1. Ha yini swi nga hi hlamalisi leswi vhanu va misava leyi va kalaka va nga dumbanani?

 A MISAVENI leyi ya Sathana, swa va kazratela vhanu ku dumbanana. Ndlela leyi vinyi va tikomponi, vazrangeli va politika ni vazrangeli va wukhongoti va tikhomaka ha yone yi yentxa leswaku vhanu va nga ha dumbanani. Vanyingi va yanakanya leswaku a vanghanu, vayakelani, ni maxaka a va dumbeki. Kambe leswo a swi fanelanga swi hi hlamalisa. Bibele dzri profete leswi: ‘A masikwini ya vugamu . . . , vhanu va ta va . . . lava nga dumbekiki, lava ku lumbeta, . . . vawongi.’ Nakone va ta yetisela wumhunu bya Sathana, xikwembu xa misava leyi.—2Tim 3:1-4; 2Ko 4:4.

2. a) I vamani lava hi nga va dumbaka hi lani ku heleliki? b) Xana van’wana va nga ha tivutisa yini?

² Swanga Vakriste, hi mu dumba ngopfu Yehovha. (Yr 17:7, 8) Ha tiyiseka leswaku Yehovha awa hi zrandzra nakone a nge gami a hi tsrhikile. (Ps 9:10) Nakone ha mu dumba Yesu, hikusa a nyikele wutomi byake hi nkonta yezru. (1Pe 3:18) Nakone ha tiyiseka leswaku Bibele dzri hi nyika nkongomiso lowu dumbekaka. (2Tim 3:16, 17) Nakunene hi nga mu dumba hi lani ku heleliki Yehovha, Yesu Kriste, ni Bibele. Kambe swi nga ha yentxeka van’wana va tivutisa leswi: Xana ni nga va dumba vamakwezru va le bandleni? Ina, hi nga va dumba. Kambe i yini lexi nga hi pfunaka kuva hi va dumba?

3. He dzrini tovoko ledzri hi nga na dzrone? (Marka 10:29, 30)

³ Hi ni ndjombo leyikulu! Yehovha a hi hlawulile akuva hi va xiyenge xa ndangu wake wa lani misaveni. Ledzri i tovoko ledzrikulu! (Dondzra Marka 10:29, 30.) A misaveni hinkwayu hi ni vamakwezru vaxinuna ni vaxisati lava tikazratelaka ku nyonxisa Yehovha ku fana na hine. Nambiloko lidzrimi dzrezru, ntumbuluku wezru, ni ndlela leyi hi yambalaka ha yone swi hambanile ni swa vamakwezru van’wana, ha va zrandzra hinkwavu, nambi lava hi va  tiviki swoswinyana. Swi nyonxisa ngopfu ku va ni vamakwezru, ngopfungopfu nkama lowu hi gandzrelaka Yehovha xikan’we!—Ps 133:1.

4. Ha yini hi vilela vamakwezru?

⁴ Namunhla hi fanela ku va ni wumun’we ni vamakwezru ku tlula dzrini na dzrini. Minkama hinkwayu va hi pfuna ku lavisana ni swikazratu swezru. (Ro 15:1; Ga 6:2) Va tlhela va hi pfuna ku yentxa leswi yengetelekiki ntizrweni wa Yehovha ni ku hi pfuna ku tiya hi tlhelo dzra moya. (1Te 5:11; Hb 10:23-25) Yanakanya ndlela leyi a swi ta kazrata ha yone ku langutana ni swikazratu swa misava leyi ya Sathana Diyavulosi na hi nga na mpfuno wa vamakwezru a bandleni. Dzrimuka leswaku Sathana ni vhanu vake ku nga li khale va ta hlasela malandzra ya Xikwembu Nkulukumba. Loko hinkwaswu leswo swi yentxeka, hi ta wu vilela ngopfu mpfunu wa vamakwezru.

5. Ha yini van’wana swi nga va nabyaleli ku dumba vamakwezru?

⁵ Van’wana a swi va nabyaleli ku dumba vamakwezru. Leswo swi nga ha yentxeka hi leswi makwezru wa kukazri a hlulekiki ku bekisa xihundla xa mun’wana. Kumbe hi leswi a kalaka a nga hetisisanga xidumbiso xa kukazri lexi a xi yentxiki. Swi nga ha yentxeka mun’wana a khunguvanyisiwe hi leswi makwezru mun’wana a swi hlayiki kumbe a swi yentxiki. Loko ku yentxeka swa ku fana ni leswo, a swi nabyali ku dumba van’wana. Kambe i yini lexi nga hi pfunaka ku dumba vamakwezru?

