1, 2. Ndi sagwati ipi yakubuluka kwa Mulungu yakuti ndi ya ntengo ukulu lero, na thangwi yanji?

BABA wathu wakudzulu atipasa sagwati ya ntengo ukulu. Sagwati ineyi ndi ndzeru zidapaswa ife toera kusangizira makhaliro ace. (Genesi 1:27) Thangwi ya sagwati ineyi ya ntengo ukulu, tisakwanisa kubvesesa midida ya Bhibhlya. Tingaphatisira midida ineyi, tisakhala anthu akukola mwauzimu akuti asafuna Yahova na asaphatisira ‘ndzeru zawo toera kudzindikira pyadidi na pyakuipa.’—Ahebere 5:14.

² Kubvesesa midida ya Bhibhlya ndi kwakufunika kakamwe lero, thangwi dziko yadzakhala yakunentsa kakamwe yakuti nkhabepo miyambo yakukwanira yakuti mbidakwanisa kuphatisirwa ku makhaliro onsene akuti anakwanisa kuoneka mu umaso. Ukondzi wa siyensiya usapangiza mwadidi nkhani ineyi, makamaka pakulonga pya mitombwe na ukondzi unaphataniza ciropa. Ineyi ndi nkhani yakufunika kwa onsene anafuna kubvera Yahova. Ngakhale tenepa, khala tisabvesesa midida inapangiza Bhibhlya, tinakwanisa kucita pisankhulo pyandzeru pyakuti pinatsidzikiza cikumbuntima cathu na kutikoya mu ufuni wa Mulungu. (Misangani 2:6-11) Onani midida ineyi mingasi.

3, 4. Kodi kucena kwa ciropa kwatoma lini kupangizwa m’Malemba, na pyenepi pyabulukira m’midida ipi?

³ Pakumala Kayini kupha Abhele, Yahova afokotoza mwadidi kuphatana kwa umaso na ciropa, pontho afokotoza kucena kwapyo. Mulungu alonga kuna Kayini: ‘Bvesera!,’ Fala iri kukhuwa ya ciropa ca m’bale wako, bulukira pantsi mpaka kuna ine.’ (Genesi 4:10) Pamaso pa Yahova ciropa ca Abhele cikhapangiza  umaso wace, wakuti waphiwa mwausumankha. Natenepa pinakwaniswa kulongwa kuti, ciropa ca Abhele cikhakhuwira Mulungu toera abwezere.—Ahebere 12:24.

⁴ Pakumala cigumula ca ntsiku za Nowa, Mulungu atawirisa anthu toera kudya nyama za pinyama tayu ciropa. Mulungu alonga: ‘Mbwenye lekani kudya nyama na ciropa cace, thangwi ndi moyo wace. Ine ndinakonesa thangwi ya ciropa, thangwi ico ndi moyo; ndinakonesa pinyama thangwi ya ciropa.’ (Genesi 9:4, 5) Matongero anewa asaphatisirwa kwa ubalwi onsene wa Noa mpaka kwa ife lero. Pyenepi pisabvekesa kuti mafala a Mulungu adaphatisirwa pakutoma kuna Kayini, akuti moyo, peno umaso wa pyakucitwa pyonsene usaimirirwa na ciropa. Pontho, mwakukhonda penula, matongero asapangiza kuti Yahova, Ntcitci wa umaso, anadzabvundza anthu onsene ale anakhonda kulemedza umaso na ciropa.—Masalmo 36:9.

5, 6. Mwambo wa Mose ukhapangiza tani kuti ciropa ndi cakucena na cakufunika kakamwe? (Onanimbo bokosi “ Lemedzani Umaso Wa Pinyama.“)

⁵ Pipfundziso pyenepi piwiri pikhapangizwa pakweca m’Mwambo wa Mose. Pa Levitiko 17:10, 11 tisaleri: ‘Munthu wa Israele peno munthu onsene angadya ciropa, Ine ndinadzaipirwa na iye mbandidzampha. Thangwi ciropa ndi moyo wa nyama zonsene, unakupasani Ine pa guwa ya ntsembe, toera mulekerwe naco, thangwi ciropa ndico cinacita malekerero kuna munthu.’ *—Onani bokosi yakuti “ Mphambvu Ya Ciropa Yakufudza Madawo,”.

