1. He xini xiyimu lexi nga ha humelelaka a ntizrweni kumbe xikole?

 XANA u titwisa kuyini loko mudondzrikuloni kumbe mutizrikuloni a ku hamba swivutiso mayelanu ni leswi hi swi kholwaka? Xana hi khomiwa hi ku txhava? Ntalu wezru ha txhava. Kambe swivutiso swa ku fana ni leswo swi hi pfuna ku tiva leswi mhunu yelweyo a swi pimisaka swi tlhela swi hi nyika mukhandlu wa ku vulavula hi madzrungula lamanene. Kambe minkama yimbeni, vhanu va hi hamba swivutiso leswo akuva va hi holovisa. Leswo a swi hi hlamalisi. Vanyingi va yingela madzrimi mayelanu ni leswi hi swi kholwaka. (Amint. 28:22) Leswo a swi hi hlamalisi hikusa hi hanya a “masikwini ya wugamu” lani vhanu vanyingi va “kalaka va nga djuli ntwananu” nakone “va levaka”.—2 Tim. 3:1, 3.

2. Ha yini hi djula ku va vhanu lava zruliki?

² N’waninkama u nga ha tivutisa leswi: ‘Xana ni nga tama ni kombisa wunene hi ndlela yini loko mhunu a djula ku ni holovisa hi kola ka leswi ni swi kholwaka? Xana wa swi tiva leswi nga ku pfunaka? I ku va ni moya wa ku zrula. Mhunu lweyi a zruliki a nga na xikwatisana, a matsrhan’wini ya leswo awa swi kota ku tama a zrula nambiloko a pfukiwa kumbe loko a nga tiyiseki hi leswi a taka swi hlaya. (Amapr. 16:32) Kambe swi nabyalile ku swi hlaya ku tlula ku swi yentxa. Xana u nga va mhunu wa ku zrula hi ndlela yini? Xana u nga swi kotisa kuyini ku hlamula hi ndlela ya ku zrula loko mhunu a nga pfumeli ka leswi u swi kholwaka? Loko u li mupswali, xana u nga va pfuna hi ndlela yini vanaku akuva va yimelela lipfumelo dzravu hi ndlela ya ku zrula? Hi ta swi vona ka xidondzro lexi.

3. Ha yini hi nga hlayaka leswaku ku zrula swi kombisa leswaku hi ni ntamu a matsrhan’wini ya ku tsrana? (2 Timotewu 2:24, 25)

³ Ku zrula a swi tlhamuxeli leswaku hi tsranile. Ku hlaya ntiyiso, tsrhamela ledzri i dzra vhanu lava tiyiki. Swi djula ku tikhoma  akuva hi tama hi zrula nambiloko hi langusana ni xiyimu xa ku kazrata. Ku zrula ku hamba xiyenge xa “mihandzru ya moya”. (Gal. 5:22, 23) Zritu dzra Xigriki ledzri ndzruluteliwiki dzri va “ku zrula” a dzri tizrisiwa akuva ku khaneliwa hi makavhalu ya nhova ntsrhaku ka loko ma khomiwile. Swa koteka ku ma byisa na ma zrulile kambe ma ha tama ma va ni ntamu. Swi li yini ha hine? Hi nga swi kotisa kuyini ku va lava zruliki na hi nkama wun’we hi li lava tiyiki? A hi nge swi koti ku swi yentxa leswo hi wuswezru. Hi fanela ku khongota hi kombela moya wa Xikwembu Nkulukumba ni mpfunu akuva hi txutxela tsrhamela ledzro dzra lisima. Ku ni swikombiso swinyingi leswi swi swi bekaka livaleni leswaku swa koteka ku dondzra ku va lwa zruliki. Vamakwezru vanyingi va tame va zrula nambi loko va pfukiwa hi vhanu van’wana nakone va yentxe leswaku vhanu volavo va va ni vonela dzrinene ha vone. (Dondzra 2 Timoteo 2:24, 25.) Xana u nga hlawulisa kuyini ku va mhunu lweyi a zruliki?

