1, 2. Kodi anthu azinji asakhulupiranji kwa akufa?

 PIKWI na pikwi pya anthu ku Afrika asakhulupira kuti kufa si kumala kwa umaso tayu, mbwenye nkhufuluka basi, kwenda ku dziko inango. Azinji asakhulupira kuti makholo awo adafa afuluka m’dziko ya kuoneka kwenda m’dziko yakukhonda kuoneka, m’dziko ya anthu kwenda m’dziko ya mizimu.

² Pisakhulupirwa kuti makholo, peno mizimu ya makholo, isatsidzikiza na kupulumusa abale awo pa dziko yapantsi. Mwakubverana na nyerezero ineyi, mizimu ya makholo ndiyo axamwali amphambvu, akukwanisa kubweresa ukolori wadidi, kukuza ukhali wadidi na kutsidzikiza ku uipi. Pisalongwa kuti ingapwazwa peno kuxolwa, isabweresa ngobzi—utenda, utcerengi na muliri.

3. Kodi anthu anango asalambira tani makholo?

³ Anthu amaso asacita miyambo na maserimonya towera kulemedza mizimu ya makholo na kukoya uxamwali wadidi na iwo. Miyambo ineyi kazinji kene isaoneka m’pidzolowero paciliro na m’maikhiro m’nthumbi, ninga kuonera nyakufa na kuikhwa kaciwiri m’nthumbi. Kulambira makholo kusaoneswa pontho m’njira zinango. Mwacitsanzo, anthu anango, mbadzati kumwa pyakumwa pyakuledzeresa, asathirira pang’ono pantsi kwa makholo. Pontho angamala phika cakudya, asasiya cinango m’cikalango kusiira makholo, towera angabwera agumane cakudya ceneci.

4. Kodi anthu azinji asakhulupiranji thangwi ya moyo?

⁴ Anthu anango asakhulupira kuti anthu amaso ali na moyo wakukhonda kufa unapulumuka pa kufa kwa manungo. Munthu angacita udidi m’umaso pisalongwa kuti moyo wace usaenda kudzulu, peno m’paradizu, mbwenye angacita uipi m’umaso, pisatawirwa kuti moyo wace usatongwa kwenda m’imfernu. Kazinji kene, anthu asabvungaza nyerezero ineyi na pikhulupiro pya miyambo. Mwacitsanzo, majornali analengeza mabasa a paciliro m’magereja, midzidzi inango asalongambo kuti munthu “apita m’dziko inango” peno kuti “agumanyikana na makholo.” Pikhulupiro ipi pyonsene pisagona m’nyerezero yakuti moyo, peno nzimu, usapulumuka pa kufa kwa manungo. Kodi Bibilya isalonganji kwa pyenepi?

5, 6. Mwakubverana na Bibilya, kodi moyo ndi ninji?

⁵ Bibilya isapangiza kuti moyo si cinthu nkati mwa munthu tayu; moyo ndi munthu ene. Mwacitsanzo, Mulungu pakusasanya Adamu, “munthu akhala moyo wamaso.” (Genesi 2:7) Adamu hadapaswa moyo tayu; iye akhali moyo, munthu wakukwana.

⁶ Na thaangwi ineyi, tisaleri kuti miyoyo isabalwa. (Genesi 46:18) Iyo ingakwanise kudya peno kupimana pyakudya. (Levitiko 7:20; Masalimo 35:13) Iyo isalira na kufewa. (Yeremia  13:17;Yona 2:7) Miyoyo ingakwanise kubiwa, kutcingwa na kuikhwa m’nkaidi. (Deuteronomi 24:7; Masalimo 7:5; 105:18) Mabvesi anewa, Mabibilya anango asathumburuza “moyo” fala yakubuluka ku cilongero cakutoma, mbwenye anango asaphatisa mafala a “camaso,” “cakusasanywa” peno “munthu.” Mafala onsene awa asalonga cinthu cibodzi cene.

7. Kodi ndi mabvesi api a Bibilya anapangiza kuti moyo ungakwanise kufa?

⁷ Nakuti munthu ndi moyo, munthu angafa, moyo usafa. Ezekieli 18:4 isati: “Moyo ule unadawa—iwo ndiwo unadzafa.” Pontho Machitiro 3:23 isati: “Moyo onsene [peno munthu] anakhonda kubvera Mprofeta uyu anadzafudzweratu pakati pa mbumba.” Natenepa, moyo si cinthu cinapulumuka pa kufa kwa manungo tayu.

8. Kodi nzimu mwa anthu ndi ninji?

⁸ Nzimu si sawasawa na moyo tayu. Mwa anthu, nzimu ndi mphambvu ya umaso inaacitisa kukwanisa kucita basa m’umaso. Nzimu walandana na magesi. Magesi asasebentsesa vintuinya peno geleira, mbwenye mwa iwo basi nkhabe kwanisa kucitisa mphepo nee kuthondolesa pinthu. M’njira ibodzibodzi, nzimu wathu usaticitisa kukwanisa kuona, kubva na kunyerezera. Mbwenye nzimu mwa iwo basi nkhabe kwanisa kucita na cibodzi ca pinthu ipi pakusoweka maso, makutu peno ongo. Ndi thangwi ya pyenepi Bibilya isalonga pya munthu: “Nzimu wace usabuluka, iye asabwerera kumataka; pa ntsiku yeneyo manyerezero ace asamala.”—Masalimo 146:4.