⁶ Khala ciropa ca cinyama cidaphiwa nee caphatisirwa pa guwa ya ntsembe, basi ene cikhafikirwa pantsi. Natenepa, munjira yakuphiphirisa, umaso ukhabwerera kwa Mwanaciro adautomesa. (Deuteronomyo 12:16; Ezekyele 18:4) Mbwenye, onani kuti Aisraele hadatowezera mwakupiringana n’dida  mbayesera kubulusa ciropa consene ca nyama ikhafuna iwo kudya. Mwakubverana na pyenepi, pinyama pikhaphiwa na kubuluswa ciropa, Muisraele mbadadya nyama ineyi na cikumbuntima cakucena, thangwi ntundu unoyu wa kubulusa ciropa usapangiza cilemedzo kwa Mpasi wa Umaso.

7. Dhavidhi alemedza tani kucena kwa ciropa?

⁷ Dhavidhi ‘munthu wakutawirika pamaso pa Mulungu,’  akhadziwa midida ya mwambo wa Mulungu thangwi ya ciropa. (Machitiro 13:22) Pa ndzidzi ukhali iye na nyota kakamwe, anyankhondo ace atatu a cipapo apita na mphambvu mu nsasa, mbatunga madzi a mu ncera mbaabweresa kuna iye. Kodi Dhavidhi acitanji? Iye abvundza: ‘Ndinamwa tani madzi awa, Mbuya? Si madzi tayu, mbwenye ndi ciropa ca anthu.’ M’maonero a Dhavidhi, kumwa madzi mbukudakhala ninga kumwa ciropa ca anyankhondo ace ale adaikha pangozwi umaso wawo toera kugumana madzi. Mwakukhonda tsalakana nyota yace, iye “aataya basi mbaapereka kuli Mbuya.”—2 Samwele 23:15-17.

8, 9. Maonero a Mulungu thangwi ya umaso na ciropa acinja pidakhazikiswa mpingo Wacikristu? Fokotozani.

⁸ Pakupita pyaka 2.400 matongero mbadamala kulongwa kale kwa Nowa thangwi ya ciropa, pontho pakupita pyaka 1.500 Mwambo wa cibverano mbudamala kale kucitwa, Yahova apumira mathubo akutonga a Akristu akutoma a m’mpingo toera kulemba: ‘Nzimu Wakucena na ife pano tanyerezera kuti mphyadidi kuti tikhonde kukupasani pyakunentsa pinango, mbwenye pinafunika mphipi: Mucalire nyama idaperekwa kuna madzimunthu, ciropa, nyama yakufa yokha na pya lukwali.’—Machitiro 15:28, 29.

⁹ Mwapakweca, mathubo akutonga a ndzidzi wakutoma adzindikira kuti ciropa ndi cakucena na kuciphatisira mwakuipa ndi ninga kulambira adzimunthu peno kucita ulukwali. Akristu andimomwene lero asatawira n’dida unoyu. Kusiyapo pyenepi, iwo asanyerezera mu ntsonga za midida ya Bhibhlya na asakwanisa kukomeresa Yahova pa kucita pisankhulo pyawo thangwi ya ciropa.

10, 11. (a) Mboni za Yahova zisaona tani kuikhwa ciropa m’manungo na makhundu akufunika kakamwe a ciropa? (b) Ndi makhundu api akuti Akristu anakwanisa kukhala na maonero akusiyana pa nkhani ya ciropa?

¹⁰ Mboni za Yahova zisadziwa kuti ‘kucalira ciropa’ pisabveka kukhonda kutawira kuikhiwa ciropa na kukhonda kupereka ciropa peno kukoya ciropa cawo cene toera kudzaciikhwa. Mu kulemedza mwambo wa Mulungu, iwo nkhabe kutawira makhundu  manai akutoma a ciropa: maselula akufwira, maselula akucena, maselula anagwimisa ciropa na madzi a n’ciropa.

¹¹ Ngakhale lero, maphatisiro akuthimizirika a makhundu anewa kazinji kene asagawiwa m’makhundu mang’onong’ono akuti asaphatisirwa munjira zakusiyana-siyana. Kodi Nkristu anatawira makhundu mang’onong’ono anewa? Kodi iye anaona makhundu anewa ninga ‘ciropa?’ Nkristu onsene asafunika kucita cisankhulo cace pa nkhani ineyi. Pyenepi pisaphatanizambo njira ya ukondzi wakuphedza ntenda kuphatisira ciropa cace mwakukhonda kucikoya pakhundu. Njira ineyi isaphataniza kusefa ciropa, kuthatanya ciropa na kupulumusa maselula a ciropa a munthu.—Onani N’thimiziro pa “Makhundu Mang’onong’ono A Ciropa Na Njira Zakucita Operasau.“.

