1. Xana Eklesiasta 3:1, 7 yi hi dondzrisa yini?

VAN’WE ka hine va swi zrandzra ngopfu ku vulavula. Van’wana va zrandzra ku miyela. Hi laha tsralwa ledzri nhloko-mhaka leyi yi tiseketeliki ka dzrone dzri kombisaka ha kone, wu kone nkama wa ku vulavula mfuzri wu kone nkama wa ku miyela. (Dondzra Eklesiasta 3:1, 7.) Kambe, swi nga yentxeka hi navela leswaku vamakwezru van’wana inhaka va yengetela ku vulavula. Hi tlhelo dzrin’wana, swi nga yentxeka hi navela leswaku van’wana inhaka va pumba ku vulavula.

2. Hi mani lweyi a nga ni mfanelo ya ku beka milawu ya ku komba nkama lowunene ni ndlela leyinene ya ku vulavula?

² Ku vulavula i nyiko leyi pfaka ka Yehovha. (Eks 4:10, 11; Mpf 4:11) A Zritwini dzrakwe, a hi pfuna ku twisisa ndlela ya ku tizrisa nyiko leyi ha hombe. Ka nhloko-mhaka leyi, hi ta kambisisa swikombiso leswi nga Bibeleni leswi taka hi pfuna ku tiva nkama wa ku vulavula ni nkama wa ku miyela. Hi ta tlhela hi vona leswaku Yehovha a titwisa kuyini hi leswi hi swi hlayaka ka van’wana. Ku sungula, a hi vonisaneni leswaku hi wini nkama lowunene wa ku vulavula.

3. Hi ku ya hi Ba-le-Roma 10:14, hi wini nkama lowu hi fanelaka ku vulavula ha wone?

³ Minkama hinkwayu hi fanela ku tsrhama na hi tibekisele ku vulavula hi Yehovha ni Mfumu wakwe. (Mt 24:14; dondzra Ba-le-Roma 10:14.) Loko hi yentxa leswo, hi yetisela Yesu. Xin’we xa swivangelo leswi yentxiki Yesu a ta la misaveni a ku li ku ta byela van’wana xihlayelamfuzri mayelanu ni Tatana wakwe. (Yh 18:37) Kambe ku djuleka hi dzrimuka leswaku ndlela leyi hi vulavulaka ha yone na yone i ya lisima. Xileswo, nkama lowu hi khanelaka ni van’wana hi Yehovha, hi fanela ku yentxa tanu ‘hi ku nabyala ni xitxhavu’, nakone hi fanela ku kombisa leswaku ha zron’weka hi ndlela leyi va titwaka ha yone ni leswi va swi kholwaka. (1Pe  3:15) Loko hi yentxisa xileswo, a hi nga ti gamela ka ku vulavula ntsena. Hi ta kota ku dondzrisa nakone swi nga yentxeka hi khumba mbilu ya lweyi hi khanelaka naye.

4. Hi ku twanana ni buku dzra Amaproverbia 9:9, xana ku vulavula kwezru ku nga va pfunisa kuyini van’wana?

⁴ Vakulu a va fanelanga ku txhava ku vulavula loko va vona leswaku makwezru wa kukazri a vilela ku layiwa. Vhela, swa djuleka leswaku va hlawula ha hombe nkama lowunene wa ku vulavula akuva va nga khomisi tingana makwezru lweyo na swi nga fanekelanga. Swi nga ha djula kuva va yima ku kondzra va kumeka a mbangwini wa xihundla. Vakulu minkama hinkwayu va lwela ku vulavula hi ndlela leyi hlayisaka xintsrhuti xa muyingiseti. Nambitanu, a va tsrhiki ku dondzrisa van’wana minsinya ya milawu ya Bibele leyi nga va pfunaka ku tlhazriha. (Dondzra Amaproverbia 9:9.) Ha yini swi li swa lisima ledzrikulu ku va ni xixixi xa ku vulavula loko swi vileleka? Vona swikombiso swibidzri: Ka xin’we, wanuna wa kukazri a a fanela ku luleka vanakwe; ka lexin’wana, wansati wa kukazri a boheke ku ya khanelisana ni lweyi a a ta va hosi.