4. I yini lexi pfuniki Izaki akuva a va mhunu wa ku zrula?

⁴ A Bibeleni ku ni swikombiso swinyingi leswi swi bekaka a livaleni leswaku ku zrula i tsrhamela dzra lisima. Vona xikombiso xa Izaki. Loko a ye tsrhama Gerari va vhizinyu vake, ku nga Vafilista, va mu tsrhohokile nakone va pfale swihlovo leswi malandzra ya papayi wake a ma swi kelile. Kambe a matsrhan’wini ya ku lwa akuva a kuma swihlovo leswo, Izaki kun’we ni ndangu wake va zruzrile va ya kule swinene va va va ya kela swihlovo swimbeni. (Gen. 26:12-18) Kambe Vafilista va hlaye leswaku swihlovo leswo leswimpshwa na swone a swi li swavu. Kambe a matsrhan’wini ya leswo Izaki a tame a zrula. (Gen. 26:19-25) Kambe xana Izaki a swi kotise kuyini ku tama a zrula nambi loko vhanu vambeni va mu pfuka? Handle ka ku ganaganeka a lavisise ha hombe xikombiso xa vapswele vake. Hi xikombiso, papayi wake Abrahamu a a li mhunu lweyi a zruliki, nakone mamana wake Sara, a a li mhunu wa “ku zrula ni ku nabyala”.—1 Pet. 3:4-6; Gen. 21:22-34.

5. He swini swikombiso leswi bekaka livaleni leswaku vapswali va nga dondzrisa vanavu ku va vhanu lava zruliki?

⁵ Vapswele na n’wine mi nga dondzrisa vanenu kuva vhanu lava zruliki. Vona xikombiso xa Maxence lweyi a nga ni 17 wa malembe. A xikole ni nsin’wini a a tlhangana ni vhanu lava zrandzraka ku lwa kambe vapswele vake va lehise mbilu ni ku mu dondzrisa kuva mhunu lweyi a zruliki. A vapswele va Maxence va te: “Maxence a swi twisisile leswaku i swinene ku tikhoma loko u pfukiwa a matsrhan’wini ya kuva u yangula hi ndlela ya tihanyi.” Lexi nyonxisaka, Maxence a tame a va mhunu lweyi a zruliki.

6. Xana xikhongoto xi nga hi pfuna hi ndlela yini ku kombisa ku zrula?

⁶ Xana hi nga yentxa loko mhunu a khanela ku biha ha Yehovha kun’we ni Bibele? Hi fanela ku khongota ka Yehovha hi kombela moya wake ni wutlhazri akuva hi hlamula hi ndlela ya ku zrula. Kambe xana hi nga yentxa yini loko hi xiya leswaku a hi yangulanga hi ndlela leyi nga yone? Hi nga tlhela hi khongota ni ku yanakanyisisa hi leswi hi nga swi yentxaka khambi ledzri landzrelaka. Loko hi yentxa leswo, Yehovha a ta hi nyika moya wake wa ku xwenga a tlhela a hi pfuna ku tikhoma ni ku va lava zruliki.

7. I yini lexi nga hi pfunaka ku lawula leswi hi swi hlayaka ni ndlela leyi hi yangulaka ha yone ka swiyimu swa ku kazrata? (Amaproverbia 15:1, 18)

⁷ Tindzrimana tinyingi ta le Bibeleni ti nga hi pfuna ku khanela hi ndlela ya ku zrula ka swiyimu swa ku kazrata. Moya wa ku xwenga wu nga hi pfuna ku dzrimuka tindzrimana leto. Hi xikombiso, minsinya ya milawu leyi kumekaka ka buku dzra Amaproverbia yi nga hi pfuna ku tama hi zrula. (Dondzra Amaproverbia 15:1, 18.) Buku ledzri dzri tlhela dzri hi pfuna ku vona leswaku ha yini swi li swa lisima ku kombisa ku zrula ka swiyimu swa ku kazrata.—Amapr. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Ha yini hi fanela ku pimisa ha hombe na hi nge si hlamula mhunu lweyi a hi vutisaka hi leswi hi swi kholwaka?

⁸ Ku yingelisisa nakone ku nga hi pfuna. (Amapr. 19:11) Mhunu wa ku yingelisisa awa tikhoma loko a pfukiwa mayelanu ni leswi a swi kholwaka. Hakanyingi loko vhanu va hi hamba swivutiso, a va talisi ku hlaya leswaku ha yini va hamba swivutiso leswo. Xileswo, i swa lisima kuva na hi nge si hlamula hi dzrimuka leswaku a hi swi tivi leswi susumeteliki mhunu lweyo akuva a hamba xivutiso.—Amapr. 16:23.

