1-3. (a) Longani pinthu pidacitika pa masiku adafa Eutiko. (b) Kodi Paulu acitanji, pontho pyenepi pisatipfundzisanji thangwi ya Paulu?

 PAULU agumanyikana na abale na alongo azinji mu mpingo wa Troadhe mu sala yandzulu. Iye alonga mu ndzidzi uzinji na abale thangwi anewa akhali masiku akumalisa akukhala pabodzi na iwo. Ukhali ndzidzi wa tcititciti. Iwo akhaphatisira nyale zakuti zikhagaka na mafuta, natenepa sala ineyi ikhapisa thangwi mukhapita mphepo yakucepa kakamwe. M’phale m’bodzi wakuti akhacemerwa Eutiko akhadakhala pa janela. Mu ndzidzi wakuti Paulu akhalonga, Eutiko aphatwa na citulo mbagwa buluka pa janela ya andari yacitatu mpaka pantsi!

² Ninga dotoro, panango ndi Luka adatoma kuthamanga kuenda kunja toera kuona m’phale unoyu. Mbwenye nkhabe cinthu cakuti mbadakwanisa kucita kuna Eutiko. Eutiko “akhadafa.” (Mabasa 20:9) Mbwenye padzacitika cirengo. Paulu atsamira m’phale unoyu, mbapanga mwinji ukhali penepo: “Lekani kudzudzumika, thangwi iye ali m’maso.” Paulu alamusa Eutiko muli akufa!—Mabasa 20:10.

³ Kulamuswa muli akufa kwa Eutiko kusapangiza kuti Yahova anakwanisa kuphatisira nzimu wace wakucena toera kucita pinthu pyakudzumisa. Paulu nee akhali na mulando thangwi ya kufa kwa Eutiko, pontho iye nee akhafuna kuti abale na alongo abuluke pa nsonkhano unoyu wakupambulika mwakutsukwala peno aluze cikhulupiro cawo kuna Yahova thangwi ya pinthu pidacitika. Pidalamusa iye Eutiko muli akufa, Paulu abalangaza abale na alongo, pontho aawangisa toera apitirize kumwaza mphangwa zadidi mwaphinga. Mwandimomwene, Paulu akhadziwa kuti umaso ndi wakufunika kakamwe. Tisakumbuswa na mafala awa adalonga iye: “Ine nkhabe mulando wa ciropa ca anthu onsene.” (Mabasa 20:26) Tendeni tione kuti pidacita Paulu pinatiphedza tani toera kulemedza umaso.

4. Ndi mayesero api akunentsa adathimbana na Paulu?

⁴ Ninga pidaona ife mu nsolo udamala, Paulu acitikirwa na pinthu pyakugopswa kakamwe ku Efeso. Anthu a kweneko aipirwa kakamwe thangwi ya mphangwa zikhamwaza Paulu. Onsene ale akuti akhacita na kugulisa madzimunthu toera kulambira mulungu wankazi Artemi akhadatomesa uviyaviya! Lemba ya Mabasa 20:1 isalonga: “Pidathowa uviyaviya, Paulu acemeresa anyakupfundza, pidamala iye kuawangisa, apangana nawo mbatoma ulendo wace wakuenda ku Masedhonya.”

5, 6. (a) Kodi Paulu panango akhala ntsiku zingasi ku Masedhonya, pontho ninji pidacitira iye abale a kweneko? (b) Kodi Paulu akhaona tani abale na alongo ace?

