Skip to content

Skip to table of contents

NHLOKO-MHAKA YA XIDONDZRO 19

Lizrandzru Ni Ku Lulama Loko Hi Langutana Ni Wusomboloki

Lizrandzru Ni Ku Lulama Loko Hi Langutana Ni Wusomboloki

‘A wu Xikwembu Nkulukumba lwa tsrhavisiwaka hi swa ku biha; lwemfani a nga yamukeleki ku wene.’​—PS 5:4.

LISIMU 142 Hi Khomelela Ka Dumbo Dzrezru

NKATSRAKANYU WA LESWI TAKA DONDZRIWA *

1. Hi ku ya hi Amapsalma 5:4-6, xana Yehovha a titwisa kuyini hi wubihi?

YEHOVHA XIKWEMBU NKULUKUMBA a venga mixaka hinkwayu ya wusomboloki. (Dondzra Amapsalma 5:4-6.) Hakunene a ku hambula ngopfu swinene ku hambiwa nsele ka tsrongwana​—ku nga wubihi lebyi nyenyentsaka ku tlulisa mpimu! Hine swanga Timboni ta Yehovha, hi mu tekelela hi ku venga ku hambiwa nsele ka vatsrongwana ni ku kala hi nga ku pfumeleli a bandleni dzra wukriste.​—Ro 12:9; Hb 12:15, 16.

2-3. Ha yini hi ku a ku hambiwa nsele ka vatsrongwana ku lwisana ‘nawu nawu wa Kriste’?

2 Xiyentxo xin’wana ni xin’wana xa ku hambiwa nsele ka vatsrongwana hakunene xi lwisana ni ‘nawu wa Kriste’! (Ga 6:2) Ha yini hi hlaya leswo? Hi laha hi dondzriki ha kone ka nhloko-mhaka leyi khalutiki, nawu wa Kriste​—hi leswaku, hinkwaswu leswi Yesu a swi dondzrisiki hi mazritu ni xikombiso xakwe​—wu seketeliwe a lizrandzrwini nakone wu hlohlotela wululami. Hi ku fumiwa hi nawu lowu, vakriste va ntiyiso va khoma vatsrongwana hi ndlela leyi va yentxaka va titwa na va sizrelelekile va tlhela va zrandzriwa hi ntiyiso. Kambe ku hambiwa nsele ka vatsrongwana i xiyentxo xa ku biha, lexi kombisaka moya wa makwanga, lexi yentxaka ntsrongwana a titwa na a nga sizrelelekanga nakone a nga zrandzriwi.

3 Lexi txhelanaka wusiwana hi leswaku ku hambiwa nsele ka vatsrongwana i ntungu lowu nga kone a misaveni hinkwayu, nakone vakriste va ntiyiso na vone va ngheneliwile hi ntungu lowu. Ha yini? ‘Lavamfani ni vakanganyisi’ va yandzrile, nakone van’we va vone va nga dzringisa ku nghena a bandleni. (2Tm 3:13) Handle ka leswo, van’we va lava tihlayaka swizro swa bandla va tsrhike ku navela ka nyama loku sombolokiki ku va fuma lakakuva va za va hamba nsele vatsrongwana hi tlhelo dzra swa tinkuku. Xileswo, a hi vonisaneni leswaku ha yini ku hamba nsele vatsrongwana ku li xidoho lexikulu. A ntsrhaku hi ta vona leswaku vakulu va swi lulamisisa kuyini swidoho leswikulu, ku patsra ni ku hambiwa nsele ka vatsrongwana, ni leswi vapswele va nga va sizrelelisaka xiswone vanavu. *

I XIDOHO LEXIKULU

4-5. Ha yini hi ku n’wana lwa hambiwiki nsele hi yene wa ku sungula ku doheliwa?

4 Vatsrongwana lava hambiwaka nsele va heta nkama wa ku leha swinene na va ha xaniseka a mbilwini. A ku xaniseki vone ntsena kambe ni lava va va zrandzraka​—ku nga swizro swa ndangu wavu ni vamakwezru va wukriste. Ku hamba nsele vatsrongwana i xidoho lexikulu.