5. Hi wini nkama wa ku vulavula lowu Muprista Lwenkulu Eli a wu tsrhikiki wu hundzra?

⁵ Muprista Lwenkulu Eli a a ni vana vabidzri va xinuna lava a a va zrandzra ngopfu. Kambe vana lavo a va nga mu bekeli xitxhavu Yehovha. A va nyikiwe xikhundla xa lisima xa ku tizra swanga vaprista a tendeni dzra nhlengeletanu. Kambe a va tizrisa xikhundla xavu hi ndlela ya ku biha, va kombisa xiyeyiso lexikulu ka switlhavelo leswi a swi nyikiwa Yehovha, va tlhela va yetlela ni vavasati a nyangweni ya tende dzra nhlengeletanu. (1Sa 2:12-17, 22) Hi ku ya hi Nawu wa Moxe, vana va Eli a va fanela ku dlawa, kambe Eli e va kawuka ntsena a gama a va tsrhika va tama va tizra a tendeni dzra nhlengeletanu. (Dt 21:18-21) Xana Yehovha a yi vonise kuyini ndlela leyi Eli a tameliki ha yone mhaka leyo? A byele Eli a ku: ‘U kombisile a vana vaku xitxhavu ku tlulisa mine.’ Yehovha a game a tsrema leswaku vavanuna lavabidzri lava ku biha va fanela ku fa.​—1Sa 2:29, 34.

6. Xana hi dondzra yini ka Eli?

⁶ Ku ni dondzro ya lisima leyi hi yi susaka ka Eli. Loko hi tiva leswaku mhunu wa kukazri lweyi a nga munghanu kumbe xaka a tlule nawu wa Xikwembu Nkulukumba, hi fanela ku khanela naye, hi mu dzrimuxa milawu ya Yehovha. A ntsrhaku, hi fanela ku tiyiseka leswaku a kuma xipfuno lexi a xi vilelaka ka vayimeli va Yehovha. (Yk 5:14) A hi swi djuli ni siku ni dzrin’we ku fana na Eli, hi bekela munghanu kumbe xaka xitxhavu ku tlula Yehovha. Swi djula xixixi ku khanelisana ni mhunu lweyi a vilelaka ku lulekiwa, kambe swa pfuna. Xiya ku hambana makazri ka  xikombiso xa Eli ni xa wansati wa kukazri wa mu-Israyele lweyi a a vitaniwa Abigail.

7. Ha yini Abigail a vulavule na Davhida?

⁷ Abigail a a li nsati wa wanuna wa kukazri lweyi a a ganye swinene, lweyi a a vitaniwa Nabal. Nkama lowu Davhida ni masotxha yakwe va tsrutsrumiki Hosi Sawulu, va hete nkamanyana ni vabyisi va swifuyo swa Nabal va va va swi sizrelela ka vahlaseli. Xana Nabal a va khensile hi leswi va mu pfuniki? Im-him. Loko Davhida a mu kombele ku nyika masotxha yakwe swakudanyana ni matinyana, Nabal a hlundzrukile a tlhela a va zruketela. (1Sa 25:5-8, 10-12, 14) Xileswo, Davhida a a tibekisele ku dlaya vavanuna hinkwavu a kaya ka Nabal. (1Sa 25:13, 22) Xana khombo dzroledzro a dzri ta siveliwa hi ndlela yini? Abigail a swi vonile leswaku lowo a wu li nkama wa ku vulavula. Xileswo, a ve ni xixixi xa ku ya vulavula na Davhida ni masotxha yakwe ya 400 lawa a ma tale hi ndlala ni mahlundzru.

