1. Ha yini Vababilona va hlamalisiwe hi muprofeta Daniyele??

 MUPROFETA Daniyele a ha li mumpshwa loko va mu tekile a Yerusalema akuva a ya va xikazrawa a Babilona. Phela a a li kule ni kaya kwake. Kambe nambi leswi Daniyele a a li kule ni kaya, masotxha ya Vababilona ma hlamalisiwe swinene. Va vone leswaku Daniyele ‘a a nga na vulema nakone a a ni liso la ku xonga’ ni leswaku a a buya hi ka ndangu lowu hloniphiwaka. (1 Sam. 16:7) Leswi yentxiki leswaku Vababilona va djula ku wupfisa Daniyele akuva a tizra a ndlwini ya hosi.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Xana Yehovha a a mu vonisa kuyini Daniyele? (Ezekiel 14:14)

² Yehovha a a mu zrandzra Daniyele, ku nga li hi kola ka ndlela leyi a a languteka ha yone he handle kumbe hi leswi a a tizra ndlwini ya hosi, kambe hi kola ka wumhunu lebyi Daniyele a a hlawule ku va na byone. Swi nga yentxeka Daniyele a a ni kolomo ka 20 wa malembe loko Yehovha a hlaye leswaku a a fana na Nowa na Yobe. Kutani Yehovha a a teka mumpshwa lweyi, Daniyele, swanga mhunu lweyi a lulamiki ngopfu ku fana na Nowa na Yobe lava mu tizreliki ku dzringana malembe manyingi. (Gen. 5:32; 6:9, 10; Yb 42:16, 17; dondzra Ezekiel 14:14.) Daniyele a hanye malembe manyingi nakone na a nyonxile hi leswi a a tizrela Yehovha. Nakone nkama hinkwawu lowo Yehovha a a mu zrandzra.—Dan. 10:11, 19.

3. Hi ta vona yini ka xidondzro lexi?

³ Ka xidondzro lexi, hi ta vona matsrhamela mabidzri ya Daniyele lawa a ma mu yentxa a va wa lisima ka Yehovha. Ku sungula, hi ta vulavula hi matsrhamela lawo hi tlhela hi vona swiyimu leswi djuliki kuva Daniyele a kombisa matsrhamela lawo. Ntsrhaku hi ta vona leswi pfuniki Daniyele ku txutxela matsrhamela lawo nakone hi wugamu hi ta vona leswaku hi nga mu yetisela hi ndlela yini. Nambi leswi xidondzro lexi xi tsraleliwiki vampshwa, hinkwezru hi nga dondzra ka xikombiso xa Daniyele.

4. Xana Daniyele a swi kombise hi ndlela yini leswaku a a ni xixixi? Nyikela xikombiso.

⁴ Vhanu lava nga ni xixixi va nga ha txhava, kambe a va pfumeli leswaku ku txhava ko loko ku va sivela ku yentxa leswi lulamiki. Daniyele a a li mumpshwa lweyi a a ni xixixi. A hi voneni swiyimu swibidzri leswi ka swone a kombisiki xixixi. Xiyimu xa ku sungula xi yentxeki malembe mabidzri ntsrhaku ka loko Vababilona va hohlote Yerusalema. Hosi Nebukadnetsari wa le Babilona a lozre xifaniso lexi a xi lehe kuya henhla ni lexi txhavisaka. A hlaye leswaku a a ta dlaya tintlhazri hinkwatu, ku patsra na Daniyele, loko ti nga mu byele lozro ni ntlhamuxelo wa wone. (Dan. 2:3-5) Swi djule leswaku Daniyele a yentxa swa kukazri hi ku kahlula akuva vhanu va nga fi. Yene ‘a nhingena a khongota hosi akuva yi mu nyika nkama, a ta kota ku tlhamuxela hosi mhaka’. (Dan. 2:16) Leswo swi djule lipfumelo ni xixixi. A Bibele a dzri hlayi leswaku Daniyele a a same a tlhamuxela milozro. A kombele leswaku vanghanu vake, Mixake, Xadreke na Abdenego, va ‘kombela timpswalu ta Xikwembu Nkulukumba wa tilu hi nkonta ya xihundla lexo’. (Dan. 2:18) Yehovha a swi hlamulile swikhongoto leswo. Hi mpfunu wa Xikwembu Nkulukumba, Daniyele a swi kotile ku tlhamuxela lozro wa Nebukadnetsari. Hi kola ka leswo, Daniyele, vanghanu vake kun’we ni tintlhazri tin’wana a va dlayiwanga.

