1. Ninji cikhapingiza banja ya Adhamu na Eva kukhonda kupita m’munda mwa Edheni, pontho Abheli akhasaka kudziwanji?

ABHELI akhayang’ana nkumbi wace wa mabira, wakuti ukhadya mwakupfulika nkhundu-nkhundu mwa phiri. Buluka penepo, panango ayang’ana kutsogolo kwa mabira ace mbaona ceza ninga ca moto. Iye akhadziwa kuti ku mbuto ineyi, supada yakugaka ikhazungulira mwakubwereza-bwereza mbikafunga njira yakupita m’munda wa Edheni. Anyakubala ace akakhala mwenemo, mbwenye nee iwo nee anawo mbadapitabve mwenemo. Nyerezerani namaulo mphepo mbikatekenyesa tsisi ya Abheli mu ndzidzi ukhayang’ana iye kudzulu mbakanyerezera pya Nciti wace. Kodi anthu anakhala pontho na uxamwali wadidi na Mulungu? Abheli akhafuna kakamwe pyenepi.

2-4. Ndi munjira ipi Abheli asalonga na ife lero?

² Abheli asalonga na imwe lero. Kodi munakwanisa kubva fala yace? Panango munalonga kuti pyenepi nkhabe kwanisika. Kusiyapo pyenepi, mwana unoyu waciwiri wa Adhamu afa kale kakamwe. Manungo ace amala bvunda kale m’pyaka 6.000 nduli. Thangwi ya anyakufa, Bhibhlya isalonga: ‘Anyakufa nkhabe cinadziwa iwo.’ (Koel. 9:5, 10) Kusiyapo pyenepi, nkhabepo fala ibodzi idalonga Abheli yalembwa m’Bhibhlya. Mphapo ndi munjira ipi iye asalonga na ife?

³ Mpostolo Paulu apumirwa toera kulonga mafala awa thangwi ya Abheli: ‘Thangwi ya cikhulupiro cace, ngakhale afa, iye aciri kulonga.’ (Lerini Ahebere 11:4.) Mphapo ndi munjira ipi Abheli asalonga? Kubulukira mu cikhulupiro. Abheli ndi munthu wakutoma adakulisa n’khaliro unoyu wakutsandzayisa kakamwe. Iye apangiza cikhulupiro cakuwanga kakamwe cakuti tinakwanisa kucitowezera lero. Tingapfundza kubulukira ku cikhulupiro cace mbatiwangisira kucitowezera, mbiri ya Abheli inalonga na ife munjira yakuphata ntima.

⁴ Nakuti Bhibhlya nee isalonga pizinji thangwi ya Abheli, mphapo tinapfundzanji kubulukira kwa iye na cikhulupiro cace? Tendeni tione.

5. Kodi Yezu akhafuna kulonganji pakulandanisa Abheli na ‘kucitwa kwa dziko’? (Onanimbo cidzindikiro capantsi.)

⁵ Abheli abalwa cifupi na kutoma kwa mbiri ya anthu. Patsogolo pace, Yezu alonga pya Abheli ninga munthu adakhala mu ndzidzi ‘wakucitwa kwa dziko.’ (Lerini Luka 11:50, 51.) Pisaoneka kuti Yezu  akhalonga dziko ya anthu akuti mbadakwanisa kuombolwa m’madawo. Maseze Abheli akhali munthu wacinai adakhalapo, pisaoneka kuti iye akhali wakutoma kuoniwa na Mulungu ninga wakuthema kuombolwa. * Mwandimomwene, Abheli nee akula pakati pa anthu a citsandzo cadidi.

6. Abheli akhali na anyakubala a ntundu wanji?

⁶ Maseze anthu akhatoma kwene pa dziko yapantsi, iwo akhadatoma kuthimbana na nyatwa. Anyakubala a Abheli, Adhamu na Eva, panango akhali akubalika na amphambvu. Mbwenye iwo adawa kakamwe, pontho akhadziwa pyenepi. Pakutoma iwo akhali aungwiro na cidikhiro cakukhala kwenda na kwenda. Buluka penepo, iwo apandukira Yahova Mulungu mbathamangiswa m’Paradhizu, m’munda wa Edheni. Mukuikha pifuno pyawo patsogolo pa pyonsene—ngakhale pifuno pya mbeu yawo—iwo aluza ungwiro na umaso wa kwenda na kwenda.—Gen. 2:15–3:24.