5 A wa ku sungula ku doheliwa i n’wana lwa hambiwiki nsele. * I xidoho ku vavisa vambeni ni ku va yentxa va hanya hi mbitsi na va nga honanga ntxhumu. Hi laha hi taka swi vona ha kone ka nhloko-mhaka leyi ntlhantamaka, loko mhunu a hamba nsele ntsrongwana, a vavisa n’wana lweyo hi tindlela leti hlomulaka mbilu swinene. A yentxa n’wana a nga ha dumbi mhunu, a tlhela a nga ha titwi na a sizrelelekile. Vatsrongwana va fanela ku sizreleliwa ka xiyentxo lexi xa ku biha swinene. Nakone, lava hambiwiki nsele va vilela ku txhaveleliwa ni ku pfuniwa.​—1Te 5:14.

6. Xana ku hamba nsele vatsrongwana i ku dohela bandla hi ndlela yini?

6 A bandla na dzrone dzra doheliwa. Loko xizro xa bandla xi hamba nsele ntsrongwana wa kukazri, xi tisa xizruku a bandleni. (Mt 5:16; 1Pe 2:12) Swoleswo i ku dohela vamakwezru va ntsrandzra-vahlayi lava dumbekaka, lava ‘lwelaka ku pfumela’ wusiku ni nhlikanhi! (Yd 3) A hi va nyiki mbangu vhanu lava yentxaka swiyentxo swa ku biha swinene va tlhela va nga tisoli ni lava honaka vito ledzrinene dzra bandla.

7. Xana ku hamba nsele vatsrongwana i ku dohela wuhosi hi ndlela yini?

7 Wuhosi na byone bya doheliwa. Vakriste va boheka ku ‘yingiseta vuhosi lebyi nga kone’. (Ro 13:1) Hi komba leswaku ha byi yingiseta wuhosi hi ku bekisa milawu ya tiko. Loko xizro xa bandla xi ni nandzru wa ku yentxa leswi tsimbisiwaka hi nawu, swa ku fana ni ku hambiwa nsele ka vatsrongwana, lanu xi dohela wuhosi. (Dzringanisa ni Amintiṛo 25:8.) Vakulu a va nyikiwanga mfanelo ya ku tizrisa nawu wa tiko akuva va khatisa ha wone mhunu lwa hambaka nsele vatsrongwana, kambe a va mu tlhoti leswaku a nga yavanyisiwi ni ku khatisiwa hi wuhosi. (Ro 13:4) Mudohi a tsrhovela leswi a swi byaliki.​—Ga 6:7.

8. Xana Yehovha a swi vonisa kuyini swidoho leswi mhunu a swi yentxelaka van’wana?

8 A henhla ka hinkwaswu, i ku dohela Xikwembu Nkulukumba. (Ps 51:4) Loko mhunu a dohela mhunu-kulobye, a dohela na Yehovha. Vona xikombiso xa Nawu lowu Xikwembu Nkulukumba a wu nyikiki Israyele. A wu ku loko mhunu a yivele kumbe a kanganyise walekwavu a a ‘hamba nandzru ka Yehovha’. (Lv 6:2-4) Xileswo, loko xizro xa bandla xi hamba ntsrongwana nsele, xi dohela Nkulukumba​—hi ku yentxa n’wana lweyo a hanya hi ku txhava. Lwa hambaka nsele a tisa xizruku lexikulu a vitweni dzra Yehovha. Xileswo, nsele lowu wu fanela ku soliwa hi leswi wu nga swone​—ku nga xidoho lexikulu ka Nkulukumba.

9. Hi swini swilayu leswi seketeliwiki Bibeleni leswi nhlengeletanu ya Yehovha yi swi nyikeliki ka malembe lama khalutiki, nakone ha yini?

9 Ka malembe lama khalutiki, nhlengeletanu ya Yehovha yi nyikele swilayu swinyingi leswi seketeliwiki Bibeleni mayelanu ni ku hambiwa nsele ka vatsrongwana. Hi xikombiso, tinhloko-mhaka leti humexiwiki ka Xihondzro Xa Ku Zrindzra Ni Despertai! (Pfukani!) ti kombise ndlela leyi lava hambiwiki nsele va nga holisaka xiswone timbanga ta mbilu, leswi van’wana va nga va pfunisaka xiswone ni ku va kutxa, ni leswi vapswele va nga va mpfekelisaka xiswone vanavu. Vakulu va wupfisiwile swinene hi Matsralwa akuva va kota ku thetha timhaka ta ku hambiwa nsele ka vatsrongwana. Nhlengeletanu ya ha ya mahlweni yi pfuxeta ndlela leyi mabandla ma xi tamelaka ha yone xidoho xa ku hamba nsele ntsrongwana. Ha yini? Ku yentxela leswaku ndlela leyi hi tamelaka ha yone mhaka leyi yi twanana ni nawu wa Kriste.