5. He xini xiyimu xin’wana lexi a xi djula leswaku Daniyele a kombisa xixixi?

⁵ Ntsrhaku ka loko ku khalute nkama wa ku leha na Daniyele a tlhamuxele lozro wa xifaniso lexikulu, xixixi xake xi tlhele xi dzringiwa. Nebukadnetsari a tlhele a va ni lozro wumbeni. Ka lozro lowo a vone nsinya wa wukulu swinene. Daniyele a wu tlhamuxele hi xixixi lozro lowo nambi leswi a wu hlaya leswaku hosi a yi ta hlanya ni leswaku a yi ta tsrhika ku fuma ku dzringana nkama wa kukazri. (Dan. 4:25) Swi nga yentxeka a hosi a yi ta pimisa leswaku Daniyele a a li nala nakone a yi ta zrumela leswaku a dlayiwa. Nambi leswi a a langutana ni ndzringo lowo, hi xixixi a wu tlhamuxelile lozro wa hosi.

6. I yini lexi xi nga ha vaka xi pfune Daniyele akuva a va ni xixixi?

⁶ I yini lexi nga ha va ka xi pfune Daniyele akuva a va ni xixixi a wuton’wini byake? Handle ka ku ganaganeka na a ha li mumpshwa a dondzre ka xikombiso xa vapswele vake. Vone va yingisete nawu lowu Yehovha a wu nyikiki Vaisrayele wa leswaku vapswele va dondzrisa vanavu ha Xikwembu Nkulukumba. (Deut. 6:6-9) Daniyele a a tiva milawu ya masungulo, ya ku fana ni  milawu ya khume nakone a a tiva milawu leyi yentiki ya ku fana ni mintxhumu leyi Vaisrayele a va fanela ku yi da ni leyi a va nga fanelanga va yi da. b (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Daniyele a dondzre mayelana ni vhanu va Xikwembu Nkulukumba nakone a a dzri tiva buyelo dzra kuva va nga yingiseti milawu ya Yehovha. (Dan. 9:10, 11) Daniyele a khalute hi ka swiyimu swinyingi swa ku kazrata a wuton’wini byake nakone hinkwaswu leswo swi mu yentxe a tiyiseka leswaku swi nge na mhaka leswi nga ha yentxekaka, minkama hinkwayu Yehovha ni tintsrumi take a va ta mu pfuna.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. I yini lexi tlheliki xi pfuna Daniyele akuva a va ni xixixi? (Tlhela u vona xifaniso.)

⁷ Daniyele a a dondzra wuprofeta lebyi a kutani byi tsraliwile a nkameni wake ku pastra ni wuprofeta bya Yeremiya. Hi kola ka dondzro leyo, Daniyele a tlhaselele wugamu bya leswaku Vayuda a va ta tsrhama Babilona ku dzringana nkama wa kukazri. (Dan. 9:2) Ku vona ku hetiseka ka wuprofeta bya Bibele handle ka ku ganaganeka ku tiyise ndlela leyi Daniyele a a mu dumba ha yone Yehovha. Mhunu lweyi a dumbaka Yehovha hi mbilu hinkwayu awa swi kota ku kombisa xixixi lexi djulekaka. (Tlhela u vona Varoma 8:31, 32, 37-39.) Nakone xa lisima ngopfu, minkama hinkwayu Daniyele a a khongota ka papayi wake wa le matilweni. (Dan. 6:10) A a kombela lidzrivalelo nakone a a hlaya ndlela leyi a a titwa ha yone a tlhela a kombela mpfunu. (Dan. 9:4, 5, 19) Daniyele a a li mhunu wa ku fana na hine, xileswo a nga pswaliwanga na a ni xixixi, kambe a swi kotile ku kombisa tsrhamela ledzro hi kola ka xikhongoto ni ku dumba Yehovha.

