Na ni nge si na hlaya leswi humeleliki ntsrhaku ka mhangu leyo,ni navela ku dzrungula leswi ni nghenisiki xiswone ka ntizro wa nkama hinkwawu.

Ni belekiwe hi 1942 a Curaçau, ku nga xihlale xa ku xonga xa Caribe. Papayi a belekiwe a Suriname, kambe a zruzrele Curaçau kuva a ya tizra. Malembenyana ntsrhaku na ni nga si na pswaliwa, yene a ve mun’we wa Timboni ta Yehovha ta ku sungula a Curaçau. a Vhiki ni vhiki papayi a a hi dondzrela Bibele, mine kun’we ni mune wa vamakwezru, nakone a hi nga mu nabyaliseli. Loko ni ni 14 wa malembe hi zruzreli Suriname hikusa papayi a a fanela kuya hlayisa vhovho wa xisati, lweyi kutani a a gugile.

A Suriname, ni sungule ku tlanga ni vampswa kulozri lava a va hiseka a bandleni. A va li vakulunyana kwanga nakone a va tizra swanga maphayona ya nkama hinkwawu. Loko va dzrungula mimfambu leyi va viki nayu a ntizrweni wa ku zrezra, a swi vhela swi tikomba leswaku a va nyonxile. Ntsrhaku ka mintlhanganu, a hi tolovela ku bula hi timhaka ta Bibele nakone minkama yin’wana a hi bula wusikwini na hi hlalela tilo ledzri taliki hi tinyeleti. Hi vone va ni pfuniki ku vona leswi a ni ta swi yentxa a wuton’wini byanga; a ni djula ku tizrela Yehovha. Kutani ni babatisiwile na ni ni 16 wa malembe. Ntsrhaku ka leswo, na ni ni 18 wa malembe ni teke wuphayona bya nkama hinkwawu.

Ni dondzre swinyingi ka ntizro wa wuphayona, nakone hi leswi swi ni pfuniki ka ntizro wa nkama hinkwawu. Hi xikombiso, ntxhumu wa ku sungula lowu ni wu dondzriki i lisima dzra ku wupfisa van’wana. Loko ni sungule ku tizra swanga phayona, mun’we wa vazrumiwa lweyi a vitaniwaka Willem van Seijl a ve papayi wanga hi ndlela ya kukazri. b A ni dondzrise ndlela ya ku byi hetisisa ha hombe a wutiyanguleli a bandleni. A nkameni lowo a  ni nga byi voni ngopfu lisima dzra leswi a a ni dondzrisa. Ka lembe ledzri landzreliki, ni yaveliwe ku tizra swanga phayona dzra ku hlawuleka nakone ni sungule ku pfuna mintlawa leyitsrongo leyi a yi le mimbangwini ya le kule, a makazri ka nhova ya Suriname lomu a ku li kule ngopfu swinene ni mabandla. Ni swi tlangela ngopfu swinene leswi vamakwezru va ni dondzrisiki swone! Ku ta tlhasela swoswi, ni tikazratela ku yetisela xikombiso xavu hi ku wupfisa van’wana.

Ntxhumu wa wubidzri lowu ni wu dondzriki i lisima dzra ku hanya hi mintxhumu yitsrongo ni kuva lweyi a hlelekiki. A ku sunguleni ka wheti yin’wana ni yin’wana, mine ni makwezru lweyi a hi tizra xikan’we swanga maphayona ya ku hlawuleka, a hi tsrala mintxhumu leyi a hi ta yi vilela ka mavhiki lawa ma landzrelaka. Ntsrhaku ka leswo, mun’we wezru a a teka liyendzro dzra ku leha ngopfu swinene a ya doropeni akuva a ya xava hinkwaswu leswi a swi vileleka. A hi fanela ku swi hlela ha hombe akuva mali yitsrongo leyi a hi pfuniwa ha yone yi yanela wheti hinkwayu. Phela a hi tsrhama ntlhaveni a makazri ka nhova, lakakuva loko ho kiyeleliwa hi ntxhumu a hi nga ti kuma wa ku hi pfuna. Na kholwa leswaku kuva ni dondzri ku hanya hi mintxhumu yitsrongo ni kuva lweyi a hlelekiki na na ha li mumpswha, swi ni pfuni kuva ni beka miyanakanyu yanga ka ntizro wa Yehovha wutomi byanga hinkwabyu.