⁵ Pikhaenda iye ku Masedhonya, Paulu alimira pa mbuto inatsama mabote ya Troadhe mbakhala penepo ntsiku zingasi. Paulu akhadikhira kuti Tito, wakuti akhadatumwa ku Korinto aonane naye pa Troadhe. (2 Akor. 2:12, 13) Mbwenye Paulu pidadzindikira iye kuti Tito nee mbadakwanisa kubwera, iye aenda ku Masedhonya kudakhala iye caka cibodzi. Mu ndzidzi unoyu iye alonga “mafala mazinji akuwangisa anyakupfundza akhali kweneko.” a (Mabasa 20:2) Pakupita ndzidzi ungasi, Tito akwanisa kuonana na Paulu ku Masedhonya, pontho mbadakwanisa kumpanga kuti abale a ku Korinto atawira mwadidi kakamwe tsamba yakutoma ya Paulu. (2 Akor. 7:5-7) Pyenepi pyakulumiza Paulu toera kualembera tsamba inango yakuti cincino isadziwika ninga 2 Akorinto.

⁶ Luka alonga kuti maulendo adacita Paulu akuenda kaona abale ku Efeso na ku Masedhonya mwandimomwene kwaawangisa kakamwe. Pyenepi pisapangiza kuti Paulu akhafuna kakamwe abale na alongo ace! Iye akhali wakusiyana na Afarisi akuti akhanyerezera kuti ndi akufunika kakamwe kupiringana anango. Mbwenye iye akhakomerwa kutumikira Yahova pabodzi na abale na alongo ace. (Juw. 7:47-49; 1 Akor. 3:9) Paulu cipo akhanyerezera kuti ndi wakufunika kakamwe kupiringana anango, ngakhale m’midzidzi ikhapereka iye uphungu wakuwanga.—2 Akor. 2:4.

7. Akulu a mpingo lero anatowezera tani pidacita Paulu?

⁷ Lero akulu a mpingo na ayang’aniri a cisa asawangisira toera kutowezera pidacita Paulu. Ngakhale mu ndzidzi unasandika iwo munthu, cifuniro cawo ndi kuwangisa munthu unoyu mwauzimu. Iwo asawangisira kubvesesa mabvero awo mbuto mwakuatonga. Muyang’aniri wa cisa m’bodzi wa maluso alonga tenepa: “Abale na alongo athu azinji asafuna kucita pinthu pyadidi, mbwenye iwo kazinji kene asanentseka na pinthu pyakutsukwalisa pidaacitikira mu umaso peno asagopa mbakhonda kudziwa kuti anacitanji.” Akulu a mpingo asafunika kubalangaza kakamwe abale na alongo anewa.—Aheb. 12:12, 13.

8, 9. (a) Ninji pidacitisa Paulu kucinja masasanyiro ace akuenda ku Sirya? (b) Thangwi yanji Ayuda akhali na bibvu kakamwe na Paulu?

⁸ Pidabuluka Paulu ku Masedhonya aenda ku Korinto. b Pakumala kukhala miyezi mitatu kweneko, Paulu akhafuna kakamwe kuenda ku Senkreya kukhafuna iye kukwira bote yakuenda ku Sirya. Kubulukira kweneko, iye mbadakwanisa kuenda ku Yerusalemu kapereka kobiri toera kuphedza abale kweneko. c (Mabasa 24:17; Arom. 15:25, 26) Mbwenye pacitika cinthu cakuti cacinja masasanyiro a Paulu. Lemba ya Mabasa 20:3 isafokotoza pinthu pidacitika: “Ayuda akhadabverana toera kumupha”!

⁹ Ayuda akhaida kakamwe Paulu thangwi iye akhadasiya pikhulupiro pya Ciyuda. Pontho thangwi yakumwaza mphangwa kudacita Paulu ku Korinto  ndzidzi ungasi nduli, Krispo wakuti akhali ntsogoleri wa mu sinagoga ya kweneko adzakhala Nkristu. (Mabasa 18:7, 8; 1 Akor. 1:14) Pa ndzidzi unango, Ayuda a ku Korinto aenda mpaka kuna Galiyo wakuti akhali ntongi Waciroma wa mucisa cikhacemerwa Akaya. Iwo apambizira Paulu kuti nee asabvera mwambo, mbwenye Galiyo nee aphedzera kupambizirwa kudacitwa Paulu. Pyenepi pyacitisa Ayuda kuipirwa kakamwe. (Mabasa 18:12-17) Ayuda a ku Korinto panango anyerezera kuti Paulu mbadakwira bote dhuzi na penepo ku Senkreya. Natenepa iwo acita masasanyiro toera kun’dikhira kweneko kuti amuphe. Tendeni tione pinthu pidacita Paulu.