8. Xana hi nga va ni xixixi hi ndlela yini?

⁸ Xana hi nga yentxa yini akuva hi va ni xixixi? Vapswali vezru va nga ha hi byela leswaku hi va ni xixixi kambe ledzri a hi tsrhamela dzra ku suka ka papayi dzri ya ka n’wana. Ku va ni xixixi swi fana ni ku dondzrela wuswikoti bya kukazri. Ndlela ya ku va ni wuswikoti bya kukazri i kuva hi lavisisa lweyi a nga na byone kutani hi mu yetisela. Hi ndlela leyi fanaka, akuva hi va ni xixixi hi fanela ku lavisisa lava nga ni tsrhamela ledzri hi tlhela hi va yetisela. Hi ndlela leyo hi nga dondzra ka xikombiso xa Daniyele. Ku fana na yene, swi djula hi dzri tiva ha hombe Zritu dzra Xikwembu Nkulukumba, hi va ni wuxaka bya le kusuhi na Yehovha hi tlhela hi vulavula na yene hi mu byela ta le mbilwini, nakone hi fanela ku dumba Yehovha hi va hi tiyiseka leswaku a ta hi seketela. Kutani loko lipfumelo dzrezru dzri dzringiwa hi ta kombisa xixixi.

9. Ha yini swi li swinene ku va ni xixixi?

⁹ Xixixi xi nga hi pfuna hi tindlela ta ku siyanasiyana. Vona leswi yentxekeliki makwezru Ben. A xikole lexi a a dondzra ka xone a Alemanha, vhanu vanyingi a va kholwa ka ku ti tumbulukela ka mintxhumu. A va yanakanya leswaku dondzro ya Bibele mayelana ni ku tumbuluxiwa ka mintxhumu i madzrimi. Siku dzrin’wana makwezru Ben a ve ni mukhandlu wa ku tlhamuxela mudondzrisi wake kun’we ni vadondzri kulobye leswaku ha yini a kholwa leswaku mintxhumu ye tumbuluxiwa. A ve ni xixixi xa ku tlhamuxela hinkwavu leswi a swi kholwaka. I yini leswi yentxekiki? Loko a tlhamuxela, makwezru Ben a li “Mudondzrisi wanga a zreye ndleve nakone a hambe makopiya manyingi ya mapapela lawa a ni ma tizrisa akuva ni tlhamuxela mhaka nakone a nyike mudondzri mun’wana ni mun’wana.” I yini leswi vadondzri kulobye va makwezru Ben va swi hlayiki mayelana ni mintlhamuxelo leyi a yi nyikeliki? Makwezru Ben a li: “Vadondzri kulozri va zreye ndleve va tlhela va hlaya leswaku a ni va hlamalisa.” Leswi yentxekeliki makwezru  Ben swi kombisa leswaku lava nga ni xixixi va hloniphiwa hi van’wana. Xixixi lexi xi tlhela xi pfuna ku kokela vhanu va timbilu letinene ka Yehovha. Nakunene hi ni swivangelo leswi twalaka swa ku va ni xixixi.

10. I yini ku dumbeka?

¹⁰ A Bibeleni, zritu dzra Xiheberu ledzri liki ku “dumbeka” kumbe “lizrandzru dzra ku dumbeka” dzri nyikela mongo wa leswaku dzra khomelela nakone makhambi manyingi dzri tlhamuxela lizrandzru ledzri Yehovha a nga na dzrone hi malandzra yake. A Zritu dzroledzri dzra dzrin’we dzri tlhela dzri tlhamuxela lizrandzru ledzri nga kone ka vhanu va Xikwembu Nkulukumba. (2 Sam. 9:6, 7) Lizrandzru dzrezru dzra ku dumbeka dzri nga ya dzri tiya hi ku famba ka nkama. Leswi hi leswi humeleliki Daniyele.