7, 8. Kodi Eva alonganji pidabalwa Kayini, pontho iye akhanyerezeranji?

⁷ Umaso wa Adhamu na Eva ukhali wakunentsa kakamwe kunja kwa munda. Ngakhale tenepo, pidabalwa mwanawo wakutoma, iwo ampasa dzina ya Kayini peno ‘Wakubalwa,’ pontho Eva alonga: ‘Ndabala mwana wa mamuna na ciphedzo ca Yahova.’ Mafala anewa asapangiza kuti Eva akhanyerezera pikiro idacita Yahova m’munda wa Edheni, yakuti nkazi mbadabala “mbeu,” ikhafuna kudzafudza nyakuipa adanyengerera Adhamu na Eva. (Gen. 3:15; 4:1) Kodi Eva akhanyerezera kuti iye ndi nkazi analongwa pa profesiya ineyi pontho kuti Kayini ndi “mbeu” yakupikirwa?

⁸ Khala ndi tenepo, akhadaphonyeka kakamwe. Pontho, khala iye na Adhamu akhadapanga Kayini pyenepi pikhakula iye, mwandimomwene  ancitisa kukhala na umbirimi wakuti akhali nawo kale ninga munthu wakusowa ungwiro. Buluka penepo, Eva abala mwana waciwiri, mbwenye nee alonga mafala akugaya thangwi ya mwana unoyu. Iwo ampasa dzina ya Abheli, yakuti isabveka “Muya” peno “Cakusowa Basa.” (Gen. 4:2) Kodi dzina ineyi isapangiza kuti Kayini akhali wakufunika kakamwe kupiringana Abheli? Panango, mbwenye nee tiri na cinyindiro.

9. Kodi anyakubala lero anapfundzanji kubulukira kwa anyakubala athu akutoma?

⁹ Lero, anyakubala anapfundza pizinji kubulukira kwa anyakubala anewa akutoma. Kubulukira m’mafala na macitiro anu, kodi musaikha kudzikuza, kusirira na pipendamiro pyakucenama m’manyerezero a ananu? Peno munadzaapfundzisa toera kufuna Yahova Mulungu na kucita uxamwali na iye? Mwakutsukwalisa, anyakubala akutoma acimwana kucita basa ineyi. Mbwenye, pakhali na cidikhiro kwa mbeu yawo.

10, 11. Kayini na Abheli akhacita mitundu ipi ya basa, pontho ndi n’khaliro upi udakulisa Abheli?

¹⁰ Mukhakula Abheli na Kayini, panango Adhamu aapfundzisa basa yakuti ikhali yakufunika toera kutsalakana banja. Kayini akhali nyakulima; Abheli akhali nkumbizi wa mabira.

¹¹ Mbwenye, Abheli acita cinthu cakufunika kakamwe. Mukupita kwa pyaka, iye akulisa cikhulupiro—n’khaliro wadidi kakamwe wakuti patsogolo pace Paulu aulemba. Nyerezerani basi! Abheli nee akhali na munthu wa citsandzo cadidi toera kuntowezera. Mphapo, akwanisa tani kukulisa cikhulupiro kuna Yahova Mulungu? Dingani pinthu pitatu pyakuti panango pyaphedza Abheli kukulisa cikhulupiro cace.

12, 13. Kodi kudinga pyakucitwa pya Yahova kwaphedza tani Abheli toera kuwangisa cikhulupiro cace?

¹² Pyakucitwa pya Yahova. Mwandimomwene, Yahova akhadapasa dzedze mataka, mbacitisa kumera minga na pswepswe pyakuti pikhapingiza kulima. Ngakhale tenepo, mataka akhabuluka pyakudya mbapiphedza banja ya Abheli toera kukhala maso. Kusiyapo pyenepi, Yahova nee akhadapasa dzedze pinyama, kuphatanizambo mbalame na nyama za m’madzi; nee mapiri, mathawala, nyandza na mabara; nee thambo, makole, dzuwa, mwezi na nyenyezi. Konsene kukhayang’ana Abheli, akhaona cidzindikiro ca ufuni, udziwisi na udidi wa Yahova Mulungu, adacita pinthu pyonsene. (Lerini Aroma 1:20.) Mwakukhonda penula, kunyerezera mwacidikhodikho pinthu pyenepi kwawangisa cikhulupiro ca Abheli.