8. Xana hi dondzra yini ka xikombiso xa Abigail?

⁸ Loko Abigail a kumane na Davhida, a vulavule hi xixixi, hi xitxhavu ni hi ndlela leyi khumbaka mbilu. Nambi leswi Abigail a a nge na nandzru hi xiyimu lexo xa ku biha, a kombele lidzrivavelo ka Davhida. A byele Davhida leswaku a a swi tiva leswaku i mhunu lwenene nakone a a ta yentxa leswinene. Abigail a dumbe Yehovha akuva a mu pfuna. (1Sa 25:24, 26, 28, 33, 34) Ku fana na Abigail, hi fanela ku va ni xixixi xa ku vulavula loko hi vona mhunu a djula ku hodjomela xikheleni. (Ps 141:5) Ina, swa djuleka kuva hi kombisa xitxhavu, kambe ku tlhela ku djuleka kuva hi va ni xixixi. Loko hi laya makwezru hi lizrandzru hi laha swi vilelekaka ha kone, hi kombisa leswaku hi munghanu wa xihlayelamfuzri.​—Pr 27:17.

9-10. Xana vakulu va fanela ku dzrimuka yini loko va laya van’wana?

⁹ Ngopfu-ngopfu vakulu va fanela ku va ni xixixi  xa ku vulavula ni swizro swa bandla loko swi hoxa. (Ga 6:1) Hi ku titsrongahata, vakulu va swi xiya leswaku na vone a va hetisekanga nakone siku dzrin’wana va nga ha djula ku layiwa. Kambe vakulu a va txhavi ku khwavela lava vilelaka ku tshinyiwa. (2Tm 4:2; Ti 1:9) Loko va laya makwezru, va dzringisa ku tizrisa nyiko yavu ya ku vulavula akuva va mu dondzrisa hi wuswikoti ni ku lehisa mbilu. Va mu zrandzra makwezru lweyo, kutani lizrandzru ledzro dzri va susumetela ku yentxa xa kukazri. (Pr 13:24) Kambe ngopfu-ngopfu va djula ku kombisa xitxhavu Yehovha hi ku seketela milawu yakwe ni ku sizrelela bandla ka khombo.​—Min 20:28.

¹⁰ Ku ta tlhasa swoswi, hi bule hi nkama lowunene wa ku vulavula. Nambitanu, ku ni minkama leyi swi nga swinene kuva hi miyela kunene. I yini leswi nga ha hi bindzrelaka ku swi yentxa a swiyin’wini leswo?

11. Xana Yakobe a tizrise xifaniso xini, nakone ha yini xi li xinene?

¹¹ Ku tikhoma nomu swi nga kazrata minkama yin’wana. Mun’we wa vatsrali va Bibele, Yakobe, a tizrise xifaniso lexinene ku komba xikazratu lexo. A te: ‘Loko nha a mhunu a nga hoxi ku vulavuleni, lweyo i mhunu wa ku hetiseka, lwa kotaka ku fambisa mizri hinkwayu hi matomu.’ (Yk 3:2, 3) Matomu ma bekeliwa a nhlokweni ni kutsrongo a non’wini wa hantxi. Loko mhunu lwa khandzriyiki hantxi a koka matomu, a nga kota ku dzri kongomisa kumbe ku dzri yimisa. Loko mukhandzriyi a phonyokeliwa hi matomu, hantxi dzri nga tsrutsruma hi ndlela leyi nga lawulekiki, dzri tivavisa dzri va dzri vavisa ni mukhandzriyi wa dzrone. Hi ku fanana, loko hi nga koti ku lawula ku vulavula kwezru, ku nga vanga mhangu leyikulu. A hi voneni yin’we ya minkama leyi swi djulaka kuva hi ‘koka matomu’ hi va hi tikhoma nomu.