Ntxhumu wa wuzrazru lowu ni wu dondzriki i lisima dzra ku dondzrisa vhanu hi lidzrimi dzravu. Ni kuli na ni khanela xiwolandeji, xinghiza, xipapiyamento ni xisranantongo (ledzri tlhelaka dzri tiviwa swanga Xisranan), ku nga lidzrimi ledzri tizrisiwaka ngopfu a Surinami. Kambe loko ni zrezra ntlhaveni, a vhanu a va ma nyonxela ngopfu madzrungula lamanene loko ni va zrezrela hi lidzrimi dzravu. Kambe a ni vona swi ni kazratela ku vulavula tin’wana ta tindzrimi tavu, ta ku fana ni xisaramakanu, ku nga lidzrimi ledzri loko u dzri vulavula swi djulaka u txintxatxintxa ngopfu a mpfumawulo. Kambe a ku tikazrata kwanga a ku vanga ka mahala. Loko malembe ma ya ma famba, ni kote ku dondzrisa vhanu vanyingi ntiyiso hi leswi a ni vulavula hi lidzrimi dzravu.

I ntiyiso leswaku minkama yin’wana a ni daniseka. Hi xikombiso, khambi dzrin’wana ni djuli ku vutisa lweyi a ni dondzra naye Bibele lweyi a a vulavula xisaramakanu, leswaku a a titwisa kuyini swanga hi leswi a ni byeliki leswaku a a twa ndzreni. Kambe ni phazame ni mu vutisa swaku o va ni nyimba ke! Nakunene swi le livaleni leswaku a xivutiso lexo a xi mu nyonxisanga. Nambileswi a ni pfa ni phazama, a ni tikazratela ku zrezrela vhanu hi lidzrimi dzravu.

Hi 1970, ni yaveliwe ku tizra swanga mulaviseli wa muganga. Ka lembe ledzro, ni kombisi vhidiyu dzra mafoto ka nongonoko lowu a wuku “Visita à Sede Mundial das Testemunhas de Jeová”, ka mintlawa yinyingi leyi yi yavaniki a ntlhaveni. A botini a hi pakela jeradori, gazolina, mimotsre ni hinkwaswu leswi a swi vileleka kuva hi kombisa vhidiyu. Loko hi tlhasa mimbangwini leyo a hi fanela ku zrwala hinkwaswu leswo hi nghena na swone a mimbangwini yoleyo ya ntlhava lani a hi ta kombisa kone mavhidiyu. Lexi ni xi dzrimukaka ka mayendzro lawo, i ndlela leyi vhanu va le mimbangwini yoleyo a va yi nyonxela ha yone minongonoko leyo. A ni nyonxa ngopfu hi ku dondzrisa vhanu  mayelanu na Yehovha ni nhlengeletanu yake ya lani misaveni. Ku vona vhanu va tiva Yehovha ni ku tsrhindzrekela kwake, swi ni yentxi ni vona leswaku a ku tikazrata kwanga a ku nga li ka mahala.

A ni swi tiva leswaku ku tsrhama ni nga tekanga a swi ni pfumelela ku tizra hi lani ku yengetelekiki a xiyavelweni xanga, kambe a ni swi djula kuva ni mhunu wa ku pangalatana naye. Xileswo, ni sungule ku khongota ka Yehovha ni kombela leswaku a ni pfuna ku kuma nsati lweyi a hi ta tizra xikan’we na hi nyonxile nambileswi xiyavelo xanga a xi nga nabyali. Ntsrhaku ka lembe, ni sungule ku gangisana na Ethel, lweyi a a li phayona dzra ku hlawuleka nakone a a hiseka. Ku sukela loko a ha li mumpswha, Ethel a a xi zrandzra ngopfu xikombiso xa mupostola Pawulo nakone a a djula ku tinyiketela a ntizrweni wa ku zrezra ku fana na yene. Hi 1971, hi txhatile hi va hi sungula ku tizra swanga valaviseli va muganga.

