• “Ni titwe ingi hi loko nuna wanga a mbuyete makhambi manyingi.”

•   “Ni titwe ni nga li wa ntxhumu, ni bihile ni nga na lisima.”

• “A ni nga ta byela mhunu leswo a nho fa hi xiviti he ndzreni”.

• “Ni titwe ingiki Yehovha a nga zron’weki ha mine.”

Mazrito lawa ma kombisa ndlela leyi wansati a titwaka ha yone loko nuna a hlalela a ponografiya. Loko a ni tihweti kumbe malembe manyingi na a swi hlalela xihundleni, wansati a nga ha yanakanya leswaku a nge he txhuki a dumbe nuna wake. Nsati mun’wana a hlaye leswi: “A ni tivutisa leswi, ‘Kasi i mani wanuna lweyi ni txhatiki na yene? Xana ku ni mintxhumu yin’wana leyi a ni tlhotelaka?’”

Xidondzro lexi xi hambiwe na ku yanakanyiwa hi vasati lava vanuna vavu va hlalelaka ponografiya. a Hi ta vona yin’we ya minsinya ya milawu ya Bibele leyi yi nga txhavelelaka vasati lavu. Swilayu leswo swi tlhela swi pfuna vasati ku vona leswaku i va lisima ku ya tlhasela kwini ka Yehovha. Nakone swi ta tlhela swi pfuna vasati akuva va va ni ku zrula ni ku titwa va li kusuhi ngopfu swinene na Yehovha. b

I ntiyiso leswaku a wu nge swi koti ku lawula xin’wana ni xin’wana lexi nuna waku a xi yentxaka, kambe ku ni mintxhumu ya ku kazri leyi yi nga ku pfunaka ku tiwa na u zrulile. Vona swin’we swa swikombiso.

U nga tinyiki nandzru. A nsati a nga ha yanakanya leswaku a ni nandzru hi leswi nuna a hlalelaka ponografiya. Alice c a a yanakanya leswaku a nuna wake a mu vona na a nga xonganga. A a tivutisa leswi: “Ha yini nuna wanga a hlawula ku lavisa vavasati vanwana handle ka mine?” Vasati vanwana va tinyika nandzru va yanakanya leswaku ndlela leyi va titwaka ha yone yo yentxa leswaku a xiyimu xi ya xi pfisa. Danielle a li: “Swi ni hlundzrule ngopfu ni titwa ingi nhe yentxa leswaku xiyimu xi ya xi pfisa.”

Loko u titwa hi ndlela leyo dzrimuka leswaku Yehovha a nga ku nyiki nandzru hikola ka swiyentxo swa nuna waku. Yakobe 1:14 yi li: “Kambe mun’wana ni mun’wana a dzringiwa hi ku kokiwa ni ku wongiwa hi ku navela kwake.” (Rom. 14:12; Filp. 2:12) A matsrhan’wini ya ku ku nyika nandzru, Yehovha a yi nyika lisima ndlela leyi u dumbekaka ha yone kwake.—2 Makr. 16:9.

Nakone swa txhavelela ku tiva leswaku loko nuna a hlalela a ponografiya a swi hlayi swone leswaku a nkatake  a nga xonganga. A tintlhazri a mhakeni leyi ti hlaya leswaku a ponografiya dzri yentxa leswaku a mhunu a va ni ku navela lokukulu ka ku yentxa timhaka ta tinkuku ka ku wansati a nge swi koti ku ku yanelisa.

Ti kazrateli kuva u nga kazrateki ngopfu. Catherine a hlaya leswaku minkama hinkwayu loko a yanakanya nuna wake a o mu vona na a hlalela ponografia. Frances a li: “Ni vilela ngopfu loko ni nga swi tivi leswaku nkatanga a ye kwini, ni vindlavindleka siku hinkwadzru.” Vasati van’wana va hlaya leswaku va titwa tingana loko va ni vamakwezru va xinuna kumbe vaxisati lava n’waninkama va tivaka xikazratu xa nuna wavu. Van’wana va hlaya leswaku va titwa vali wuswavu, swi yentxa ingiki anga kone lweyi a twisisaka xiyimo xavu.

Swi tolovelekile ku titwa hindlela leyo. Kambe ku tsrhamela ku pimisa hi xikazratu lexo swi to ku yentxa u ya u vilela, matsrhan’wini ya leswo beka miyanakanyu ka wuxaka byaku na Yehovha. Loko u yentxa leswo hi ku famba ka nkama u taya u nyonxa ni ku tlhela u tiya.—Amaps. 62:2; Efe. 6:10.

