1-3. Kodi Yezu azambazika tani pamaso pa apostolo ace, pontho ndi mbvundzo upi usakhalapo?

 IWO nee akhafuna kuti ndzidzi unoyu umale. Kuna apostolo masumana akumalisa akhali akutsandzayisa kakamwe! Thangwi yakulamuswa kwa Yezu muli akufa, iwo asiya kutsukwala kwawo mbatsandzaya kakamwe. Mu ntsiku 40, Yezu aonekera kuna iwo mwakubwereza-bwereza toera kuapasa pitsogolero pyakuthimizirika na kuwangisa atowereri ace. Ineyi ikhali ntsiku yakumalisa ikhafuna Yezu kucita pyenepi.

² Mu ndzidzi ukhali iwo dzololo Paphiri ya Milivera, apostolo akhabvesera mwadidi pikhalonga Yezu. Iwo akhafuna toera Yezu apitirize kuapfundzisa, mbwenye Yezu alimira kulonga. Iye athukula manjace mbaapasa nkhombo. Penepo iye atoma kuenda kudzulu. Atowereri  ace ayang’ana Yezu mu ndzidzi ukhaenda iye kudzulu. Pakumalisa khole yam’phimbira. Iye nee aonekabve, mbwenye apostolo apitiriza kuyang’ana kudzulu.—Luka 24:50; Mabasa 1:9, 10.

³ Pinthu pyenepi pyakhuya kakamwe umaso wa apostolo. Mbadacitanji mu ndzidzi wakuti Mpfundzisi wawo aenda kudzulu? Tinakwanisa kukhala na cinyindiro consene cakuti Yezu akhadakhunganya apostolo toera apitirize na basa ikhadatomesa iye. Iye aakhunganya tani toera acite basa ineyi yakufunika kakamwe, pontho apostolo acitanji? Kodi Akristu a mu ntsiku zino anapfundzanji na pinthu pyenepi? Kapitulu yakutoma ya bukhu ya Mabasa iri na mitawiro yakutsandzayisa ya mibvundzo ineyi.

4. Ndi mafala api adatoma kulonga Luka m’bukhu ya Mabasa?

⁴ Mafala akutoma a m’bukhu ya Mabasa, Luka asapangiza kuti akulembera Teofilo mphangwa zace, wakuti ndi mamuna m’bodzi ene adalembera iye Evanjelyu yace. a M’mavesi akutoma, Luka alonga mwacigwagwa pinthu pidacitika kunkhomo kwa Evanjelyu yace mbaphatisira mafala akusiyana, pontho mbathimizira mphangwa zinango.

5, 6. (a) Ninji pinafuna kuphedza atowereri a Yezu toera kupitiriza kuwangisa cikhulupiro cawo? (b) Ndi munjira ipi cikhulupiro ca Akristu lero cisawangiswa thangwi yakudziwa kuti ‘Yezu ali m’maso’?

⁵ Ninji pikhafuna kuwangisa cikhulupiro ca atowereri a Yezu? Pa Mabasa 1:3, ife tisaleri tenepa: “[Yezu] aonekera kazinji kene kuna iwo, mbaapangiza kuti mwandimomwene iye akhali m’maso.” Ndi Luka basi wakuti ndi “dotoro wakufunika” adaphatisira mafala akuti “mbaapangiza kuti mwandimomwene iye akhali m’maso.” (Akol. 4:14) Mafala anewa akuti asabveka undimomwene wakupangizika pakweca na wakunyindirika, akhagumanika basi ene m’mabukhu a madotoro. Yezu apangiza pakweca undimomwene unoyu. Iye aonekera kazinji kene kuna atowereri ace, midzidzi inango akhaonekera kuna m’bodzi peno awiri, mbwenye midzidzi inango akhaonekera kuna apostolo onsene, pontho paulendo unango iye aonekera kuna anyakukhulupira akupiringana 500. (1 Akor. 15:3-6) Mwandimomwene, unoyu ndi undimomwene wakukhonda kupenulisa wakuti iye akhali m’maso!

⁶ Akristu andimomwene lero, alimbo na cikhulupiro cakuti Yezu ‘ali m’maso.’ Kodi ulipo undimomwene unapangiza kuti Yezu akhalidi pa dziko yapantsi, afera madawo athu, pontho alamuswa muli akufa? Inde! Mphangwa  zakunyindirika zinagumanika m’Bhibhlya zakulembwa na amboni akuona na maso zisapangiza undimomwene onsene unafuna ife. Kupfundza mphangwa zenezi na kucita phembero kunawangisa kakamwe cikhulupiro cathu. Kumbukani kuti tisafunika kukhala na cinyindiro cakuwanga toera kukhala na cikhulupiro candimomwene. Cikhulupiro candimomwene ndi cakufunika kakamwe toera kugumana umaso wakukhonda mala.—Juw. 3:16.