Ethel a kuleli ndangwini lowu a wu nge na swinyingi hi tlhelo dzra nyama, xileswo, leswi a hi tizrela ntlhaveni, a swi mu kazratelanga ku titwananisa ni xiyimu. Hi xikombiso, loko hi tilulamisela ku yendzrela mabandla a ntlhaveni, a hi teka mintxhumu yitsrongo. A hi hlamba ni ku hlampswa mpahla a nambyeni. Nakone a hi titoloveta ku da xin’wana ni xin’wana lexi a va hi phamela, swa ku fana ni makwahle, tihlampfi ta ku txhavisa leti va liki i ma-piranha, kumbe xin’wana ni xin’wana lexi a xi hlotiwa nhoveni kumbe xi phasiwa nambyeni. Loko hi nge na maparatu a hi dela ka makamba ya minsinya ya tinsenge. Loko hi nge na swipunu, a hi tidela hi mavoko. Mine ni nkatanga hi xiye leswaku ku tikazrata hinkwaku loko nkama lowu hi tizrelaka Yehovha, ku tiyisi wukati byezru nakone ku yentxi leswaku hi tama hi va pindzra ledzri lukiwiki hi tingoti tizrazru. (Ekl 4:12) loko a swo koteka ku tlhelela ntsrhaku,a hi ta tlhela hi swi phindha!

Kuve ka khambi dzrin’wana na hi hete liyendzro dzrezru ka mbangu wun’wana wa le ntlhaveni, lani hi humeleliwiki hi mhangu leyi ni vulavuliki ha yone ku sunguleni. A nkama lowu hi khalutaka hi ka mbangu lowu nga ni nghozi, a nhompfu ya boti  yi nyuveli matini yi tlhela yi huma yiva yi ka mati ya manyingi. Lexi nyonxisaka, hi leswaku a hi yambali ma colete salva vida, nakone a hi pelanga matini. Nambitasu, hi sindzriseki ku diba swakuda akuva hi tizrisa swibya leswo leswaku hi kelela mati a botini.

Leswi a hi nga ha li na swakuda, hi voni swi yampswa ku sungula ku phasa tihlampfi nkama lowu hi yendzraka hi boti. Kambe a hi nga kumi ntxhumu. Kutani, hi khongote ka Yehovha hi mu kombela kuva a hi nyika swakuda swa siku ledzro. Ntsrhaku ka ku khongota, mun’we wa vamakwezru a txukumeteli ndzrovo matini kutani a phasa hlampfi. A hlampfi leyo a yi li yikulu lakakuva hinkwezru va 5 hi di hi xuzra.

Ntsrhaku ka 5 wa malembe na hi tizra xikan’we ka kuva valaviseli va muganga, mine ni nkatanga hi yamukele tovoko ledzri a hi nga dzri yimelanga dzra kuva vapswali. Ni nyonxe ngopfu swinene hi ndzrava leyo, kambe a ni nga swi tivi leswaku swi ta byi khumba hi ndlela yini wutomi byezru. A hi swi djula ngopfu ku tama hi va ka ntizro wa nkama hinkwawu loko swi koteka. A n’wanezru wa ku sungula, Ethniël a belekiwe hi 1976. Nakone ntsrhaku ka malembe mabidzri ni hamfu, ku belekiwe wa wubidzri ku nga Giovanni.

Leswi a nkameni lowo a ku ni xivileleko lexikulu a Suriname, a betele dzri pfumeleli kuva ni tama ni tizra swanga mulaviseli wa muganga na hi tlhelo hi hlayisa vanezru vabidzri. A nkama lowu vanezru a va ha li vatsrongo, a ni yaveliwe ku yendzrela mabandla matsrongo. Leswo a swi ni pfumelela ku yendzrela mabandla lawo ku dzringana mavhiki ya ku sungula, kutani masiku lawa ma saliki ya wheti ni tizra swa nga phayona a bandleni ledzri hi yaveliwiki ka dzrone. Loko bandla dzra kone dzri le kusuhi ni kaya, a hi famba kun’we hi ndangu. Kambe loko mabandla ma le kule a ntlhaveni, ni loko ma asembleya ma hambeliwa mimbangwini leyo, a ni famba wuswanga.