6. Xana lizrandzru dzri hi pfunisa kuyini ku dumba vamakwezru? (1 Ba-le-Korinte 13:4-8)

⁶ A lizrandzru dzri yentxa leswaku hi dumba vamakwezru. A ndzrima  13 ya buku dzra 1 Ba-le-Korinte, yi tlhamuxela leswaku a lizrandzru dzri nga hi pfuna ku dumba van’wana kumbe ku tlhela hi dumba lava hi khunguvanyisiki. (Dondzra 1 Ba-le-Korinte 13:4-8.) Hi xikombiso, a ndzrimana 4 yi li: ‘a lizrandzru li lehi mbilu li ni vumbilu.’ Yehovha a hi lehisela mbilu swinene nambiloko hi doha. Na hine hi fanela  ku va lehisela mbilu vamakwezru nambiloko va yentxa ntxhumu lowu hi khunguvanyisaka. A ndzrimana 5 yi tlhela yi ku: ‘A [lizrandzru] a li lebyi; a li pimisi leswimfani.’ Hine a hi fanelanga hi pimisa leswimfani, kumbe hi tsrhamela ku pimisa mintxhumu ya ku biha leyi vamakwezru va hi yentxeliki. Buku dzra Eklesiasta 7:9 dzri li hi nga ‘kahlule ku hlundzruka’ a moyeni wezru. A matsrhan’wini ya ku hlundzruka hi ntxhumu wun’wana ni wun’wana, hi fanele ku yentxa leswi buku dzra Ba-le-Efesa 4:26 dzri hlayaka swone: ‘A dambu dzri nga vi pelela ku hlundzruka kwenu’! Leswi liki, a dambu dzri nga peli na ha ha hlundzrukile.

7. Hi ku ya hi Matewu 7:1-5, i yini xi nga hi pfunaka ku yengesela ndlela leyi hi va dumbaka hi yone vamakwezru?

⁷ Xin’wana lexi nga hi pfunaka ku dumba vamakwezru i ku va vona hi ndlela leyi Yehovha a va vonaka hi yone. Yehovha a va zrandzra swinene vamakwezru, nakone a nga tsrhameli ku beketela swidoho swavu. Na hine a hi fanelanga hi beketela swihoxo swa van’wana. (Ps 130:3) Amatsrhan’wini ya ku vona ntsena swihoxo swavu, hi fanela ku vona matsrhamela lamanene lawa va nga na wone ni mintxhumu leyinene leyi va nga ha yi yentxaka. (Dondzra Matewu 7:1-5.) A lizrandzru ‘li pfumela hinkwaswu.’ Ha swi tiva leswaku vamakwezru va djula ku yentxa mintxhumu leyinene, nakone a va hi khunguvanyisi hi vomu. (1Ko 13:7) Leswo a swi djuli ku hlaya swone leswaku Yehovha a djula hi dumba mun’wana ni mun’wana. Amatsrhan’wini ya leswo, a djula hi dumba lava va kombisaka leswaku va dumbeka. *

8. I yini lexi nga ku pfunaka ku yengesela ndlela leyi u va dumbaka ha yone vamakwezru?

⁸ Ku fana ni xitxhavu, a ku dumbiwa hi fanela ku ku lwela nakone leswo swi nga ha teka nkama wa wunyingi. Xana u nga yentxa yini akuva u tama u dumba vamakwezru? Xa ku sungula, tikazrateli ku va tiva ku yampswa. U nga bula ni vamakwezru loko u li mintlhanganwini ni loko u famba na vone ku zrezreni. Va lehiseli mbilu, nakone va pfumeleli va kombisa leswaku va dumbeka. A ku sunguleni swi nga ha yentxeka u nga ntsrhunxeki ku byela mhunu lweyi wa ha ku ka ku mu tiva swa le mbilwini. Loko wunghanu byaku ni mhunu lweyo byi ya byi kula, u ta ya u titwa u ntsrhunxekile ku vulavula na yene hi timhaka leto. (Lk 16:10) Kambe swi li yini loko makwezru wa kukazri a yentxe ntxhumu lowu yentxaka u nga ha mu dumbi? U nga tsrhiki ku va munghanu wake. Mu nyike nkama nakone u nga tsrhiki ku dumba vamakwezru hinkwavu hi kola ka swiyentxo swa mhunu mun’we. A hi voneni leswi hi nga swi dondzraka ka malandzra man’wana ya Yehovha ya le nkameni lowu khalutiki, lawa ma tamiki ma dumba van’wana nambiloko ma khunguvanyisiwili.