7. Ndi citsandzo cipi cidasiya Yezu kuna apostolo ace thangwi ya njira yakupfundzisa na yakumwaza mphangwa?

⁷ Yezu apangambo anyakupfundzace thangwi ya “Umambo wa Mulungu.” Mwacitsandzo, iye afokotoza maprofesiya akhapangiza kuti Mesiya mbadathabuka, pontho mbadafa. (Luka 24:13-32, 46, 47) Pidapangiza iye basa yace ninga Mesiya, Yezu akhagomezera pya Umambo wa Mulungu thangwi iye ndi Mambo adakhazikiswa. Ndzidzi onsene Yezu akhamwaza mphangwa thangwi ya Umambo, pontho atowereri ace lero asalongambo pya Umambo ubodzi ene m’basa yakumwaza mphangwa.—Mat. 24:14; Luka 4:43.

8, 9. (a) Ndi maonero api mawiri akuphonyeka akhali na apostolo a Yezu? (b) Yezu alonganji toera kusasanyira maonero akuphonyeka a apostolo, pontho pyenepi pisapfundzisa Akristu toera kucitanji lero?

⁸ Paphiri ya Milivera, apostolo agumanyikana na Yezu paulendo wakumalisa pa dziko yapantsi. Toera kudziwa, iwo abvundza Yezu: “Mbuya, ndi ndzidzi uno unafuna imwe kubwezera umambo kuna Izraeli?” (Mabasa 1:6) Mbvundzo unoyu usapangiza kuti apostolo akhali na maonero mawiri akuphonyeka. Akutoma, iwo akhanyerezera kuti Umambo wa Mulungu mbudakhala wa Izraeli waunyama. Aciwiri, iwo akhadikhira kuti Umambo udapikirwa mbudatomeratu kutonga mu ndzidzi unoyu ukhali iwo pabodzi na Yezu. Kodi Yezu aaphedza tani toera asasanyire manyerezero anewa akuphonyeka?

⁹ Yezu akhadziwa kuti maonero awo akutoma akuphonyeka mbadaasasanyira mwakucimbiza. Mwandimomwene atowereri ace mbadaona kubalwa kwa dzindza ipswa yakuti ndi Izraeli wauzimu pakupita ntsiku khumi basi! Mwakukhonda dembuka, Mulungu mbadasiya kuphedza Izraeli waunyama. Thangwi ya maonero awo aciwiri akuphonyeka, Yezu aakumbusa mwaufuni: “Si pyanu tayu kudziwa midzidzi na ntsiku zidakhazikisa Baba pantsi pa utongi wace.” (Mabasa 1:7) Basi ene ndi Yahova ali na ufulu wakucita pinthu pa ndzidzi unafuna iye. Mbadzati kufa, Yezu alonga kuti ngakhale Mwana nkhabe dziwa ‘ntsiku na ndzidzi’ unafuna kumala makhaliro a dziko, mbwenye “basi ene Baba.” (Mat. 24:36) Sawasawambo lero, Akristu angadzudzumika kakamwe na ntsiku inafuna kumala makhaliro a dziko, pyenepi pinapangiza kuti akudzudzumika na pinthu pyakuti si pyawo tayu.

10. Ndi makhaliro api akuti Akristu asafunika kuapangiza, pontho thangwi yanji?

 ¹⁰ Maseze apostolo akhali na maonero akuphonyeka, ife nee tisafunika kunyerezera kuti iwo nee akhali na cikhulupiro, iwo akhali na cikhulupiro cakuwanga kakamwe. Mwakucepeseka iwo atawira kusandikwa na Yezu. Maseze mbvundzo wawo wabulukira ku maonero akuphonyeka, mbwenye ukhapangizambo kuti iwo akhali na manyerezero akufunguka. Yezu akhapanga atowereri ace mwakubwereza-bwereza: “Pitirizani kuyang’anira.” (Mat. 24:42; 25:13; 26:41) Iwo akhayang’anira, pontho akhali m’maso mwauzimu mbadziwa kuti mwakukhonda dembuka, Yahova anacita pinthu. Anewa ndi makhaliro akuti tisafunikambo kuakulisa lero. Mwandimomwene, ndi pyakufunika kakamwe kupitiriza kukhala m’maso thangwi tiri kukhala mu ‘ntsiku zino zakumalisa.’—2 Tim. 3:1-5.

