wa marevhixta ni swipapelana. Nakone ku tlhasa kwake tikweni ledzriyani swi tlhele swi tisa ku nyonxa lokukulu a ndangwini wa Sarah Ferguson. Sarah a a buya na a dondzra Xihondzro Xa Ku Zrindzra ku sukela hi 1899, kambe a a ngi ngi sama a kuma mukhandlu wa ku va a kombisa ku tinyiketela kwake hi ku va a babatisiwa. Ntsrhaku ka tihwetinyana, makwezru Sarah kun’we ni vana vake va mune va tinyiketelile va babatisiwa.
“KU TIZRELA XIKWEMBU NKULUKUMBA HI KU HISEKA NI HI KU NYONXA”
Hi wugamu hi lembe ledzriyani, A Xihondzro Xa Ku Zrindzra xa 15 ka Dezembru wa 1923, hi xinghiza, xi hlaye leswi: “Ku txintxa loku viki kone ka mintlhanganu, ndlela ya ku zrezra ni makongresu, swi tise mabindzru ya ku nyonxisa ka Swidondzri swa Bibele!” Nakone Xihondzro xiye mahlweni xi ku: “Swi le livaleni leswaku a mabandla . . . ma ye ma tiya hi tlhelo dzra moya. . . Hi fanela ku lulamela ntizro lawu wa ha yaka mahlweni ni ku tama hi tizrela Xikwembu Nkulukumba wezru hi ku hiseka lokukulu ni ku nyonxa ka lembe ledzri taka dzra 1924.”
A lembe dzra 1924 na dzrone dzri ve lembe dzra lisima ngopfu swinene ka Swidondzri swa Bibele. Vamakwezru va Betele va hete tihweti na va yaka a Staten Island, a kusuhi ni Betele dzra Brooklyn. Va hete muyaku wolowo lowumpshwa a ku sunguleni ka 1924 nakone leswo swi pfunise ngopfu akuva vamakwezru va va ni wumun’we ni ku zrezra madzrungula lamanene hi ndlela ya ku hlamalisa.
a Swoswi, Xibukwana Xa Ntlhanganu Wa Wutomi Ni Wutizreli Byezru Bya Wukriste.