NDLELA YA KU TAMELA SWIDOHO LESWIKULU

10-12. a) I yini leswi vakulu va zrangaka hi ku swi dzrimuka loko va tamela mhaka yin’wana ni yin’wana leyi khumbaka xidoho lexikulu, nakone i yini leswi va hisekaka ha swone? b) Hi ku ya hi Yakob 5:14, 15, xana vakulu va yentxa hinkwaswu akuva va ku yini?

10 Loko vakulu va tamela mhaka yin’wana ni yin’wana leyi khumbaka swidoho leswikulu, va zranga hi ku dzrimuka leswaku nawu wa Kriste wu djula leswaku va khoma ntlhambi hi lizrandzru ni ku yentxa leswi nga swinene ni leswi lulamiki a mahlweni ya Xikwembu Nkulukumba. Xileswo, ku na swinyingi leswi va swi kambelaka loko va twa leswaku ku ni mhunu lwa yentxiki xidoho lexikulu. Ka nhloko-mhaka leyi khalutiki, hi dondzre leswaku vakulu ku sungula va hisekela ku hlayisa ku xwenga ka vito dzra Nkulukumba. (Lv 22:31, 32; Mt 6:9) Nangweso va hisekela ngopfu ku vona vamakwavu a bandleni na va hanya ha hombe hi le moyeni, mfuzri va djula ku pfuna mun’wana ni mun’wana lwa nga vaka a khumbiwile hi xidoho lexikulu.

11 Handle ka leswo, loko mudohi a li xizro xa bandla, vakulu va lwela ku dzringisa ku mu wololoxa loko swi koteka. (Dondzra Yakob 5:14, 15.) Mukriste lwa hluliwaka hi ku navela ka ku biha a va a yentxa xidoho lexikulu awa vabya hi le moyeni. Leswi swi djula ku hlaya leswaku a nga he na wuxaka byinene na Yehovha. * Hi ndlela ya kukazri, vakulu i vadahi va moya. Va yentxa hinkwaswu va nga swi kotaka ku ‘huluxa muvabyi [a mhakeni leyi, ku nga mudohi]’. Swilayu swa Bibele leswi va mu nyikaka swone swi nga mu pfuna ku pfuxeta wuxaka byakwe na Xikwembu Nkulukumba, kambe swoswo swo koteka ntsena loko a tisola hi mbilu hinkwayu.​—Min 3:19; 2Ko 2:5-10.

12 Nakunene, vakulu va ni ntsrhwalu wa mfanelo wa ku bindzra. Va zron’weka swinene hi ntlhambi lowu Xikwembu Nkulukumba a va tamelisiki wone. (1Pe 5:1-3) Va djula leswaku vamakwavu vaxinuna ni vaxisati va titwa na va sizrelelekile a ndzreni ka bandla. Xileswo, va kahlula va lulamisa mhaka loko va twa leswaku ku yentxiwe xidoho lexikulu, ku patsra ni ku hambiwa nsele ka vatsrongwana. Yanakanya hi swivutiso leswi nga ku sunguleni ka  mayava 13,  15 na  17.

13-14. Xana vakulu va yi landzra milawu ya tiko leyi sindzrisaka leswaku lava ku hlayiwaka leswaku va hambe nsele ntsrongwana va mangaleliwa a wuhosini? Tlhamuxela.

 13 Xana vakulu va yi landzra milawu ya tiko leyi sindzrisaka leswaku lava ku hlayiwaka leswaku va hambe nsele ntsrongwana va mangaleliwa wuhosini? Ina. A matikweni lawa ma nga ni nawu lowo, vakulu va yentxa hinkwaswu akuva va landzra milawu ya tiko leyi sindzrisaka ku mangalela mhunu lwa hlayiwaka leswaku a hambe nsele ntsrongwana. (Ro 13:1) Milawu leyo a yi lwisani ni nawu wa Xikwembu Nkulukumba. (Min 5:28, 29) Xileswo, loko va twa leswaku ku ni lweyi a hambiki nsele ntsrongwana, vakulu hi ku hatlisa va djuletela nkongomiso wa ndlela leyi va nga yi landzraka ha yone milawu ya ku mangalela muhoni.