11, 12. (a) Ndi basa ipi idapereka Yezu kuna apostolo ace? (b) Thangwi yanji pikhali pyakufunika kuna Yezu kulandanisa nzimu wakucena na basa yakumwaza mphangwa?

¹¹ Yezu akumbusa apostolo ace kuti ndi pinthu pipi pyakufunika kakamwe kuna iwo. Iye alonga: “Nzimu wakucena ungabwera kuna imwe, munadzatambira mphambvu, penepo munadzakhala amboni anga mu Yerusalemu, ku Yudeya konsene na ku Samariya, mpaka kunkhomo kwa dziko yapantsi.” (Mabasa 1:8) Mphangwa thangwi yakulamuswa muli akufa kwa Yezu mbizidamwazwa pakutoma mu Yerusalemu, thangwi ndi mwenemo mukakhala anthu adamupha. Buluka penepo, mphangwa zenezi mbazidafika ku Yudeya konsene, ku Samariya, mpaka kunkhomo kwa dziko yapantsi.

¹² Mbadzati kutuma anyakupfundzace toera kuenda kamwaza mphangwa, Yezu aakumbusa kuti iye mbadaapasa nzimu wakucena toera kuaphedza. Unoyu ndi ubodzi mwa maulendo akupiringana 40 anagumanika fala yakuti “nzimu wakucena” m’bukhu ya Mabasa. Mwakubwereza-bwereza bukhu ya Mabasa isapangiza kuti nee tinakwanisa kucita cifuno ca Yahova tingasowa ciphedzo ca nzimu wakucena. Natenepa mphyakufunika kakamwe kucita phembero mwakukhonda phonya toera kuphemba nzimu wakucena! (Luka 11:13) Lero tisafuna kakamwe ciphedzo ca nzimu wakucena kupiringana kale.

13. Kodi basa yakumwaza mphangwa idapaswa mbumba ya Mulungu lero yakula mpaka papi, pontho thangwi yanji tisafunika kutawira basa ineyi na ntima onsene?

¹³ Mabvekero a mafala akuti “mpaka kunkhomo kwa dziko yapantsi” acinja kutomera ntsiku zenezi. Ninga pidapfundza ife mu nsolo wakutoma, Mboni za Yahova zatawira na ntima onsene kucita basa yakumwaza mphangwa thangwi iwo asadziwa kuti anthu a mitundu yonsene asafunika kubva mphangwa zadidi za Umambo wace. (1 Tim. 2:3, 4) Kodi imwe musacita basa ineyi yakuti isapulumusa umaso? Nkhabepo basa yadidi na yakutsandzayisa kakamwe kupiringana ineyi! Yahova anakupasani mphambvu inafuna imwe toera kucita basa ineyi. Bukhu ya Mabasa inakupangani kuti  munaphatisira njira zipi, pontho musafunika kupangiza makhaliro api toera mukwanise kucita mwadidi basa ineyi.

14, 15. (a) Ninji pidalonga aanju thangwi yakubwera kwa Kristu, pontho iwo akhafuna kulonganji na mafala anewa? (Onanimbo cidzindikiro capantsi.) (b) Ndi munjira ipi kubwerera kwa Kristu kwacitika “munjira ibodzi ene” ninga kuenda kwace?

¹⁴ Ninga pidalongwa pakutoma mu nsolo uno, Yezu aenda kudzulu mbazambazika. Ngakhale tenepo, apostolo 11 akhapitiriza kulimira mbakayang’ana kudzulu. Pakumalisa, aanju awiri aonekera pana iwo mbaasandika mwaufuni: “Amuna a ku Galileya, thangwi yanji musapitiriza kulimira penepo mbamuyang’ana kudzulu? Yezu uyu adakwatwa pakati panu kuenda kudzulu, anadzabwera munjira ibodzi ene ninga mudamuona imwe mbaenda kudzulu.” (Mabasa 1:11) Kodi aanju akhapangiza kuti Yezu mbadabwera na manungo mabodzi ene ninga pinapfundzisa mauphemberi anango? Nkhabe. Tisadziwa tani pyenepi?