9. Xana Gidiyoni a kombise wutlhazri ni ku zrula hi ndlela yini loko a lavisane ni vavanuna va Efrayimi?

⁹ Vona ndlela leyi Gidiyoni a yanguliki ha yone loko vavanuna va Efrayimi va ye vulavula naye na va hlundzrukile. A va djula ku tiva leswaku ha yini Gidiyoni a nga va vitananga loko a ya lwa ni valala vavu. Kambe i yini lexi va yentxiki va hlundzruka? Swi nge na mhaka leswaku ku ve xini xivangelo, Gidiyoni a kombise ku yingelisisa. A zame ku twisisa leswaku ha yini vavanuna lavayani a va hlundzrukile nakone a va yangule hi ndlela ya ku zrula. Dzri ve dzrini bindzru? Bibele dzri li vavanuna lavayani ‘va tlhelise ku mu hlundzrukela kwavu’.—Abaṭ. 8:1-3.

10. I yini lexi taka hi pfuna ku tiva ndlela ya ku hlamula lava vutisaka hi ta lipfumelo dzrezru? (1 Petro 3:15)

¹⁰ Swi nga yentxeka mudondzri kulozri kumbe mutizri kulozri a hi vutisa leswaku ha yini hi landzra minsinya ya milawu ya Bibele. Loko hi hlamula hi ta yentxa hinkwaswu hi nga swi kotaka  akuva hi yimelela leswi hi swi kholwaka nakone hi nkama wun’we hi ta kombisa xihlonipho ka leswi van’wana va swi kholwaka. (Dondzra 1 Petros 3:15.) A matsrhan’wini ya ku teka xivutiso xa mhunu lweyo swanga ndlela ya ku ku hlasela, a swi ta va swinene ku vona xivutiso lexo swanga mukhandlu wa ku vona leswi mhunu lweyo a swi vonaka swi li swa lisima. A swi na mhaka leswaku i yini leswi susumeteliki mhunu lwiyani kuva a ku hamba xivutiso, minkama hinkwayu hi djula ku hlamula hi ndlela ya ku zrula ni leyinene. Nhlamulo yezru yi nga pfuna mhunu lweyo akuva a yanakanyisisa ha hombe hi mhaka leyi. Nambi loko mhunu a vulavula hi ndlela ya tihanyi kumbe hi nkongometo wa ku gixa minkama hinkwayu hi djula ku kombisa wunene.—Rom. 12:17.

11-12. a) I yini leswi hi nga zrangaka hi swi yanakanya na hi nge si hlamula swivutiso swa ku kazrata? (Tlhela u vona xifaniso.) b) Ntsrhaku ka loko hi yanakanyisisile, hi nga mu hlamula hi ndlela yini mhunu lweyo?

¹¹ Swi nga yentxeka mutizrikuloni a djula ku tiva leswaku ha yini u nga tlangeli malembe ya ku belekiwa. Yimanyana u tivutisa leswi: ‘Xana a nga va a tivutisa leswaku ha swi zrandzra kumbe im-him ku hungata? Kumbe a nga va a yanakanya leswaku kuva u nga tlangeli malembe ya ku belekiwa swi nga ha honetela a wumun’we a ndzreni ka komponi? Hi nga mu kulungela mutizrikulozri hi kuva a kombisa ku zron’wekela van’wana ni ku txutxela wumun’we a ntizrweni ni ku mu byela leswaku na hine ha swi zrandzra ku tizra ka mbangu lowu ku nga ni wumun’we. Hi ndlela leyo, hi ta pumba ku vilela ka mutizrikulozri nakone swi nga ha hi pfulela mukhandlu wa ku va ni mabulu lama nyonxisaka mayelanu ni leswi Bibele dzri swi hlayaka hi ku tlangela malembe ya ku belekiwa.

¹² Hi nga yentxa leswi fanaka loko ku humelela mhaka leyi pfuxaka swivulavula. Hi xikombiso, swi nga yentxeka mudondzrikuloni a hlaya leswaku Timboni ta Yehovha ti fanela ku txintxa ndlela leyi ti ma vonaka ha yone ma gay. Xana a hlaya leswo hi leswi a yingeliki madzrimi mayelanu ni Timboni ta Yehovha kumbe hi leswi a nga ni munghanu kumbe xaka ledzri nga gay? Xana a pimisa leswaku ha ma nyenya ma gay? Kumbexana swi nga va swinene ku mu tlhamuxela leswaku ha zron’weka hi vhanu hinkwavu ni leswaku ha va hlonipha ni ku pfumela leswaku mun’wana ni mun’wana a ni mfanelo ya ku titekela swiboho. b (1 Pet. 2:17) Swi nga yentxeka hi va ni mukhandlu wa ku va hi mu tlhamuxela ndlela leyi minsinya ya milawu yi hi pfunaka ha yone akuva hi nyonxa.