10. Kodi Paulu akhonda kuenda ku Senkreya thangwi yakusowa cipapo? Fokotozani.

¹⁰ Paulu asankhula kukhonda kuenda ku Senkreya, mbwenye iye abwerera na njira idapita na iye yakuti ndi ku Masedhonya. Iye acita pyenepi toera kutsidzikiza umaso wace na kobiri ikhafuna iye kupasa abale akuti akhafuna ciphedzo. Kubwerera na miyendo pikhalimbo pyakugopswa thangwi mu ndzidzi unoyu mambava akhabisala n’khundu mwa nseu toera kubera anthu. Kusiyapo pyenepi, mbuto zikhagona anyakucita ulendo zikhalimbo zakugopswa. Mbwenye Paulu aona kuti pikhali pyadidi kubwerera na njira ineyi mbuto mwa kuenda ku Senkreya. Pyakutsandzayisa ndi pyakuti nee acita ekha ulendo unoyu. Iye akhacita ulendo pabodzi na Aristarko, Gayo, Sekundo, Sopateri, Timoti, Trofimo na Tikiko.—Mabasa 20:3, 4.

11. Tinacitanji lero toera kutsidzikiza umaso wathu, pontho ndi citsandzo cipi cidatipangiza Yezu?

¹¹ Ninga Paulu, Akristu lero asacita pinakwanisa iwo toera kutsidzikiza umaso wawo mu ndzidzi unamwaza iwo mphangwa. Mupisa pinango, iwo asamwaza mphangwa ninga nsoka, peno kumwaza mphangwa na m’bale peno mulongo mbuto mwa kumwaza mphangwa okha. Mphapo tinatsidzikizika tani tingatcingwa? Ife tisadziwa kuti nee tinakwanisa kuthawa mitcingo. (Juw. 15:20; 2 Tim. 3:12) Mbwenye tisacita mphole-mphole mu ndzidzi unamwaza ife mphangwa. Nyerezerani pinthu pidacita Yezu. Pa ntsiku inango, anyakutcinga a ku Yerusalemu pidalokota iwo miyala toera kumponyera, “Yezu abisala pyace, mbabuluka mu templo.” (Juw. 8:59) Mukupita kwa ndzidzi, Ayuda pikhacita iwo masasanyiro toera kumupha, “Yezu nee akhafambabve pakweca pakati pa Ayuda, mbwenye abuluka kweneko mbaenda kucisa ciri cifupi na thando.” (Juw. 11:54) Midzidzi inango, Yezu akhatsidzikiza umaso wace toera cifuniro ca Mulungu cikwanirisike. Akristu lero asacitambo pibodzi pyene.—Mat. 10:16.

12, 13. (a) Ndi mabvero api adakhala na abale na alongo thangwi yakulamuswa kwa Eutiko? (b) Ndi cidikhiro cipi cakuti cisatibalangaza lero?

¹² Paulu apita na ku Masedhonya pikhacita iye ulendo na andzace, mbwenye iwo asiyana mu ndzidzi ungasi. Mbwenye iwo adzagumanikana  pontho ku Troadhe. d Bhibhlya isalonga: “Mudapita ntsiku zixanu ife taagumana ku Troadhe.” e (Mabasa 20:6) Ndi kweneko kudalamuswa Eutiko muli akufa ninga pidaona ife mu ndima zakutoma za nsolo uno. Nyerezerani mabvero akhali na abale na alongo a mu mpingo unoyu pidaona iwo Nkristu ndzawo Eutiko mbakhala pontho m’maso! Ninga pinalonga Bhibhlya, iwo ‘atsandzaya kakamwe.’—Mabasa 20:12.