¹⁵ Aanju alonga kuti Yezu mbadabwera “munjira ibodzi ene,” tayu na manungo mabodzi ene. b Kodi Yezu aenda kudzulu munjira ipi? Mu ndzidzi udalonga aanju mafala anewa, Yezu nee akhaonekabve. Basi ene apostolo ndiwo akhadziwa kuti Yezu akhadasiya Dziko yapantsi mbaenda kudzulu kuna Babace. Yezu anadzabwera munjira ibodzi ene. Pyenepi pyacitika. Lero, basi ene ale akuti asabvesesa mwadidi Bhibhlya ndiwo anadzindikira kuti Yezu ali kutonga ninga Mambo wa Umambo wa Mulungu. (Luka 17:20) Tisafunika kudzindikira pinthu pinapangiza kuti Yezu ali kutonga ninga mambo, pontho tisafunikambo kuphedza anango kubvesesa kuti iwo asafunikambo kutumikira Mulungu cincino.

16-18. (a) Mwakubverana na Mabasa 1:13, 14, tisapfundzanji thangwi ya kugumanyikana Kwacikristu toera kulambira? (b) Tisapfundzanji na citsandzo cidapangiza Mariya mai wace Yezu? (c) Thangwi yanji misonkhano Yacikristu ndi yakufunika lero?

¹⁶ Apostolo ‘abwerera ku Yerusalemu mwakutsandzaya kakamwe.’ (Luka 24:52) Mphapo iwo mbadaphatisira tani pitsogolero pidapereka Yezu? Vesi 13 na 14 ya Mabasa kapitulu 1, isalonga kuti amuna na akazi agumanyikana mu “sala yandzulu,” pontho tisapfundza pinthu pingasi pyakufunika pidacitika mu sala ineyi. Mu ndzidzi unoyu, nyumba zizinji ku Palestina zikhali na sala yandzulu, yakuti anthu akhaphatisira sikada ya kunja toera kukwira. Kodi ‘sala ineyi yandzulu’ ikhali ya nyumba ya mai wace Marko inalongwa pa Mabasa 12:12? Ife nkhabe kupidziwa, mbwenye pisapangiza kuti ikhali mbuto yadidi na yakuthema toera atowereri a Kristu agumanyikane penepo. Mphapo mbani adagumanika pa nsonkhano unoyu, pontho ninji pidacita iwo?

 ¹⁷ Onani kuti pa nsonkhano unoyu nee pakhali na apostolo basi, pontho nee ukhali nsonkhano basi ene wa amuna. Thangwi Bhibhlya isapangiza kuti ‘akazi anango’ akhalipombo penepo kuphatanizambo Mariya mai wace Yezu. Unoyu ndi ulendo wakumalisa udalongwa dzina yace. Pyenepi nee pisapangiza kuti iye aenda penepo toera kukhala na mbiri, mbwenye mwakucepeseka agumanika penepo toera kulambira pabodzi na abale na alongo ace auzimu. Pikhali pyakubalangaza kakamwe kuna Mariya kuona anace anango anai akuti pakutoma nee akhali atowereri a Yezu mbagumanikambo pa nsonkhano unoyu. (Mat. 13:55; Juw. 7:5) Iwo akhadacinja manyerezero awo kutomera pidafa m’bale wawo Yezu na kulamuswa kwace muli akufa.—1 Akor. 15:7.

¹⁸ Onanimbo mathangwi adacitisa apostolo kugumanyikana: “Na cifuno cibodzi cene, onsene akhapitiriza kucita phembero.” (Mabasa 1:14) Kugumanyikana ndzidzi onsene ndi cinthu cakufunika kakamwe pa ulambiri Wacikristu. Ife tisagumanyikana toera kuwangisana unango na ndzace, kutambira pitsogolero na uphungu, pontho toera pabodzi na abale na alongo athu tilambire Babathu wakudzulu Yahova. Maphembero na nyimbo zinaimba ife pa misonkhano ineyi pisatsandzayisa kakamwe Yahova, kuphatanizambo ife tonsene. Natenepa nee tisafunika kudjomba misonkhano ineyi yakufunika!—Aheb. 10:24, 25.

19-21. (a) Tisapfundzanji thangwi ya basa ikhacita Pedhru mu mpingo? (b) Thangwi yanji Yuda akhafunika kupitirwa mbuto, pontho tisapfundzanji thangwi ya njira idapitirwa mbuto Yuda?