9. Kodi moyo na nzimu nkhabe kwanisa kucitanji?

⁹ Natenepa, mwakubverana na Bibilya, moyo peno nzimu nkhabe buluka m’manungo pa kufa towera upitirize na kukhala maso m’dziko yamizimu tayu.

10. Kodi Bibilya isalonganji thangwi ya makhaliro a akufa?

¹⁰ Natenepa, kodi makhaliro a akufa mbapi? Nakuti Yahova ndiye adacita anthu, iye asadziwa pontho kuti ndi ninji pinacitika tingafa. Mafala ace asapfunzisa kuti akufa ali akusowa umaso, nkhabe kubva, nkhabe kuona, nkhabe kwanisa kulonga nee kunyerezera cinthu cibodzi. Bibilya isati:

•   “Akufa . . . nkhabe dziwa na cinthu cibodzi cene.”—Mlaliki 9:5.

•   “Kufuna kwawo, na kuida kwawo, na bibvu yawo pyonsene pyamala.”—Mlaliki 9:6.

•   “Nkhabeko basa, nee kunyerezera, nee cidziwiso, nee nzeru, [m’masiye], munendemwe.”—Mlaliki 9:10.

11. Adamu pidadaweye, kodi Yahova alonganji kwa iye?

¹¹ Nyerezerani pinalonga Bibilya pya kholo yathu yakutoma, Adamu. Yahova aumba Adamu “na mataka apantsi.” (Genesi 2:7) Adamu mbadabvera mwambo wa Yahova, iye mbadakhala wakutsanzaya pa dziko yapantsi kwenda na kwenda. Mbwenye Adamu aswa mwambo wa Yahova natenepa cilango cace cikhali kufa. Kodi Adamu aenda kupi pa kufa? Mulungu ampanga kuti: “[Unadzabwerera] kumataka, thangwi wakwatiwa kweneko. Thangwi ndiwe pfumbi, na kupfumbiko unadzabwerera.”—Genesi 3:19.

12. Kodi ndi ninji cidacitikira Adamu pa kufa?

¹² Kodi Adamu akhali kupi Yahova mbadzati kunsasanya na mataka? Hakhali kuli konsene tayu. Iye hakhalipo tayu. Natenepa, Yahova pidalonga iye kwa Adamu kuti “unadzabwerera kumataka” akafuna kulonga kuti Adamu mbadadzakhala wakusowa umaso, ninga pfumbi. Adamu hadapitiriza kukhala na umaso m’dziko ya mizimu tayu. Iye nee ‘adapita m’dziko inango tayu,’ dziko ya mizimu ya makholo tayu. Iye hadaenda kudzulu nee ku imfernu tayu. Iye abwerera ku nkhaliro wakusowa umaso, asiya kukhalapo.

13. Kodi ndi ninji cinacitikira anthu pabodzi na pinyama pa kufa?

¹³ Kodi pisacitika pibodzibodzi kwa anthu onsene? Inde pisacitika. Bibilya isafokotoza kuti: “[Anthu pabodzi na pinyama] asaenda ku mbuto ibodziene. Onsene abuluka kupfumbi na onsene anabwerera kupfumbi.”—Mlaliki 3:19, 20.

14. Kodi akufa asadikhiranji?

 ¹⁴ Bibilya isapikira kuti Mulungu anadzalamusa akufa mbakhala pontho na umaso m’paradizu pa dziko yapantsi. (Juwau 5:28-29; Machitiro 24:15) Mbwenye pyenepi pinadzacitika ntsogolo. Cincino, iwo ali kugona m’kufa. (Juwau 11:11-14) Natenepa mbatilekeni kuagopa nee kualambira, nakuti nkhabe kwanisa kutiphedza peno kutiphekesa.

15, 16. Kodi Satana asacita tani kuti anthu akhulupire kuti akufa ali maso?

¹⁵ Nyerezero yakuti tisafa tayu ndi unthawatawa wakumwazwa na Satana, Diyabu. Towera kukunda anthu kuti akhulupire unthawatawa unoyu, iye na madimoni ace asasaka kucitasa anthu kunyerezera kuti utenda na nyatwa zinango zisacitwa na mizimu ya akufa. Ndimomwene kuti pinentso pinango pisatomeswa na madimoni. Ndimomwene pontho kuti pinentso pinango nkhabe tomeswa na pinthu pyakukhonda kuoneka. Mbwenye si undimomwene tayu kuti akufa anakwanisa kutiphekesa.

¹⁶ Iripo njira inango yakuti madimoni asayesera kukulumiza anthu kunyerezera kuti pinalonga Bibilya thangwi ya akufa mphyakudodomeka. Iwo asanyegeza anthu kunyerezera kuti aona akufa peno alonga nawo. Madimoni asacita pyenepi kubulukira ku masomphenya, ndoto, aombedzi peno njira zinango. Natenepa, anthu hasalonga na akufa tayu, mbwenye na madimoni anasangazira anthu akufa. Ndi thangwi ineyi Yahova asaxola aombedzi na anabvunza akufa.—Deuteronomi 18:10-12; Zakaria 10:2.