9. a) Nambi a khunguvanyisiwa, Ana a swi kombise hi ndlela yini leswaku a a dumba Yehovha? b) Xana xikombiso xa Ana xi hi dondzrisa hi ndlela yini ku dumba ndlela leyi Yehovha a yentxaka ha yone mintxhumu? (Vona Xifaniso.)

⁹ Xana makwezru wa kukazri lweyi a nga ni wutiyanguleli a bandleni a same a yentxa ntxhumu wa kukazri lowu ku khunguvanyisiki? Loko leswo swi same swi ku yentxekela, swi ta va swinene ku kambisisa xikombiso xa Ana. A masikwini lawayani, Muprista Lwenkulu Eli hi yene lweyi a a zrangela wugandzrelini bya Yehovha. Kambe a vanake a va nga li swikombiso leswinene. Nambileswi a va li vaprista, a va ni mahanyela ya ku biha nakone a va yentxa swidoho leswikulu. Papayi wavu Eli a a nga tikazrateli ku va laya. Nambitanu, Yehovha a a ha pfumelela Eli ku va Muprista Lwenkulu. Nambileswi Ana a a swi tiva leswaku Muprista Lwenkulu hi Eli, a nga tsrhikanga ku gandzrela Yehovha a tabernakeleni. Loko Eli a vona Ana a khongota na a vavisekile, a pimise  leswaku e popswa. Eli a yavanyise Ana na a nga zanga a djula ku tiva leswaku ku yentxeki yini. (1Sa 1:12-16) Nambitanu, Ana a dumbise leswaku loko a o kuma n’wana wa djaha, a a ta mu nyikela akuva a tizra tabernakeleni, nambileswi a a swi tiva leswaku Eli hi yene lweyi a a ta hlayisa n’wana lweyo. (1Sa 1:11) Ku hlayiwa yini hi vana va Eli, xana a va ha fanela ku layiwa? Ina, nakone Yehovha a swi yentxile leswo hi nkama wa kone. (1Sa 4:17) Ntsrhaku ka nkamanyana, Yehovha a nyike Ana n’wana wa djaha, ku nga Samuwele.—1Sa 1:17-20.

10. I yini leswi Davhida a kalaka a nga tsrhikanga ku swi yentxa nambi leswi a xandzrukeliwiki hi lava a a va dumba?

¹⁰ Xana mun’we ka vanghanu vaku a ke a yentxa ntxhumu lowu yentxiki u nga ha mu dumbi? Loko swi ke swi ku yentxekela, vona leswi humeleliki Hosi Davhida. A a ni munghanu lweyi a vitaniwaka Ahitofele. Kambe loko Absalomu, n’wana Davhida a djule ku wutlela papayi wake wuhosi, Ahitofele a mu seketelile ka ku xandzruka loko. Handle ka ku ganaganeka, Davhida a vaviseke ngopfu loko n’wanake ni munghanu wake lwenkulu va mu xandzrukelile! Kambe leswi yentxekiki a swi mu yentxanga Davhida a nga ha va dumbi vhanu van’wana. A tame a dumba munghanu wake Huxayi, lweyi a kalaka a nga tipatsranga ni vaxandzruki lavo, nakone Davhida a a ni swivangelo leswi twalaka swa ku tama a dumba Huxayi. Huxayi a swi kombisile leswaku a a li munghanu lwenene hikusa a beke wutomi byake a khombyeni akuva a pfuna Davhida.—2Sa 17:1-16.

11. Xana mun’we ka malandzra ya Nabali a swi kombise hi ndlela yini leswaku a a dumba Abigayili?

¹¹ Vona leswi yentxekeliki malandzra man’wana ya Nabali. Hi lizrandzru, Davhida ni masotxha yake va sizrelele malandzra ya Mu-Israyele lweyi va liki i Nabali, mun’wana lweyi a a ganyile. Hi ku famba ka nkama, Davhida a kombele swakuda switsrongonyana ka leswi Nabali a a li na swone, akuva va da, yene ni masotxha yake. Leswi Davhida a swi kombeliki a swi nga kazrati, kambe Nabali a yalile ku va pfuna. Kutani Davhida a hlundzruke ngopfu swinene lakakuva a tiyimisela ku dlaya vavanuna hinkwavu va muti wa Nabali. Nandzra mun’wana a dzrungulele Abigayili, nsati wa Nabali hinkwaswu leswi yentxekiki. Leswi nandzra lweyi a a swi tiva leswaku a wutomi byake na byone byi le khombyeni, a byele Abigayili nkata Nabali leswi yentxekiki hikusa a a swi tiva leswaku a a ta yentxa xa kukazri. Amatsrhan’wini ya ku tsrutsruma, a a dumba leswaku  Abigayili a a ta yentxa xa kukazri akuva a lulamisa xiyimu lexo. A a ni ku dumba loko hikusa a a swi tiva leswaku Abigayili a a li wansati wa ku tlhazriha. Leswi yentxekiki ntsrhaku ka leswo, swi kombise leswaku nandzra lweyo a a ni swivangelo leswi twalaka swa ku dumba Abigayili. Abigayili a ve ni xixixi nakone a ye vulavula na Davhida akuva a txintxa makungu yake. (1Sa 25:2-35) A a dumba leswaku Davhida a ta yentxa leswi nga swinene.

