Skip to content

Skip to table of contents

Xana A U Swi Tiva?

Xana A U Swi Tiva?

Xana Mordekayi A Ve Kone Hakunene?

A BUKU dzra Ester dzri vulavula hi wanuna mun’we lweyi a vitaniwaka Mordekayi. A ve ni xiyenge xa lisima nkameni lowu khalutiki. Mordekayi a a li Muyuda lweyi a a li xikazrawa a Persiya nakone a a tizra ndlwini ya hosi. Leswo swi yentxeke a dzaneni dzra wu ntlhanu M.N.Y., ‘a masikwini ya [Hosi] Asuweru’. (A masikwini yezru a hosi leyi yi tiviwa swanga hosi Xerxe I). Mordekayi a sivele kuva hosi yi nga dlayiwi. A hosi yi kombise ku tlangela hikuva yi yentxa leswaku Mordekayi a twalisiwa a livaleni. Ntsrhaku ka loko Hamani mun’we wa valala va Mordekayi ni Vayuda van’wana a file, a hosi yi beki Mordekayi swanga muzrangeli wa tiko wa wubidzri a mfun’wini. Leswo swi pfumelele Mordekayi kuva a beka nawu lowu a wu ta huluxa Vayuda lava a va li mfun’wini wa Persiya.—Ester 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Van’wamatimu van’wana a dzaneni dzra wu 20 va hlaya leswaku leswi swi tsraliwiki ka buku dzra Ester i madzrimi nakone Mordekayi a nga zanga a va kone. Kambe hi 1941 vayembuli van’wana va kume leswi swi nga ha vaka wumboni nakone swi seketela leswi Bibele dzri swi hlayaka mayelanu na Mordekayi. I yini leswi va swi kumiki?

A vakambisisi va kume matsralwa ya kukazri a Persiya lama kombisaka vito dzra wanuna mun’we lweyi va liki i Marduka (Mordekayi hi xizronga). A a tizra swanga adminixtradori, kumbexana munkonti a Xuxani. Arthur Ungnad mutivi wa matimu ya Oriente, a hlaya leswaku a matsralwa lawo ya le Persiya ka nkama wolowo “a kova wone ntsena handle ka Bibele lawa a ma vulavula hi Mordekayi”.

Ku sukela loko Ungnad a hlaye leswo, van’wamatimu vanyingi va ndzruluteli matsralwa manyingi ya le Persiya. Ka matsralwa wolawo a ku ni mazribye manyingi ya Persepoli lawa ma kumiwiki ka mazrumbi ya lomu a ku bekiwa wukosi bya tiko, lawa a ma li kusuhi ni muru wa doropa. A mazribye wolawo a ma li ya nkama wa hosi Xerxe I. A matsralwa wolawo a ma tsraliwe hi xi-Elami nakone a ku ni mavito manyingi lawa ma boxiwiki ka buku dzra Ester. a

Vito Mordekayi (Marduka) hi lani dzri humelelaka ha kone ka matsralwa ya mazribye ya Persiya

Mazribye manyingi ya le Persepoli ma kombisa leswaku Marduka a a tizra swanga matsralana a ndlwini ya hosi a Xuxani hi nkama wa ku fuma ka hosi Xerxe I. Dzrin’we ka mazribye wolawo dzri kombisa leswaku Marduka a a tizra swanga mundzruluteli. Leswi swi fambisana ni leswi Bibele dzri swi hlayaka ha Mordekayi. A a li mutizrela mfumu lweyi a a tizra ndlwini ya hosi Asuweru (Xerxe I), lweyi a a vulavula kolomu ka ku tlula tindzrimi tibidzri. Mordekayi a a talisa ku tsrhama nyangweni ya yindlu ya hosi a Xuxani. (Ester 2:19, 21; 3:3) A ku nga li nyangwa leyi tolovelekiki. A ku li muyaku wa ku xonga lani vatizrela mfumu va le ndlwini ya hosi a va tizrela kone.

Hi gungula leswaku ku ni ku yelana ka Marduka lweyi ku vulavuliwaka hi yene ka matsralwa ya mazribye na Mordekayi lweyi ku vulavuliwaka ha yene a Bibeleni. Va hanye nguva yin’we, a va tsrhama mbangu wun’we nakone a va li vatizrela mfumu va le ndlwini ya wuhosi ka mbangu wun’we. Leswi hlayaka leswaku Marduka na Mordekayi i mhunu yelwe wa mun’we.

a Hi 1992, prisori Edwin M. Yamauchi a humexe 10 wa mavito lama susiwiki ka matsralwa ya mazribye ya le Persepoli lawa na wone ma tsraliwiki ka buku dzra Ester.