11. Xana ku dumbeka ka Daniyele ku dzringiwe hi ndlela yini loko a kulile hi ntanga? (Vona xifaniso xi nga ka kapa.)

¹¹ Ku dumbeka loku Daniyele a a li na kone ka Yehovha ku dzringiwele wutomi byake hinkwabyu. Kambe yin’we ya mindzringo leyikulu yi humelele loko a ni 90 wa malembe. Hi nkama wolowo Babilona a a hluliwile hi Vameda ni Vapersiya nakone a ku fuma hosi Dariosi. Tindzruna leti a ti tizrela hosi a ti nga mu zrandzri Daniyele nakone a ti nga mu txhavi Yehovha. Kutani va luke makungu akuva ku dlayiwa Daniyele. Va sindzrise hosi akuva yi sinara papela ledzri a dzri tsrimbisa kuva mhunu a khongota xikwembu xin’wana ni xin’wana kambe va khongota ntsena ka hosi. Lexi Daniyele a a fanela ku xi yentxa a ku li ku yima ku khongota ka Yehovha ku dzringana 30 wa masiku, hi ndlela leyo a a ta va na a kombisa leswaku awa dumbeka ka hosi. Kambe Daniyele a nga pfumelanga ku yentxa leswo nakone hi kola ka leswo a txukumeteliwe a xikheleni xa tinghonyama. kambe Yehovha a hakele ku dumbeka ka Daniyele hi ku mu huluxa a xikheleni xa tinghonyama. (Dan. 6:12-15, 20-22) Ku fana na Daniyele, xana hi nga ku tiyisa hi ndlela yini ku dumbeka kwezru ka Yehovha?

12. Xana Daniyele a yentxe yini akuva a dumbeka?

¹² Hi lani hi swi voniki ha kone, akuva hi dumbeka ka Yehovha swi djula hi va ni lizrandzru dzrikulu ha yene. Daniyele e kota ku dumbeka ka Yehovha hi leswi a a mu zrandzra swi sukela mbilwini. Handle ka ku ganaganeka, Daniyele a tiyise lizrandzru ledzro hi ku yanakanyisisa hi matsrhamela ya Yehovha ni hi ndlela leyi a ma kombisaka ha yone matsrhamela lawo. (Dan. 9:4) Daniyele a a tlhela a heta nkama wunyingi na a pimisa hi mintxhumu leyi Yehovha a a yi yentxela malandzra yake kun’we na yene. Nakone  hinkwaswu leswo a a swi tlangela.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. a) Xana ku dumbeka ka vampshwa ku dzringiwe hi ndlela yini? Nyikela xikombiso. (Tlhela u vona xifaniso.) b) Hi ku ya hi vhidiyu, i yini leswi a wu ta swi hlaya loko mhunu o ku vutisa leswaku he dzrini vonela dzra Timboni ta Yehovha mayelana ni ma-gay?