14 Vakulu va tiyisa lava hambiwiki nsele kun’we ni vapswele ni van’wana lava tivaka mhaka ya kone leswaku va ntsrhunxekile ku ya mangalela mhunu lweyi va twiki leswaku a hambe n’wana nsele. Kambe swi nga ku yini loko lweyi ku hlayiwaka leswaku a hambe nsele ntsrongwana a li xizro xa bandla nakone mhaka ya kone yi tiviwa a mugangeni? Xana mukriste lwa yaka mangala a wuhosini a fanela ku titwa nandzru wa leswaku a zrukise vito dzra Nkulukumba? Nikutsrongo. Lweyi a zrukisaka vito dzra Nkulukumba hi lwa hambiki nsele ntsrongwana.

15. Hi ku ya hi 1 Timoteo 5:19, ha yini ku djuleka timboni tibidzri kumbe ku tlula na vakulu va nga si na vumba xihubyana xa wuyavanyisi?

 15 A bandleni, na vakulu va nga si yavanyisa mhaka, ha yini ku djuleka timboni tibidzri kumbe ku tlula? Hi ku ya hi Bibele, leswo swa djuleka akuva ku yentxiwa wululami bya ntiyiso. Loko mhunu a nga tihlayelanga ha wuswakwe leswaku a yentxe xidoho, timboni tibidzri ta djuleka akuva ti ta fakaza leswaku leswi a lumbetiwaka swone swi yentxekile. Hi kone vakulu va nga vumbaka xihubyana xa ku yavanyisa mhaka ya kone. (Dt 19:15; Mt 18:16; dondzra 1 Timoteo 5:19.) Xana leswi swi tlhamuxela leswaku loko ku hlayiwa leswaku mhunu wa kukazri a hambe nsele ntsrongwana ku djuleka ku zranga hi ku kumiwa timboni tibidzri na mhaka yi nga si na tivisiwaka wuhosi? Nikatsrongo. Nawu wa Bibele lowu djulaka timboni tibidzri a wu tizri ka mhaka ya kuva vakulu kumbe van’wana va ya tivisa wuhosi leswaku ku ni mhunu lwa kumbeteliwaka leswaku a yentxe wugevengu.

16. Xana vakulu va yentxa yini loko va tiva leswaku xizro xa bandla xi lumbetiwa leswaku xi hambe nsele ntsrongwana wa kukazri?

16 Loko vakulu va byeliwa leswaku xizro xa kukazri xa bandla xi lumbetiwa kuva xi hambe nsele ntsrongwana wa kukazri, va yentxa hinkwaswu akuva va landzra milawu yini na yini ya tiko leyi sindzrisaka leswaku mhaka yi mangaliwa a wuhosini. A ntsrhaku ka leswo, va sungula ku kambisisa mhaka hi ku landzra Matsralwa. Loko mhunu wa kone a yala nandzru lowu a zrwexiwaka wone, vakulu va kambela leswi hlayiwaka hi timboni. Loko mhaka yi tiyisiwa hi vhanu vabidzri, lanu ku vumbiwa xihubyana xa wuyavanyisi. * Vhanu va kone hi: 1) lweyi a hlayaka leswaku a xidoho xa ku hambiwa ka ntsrongwana nsele xi yentxekile ni 2) mun’wana lweyi a nga kombisaka leswaku ntsrongwana lweyi hakunene a hambiwe nsele hi mhunu lweyo. Kuva ku nge na mboni ya wubidzri a swi hlayi swone leswaku lweyi a yiki mangala o hemba. Nambi loko ku nga kumeki timboni tibidzri ti tiyisaka leswaku xidoho hakunene xi yentxiwile, vakulu va swi twisisa leswaku swi nga yentxeka mhunu wa kone a xi yentxile xidoho lexikulu lexi vavisaka vambeni. Vakulu va tsrhama hi ku seketela vhanu lava nga vaka va vavisiwile. Handle ka leswo, vakulu va tsrhama na va tlhome tihlo ka mhunu lwa hlayeliwiki leswaku a hambe nsele ntsrongwana akuva va sizrelela bandla ka khombo ledzri nga ha yentxekaka.​—Min 20:28.