12. Hi wini nkama lowu hi fanelaka ku “koka matomu” hi tikhoma nomu?

 ¹² Xana u yentxa yini loko makwezru wa kukazri a ni mhaka leyi fanelaka ku voniwa swanga ya xihundla? Hi xikombiso, loko u kumana ni lwa tsrhamaka a tikweni ledzri ntizro wezru wu tsimbisiwaka, swi ku nyika ku mu vutisela leswaku ntizro wezru wu yentxisiwa kuyini a tikweni ledzro? A swi ganaganisi leswaku a wu vutiseli ku va vangela khombo. Ha va zrandzra vamakwezru nakone hi djula ku tiva ndzrava yavu. Handle ka leswo, loko hi va khongotelela, hi djula ku kongometa leswi va tlhanganaka naswu. Nambitanu, ka xiyimu lexo hi wone nkama lowu hi fanelaka ku “koka matomu” hi tikhoma nomu. Loko hi sindzrisa makwezru lweyi a nga ni mhaka ya xihundla leswaku a yi paluxa, hi kombisa leswaku a hi na lizrandzru—a hi mu zrandzri makwezru lweyo nambi vamakwezru lava tiyiki hi yene akuva va tama va yentxa ntizro wavu hi ku zrula. Handle ka ku ganaganeka, a nga kone ka hine lweyi a djulaka ku yengetela swikazratu swa vamakwezru lava hanyaka a matikweni lawa ntizro wezru wu tsimbisiwaka. Hi ku fanana, a nga kone makwezru ni wa wun’we lwa tizrelaka ka tiko dzrodzro a djulaka ku paluxa madzrungula ya ndlela leyi Timboni ti yentxaka ha yone ntizro wa nsimu, mintlhanganu ya wukriste kumbe swiyenge swin’wana swa wugandzreli byavu.

13. Hi laha swi tsraliwiki ha kone ka Amaproverbia 11:13, xana vakulu va fanela ku yentxa yini, nakone ha yini?

¹³ Ngopfu-ngopfu vakulu va fanela ku tizrisa nsinya wa nawu wa Bibele lowu tsraliwiki ka Amaproverbia 11:13 hi ku bekisa xihundla. (Dondzra.) Leswi swi nga kazrata, ngopfu-ngopfu loko nkulu a tekile. Vatekani va tiyisa wuxaka byavu hi ku tsrhama hi ku bula ni ku byelana xa mbilu, leswi va titwisaka xiswone ni minhlatiyelo yavu. Kambe nkulu awa swi twisisa leswaku a nga fanelanga ku paluxa “xihundla” xa lava nga bandleni. Loko o yentxa tanu, va nga tsrhika ku mu dumba nakone a nga tihona vito. Lava hlawuliwaka akuva va tizra ka xiyavelo lexi djulaka ku dumbiwa hi bandla a va fanelanga ku va ni ‘tindzrimi tibidzri’, kumbe ku kanganyisa. (1Tm 3:8) Leswi liki, a va fanelanga ku hembelana kumbe ku va ni tindzrava. Loko nkulu a zrandzra nsati wakwe, a nga ti mu bindzra hi timhaka leti a kalaka a nga fanelanga ku ti tiva.

14. Xana nsati wa nkulu a nga mu pfunisa kuyini ku tsrhama na a ni vito ledzrinene?

¹⁴ Nsati a nga pfuna nuna wakwe ku tsrhama na a ni vito ledzrinene hi ku kala a nga mu sindzrisi ku vulavula hi timhaka leti fanelaka ku bekisiwa ti li xihundla. Loko nsati a tizrisa xilayu lexi, a nga seketeli nuna ntsena kambe a tlhela a kombisa xitxhavu lava byeliki nuna wakwe timhaka ta xihundla. Nakone, xa lisima ngopfu hi leswaku a nyonxisa Yehovha hi leswi a kondletelaka ku zrula ni wumun’we bya bandla.​—Ro 14:19.

15. Xana Yehovha a titwise kuyini hi vanghanu vazrazru va Yobe, nakone ha yini?

¹⁵ Hi nga dondzra swinyingi a Bibeleni a bukwini dzra Yobe hi ndlela ni nkama wa ku vulavula. A ntsrhaku ka loko Yobe a weliwe hi makhombo ya ku landzrelelana lama hlomulaka mbilu, ku buye mune wa vavanuna va ta ta mu txhavelela ni ku mu laya. Vavanuna lavo va hete nkama wunyingi na ve miyela. Kambe mazritu lama gamiki ma hlayiwa hi vavanuna vazrazru—Elifaz, Bildadi na Zofari—ma swi beka livaleni leswaku a va hetanga nkama na va pimisa hi ndlela ya ku pfuna Yobe. A matsrhan’wini ya swoswo, a va pimisa hi ndlela ya ku kombisa leswaku Yobe a a yentxe ntxhumu wa ku biha. Swi kone leswi va swi hlayiki swi nga xihlayelamfuzri, kambe ku tala ka leswi va swi hlayiki hi Yobe na Yehovha i swa mona kumbe i madzrimi. Va khahle Yobe. (Yb 32:1-3) Xana Yehovha a titwise kuyini hi leswo? Mahlundzru yakwe ma pfuzrele vavanuna lavazrazru. A va va vitane swimphunta  a tlhela a va zruma ku ya kombela Yobe ku va khongotelela.​—Yb 42:7-9.