¹³ Ndimomwene kuti cirengo ninga ceneci nkhabe kucitika lero. Mbwenye ale adaferwa na akufunika awo ‘asatsandzaya kakamwe’ na cidikhiro cinagumanika m’Bhibhlya cakulamuswa kwa anthu muli akufa. (Juw. 5:28, 29) Eutiko adzafa pontho thangwi iye akhali wakusowa ungwiro. (Aroma 6:23) Mbwenye ale anafuna kudzalamuswa muli akufa mu dziko ipswa ya Mulungu anadzakhala na cidikhiro cakukhala na umaso kwenda na kwenda! Pontho ale analamuswa toera kutonga pabodzi na Yezu kudzulu anadzatambira umaso wakwenda na kwenda. (1 Akor. 15:51-53) Natenepa Akristu akudzodzwa na mabira anango anakwanisa ‘kutsandzaya kakamwe’ na cidikhiro cakulamuswa kwa anthu muli akufa.—Juw. 10:16.

14. Kodi Paulu alonganji kuna akulu a mpingo a ku Efeso pidaonana iye nawo ku Mileto?

¹⁴ Paulu na andzace acita ulendo buluka ku Troadhe mpaka ku Aso, buluka penepo aenda ku Mitileni, Kiyo, Samo na ku Mileto. Paulu akhafuna kufika ku Yerusalemu mu ndzidzi wa Phwando ya Pentekoste. Ndi pyenepi pidancitisa kukhonda kulimira ku Efeso pa ulendo unoyu. Nakuti Paulu akhafuna kulonga na akulu a mpingo a ku Efeso, iye aapanga toera aende kaonana naye ku Mileto. (Mabasa 20:13-17) Pidafika iwo, Paulu aapanga: “Imwe musadziwa mwadidi makhaliro adapangiza ine pakati panu kubulukira pa ntsiku yakutoma idafika ine mu provinsya ya Azya, ine ndatumikira Mbuya ninga bitcu mwakucepeseka kakamwe, ine ndikhabulusa misozi mbandiona nyatwa thangwi ya pinthu pyakuipa pikhandicitira Ayuda. Mbwenye ine ndakumwazirani mphangwa mbandikhonda kukubisirani cinthu cakufunika kuna imwe, mbandipitiriza kukupfundzisani pakweca, pontho nyumba na nyumba. Ine ndapereka umboni wakukwana kuna Ayuda na Agerego ene, kuti asafunika atcunyuke mbabwerera kuna Mulungu, pontho akhulupire Mbuyathu Yezu.”—Mabasa 20:18-21.

15. Ndi maphindu api mangasi anakhala na ife tingamwaza mphangwa nyumba na nyumba?

¹⁵ Lero tisaphatisira njira zakusiyana-siyana toera kumwaza mphangwa.  Ninga Paulu, ife tisawangisira kuenda mbuto zinagumanika anthu. Mwacitsandzo, ife tisaenda mbuto zinakwira anthu makaru, m’miseu inapita anthu azinji ngakhale m’mabazari. Mbwenye kuenda nyumba na nyumba isapitiriza kukhala njira yakufunika kakamwe yakumwaza mphangwa inaphatisira Mboni za Yahova. Thangwi yanji? Thangwi yakutoma ndi yakuti kucita pyenepi kusaphedza anthu toera kubva mphangwa za Umambo mwakubwereza-bwereza. Pyenepi pisapangiza kuti Mulungu nkhabe tsankhulo. Thangwi yaciwiri ndi yakuti tinakwanisa kuphedza anthu a ntima wadidi akuti asafuna kudziwa Mulungu. Kusiyapo pyenepi, ife tisaphedzeka thangwi cikhulupiro cathu cisawangiswa, pontho tisakwanisa kupirira nyatwa. Mwandimomwene, anthu lero anakwanisa kudzindikira kuti ndife Akristu andimomwene thangwi ya phinga iri na ife yakumwaza mphangwa “pakweca, pontho nyumba na nyumba.”