17-18. Tlhamuxela ntizro wa xihubyana xa wuyavanyisi.

 17 Hi wini ntizro wa xihubyana xa wuyavanyisi? Zritu “wuyavanyisi” a dzri tlhamuxeli swone leswaku vakulu va yavanyisa, kumbe ku tsrema, leswaku lwa hambiki nsele ntsrongwana a fanela ku khatisiwa hi wuhosi hi ku tlula nawu. Vakulu a va ngheneli ka ku tsremela vhanu swikhatiso. Va tsrhika wuhosi byi khatisa vhanu lava yentxaka wugevengu. (Ro 13:2-4; Ti 3:1) A matsrhan’wini ya leswo, vakulu va yavanyisa, kumbe va tsrema, leswaku mhunu wa kone a nga tama a va xizro xa bandla kumbe im-him.

18 Loko vakulu va li ka xihubyana xa wuyavanyisi, ntizro wavu i wa moya, kumbe wa wukhongoti. Hi ku kongomisiwa hi Matsralwa, va kota ku vona leswaku lwa hambiki nsele ntsrongwana a tisolile kumbe im-him. Loko a nga tisoli, awa humexiwa a bandleni, kutani ku nyikeliwa xitiviso a bandleni. (1Ko 5:11-13) Loko a tisolile hi ntiyiso, a nga tama a va xizro xa bandla. Kambe, vakulu va ta mu tivisa leswaku swi nga yentxeka a nga fanelekeli ni siku ni dzrin’we ku nyikiwa mintizro ya ku hlawuleka a bandleni kumbe ku tizra swanga nkulu kumbe nandzra wa wutizreli. Hi ku lwela wuhlayiseki bya vatsrongwana, vakulu va yentxa mintxhumu ya ku tala akuva va va sizrelela. Hi xikombiso, va bula hi tlhelo ni vamakwezru lava nga ni vatsrongwana, va va kombela ku vonelela vanavu loko va li kusuhi ni lweyi a nga hamba nsele ntsrongwana wa kukazri. A nkama lowu va yentxaka leswo, vakulu va tivonela leswaku va nga boxi xihundla xa lava doheliwiki hi ku kongoma.

NDLELA YA KU SIZRELELA VANAKU

Vapswele va sizrelela vanavu ka ku hambiwa nsele hi tlhelo dzra swa tinkuku hi ku bula navu hi swa tinkuku hi ku landzra ntanga yavu. Akuva va humelela, vapswele va tizrisa leswi tsraliwiki hi nhlengeletanu ya Xikwembu Nkulukumba. (Vona mayava 19-22)

19-22. Xana vapswele va nga yentxa yini akuva va sizrelela vanavu? (Vona xifaniso lexi nga ka kapa.)

19 I vamani lava nga ntsrhwalu wa mfanelo wa ku sizrelela vatsrongwana ka khombo? I vapswele. * Vanaku i ‘pfindla ledzri pfaka ku Yehovha’. (Ps 127:3) Hi wene u fanelaka ku bekisa pfindla ledzri. Xana u nga yentxa yini akuva u sizrelela vanaku akuva va nga hambiwi nsele?

20 Ku sungula, dondzra mayelanu ni ku hambiwa nsele ka vatsrongwana. Dondzra leswaku i vhanu va muxaka muni lava hambaka nsele vatsrongwana ni mazrengu lawa va ma tizrisaka leswaku va va wonga. Tivonele ka swiyimu leswi nga tisaka khombo kumbe vhanu lava nga hambaka nsele vana. (Pr 22:3; 24:3) Dzrimuka leswaku hakanyingi muhambi wa nsele i mhunu lweyi a ntsrongwana a mu tivaka hi khale a tlhela a mu dumba.

21 Xa wubidzri, tolovela ku bula hi ku ntsrhunxeka ni vanaku. (Dt 6:6, 7) Leswo swi patsra ku tiva ku yingela. (Yk 1:19) Dzrimuka leswaku vatsrongwana va tala ku txhava ku hlaya leswaku va hambiwe nsele. Swi nga yentxeka va txhava leswaku a nga kone lwa taka kholwa leswi va swi hlayaka, kumbe va txhaviseliwe hi muhambi wa nsele leswaku va nga txhuke va paluxa mhaka. Loko u twisisa leswaku ku ni lexi nga fambikiki ha hombe, hi lizrandzru hamba swivutiso leswi taka va yentxa va pfula xifuva u tlhela u lehisa mbilu loko u yingiseta tinhlamulo tavu.