13. Xana u nga mu pfuna hi ndlela yini mhunu lweyi a yanakanyaka leswaku a swi twali ku pfumela ka Xikwembu Nkulukumba?

¹³ Loko hi bulisana ni mhunu lweyi a vulavulaka hi ku tiyiseka ka mhaka ya kukazri, a hi fanelanga hi tekela ku yanakanya leswaku ha swi tiva leswi yentxaka mhunu lweyo a pimisa hi ndlela leyo. (Ti. 3:2) Hi xikombiso, a wu ta yentxa yini loko mudondzrikuloni a hlaya leswaku a nga kholwi ka Xikwembu Nkulukumba? A wu ta vhela u yanakanya leswaku a kholwa ka dondzro ya ku titumbulukela ka mintxhumu? Swi nga yentxa o phindha leswi a swi twiki ka van’wana kambe yene hi ntshima a ngi ngi sama a pimisa hi mhaka leyi. A matsrhan’wini ya ku dzringisa ku sungula bulu mayelanu ni dondzro ya ku titumbulukela ka mintxhumu, swi ngo yini u bula ni mudondzrikuloni hi ntxhumu lowu taka mu yentxa a yanakanyisisa? Kumbexana u nga mu komba ntxhumu wa kukazri mayelanu ni ntumbuluku ka jw.org, kumbe siku dzrimbeni mi nga ha bula mayelanu ni nhlokomhaka ya kukazri kumbe vhidiyu ledzri nga ka jw.org. Loko hi kombisa xihlonipho swi ta nabyala kuva vhanu va djula ku dondzra leswi yengetelekiki hi Bibele.

14. Xana Niall a dzri tizrise hi ndlela yini pajina dzra jw.org akuva a komba vadondzri kulobye leswaku leswi va swi hlayaka hi Timboni ta Yehovha i madzrimi?

 ¹⁴ Mumpshwa lweyi a vitaniwa Niall a tizrise pajina dzra jw.org akuva a kombisa leswaku leswi vhanu va swi hlayaka hi Timboni ta Yehovha a hi ntiyiso. Yene a li: “Mun’we wa vadondzrikulozri a a hlaya leswaku mine a ni kholwi ka siyensa hikusa a ni kholwa ka buku ledzri tsraliwiki hi vhanu a matsrhan’wini ya leswi hlayiwaka hi siyensa.” Leswi mudondzrikulobye a a nga djuli ku swi twa leswi Niall a swi hlayiki, Niall a mu byele leswaku a nghena ka jw.org akuva a vona xiyenge lexi liki “A ciência e a Biblia”. Ntsrhaku ka nkamanyana, Niall a xiye leswaku mudondzrikulobye a nghenile ka pajina dzrezru nakone swoswi a a tiyimisele ku bulisana na yene mayelanu ni ku tumbuluxiwa ka mintxhumu. Ku nga ha yentxeka leswi fanaka ha wene.

15. Xana vapswali va nga va pfuna hi ndlela yini vanavu ku hlamula hi ku zrula loko va vutisiwa leswi va swi kholwaka?

¹⁵ Vapswele va nga pfuna vanavu kuva va yangula hi ndlela ya ku zrula loko va txhuka va vutisiwa leswi va kholwaka ka swone. (Yak. 3:13) Vapswele van’wana va londzrovota wugandzreli bya ndangu akuva va wupfisa vanavu. Va dondzra hi timhaka leti ku nga ha buliwaka ha tone a xikole nakone va hamba minkombiso ya ndlela leyi va nga nyikelaka nhlamulo ha yone. Va tlhela va dondzrisa vanavu ku vulavula hi ndlela ya ku zrula ni ku tlhela va pfuna vanavu ku djula ku tiva leswi yengetelekiki.—Vona bokisi ledzri liki “ Dondzrisa Ndangu Waku”.

16-17. Ha yini swi pfuna ku wupfisa vampshwa na ka ha li nkama?