16, 17. Paulu apangiza tani kuti akhali wacipapo, pontho Akristu lero asatowezera tani pidacita iye?

¹⁶ Paulu afokotozera akulu a mpingo a ku Efeso kuti iye nee akhadziwa nyatwa inafuna kutamba iye pakubwerera ku Yerusalemu. Iye aapanga: “Kusiyapo pyenepi, nee ndisaona umaso wanga ninga wakufunika kakamwe kuna ine, mbwenye cinafuna ine ndi kumalisa basa yanga na utumiki  udapaswa ine na Mbuya Yezu, toera kupereka umboni wakukwana wa mphangwa zadidi zinalonga pya kukoma ntima kukulu kwa Mulungu.” (Mabasa 20:24) Paulu apangiza cipapo candimomwene. Iye nee atawirisa cinthu ninga nyatwa ya ungumi na kutcingwa pincimwanise kucita pidaphemba Mulungu toera iye acite.

¹⁷ Akristu lero asathimbanambo na nyatwa zakusiyana-siyana. M’madziko anango basa yathu isakhondeswa ngakhale kutcingwa. Anango asathimbana na nyatwa za ungumi na zinango, mbwenye mwacipapo iwo asapitiriza kupirira nyatwa zenezi. Aphale na atsikana asakakamizwa na andzawo toera kucita pinthu pyakuipa. Ninga Paulu, ife tiri akutonga toera kukhonda kutawirisa nee cinthu cibodzi kuticimwanisa “kupereka umboni wakukwana wa mphangwa zadidi.”

18. Paulu apangiza tani kuti nee akhali na mulando wa ciropa ca anthu onsene, pontho akulu a mpingo a ku Efeso mbadacitambo tani pyenepi?

¹⁸ Akulu a mpingo a ku Efeso pidaenda iwo kaonana na Paulu, iye aapasa uphungu wakubveka mwadidi, pontho aakumbusa thangwi ya njira ikhatsalakana iye mipingo. Pakutoma, iye aapanga kuti panango iye nee mbadaonana nawo pontho. Natenepa iye aapanga: “Ine nkhabe mulando wa ciropa ca anthu onsene. Thangwi ine nee ndasiya kukupangani pinthu pyonsene pinafuna kudzacita Mulungu.” Kodi akulu a mpingo a ku Efeso mbadatowezera tani pidacita Paulu mbakhonda kukhala na mulando wa ciropa ca anthu onsene? Penepo Paulu aapanga: “Citani mphole-mphole thangwi ya imwe ene, mbamutsalakana mwadidi nkumbi onsene wa mabira, wakuti nzimu wakucena wakukhazikisani toera kukhala ayang’aniri, toera mukumbize mpingo wa Mulungu udagula iye na ciropa ca Mwanace.” (Mabasa 20:26-28) Paulu aacenjeza kuti “anthu akulandana na mibindzi yakugopswa” mbadapita mu mpingo, pontho iwo mbadalonga “pinthu pyakuphonyeka toera kupeusa anyakupfundza kuti atowerere iwo.” Akulu a mpingo akhafunika kucitanji? Paulu aakumbusa: “Pitirizani kuyang’anira, pontho kumbukani kuti mu pyaka pitatu, masiku na masikati, ine nee ndasiya kucenjeza m’bodzi na m’bodzi wa imwe na misozi m’maso.”—Mabasa 20:29-31.