12. Xana Yesu a swi kombise hi ndlela yini leswaku a a va dumba vadondzrisiwa vake nambileswi a va yentxa swihoxo?

¹² Yesu a dumbe vadondzrisiwa vake nambileswi a va nga hetisekanga. (Yh 15:15, 16) Loko Yakobe na Yohane va kombele leswaku Yesu a va nyika xikhundla xa ku hlawuleka a Mfun’wini, Yesu a nga ganaganekanga hi lexi a xi va yentxa va tizrela Yehovha nakone a tame a va pfumelela kuva vapostola. (Mr 10:35-40) Hi ku famba ka nkama, vadondzrisiwa hinkwavu va Yesu va tsrutsrume va mu siya ka wusiku lebyi a khomiwiki ha byone. (Mt 26:56) Nambitanu, Yesu a nga tsrhikanga ku va dumba. Yesu a a swi tiva leswaku a va nga hetisekanga nakone a va ‘zrandzre ku tlhasa vugan’wini’. (Yh 13:1) Loko a pfuxiwile, Yesu a nyike 11 wa vapostola vake va ku dumbeka a wutiyanguleli bya lisima swinene, bya ku zrangela ntizro wa ku zrezra ni ku bekisa tihamba take ta lisima. (Mt 28:19, 20; Yh 21:15-17) Swa twala leswi Yesu a dumbiki vavanuna lavo va ku kala ku hetiseka. Phela va tsrhame na va dumbekile ku ya tlhasa loko va fa. Handle ka ku ganaganeka, Ana, Davhida, nandzra wa Nabali, Abigayili na Yesu, va hi siyele xikombiso lexinene xa ku dumba vhanu nambileswi va kalaka va nga hetisekanga.

13. I yini leswi nga ha yentxaka swi kazrata ku dumba van’wana?

¹³ Xana u ke u byela makwezru wa kukazri mhaka leyi nga xihundla kutani u ya gungula leswaku a byele mhunu mun’wana? Handle ka ku ganaganeka a nga kone lweyi a a ta nyonxa hi leswo. Siku dzrin’wana makwezru wa xisati a byele nkulu wa bandla mhaka leyi a yi li xihundla nakone a a dumba leswaku a a nga ti byela mhunu. Kambe hi siku ledzri landzreliki, nsati wa nkulu lweyo a mu fonelile akuva a mu tiyisa. Swi le livaleni leswaku nkulu lweyo a a byele nsati wake mhaka liyani. Swa twisiseka leswaku ha yini makwezru lwiyani wa xisati swi mu kazratelile akuva a tlhela a dumba nkulu lwiyani. Lexi nyonxisaka, makwezru lweyo wa xisati a kombele mpfunu ka nkulu mun’wana. A mu byele ndlela leyi a a vaviseke ha yone, nakone nkulu lweyo a mu pfunile akuva a tlhela a dumba vakulu.

14. I yini lexi pfuniki makwezru wa kukazri akuva a tlhela a dumba vakulu van’wana vabidzri?

¹⁴ Ku dzringana nkama wa ku leha makwezru wa kukazri a a nga va dumbi vakulu vabidzri hi leswi a a va kwatelile. Siku dzrimbeni a yanakanyisise hi mazrito lawa a ma yingeliki ka makwezru lweyi a wupfiki, lama liki: “A nala wezru i Sathana, ku nga li vamakwezru.” Makwezru lweyo a yanakanyisise ngopfu hi leswo ni leswi a a fanela ku swi yentxa. Ntsrhaku ka loko a khongote ka Yehovha a kombela mpfunu, a swi kotile ku kondletela ku zrula ni vakulu lavo.