Akuva ni kota ku hetisisa wutiyanguleli hinkwabyu lebyi a ni li na byone, a ni fanela ku tilulamisela ha hombe. A hi dondzra Bibele hi ndangu vhiki ni vhiki. Kambe loko ni le tintlhaveni ni pfuxela mabandla, nkatanga hi yene a a sala a fambisa xidondzro xa ndangu. Nambitasu, loko hi pfulekeliwa hi mikhandlu, a hi tikazratela ku hamba mintxhumu hi wumun’we. Mine ni nkatanga a hi titoloveta ku hungata ni vanezru hi yentxa swa ku fana ni majogu kumbe ku famba hi beliwa hi moya. Minkama yinyingi a ni hlwela ku yetlela hikusa a ni lulamisela swiyavelo swanga swa le bandleni. Leswi  nkatanga a a fana ni wansati lwenene lweyi ku khaneliwaka ha yene ka Amaproverbia 31:15, a a pfuka mpundzrwini akuva a lulamisela hinkwaswu leswaku hi ta kota ku dondzra tsralwa dzra siku hi ndangu, hi khweva txana na vana va nga si na famba xikole. Ni mu tlangela ngopfu swinene Yehovha hi kuva a ni nyiki wansati lweyi a tinyiketelaka lweyi minkama hinkwayu a ni pfuniki kuva ni hetisisa wutiyanguleli byanga a bandleni!

Swanga vapswali, hi tikazrati ngopfu swinene akuva hi pfuna vanezru kuva va zrandzra Yehovha ni ntizro wa ku zrezra. A hi djula leswaku vanezru va nghenela ntizro wa nkama hinkwawu, ku nga li leswaku va ta hi nyonxisa, kambe va swi yentxa hi ku tizrandzrela. Minkama hinkwayu a hi va byela leswaku va nga kuma ku nyonxa loko va tizra ka nkama hinkwawu nambiloko va kumana ni swikazratu, ni leswaku Yehovha minkama hinkwayu a a wu tovokisa ndangu wezru. A hi tlhela hi pfuna vanezru akuva va hamba xinghanu ni vamakwezru lava a va zrangisa Yehovha wuton’wini byavu.

Minkama hinkwayu, Yehovha a a nyika ndangu wezru hinkwaswu leswi a wu swi vilela hi tlhelo dzra nyama. I ntiyiso leswaku na mine a ni hamba xiyenge xanga. A nkama lowu ni tizreliki ntlhaveni na ni nga si na teka, ni dondzre ku bekisa mali akuva yi ta ni pfuna loko ku txhuka ku humelela swa kukazri. Nambileswi a hi yentxa hinkwaswu leswi hi nga swi kotaka, minkama yin’wana a hi txhuka hi txona. Ka minkama yoleyo na dumba leswaku Yehovha a a hi nyika hinkwaswu leswi a hi swi vilela. Hi xikombiso, kolomu ka 1986 ku ya ka 1992, kuve ni yimpi ya xin’wana mamana a Suriname. A nkameni wolowo a swi kazrata ku kuma swa ku tihanyisa. Kambe Yehovha a hi nyiki leswi a hi swi vilela.— Mt 6:32.

A wuton’wini byezru hinkwabyu, Yehovha awa hi hlayisa, a hi nyika ku nyonxa ni ku yaneliseka. Hi nyonxa ngopfu swinene hi vanezru, nakone kuve tovoko dzrikulu ku va pfuna kuva va hlawula ku tizrela Yehovha. Hi tlhela hi nyonxa ngopfu swinene hikuva va hlawule ku nghenela ntizro wa nkama hinkwawu. Ethniël na Giovanni, va ye ka swikole swa ku siyanasiyana swa bibele nakone swoswi, vone kun’we ni vasati vavu va tizrela betele dzra Suriname.

Mine ni nkatanga, Ethel, hi duwhalile, kambe ha ha tama hi khomeka hi ntizro wa Yehovha swanga maphayona ya ku hlawuleka. Phela hi khomeke ngopfu swinene lakakuva ku ta tlhasela ni namunhla ni leswi, a ni se na wu kuma nkama wa ku dondzreka ku hlambeta! Kambe a ni tisoli. Loko ni yanakanyisisa hi wutomi byanga, ni vona leswaku kuva ni teke xiboho xa ku nghenela ntizro wa nkama hinkwawu na na ha li mumpswha, kuve xin’we xa swiboho swa lisima ngopfu lexi ni xi tekiki.