¹³ Ku fana na Daniyele, vampshwa vanyingi lava tizrelaka Yehovha va zrendzreliwe hi vhanu lava kalaka va nga mu hloniphi Xikwembu Nkulukumba ni milawu yake. Swi nga yentxeka van’wana va nga swi zrandzri ku yingela vhanu na va hlaya leswaku va mu zrandzra Xikwembu Nkulukumba nakone va djula ku landzrela milawu yake. Van’wanyana va hlupa vampshwa vezru akuva va va yentxa va tsrhika ku dumbeka ka Yehovha. Hi xikombiso, vona leswi humeleliki makwezru lweyi a vitaniwaka Graeme, lweyi a tsrhamaka a Austrália. Loko a li xikole a kumane ni xiyimu xa ku kazrata. Prisori a vutise swidondzri leswaku a swi ta yangulisa kuyini loko munghanu wa kukazri o txhuka a hlaya leswaku i geyi. Prisori a tlhele a hlaya leswaku hinkwavu lava a va ta mu seketela a va fanela va ya ka tlhelo dzrimbeni dzra sala, kasi lava a va nga mu seketeli a va fanela va ya ka tlhelo dzrimbeni. Graeme a li: “Vadondzri hinkwavu va ye ka tlhelo dzrin’we ke sala mine ni makwezru mun’wana lweyi a a li kone.” Leswi gamiki swi yentxeka kuve ntxhumu lowu dzringiki hi ku helela lipfumelo dzranga ka Yehovha. A tlheke a ku: “Ke za ku hela ma-aula lawayani na prisori ni swidondzri kulozri va hi zruketela. Ni yentxe hinkwaswu leswi ni swi kotiki akuva ni yimelela lipfumelo dzranga hi ndlela ya ku zrula kambe a va swi nyikaka ndleve hinkwaswu leswi ni swi hlayiki.” Xana Graeme a titwise kuyini ntsrhaku ka loko ku dumbeka kwake ku dzringiwile? A li: “A ni nga swi zrandzri ku poyileliwa kambe ni nyonxile hi ku va ni kote ku yimelela leswi ni swi kholwaka ni ku tama ni dumbekile ka Yehovha.” c

14. I yini lexi nga hi pfunaka ku tama hi dumbeka ka Yehovha?

¹⁴ Ku fana na Daniyele, nkama lowu hi yaka hi zrandzra Yehovha hi ta ya hi tiyimisela ku bekisa ku dumbeka kwezru kwake nakone lizrandzru dzrezru ha Yehovha dzri ya dzri kula loko hi dondzra hi matsrhamela yake. Hi xikombiso hi nga dondzra hi mintxhumu leyi a yi tumbuluxiki. (Rom. 1:20) Akuva u yengesela lizrandzru dzraku ha Yehovha ni ndlela leyi u mu hloniphaka ha yone, swi ngo yini u dondzra nxaxamelo wa tinhlokomhaka leti liki: “Xana Swi Lo Endliwa?” kumbe u hlalela mavhidiyu. U nga tlhela u dondzra ma broxura lama liki “Xana Swilo Leswi Hanyaka Swi Lo Tumbuluxiwa?” ni “A origem da vida — Cinco perguntas que merecem resposta”. Vona leswi mumpshwa wa kukazri wa le Dinamarca lweyi a vitaniwaka Esther a swi hlayaka: “A timhaka leti nga ka mabuku lawa ta hlamalisa hikusa a ma kombisi leswi u fanelaka ku swi yentxa kambe mo yandlala mhaka kutani swi salela wene leswaku u ta yima ni swini.” Makwezru Ben, lweyi hi khaneliki ha yene a li: “Timhaka leti hinkwatu ti tiyise klipfumelo dzranga nakone ti ni pfune ku tiyiseka leswaku Xikwembu Nkulukumba hi yene mutumbuluxe wa wutomi.” Ntsrhaku ka ku dondzra timhaka leti hikwatu handle ka ku ganaganeka u ta pfumelelana ni leswi Bibele dzri swi hlayaka loko dzri ku: “Swa ku fanela Yehovha Xikwembu Nkulukumba wezru, ku yamukela ku phatima, ku hloniphiwa ni ntamu, hikusa u tumbuluxe mintxhumu hinkwayu, nakone hi kola ka ku zrandzra kwaku yi ve kone, yi tumbuluxiwile.”—Mpf 4:11. d