¹³ Mwandimomwene, Abheli akhasaka ndzidzi toera kunyerezera pidacita Yahova. Nyerezerani Abheli mbakatsalakana mabira ace. Kukhala nkumbizi kusacitisa munthu kufamba nsindzo ukulu. Iye  akhakumbiza mabira anewa n’khundu-nkhundu mwa mapiri, magowa, nyandza—mbasaka mbuto za tsanga yakubithimira, mbuto za madzi adidi na zakutsidzikizika toera kukhalapo. M’pyakucitwa pyonsene pya Mulungu, mabira akhaoneka ninga akusowa mphambvu kakamwe, ninga acitwa toera kunyindira na kutsogolerwa na anthu. Kodi Abheli adzindikira kuti iye akhafunambo citsogolero, citsidzikizo na citsalakano ca Munthu wandzeru na wamphambvu kakamwe kupiringana anthu onsene? Mwakukhonda penula, iye akhalonga pyenepi m’maphembero, mbapitiriza kukhala na cikhulupiro cakuwanga.

14, 15. Kodi mapikiro a Yahova apasa tani Abheli pinthu pizinji toera kunyerezera mwacidikhodikho?

¹⁴ Mapikiro a Yahova. Panango Adhamu na Eva alonga kuna anawo pidaacitisa kuthamangiswa m’munda wa Edheni. Natenepa, Abheli akhali na pizinji toera kunyerezera mwacidikhodikho.

¹⁵ Yahova akhadalonga kuti mataka mbadadzapaswa dzedze. Abheli akwanisa kuona minga na pswepswe pikhakwanirisa mafala anewa. Pontho Yahova alonga kuti Eva mbadabva kupha pa ndzidzi wakukhala na mimba na wakubala. Pikhabalwa anakazi ace, mwakukhonda penula, Abheli aona kukwanirisikambo kwa mafala anewa. Yahova alongeratu kuti Eva mbadadzafuna kakamwe ufuni na citsalakano ca mamunace na iye mbadadzantonga. Abheli aona pinthu pyenepi pyakutsukwalisa mbipikacitika. Pyenepi pyonsene pyacitisa Abheli kudzindikira kuti mafala a Yahova ndi akunyindirika. Natenepa, iye akhali na mathangwi adidi akukhala na cikhulupiro ku mapikiro a Mulungu analonga pya “mbeu” yakuti ntsiku ibodzi inadzamalisa nyatwa zidatoma mu Edheni.—Gen. 3:15-19.

16, 17. Kodi Abheli mbadakwanisa kupfundzanji kwa akerubi a Yahova?

¹⁶ Atumiki a Yahova. Abheli nee agumana anthu a citsandzo cadidi toera kuatowezera, mbwenye mu ndzidzi unoyu, pa dziko yapantsi pakhali na pyakucitwa pinango pyandzeru. Pidathamangiswa Adhamu na Eva m’munda wa Edheni, Yahova acita pyonsene toera iwo pabodzi na anawo akhonde pita pontho m’Paradhizu pa dziko yapantsi. Toera  kuonera mbuto, Yahova aikha akerubi—aanju a cidzo cikulu kakamwe—mbaikhambo supada ya moto yakuti ndzidzi onsene ikhazungulira.—Lerini Genesi 3:24.

¹⁷ Nyerezerani kuti Abheli akhapibva tani mukhaona iye akerubi anewa mu uphale wace. Mwandimomwene, manungo awo aunyama akhapangiza mphambvu zikulu. Pontho, kuona ‘supada’ yakuti ndzidzi onsene ikhagaka moto na kuzungulira, kukhacitisa Abheli kulemedza Yahova. Mukhakula Abheli, kodi iye aona akerubi anewa mbasiya basa yawo yakuonera thangwi yakuneta? Nkhabe. Masiku na masikati, pyaka na pyaka, ndzidzi onsene pyakucitwa pyenepi pyandzeru na pyamphambvu, pyapitiriza na basa yawo yakuonera. Natenepa, Abheli apfundza kuti Yahova Mulungu akhali na atumiki akulungama na akukhulupirika. Kwa akerubi anewa, Abheli aona ntundu unango wakukhulupirika na wakubvera Yahova wakuti nee auona m’banja yace. Mwakukhonda penula, citsandzo ceneci ca aanju cawangisa cikhulupiro cace.