16. I yini leswi hi nga swi dondzraka ka swikombiso swa ku biha swa Elifaz, Bildadi na Zofari?

¹⁶ Hi dondzra swinyingi ka swikombiso swa ku biha xa Elifaz, Bildadi na Zofari. Xa ku sungula, a hi fanelanga ku yavanyisa vamakwezru. (Mt 7:1-5) Ku hambana ni swoswo, hi fanela ku va yingiseta ha hombe na hi nga si na vulavula. Hi kone kutani hi taka kota ku twisisa xiyimu xavu. (1Pe 3:8) Xa wubidzri, nkama lowu hi vulavulaka, hi fanela ku tiyiseka leswaku mazritu yezru i manene ni leswaku leswi hi swi hlayaka i xihlayelamfuzri. (Ef 4:25) Xa wuzrazru, Yehovha awa khumbeka swinene hi leswi hi swi hlayaka loko hi khanelisana hi xihine.

17. Xana hi nga dondzra yini ka xikombiso xa Elihu?

¹⁷ Wanuna wa wumune lweyi a yendzreliki Yobe a a li Elihu, xaka dzra Abrahamu. A tsrhame a ku zrututu loko Yobe ni vavanuna lavazrazru va khanela. Swi le livaleni leswaku a zreyisise ndleve ka leswi va swi hlayiki. Leswi hi swi vona hi leswi a kotiki ku laya Yobe hi ndlela ya wumbilu ni ya ku kongoma leyi mu pfuniki ku lulamisa mapimisela yakwe. (Yb 33:1, 6, 17) Lexi ngopfu-ngopfu Elihu a a lwela xone a ku li ku tlakuxa Yehovha, ku nge yene hi ntshima kumbe mhunu mun’wana. (Yb 32:21, 22; 37:23, 24) Ka xikombiso xa Elihu hi dondzra leswaku ku ni nkama wa ku miyela hi yingiseta. (Yk 1:19) Mfuzri hi dondzra leswaku loko hi laya makwezru wa kukazri, ngopfu-ngopfu hi fanela ku lwela ku dzrumisa Yehovha, ku nge hine.

18. Xana hi nga swi kombisisa kuyini leswaku hi bekela lisima nyiko ya ku vulavula?

¹⁸ Hi nga kombisa leswaku ha yi bekela lisima nyiko ya ku vulavula hi ku landzra xilayu xa Bibele mayelanu ni nkama ni ndlela ya ku vulavula. Hosi ya ku tlhazriha Solomoni a huhuteliwe ku tsrala leswi: ‘A mazritu lama hlayiwaka hi mfanelo ma fana ni malalandzri [masam, Tradução do Novo Mundo] ya gole a swibyeni swa silivhela.’ (Pr 25:11) Loko hi yingiseta ha hombe leswi van’wana va swi hlayaka hi tlhela hi pimisa na hi nga si na vulavula, mazritu yezru ma nga fana ni masam ya gole, a nga oru—lawa ma nga ya lisima ni ya ku xonga. Kutani-ke, nambi hi vulavula kutsrongo kumbe ngopfu, ku vulavula kwezru ku ta yaka van’wana, nakone hi ta yentxa Yehovha a nyonxa ha hine. (Pr 23:15; Ef 4:29) Xana yi kone ndlela ya ku tlula leyo leyi hi nga kombisaka ha yone leswaku ha yi tlangela nyiko leyi yi pfaka ka Xikwembu Nkulukumba?