22 Xa wuzrazru, dondzrisa vanaku. Khanela hi timhaka ta swa tinkuku hi ku ya hi ntanga yavu. Va dondzrise leswi va fanelaka ku swi hlaya ni ku swi yentxa loko mhunu wa kukazri a djula ku va khumba ka ku kala ku nga faneleki. Tizrisa swilayu leswi nhlengeletanu ya Xikwembu Nkulukumba yi swi humexiki mayelanu ni ku sizrelela vanaku.​—Vona bokisi ledzri liki ‘ Tidondzrise U Dondzrisa Ni Vanaku’.

23. Hi ku vonisa kuyini ku hamba nsele vatsrongwana, nakone hi xini xivutiso lexi taka hlamuliwa hi nhloko-mhaka leyi taka?

23 Ka hine, Timboni ta Yehovha, ku hamba nsele vatsrongwana i xidoho lexi nyenyentsaka ni wugevengu lebyi txhavisaka. Hi ku fumiwa hi nawu wa Kriste, mabandla yezru a ma va tlhoti vahambi va nsele leswaku va nga khatisiwi hi milandzru yavu. Nambitanu, hi nga yentxa yini akuva hi pfuna lava samiki va hambiwa nsele? Nhloko-mhaka leyi taka yi ta hlamula xivutiso lexo.

LISIMU 103 Vabyisi I Tinyiko

^ par. 5 Nhloko-mhaka leyi yi ta khanela hi tindlela leti vatsrongwana va nga sizreleliwaka ha tone ka ku hambiwa nsele hi tlhelo dzra swa tinkuku. Hi ta dondzra leswaku vakulu va dzri mpfekelisa kuyini bandla ni tindlela leti vapswele va nga sizrelelaka vanavu ha tone.

^ par. 3 NTLHAMUXELO WA MAZRITU: Ku hambiwa nsele ka ntsrongwana hi loko mhunu wa mukulu a tizrisa ntsrongwana akuva a nyonxisa ku navela kwakwe ka swa tinkuku. Ku patsra wuxaka bya tinkuku hi ndlela ya ntumbuluku, hi nomu kumbe xisodoma, ku khoma-khoma swizro swa mbeleko, mavele, kumbe swisuti, kumbe swiyentxo swin’wana swa ku somboloka. Ku tala ka lava hambiwaka nsele i van’hwanyana, kambe na vone vafana va hambiwa nsele. Ku tala ka lava hambaka nsele vatsrongwana i vavanuna, kambe na vone vavasati va va hamba nsele vatsrongwana.

^ par. 5 NTLHAMUXELO WA MAZRITU: Ka nhloko-mhaka leyi ni ka leyi tlhantamaka, zritu ‘lwa hambiwiki nsele’ dzri hlaya mhunu lweyi a samiki a hambiwa nsele hi tlhelo dzra swa tinkuku na e he ntsrongo. Hi tizrisa zritu ledzri ku swi beka livaleni leswaku leswi a n’wana a yentxiwaka swone swa vavisa, mfuzri mhunu wa mukulu o tlanga ha yene nakone a n’wana a nga na nandzru.

^ par. 11 Ku vabya hi le moyeni a swi nyiki mhunu xa ku tiyimelela ha xone loko a yentxa xidoho lexikulu. Mudohi a fanela ku zrwala nandzru hi swiboho ni swiyentxo swakwe nakone a ta tiyangulela ka Yehovha.​—Ro 14:12.

^ par. 16 A n’wana lwa hambiwiki nsele a nga fanelanga nikutsrongo a vitaniwa ku ta lavisana ni mhunu lweyi a liki a mu hambe nsele. Mun’we wa vapswele kumbe mhunu mun’wana lweyi a dumbiwaka a nga tivisa vakulu leswaku ku ni mhaka leyi na swi nga sindzrisi kuva n’wana a ha tama a xaniseka hi ku vona mhunu lwa mu vavisiki.

^ par. 19 Leswi hlayiwaka mayelanu ni vapswele swa tizra ni le ka vatameli va vana kumbe van’wana lava nga ni mfanelo ya wupswele a henhla ka vana lava.