15. Ha yini swi nga ha tekaka nkama ku tlhela hi dumba mhunu? Nyikela xikombiso.

¹⁵ Xana u ke u luza xiyavelo xa kukazri a bandleni? Leswo swi nga ha va swi ku kazratelile swinene. Hi nkama wa Manazi, kolomu ka ma 1930 a ntizro wezru a wu tsimbisiwa a Alemanha. Makwezru wa xisati lweyi a vitaniwaka Grete, ni mamana wake, va tame va dumbeka. Grete a nyikiwe xiyavelo xa ku hamba makopiya ya Xihondzro Xa Ku Zrindzra akuva ma nyikiwa vamakwezru. Kambe loko vamakwezru va gungule leswaku papayi wa Grete a a lwisana ni nhlengeletanu, va vone swi yampswa kuva va mu tekela xiyavelo lexo hi ku txhava leswaku papayi wake a nga byela wuhosi mhaka leyo. Kambe leswo a swi nga li swa ntxhumu. Hi nkama wa Yimpi Ya Wubidzri Ya Misava, vamakwezru a va nga ha mu  nyiki marevhixta Grete ni mamana wake nakone a va nga ha va losi loko va va kuma ndleleni. Leswo swi mu vavise ngopfu Grete, nakone ku khalute nkama wunyingi akuva a kota ku dzrivalela vamakwezru ni ku tlhela a va dumba. Hi ku famba ka nkama a tlhaselele magamu ya leswaku loko Yehovha a va dzrivalelile vamakwezru lavo, na yene a a fanela ku va dzrivalela. *

16. Ha yini hi fanela ku dondzra ku dumba vamakwezru?

¹⁶ Loko leswo swi ke swi ku yentxekela, tikazratele ku tlhela u dumba van’wana. Swi nga ha yentxeka swi teka nkama akuva u kota ku yentxa leswo. Kambe ku tikazrata kwaku a ku nga ti va ka mahala. Yanakanya hi xikombiso lexi, loko wo txhuka u vabya hi leswi u nga da swakuda swa ku pfundzra na u nga swi tivi, a ku na ku ganaganeka ka leswaku u ta hamba u tivonela ka swakuda leswi u swi daka. Swi le livaleni leswaku kuva u de swakuda swa ku pfundzra swa siku dzrin’we, a swi nga ti ku yentxa u nga ha djuli ku da a wutomi byaku hinkwabyu. Hi ndlela leyi fanaka, a hi fanelanga hi pfumelela leswaku ku va makwezru wa kukazri a hi khome hi ndlela ya ku biha, swi hi yentxa hi nga ha va dumbi vamakwezru hinkwavu. Ha swi tiva leswaku hinkwezru a hi hetisekanga. Loko hi tlhela hi dumba vamakwezru, ha nyonxa. Handle ka leswo, hi kota ku tama hi tikazratela ku yentxa leswi hi nga swi kotaka akuva hi tiyisa moya wa ku dumbanana a bandleni.

17. Ha yini swi li swa lisima ku dumba van’wana, nakone hi ta dondzra yini ka xidondzro lexi landzrelaka?

¹⁷ A misaveni leyi ya Sathana, ku dumba vhanu van’wana swi ya swi kazrata. Kambe hine hi nga va dumba vamakwezru hikusa hi va zrandzra swinene, na vone va hi zrandzra. Ndlela leyi hi dumbaka vamakwezru ha yone, yi yentxa leswaku hi va ni wumun’we hi tlhela hi nyonxa, nakone yi ta yi sizrelela loko hi kumana ni swikazratu a nkameni lowu taka. Kambe swi li yini hi loko mhunu wa kukazri a ku khunguvanyisile nakone swi ku kazratela ku tlhela u mu dumba? Lwela ku vona xiyimu lexo hi ndlela leyi Yehovha a xi vonaka ha yone. Tizrisa milawu ya Bibele. Txutxela lizrandzru hi vamakwezru, nakone dondzra ka swikombiso swa le Bibeleni. Hi nga swi kota ku tlhela hi dumba van’wana nambiloko vhanu va kukazri va ke va hi khunguvanyisa. Loko hi tizrisa hinkwaswu leswo a wuton’wini byezru, hi ta nyonxa hi ku tlhela hi va ni vanghanu ‘lava namazrelaka ku tlula makwavu.’ (Pr 18:24) Kambe hi fanela ku yentxa swa kukazri. Hi fanela ku komba vamakwezru leswaku va nga hi dumba. Ka xidondzro lexi landzrelaka, hi ta vona leswaku hi nga yentxa yini akuva vamakwezru va hi dumba.