¹⁶ Ku wupfisa vampshwa na ka ha li nkama swi nga va pfuna akuva va tlhamuxela van’wana leswi va swi kholwaka ni ku tlhela swi va pfuna kuva va tiyiseka leswaku va ni swivangelo swinyingi leswi twalaka swa kuva va kholwa leswi  Bibele dzri swi hlayaka. A nxaxamelo lowu liki “vantshwa va vutisa” ka pajina dzra jw.org wu ni mabokisi lawa ma nga pfunaka vampshwa. Wone wu hambeliwe ku pfuna vampshwa akuva va tiya ka leswi va swi kholwaka ni ku va pfuna ku lulamisela tinhlamulo hi mazritu yavu. Loko ndangu wu dondzra tinhlokomhaka leti xikan’we, hinkwaswu swizro swa ndangu swi nga dondzra ndlela ya ku yimelela lipfumelo dzra swone hi ndlela ya ku zrula ni leyi taka yentxa leswaku vhanu va djula ku tama va yingiseta.

¹⁷ Mumpshwa wa kukazri lweyi a vitaniwaka Mattheo a tlhamuxela ndlela leyi swiyenge leswi swi mu pfuniki ha yone. Ka wugandzreli bya ndangu Mattheo ni vapswele wake a va kambisisa va tlhela va bulisana hi swiyimu leswi nga ha txhukaka swi humelela a xikole. Yene a li: “A hi yanakanyisisa hi swivutiso leswi vadondzrikulozri va nga ha txhukaka va ni hamba, kutani hi kambisisa ndlela leyi a ni ta va hlamula ha yone. Loko ni ya ni tiyiseka ka leswi ni swi kholwaka, a swi ya swi ni nabyalela kuva ni hlamula hi ndlela ya ku zrula loko van’wana va ni hamba swivutiso.”

18. I yini leswi buku dzra Vakolosa 4:6 dzri hi dondzrisaka swone?

¹⁸ Nambiloko hi nyikela ntlhamuxelo lowunene a hi hinkwavu lava taka pfumela kumbe ku twisisa leswi hi swi hlayaka, kambe loko hi vulavula hi ndlela leyinene ni ya ku zrula swi nga mu pfuna. (Dondzra Vakolosa 4:6.) Ku vulavula mayelanu ni leswi hi kholwaka ka swone swi fana ni ku khava bola dzri ya ka mhunu mun’wana. Loko hi dzri khava ha hombe swi ta mu nabyalela mhunu mun’wana akuva a dzri khoma a va a ya mahlweni a bela. Hi ndlela leyi fanaka, loko hi vulavula hi ndlela leyinene ni ya ku zrula, a vhanu va ta tama va djula ku yingiseta ni ku ya mahlweni ni bulu. Kambe lexi tiyiki hi leswaku loko mhunu a djula ku hi holovisa kumbe ku vulavula ku biha hi leswi hi kholwaka ka swone a hi sindzriseki ku tama hi bula na yene kumbe ku mu hlamula. (Amapr. 26:4) Kambe ntalu wa vhanu a va tsrhamisanga xileswo. Ku hlaya ntiyiso, vhanu vanyingi va ta hi yingiseta.

19. I yini leswi fanelaka ku hi kutxa ku kombisa ku zrula loko hi yimelela lipfumelo dzrezru?

¹⁹ Swi le livaleni leswaku ku va vhanu va ku zrula i ntxhumu wa lisima ngopfu. Khongota ka Yehovha u kombela ntamu lowu u wu vilelaka akuva u va lweyi a zruliki loko mhunu wa kukazri a vulavula ku biha hi leswi u swi kholwaka. Dzrimuka leswaku loko u hlamula hi ndlela ya ku zrula u ta yentxa leswaku mi nga holovisani. Nakone loko u hlamula hi ndlela ya ku zrula ni leyi kombisaka xitxhavu u nga pfuna van’wana akuva va yingiseta ni ku kombisa xitxhavu mayelanu na hine kun’we ni Bibele. “Minkama hinkwayu mi lulamela ku hlamula” mayelanu ni leswi mi swi kholwaka, “kambe swi yentxani hi moya wa ku zrula ni hi xitxhavu lexikulu.” (1 Pet. 3:15) Tiyimisele kuva minkama hinkwayu u va lwa zruliki ni ku kombisa leswaku u mhunu lweyi a tiyiki.