¹⁹ Mu ndzidzi unoyu atowereri anewa a Kristu akhatsalakana cinthu cakufunika kakamwe mu gulu ya Yahova, pontho mpostolo Pedhru ndiye adatoma kulonga. (Mavesi 15-26) Kodi nee tisawanga manungo tingadziwa kuti pakupita masumana akucepa basi pidamala iye kukhonda Mbuyace katatu Pedhru akhala pontho na cikhulupiro cakuwanga? (Marko 14:72) Ife tonsene ndife anyakudawa, natenepa tisafuna mphangwa ninga zenezi toera kutikumbusa kuti ‘Yahova ndi wadidi, pontho ali dzololo toera kulekerera’ ale anatcunyuka na ntima onsene.—Mas. 86:5.

²⁰ Pedhru adzindikira kuti Yuda, mpostolo adasandukira Yezu akhafunika kupitirwa mbuto na unango. Mphapo mbadapitirwa mbuto na ani? Pedhru alonga kuti mpostolo mupswa asafunika kukhala munthu wakuti akhali ntowereri wa Yezu ndzidzi onsene mu utumiki wace, pontho aona na maso ace Yezu pidamala iye kulamuswa muli akufa. (Mabasa 1:21, 22) Pyenepi ndi sawasawa na pikiro idacita Yezu: “Imwe mudanditowera, munadzakhala mʼmipando 12 mbamutonga madzindza 12 a Izraeli.” (Mat. 19:28) Pyenepi pisapangiza kuti cikhali cifuniro ca Yahova cakuti apostolo 12 akuti akhali atowereri a Yezu mu ndzidzi wa utumiki wace pa dziko yapantsi acite khundu ya ‘miyala 12’ ya Yerusalemu Mupswa. (Apok. 21:2, 14) Natenepa Mulungu acitisa Pedhru kubvesesa profesiya  iyi yakuti ikhalonga pya Yuda: “Basa yace ninga muyangʼaniri mbipaswe munthu unango.”—Mas. 109:8.

²¹ Iwo asankhula tani munthu akhafuna kupitira mbuto Yuda? Iwo acita cidzindikiro. Cidzindikiro ceneci ukhali nsambo ukhacitwa mu ndzidzi wakale. (Mis. 16:33) Mbwenye unoyu ukhali ulendo wakumalisa unalonga Bhibhlya kuti pidzindikiro pikhaphatisirwa toera kusankhula munthu. Pisaoneka kuti pidamala iwo kutambira nzimu wakucena, Akristu anewa asiya kuphatisira pidzindikiro pyawo toera kusankhula munthu. Mbwenye onani kuti thangwi yanji Akristu akhaphatisira cidzindikiro. Apostolo acita phembero: “Yahova, imwe ndimwe anadziwa mitima ya anthu onsene, pangizani kuti mbani adasankhula imwe pakati pa amuna awiri awa.” (Mabasa 1:23, 24) Iwo akhafuna toera Yahova asankhule ekhene. Matiya wakuti panango akhali m’bodzi wa anyakupfundza 70 akhadatumwa na Yezu toera kuenda kamwaza mphangwa ndiye asankhulwa. Natenepa, Matiya adzakhala m’bodzi wa “apostolo 12.” c—Mabasa 6:2.

22, 23. Thangwi yanji tisafunika kubvera ale anatsogolera mu mpingo lero?

²² Mphangwa zenezi zisapangiza kufunika kwakucita pinthu munjira yakulinganira pakati pa mbumba ya Mulungu. Mpaka lero, amuna akukola mwauzimu asakhazikiswa toera kukhala ayang’aniri mu mpingo. Akulu a mpingo asadinga mwadidi makhaliro anafunika kukhala na munthu toera atheme kutumikira ninga muyang’aniri mwakubverana na Malemba, pontho iwo asacita phembero toera kuphemba citsogolero ca nzimu wakucena. Natenepa mpingo usaona abale anewa adakhazikiswa kuti akhazikiswa na nzimu wakucena. Kuna ife, tisafunika kupitiriza kubvera amuna anewa anatitsogolera, pyenepi pisacitisa anthu mu mpingo toera aphate basa mwakubverana.—Aheb. 13:17.

²³ Pidamala iwo kuona Yezu wakulamuswa muli akufa na pidaona iwo macinjo adacitwa mu gulu, anyakupfundza anewa awangiswa cikhulupiro, pontho akhali akukhunganyika toera kukunda pinentso pya ntsogolo. Nsolo unatowera unalonga pyenepi.