15. Xana hi nga byi tiyisa hi ndlela yini wuxaka byezru na Yehovha?

¹⁵ Ndlela yin’wana ya ku kulisa lizrandzru dzrezru ha Yehovha i ku dondzra hi wutomi bya n’wanake,Yesu. Hi leswi yentxiwiki hi mumpshwa  mun’we wa le Alemanha lweyi a vitaniwa Samira. A li: “Ni ye ni mu tiva ku yampswa Yehovha hi ku dondzra ha Yesu.” Loko e he ntsrongo, Samira a ni xikazratu xa ku twisisa leswaku Yehovha a ni mintlhaveko kumbe im-him, kambe a a swi twisisa leswa Yesu a a titwisa kuyini ka swiyimu swa ku siyanasiyana. A li: “Na mu zrandzra Yesu hikusa a a ni xinghanu nakone a a zrandzra vatsrongwana.” Nkama lowu a a ya a dondzra ha Yesu, lizrandzru dzrake ha Yehovha a dzri ya dzri kula. Ha yini? A li: “Hi ku famba ka nkama ni ye ni twisisa leswaku Yesu a a mu yetisela hi ku helela Papayi wake. Phela va fana hi ku helela! Ni tlhele ni twisisa leswaku xin’we xa swivangelo leswi yentxiki Yehovha a zrumela Yesu Kriste kuva a ta lani misaveni a ku li leswaku a vhanu va kota ku mu tiva ku yampswa Yehovha.” (Yoh. 14:9) Loko u djula ku tiyisa wuxaka byaku na Yehovha swi ngo yini u dondzra leswi yengetelekiki mayelana na Yesu? Loko u tikazratela ku yentxa leswo, lizrandzru ni ku dumbeka kwaku ka Yehovha swi ya swi kula.

16. Xana u nga pfuneka hi ndlela yini hi ku tama u dumbeka? (Amapsalma 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Hakanyingi lava kombisaka ku dumbeka va ni vanghanu lava na vone va dumbekaka. (Rt. 1:14-17) Handle ka leswo, loko hi dumbeka ka Yehovha hi ni ku zrula ka le ndzreni, ha yini? Hikusa Yehovha a kombisa ku dumbeka ka lava dumbekaka kwake. (Dondzra Amapsalma 18:25; Mika 6:8.) Yanakanya hi leswi: Nambileswi hi nga vatsrongo ngopfu ka mutumbuluxi wa ntamu hinkwawu, yene a hi dumbisa leswaku a ta hi zrandzra minkama hinkwayu! Loko hi ni wuxaka lebyi tiyiki na Yehovha a ku na xikazratu, nala kumbe lifu leswi nga hi tsravukanisaka na Yehovha. (Dan. 12:13; Lk. 20:37, 38; Rom. 8:38, 39) Xileswo, i swa lisima ngopfu ku tama hi yetisela Daniyele ni ku tama hi dumbeka ka Yehovha.

17-18. I yini swin’wana leswi hi nga swi dondzra ka Daniyele?

¹⁷ Ka xidondzro lexi, hi vone matsrhamela mabidzri lawa Daniyele a ma kombisiki. Kambe ka a ni swinyingi leswi hi nga swi dondzraka kwake, hi xikombiso, Yehovha a yentxe Daniyele a vona swivoniso ni milozro nakone a tlhele a mu nyika wuswikoti bya ku tlhamuxela milozro ya wuprofeta. Wunyingi bya wuprofeta lebyo kutani byi hetisekile. Byin’wana bya wuprofeta lebyo byi nyikela wutsrhokotsrhoko mayelana ni swiyentxakalo leswi swa ha taka leswi taka khumba vhanu a misaveni hinkwayu.

¹⁸ Ka xidondzro lexi landzrelaka, hi ta kambisisa hi wuyenti wuprofeta byibidzri bya Daniyele. Ku twisisa wuprofeta lebyo swi ta hi pfuna ku teka swiboho leswinene swi nge na mhaka leswaku hi va ntanga muni. Nakone wuprofeta lebyo byi ta hi pfuna ku yengesela xixixi ni ku dumbeka kwezru akuva hi tilulamisela ku langutana ni mindzringo leyi ya ha taka.