18. Ninji pinafuna kutiphedza lero toera kuwangisa cikhulupiro cathu?

¹⁸ Kunyerezera mwacidikhodikho pyonsene pidapangiza Yahova thangwi ya umunthu wace kubulukira m’pyakucitwa, mapikiro ace na pitsandzo pya aanju Ace, Abheli awangisa kakamwe cikhulupiro cace. Natenepa, ife tinakwanisa kupfundza pizinji kubulukira ku citsandzo cace. Makamaka aphale na atsikana anatsandzaya kudziwa kuti anakwanisa kukhala na cikhulupiro candimomwene kwa Yahova Mulungu, maseze acibale awo nee asapereka citsandzo cadidi. Lero, tazungulirwa na pyakucitwa pyakudzumatirisa, tiri na Bhibhlya yamumphu, pontho tiri na pitsandzo pya anthu azinji acikhulupiro akuti tinakwanisa kuatowezera toera kuwangisa cikhulupiro cathu.

19. Mukupita kwa ndzidzi, ndi undimomwene upi udadzindikira Abheli?

¹⁹ Mukhathimizirika cikhulupiro ca Abheli kwa Yahova, iye akhasaka kucita pinthu pyakupangiza cikhulupiro ceneci. Mphapo, munthu wakusowa ungwiro mbadapasanji Nciti wa pyonsene? Ndimomwene kuti Mulungu nkhabe funa muoni peno ciphedzo ca anthu. Mukupita kwa ndzidzi, Abheli adzindikira undimomwene wakufunika kakamwe: Iye mbadapereka ntsembe yadidi kwa Yahova na cifuno cadidi, Babace waufuni mbadakomerwa nayo.

20, 21. Ndi ntsembe zipi zidapereka Kayini na Abheli, pontho Yahova atawira tani?

²⁰ Abheli akhunganyika toera kupereka ntsembe mabira mangasi a mu nkumbi wace. Iye asankhula mabira adidi, akutoma kubalwa na pakupereka ntsembe iye apereka makhundu adidi kakamwe a pinyama pyenepi. Mu ndzidzi unoyu, Kayini akhasakambo nkhombo na kukhala wakutawirika kwa Mulungu, natenepa, apereka ntsembe ya pyakulima pyace. Mbwenye cifuno cace cikhali cakusiyana na ca Abheli. Kusiyana kweneku kwaoneka mu ndzidzi udapereka iwo ntsembe zawo.

²¹ Pisaoneka ninga anapiana awiri ene a Adhamu aphatisira maguwa na moto toera kupereka ntsembe zawo, panango pamaso pa akerubi, akuti mu ndzidzi uneule ndiwo basi akhaimirira Yahova pa dziko yapantsi. Kodi Yahova atawira ntsembe zawo? Bhibhlya isalonga: ‘Yahova akomerwa na Abheli pabodzi na ntsembe yace.’ (Gen. 4:4) Bhibhlya nkhabe longa kuti Mulungu apangiza tani kukomerwa kwace.

22, 23. Ninji cidacitisa Yahova kukomerwa na ntsembe ya Abheli?

²² Thangwi yanji Mulungu atawira ntsembe ya Abheli mbakhonda ya Kayini? Ndi thangwi ya ntundu wa ntsembe? Ndimomwene kuti Abheli apereka cinyama caumaso, mbakhutula ciropa cace cakupambulika. Kodi iye akhadziwa kuti ntundu unoyu wa ntsembe mbudakhala wakufunika kakamwe? Pakupita pyaka pizinji, Mulungu aphatisira ntsembe ya mwanabira wakukhonda kulamala toera kuimirira ntsembe ya Mwanace waungwiro, ‘Mwanabira wa Mulungu,’ wakuti ciropa cace caungwiro mbicidakhutulwa. (Jwau 1:29; Eks. 12:5-7) Mbwenye pisaoneka ninga Abheli nee akhadziwa peno kubvesesa pizinji thangwi ya ntsembe.