Ntxhumu lowu wu nga ku pfunaka i ku dondzra ni ku yanakanyisisa hi swikombiso leswi kumekaka Bibeleni swa vasati lava samiki va titwa na va khunguvanyekile kambe loko va khongote ka Yehovha va titwiki na va txhaveleleka. A hi minkama hinkwayu Yehovha a a helisa swikazrato swavu, kambe a a va nyika ku zrula loku a va ku vilela. Hi xikombiso, Ana a a ni ‘xiviti moyeni wakwe’ hi kola ka xiyimu xake. Nambitanu, ntsrhaku ka loko Ana ‘a khongote ngopfu mahlweni ka Yehovha’, a titwe na a zrulile, leswo a swi yentxe na nga swi tivi leswaku a xiyimo xake a xita lulamisiwa hi ndlela yini.—1 Sam. 1:10, 12, 18; 2 Kor. 1:3, 4.

Kombela mpfunu ka vakulu va bamdla. Vone va fana ni ‘vutxhavelo loko moya wu hunga, [ni] xisizrelelo loko ku tlhasa xidzedze.’ (Eza 32:2) Swinga yentxeka a vakulu va ku komba makwezru wa ku kazri wa xisati lweyi u nga titwaka u ntsrhunxekile ku mu pfulela xifuva ni ku tlhela u titwa u zrulile.—Amapr. 17:17

Xana ku ni lexi u nga xi yentxaka akuva u pfuna nkataku ku hlula xihena xa ku hlalela ponografiya? Kumbexana. A Bibele dzri hlaya leswaku ‘vabidzri va tlula mun’we’, loko hi djula ku lulamisa xikazratu xa ku kazri, kumbe loko hi djula ku hlula nala lweyi a nga ni ntamu. (Ekles. 4:9-12) Wukambisisi byi kombisa leswaku hakanyingi loko nuna ni nsati va tizrisana swa koteka ku hlula moya wa ku hlalela ponografiya ni ku tlhela va pfuxeta ku dumbana ka wukati byavu.

I ntiyiso leswaku swile ka nuna waku ku tiyimisela ku yima ku hlalela ponografiya. Xana a khongota hi mbilu  hinkwayu ka Yehovha a kombela ntamu ni ku tlhela a kombela mpfuno ka vakulu? (2 Kor. 4:7; Yak. 5:14, 15) Xana a nuna waku a yentxa xa ku kazri akuva a nga ha tlheli a dzringeka ku hlalela ponografiya? Hi xikombiso, xana a wa pumba matizrisela ya switizrisiwa swa eletroniku kumbe ka swiyimu leswi swi nga ha dzringaka ku tiyimisela kwake? (Amapr. 27:12) Xana a tiyimisele ku yamukela mpfunu waku ni ku tlhela a dumbeka hi ku helela? Loko a yentxa hinkwaswo leswi, u nga swi kota ku mu pfuna.

Hi ndlela yini? Vona xikombiso. Felicia a txhate na Ethan lweyi kusukela a wutsrongwanini a ngheniwiki hi moya wa ku hlalela ponografiya. Felicia a tsrhika Ethan a ntsrhunxekile ku bula na yene nkama wun’wana ni wun’wana loko a txhuka a va ni ku navela ka ku hlalela ponografiya. Ethani ali: “Ni mu byela hinkwaswo nkatanga, hi ndlela ya lizrandzru a ni pfuna ku tingawula ndzringu lowu, nakone a tsrhamela ku ni vutisa leswaku swo yini. Nakone a ni pfuna ku beka swipimelo ka ndlela leyi ni yi tizrisaka ha yone a internet.” I ntiyiso leswaku a swi mu nabyaleli Felicia ku vona nuna Wake na a lwisana ni moya wa ku hlalela ponografiya kambe yene a li: “Ku tsrhama na ni hlundzrukile a swi nga ti mu pfuna nkatanga akuva a hlula moya lowu. Minkama hinkwayu hi bulaka hi mhaka leyi, ku tiyimisela kwake ka ku tama a ni pfuna ku hlula ku vaviseka loku ni nga na kone ku ya ku kula.”

Mabulo ya ku fana ni lawa ma nga pfuna nuna kuva a hlula moya wa ku hlalela ponografiya ni ku tlhela ma pfuna nsati akuva a dumba nuna. Hikusa loko nuna a tiyimisele ku byela nsati lomu a hlulelaka kone, a mu byela ni lomu a yaka kone ni leswi a yaka yentxa swone, swi ta ya swi nabyala akuva nsati a mu dumba hikusa a wa swi tiva leswaku a nkatake a nga mu fihleli ntxhumu.