19. Ninji pidacitika kunkhomo kwa ndzidzi wa apostolo, pontho ninji pidacitika patsogolo pace?

¹⁹ “Anthu akulandana na mibindzi yakugopswa” adzaoneka mu mpingo pakupita pyaka 60 pidamala kufa Yezu. Mu ndzidzi unoyu apostolo a Yezu akhadasala pang’ono basi. Mu caka 98 P.K.K., mpostolo Juwau alemba: “Cincino alipo azinji akuti ndi anyamalwa a Kristu. . . . Iwo abuluka pakati pathu, mbwenye nee akhali a mu nsoka wathu; thangwi mbadakhala a mu  nsoka wathu, iwo mbadapitiriza kukhala pabodzi na ife.” (1 Juw. 2:18, 19) Cifupi na pyaka 200 pakumala kufa kwa Yezu, ayang’aniri akupanduka akhaoneka kuti ndi anthu akupambulika na akufunika kakamwe kupiringana anango mu mpingo. Natenepa, cifupi na pyaka 300 pakumala kufa kwa Yezu, Ntongi Waciroma wakuti akhacemerwa Kostantino atawirisa pakweca uphemberi unoyu wauthambi. Atsogoleri anewa akupanduka a mauphemberi akhalonga “pinthu pyakuphonyeka.” Iwo akhabvungaza pipfundziso pya m’Bhibhlya na pikhulupiro na misambo yakukhonda kubverana na pinalonga Bhibhlya, ndi pyenepi pidaacitisa kuoneka ninga ndi Akristu. Pikhulupiro pyenepi pyakuphonyeka na misambo ineyi isapitiriza kutowezerwa na mauphemberi authambi lero.

20, 21. Paulu apangiza tani kuti akhafuna abale na alongo na ntima onsene, pontho akulu a mpingo Acikristu lero anatowezera tani pidacita Paulu?

²⁰ Paulu akhali wakusiyana kakamwe na ayang’aniri anewa akupanduka akuti mukupita kwa ndzidzi adzaphatisira mpingo toera kuwina pinafuna iwo. Paulu akhaphata basa mwakuwanga toera akwanise kutsalakana umaso wace, pontho nee akhafuna kupasa ntolo mpingo. Paulu aphedza kakamwe abale, pontho nee akhaphemba kupaswa kobiri thangwi ya pyenepi. Paulu apanga akulu a mpingo a ku Efeso toera atumikire abale na alongo awo na ntima onsene. Iye aapanga: “Musafunika kuphedza anthu akufewa. Pontho musafunika kukumbuka mafala a Mbuya Yezu, pidalonga iye kuti: ‘Kupasa kusatsandzayisa kakamwe kupiringana kutambira.’”—Mabasa 20:35.

²¹ Ninga Paulu, akulu a mpingo Acikristu lero asatumikira abale na alongo awo na ntima onsene. Iwo ndi akusiyana na atsogoleri a magereja akuti asakwata kobiri ya anthu awo toera iwo apfume. Akulu a mpingo Acikristu asabvesesa kuti Mulungu aapasa basa yakukumbiza mpingo wa Mulungu, pontho iwo asacita pyenepi na ntima onsene. Anthu akudzikuza na ale anafuna kakamwe kupaswa mbiri na anango nee asatawiriswa mu mpingo wa Mulungu. Kunkhomo, ale akuti asapasika mbiri okhene na ale ‘anadzikuza’ anadzapaswa manyadzo.—Mis. 11:2; Mis. 25:27.

22. Ninji pidacitisa akulu a mpingo a ku Efeso kufuna kakamwe Paulu?

²² Paulu akhapangiza ufuni wandimomwene kuna abale na alongo ace, ndi pyenepi pidaacitisa kunfunambo. Pidakwana ndzidzi toera Paulu aende, “onsene atoma kulira kakamwe, akhumbatira Paulu mbampswompswona.” (Mabasa 20:37, 38) Mwandimomwene, Akristu asafuna, pontho asapereka takhuta kuna ale akuti ninga Paulu asaphatisira ndzidzi wawo, mphambvu zawo na pinthu piri na iwo toera kutumikira abale na alongo awo. Pakumala kudziwa pinthu pyonsene pidacita Paulu, tisakwanisa kubvesesa mafala awa adalonga iye: “Ine nkhabe mulando wa ciropa ca anthu onsene.”—Mabasa 20:26.