²³ Cinthu cinadziwa ife ndi cakuti: Abheli apereka ntsembe ya pinthu pyadidi kakamwe pikhali na iye. Yahova nee akomerwa basi na ntsembe, mbwenye akomerwambo na ule adaipereka. Abheli acita pyenepi thangwi yakukulumizwa na ufuni wace kwa Yahova na cikhulupiro candimomwene kwa iye.

24. (a) Thangwi yanji tinakwanisa kulonga kuti ntsembe ya Kayini nee ikhali yakudawika? (b) Ndi munjira ipi Kayini akhali ninga anthu azinji lero?

²⁴ Mbwenye pikhali pyakusiyana na Kayini. Yahova nee ‘akomerwa  na Kayini pabodzi na ntsembe yace.’ (Gen. 4:5) Nee pisabveka kuti ntsembe ya Kayini ikhali yakudawika, thangwi mukupita kwa ndzidzi, Mwambo wa Mulungu ukhatawirisa kupereka ntsembe za pyakulima. (Lev. 6:14, 15) Mbwenye Bhibhlya isalonga kuti ‘mabasa a Kayini akhali akuipa.’ (Lerini 1 Jwau 3:12.) Ninga anthu azinji lero, panango Kayini akhanyerezera kuti kuoneka basi ninga munthu wakulambira Mulungu pikhali pyakukwana. Mwakucimbiza, kusowa kwace cikhulupiro candimomwene peno ufuni kwa Yahova kwadzaoneka na macitiro ace.

25, 26. Kodi Yahova acenjeza tani Kayini, mbwenye Kayini acitanji?

²⁵ Pidaona Kayini kuti Yahova nee akomerwa naye, kodi iye apfundza kubulukira ku citsandzo ca Abheli? Nkhabe. Iye aipirwa kakamwe na m’bale wace. Yahova aona pikhacitika muntima mwa Kayini na mwakukoma ntima ayesera kumpanga toera acinje. Pontho acenjeza Kayini kuti n’khaliro wace mbudantsogolera ku madawo makulu na apikira kuti mbadacinja manyerezero ace mbadakhala ‘wakutawirika’ kwa iye.—Gen. 4:6, 7.

²⁶ Kayini apwaza cenjezo ya Mulungu. Iye aphemba ng’ono wace wakuti akhabverana naye kakamwe toera kuenda naye kumunda. Kweneku, Kayini amenya Abheli mbampha. (Gen. 4:8) Natenepa, tinakwanisa kulonga kuti Abheli akhali wakutoma kutcingwa na kuphiwa thangwi ya uphemberi. Maseze iye afa, mbiri yace ikupitiriza.

27. (a) Thangwi yanji tinakwanisa kukhala na cinyindiro cakuti Abheli anadzalamuswa muli akufa? (b) Tisafunika kucitanji toera tidzaonane na Abheli ntsiku inango?

²⁷ Munjira yaciphipiriso, ciropa ca Abheli cikhaphemba ulungami kwa Yahova Mulungu. Pontho Mulungu acitisa kuti ulungami uoneke, mukutcunyusa nyakuipa Kayini thangwi ya usumankha wace. (Gen. 4:9-12) Cakufunika kakamwe ndi cakuti mbiri yacikhulupiro ca Abheli iciri kulonga kwa ife lero. Umaso wace—wakuti panango wakhala cifupi na pyaka dzana—ukhali wakucepa tingaulandanisa na umaso wa anango a ndzidzi uneule, mbwenye Abheli aphatisira umaso unoyu toera kukomeresa Mulungu. Iye afa mbakadziwa kuti akhafuniwa na akhali wakutawirika kwa Babace wakudzulu, Yahova. (Aheb. 11:4) Natenepa, tinakwanisa kukhala na cinyindiro cakuti iye ali m’manyerezero aungwiro a Yahova, mbadikhira kulamuswa muli akufa toera kukhala maso m’paradhizu pa dziko yapantsi. (Jwau 5:28, 29) Kodi imwe munadzaonana naye m’paradhizu? Munakwanisa kuonana naye khala mwatonga kubvesera Abheli na kutowezera cikhulupiro cace cakupambulika.