Xana u vona leswaku u nga mu pfuna nkataku a mhakeni leyi? Swi nga va swinene akuva wene ni nkataku mi bula xikan’we hi nhlokomhaka leyi. Nkongometo wake wu fanela kuva wu li ku tsrhika a ponografiya ni ku tlhela a pfuxeta ku dumbeka kwake ka nsati wake. A matsrhan’wimi ya kuva a hlundzruka loko u djula ku bula na yene hi xikazratu xake, a fanela ku tiyimisela ku twisisa leswaku xikazratu xake xa ku khumba na wene. Na wene nsati wa kone a nkongometo waku i ku seketela ku tikazrata ka nkataku akuva a hlula moya lowu wa ku biha ni ku munyika mukhandlu wa ku tlhela a pfuxeta ku dumbeka kwake mahlweni kwaku. I swa lisima akuva hi wubidzri byenu mi twisisa leswaku i yini lexi yentxaka mhunu a djula ku hlalela ponografiya ni leswaku a nga wu hlulisa kuyini moya lowu. d

Loko u yanakanya leswaku a mabulo yaku ni nkataku ma ta ya gama hi timholova, swi ngo yini mi vitana nkulu wa ku kazri lweyi mi mu dumbaka akuva a ta ta va na n’wine nkama lowu mi bulaka hi mhaka leyi, nakambe dzrimuka leswaku nambiloko kutani  a nuna wa ku a wu hlulile moya wa ku hlalela a ponografia swi nga ha teka nkama akuva u tlhela u mu dumba. Kambe u nga godoli, swa nga hi leswi a wukati byenu byi yaka byi yampswa ha katsrongokatsrongo, u nga heleliwe hi dumbu dzra leswaku hi ku famba ka nkama ni hi ku lehisa mbilu a wukati byenu byi nga ha tlhela byi tiya ku fana ni khale.—Ekles. 7:8; 1 Kor. 13:4.

Kambe swi li yini hi loko nuna waku o tlhela a wela ka ndzringo lowo? Xana leswo swi tlhamuxela leswaku a nga ti solanga kumbe anga ha li wa ntxhumu? A swi nge zi swi tlhasa lomo! Ngopfungopfu loko nuna waku a ke a nghena hi nhloko ka moya lowu wa ku hlalela ponografiya, swi nga yentxeka swi ta djula kuva a lwa ni moya lowo wutomi byake hinkwabyu. Nambiloko kutani a ni malembe na nga ha hlaleli ponografiya swi nga ha txhuka swi yentxeka a tlhela a wela ka xikazratu lexo. Akuva a tingawula leswaku leswo swi yentxeka, a fanela ku ya mahlwemi a yentxa leswi a nga swi kotaka akuva a ti sizrelela. Nkama wun’wana swi nga va swinene ku tama a yentxa leswo nambiloko swi tikomba ingi kutani a xihlulile xikazratu. (Amapr. 28:14; Mat. 5:29; 1 Kor. 10:12) Swi ta vilela kuva a va ni “mayanakanyela lamampshwa” ni ku dondzra ku “venga leswaku biha” leswi patsraka ponografiya kun’we ni mintxhumu yin’wana leyi ntxhimiki ya ku fana ni ku txhokotxha. (Efe. 4:23; Amaps. 97:10; Rom. 12:9) Xana a tiyimiselile ku tama a ti kazrata leswaku a yampswisa a mhakeni leyi? Loko a yentxa leswo swa koteka leswaku hi ku famba ka nkama a wu tsrhika hi ku helela a moya lowu.  e

Kambe loko nkataku a nga swi djuli ku tsrhika ku hlalela ponografiya ke? Swi nga yentxeka swi ta ku khunguvanyisa , ku ku hlundzrukisa ni ku titwa na a mbuyeta. Loko swi li hi ndlela leyo swi tsrikeli Yehovha, hi ndlela leyo u ta kota ku va ni kuzrula (1 Pet. 5:7) Tama u va kusuhi na Yehovha hi ku dondzra, ku khongota, ni ku yanakanyisisa. Nakone tiyiseka leswaku loko u yentxa leswo Yehovha na yene a ta tsrhindzrekela kusuhi na wene, hilani Ezaya 57:15 yi hlayaka hakone yene a tsrhama ni ‘mhunu wa moya lowu tsrhovekiki, ni lowu wu titsrongahataka’. Yehova a djula leswaku u tlhela u va ni ku nyonxa. Tama u tizrela Yehovha hi lani u nga kotaka ha kone, djuletela mpfunu wa vakulu nakone u nga luzekeliwi hi dumbo dzra leswaku siku dzrin’wana nkataku a nga ha djula ku yentxa ku txintxa loku vilelekaka.—Rom. 2:4; 2 Pet. 3:9.