12. Tisafunika kuona na kutsalakana tani pinthu pya cikumbuntima?

¹² Nkhubveka kuti Yahova nkhabe tsalakana pisankhulo pinacita munthu paekha? Nkhabe, thangwi iye mwakufunisisa  asatsalakana kakamwe manyerezero na mabvero athu. (Lerini Misangani 17:3; 21:2; 24:12.) Natenepa, pakumala kuphemba citsogolero ca Yahova pabodzi na kudinga mwacidikhodikho ukondzi peno macitiro, tisafunika kubvera cikumbuntima cathu cakupfundziswa na Bhibhlya. (Aroma 14:2, 22, 23) Mwandimomwene, nkhabe funika kuti anango atisankhulire peno kutikakamiza toera ticite mwakubverana na pisankhulo pyawo, cipo tisafunika kubvundza, “Kodi mbamudacitanji mbadakhala ndimwe?” Mu pinthu pyenepi, Nkristu onsene asafunika ‘kukwata ntolo wace.’ *—Agalata 6:5, NM; Aroma 14:12; onani bokosi “ Ndisaona Ciropa Ninga Cakucena?”.

13. Miyambo na midida ya Yahova isapangizanji thangwi ya iye? Perekani citsandzo.

¹³ Miyambo na midida inagumanika m’Bhibhlya isapangiza kuti Yahova ndi Nyamwambo wandzeru na Baba wa ufuni ule anatsalakana mwadidi mwene ukhali wadidi wa anace. Maseze matongero akuti ‘lekani kudya ciropa’ nee akhaperekwa ninga matongero a ungumi, iwo anakwanisa kutitsidzikiza ku makhaliro akunentsa kakamwe a kuikhwa ciropa. (Machitiro 15:20, MZ) Mwandimomwene, akondzi azinji asaona kuti “ndi pyadidi kakamwe” kucita operasau nee kuikha ciropa, citsalakano ca ukondzi wacincino. Kwa Akristu andimomwene, uthambaruki unoyu usapangiza udziwisi wakukhonda madire wa Yahova na ufuni ninga baba.—Lerini Izaiya 55:9; Jwau 14:21, 23.

14, 15. (a) Kodi ufuni wa Mulungu kwa anthu ace wapangizwa m’miyambo ipi? (b) Munaphatisira tani midida inaphedzera matongero anewa akutsidzikiza?

¹⁴ Citsalakano ca Mulungu thangwi ya ukhali wadidi wa anthu ace mu Israele wakale, cikhapangizwa m‘miyambo yace mizinji. Mwacitsandzo, iye akhafuna kuti zinyumba za Aisraele zikhale na ciphatiriro cakuzungulira ntsoi peno mbuwa toera kucalira pidengwa, nakuti ntsoi peno mbuwa zikhali mbuto zikhacitirwa mabasa mazinji. (Deuteronomyo 22:8; 1 Samwele  9:25, 26; Nehemiya 8:16; Machitiro 10:9) Pontho Mulungu apereka matongero akuti ng’ombe zakugopswa zikhafunika kuonerwa mwadidi. (Eksodo 21:28, 29) Kukhonda kubvera pyenepi kukhapangiza kusowa cilemedzo ku ukhali wadidi wa anango na mbukudabweresa mulando wa ciropa.

¹⁵ Munaphatisira tani midida idandandalikwa pa miyambo ineyi? Mphyadidi kunyerezera makhaliro a motokala wanu, matekenyero anu, pifuyo pyanu, nyumba yanu, mbuto yanu ya basa, na kusankhula kwanu ubalangazi. M’madziko anango, pidengwa pisapha anthu azinji makamaka aphale na atsikana, thangwi iwo asaikhika okhene pa ngozwi. Mbwenye, aphale na atsikana anafuna kukhala mu ufuni wa Mulungu asalemedza umaso, pontho nkhabe kubalangaza na pinthu pyakuti pinaikha umaso wawo pa ngozwi. Iwo nkhabe kunyerezera mwaupswiru kuti aphale na atsikana nkhabe kuphekeka. Mbuto mwace, iwo asatsandzaya mu uphale peno mu utsikana wawo thangwi asacalira pinthu pyakuphekesa.—Koelete 11:9, 10.

16. Ndi midida ipi ya Bhibhlya inaphatisirwa pa nkhani yakutaya mimba? (Onanimbo cidzindikiro capantsi.)

¹⁶ Ngakhale umaso wa khombwani wakuti asati kubalwa ndi wakufunika kakamwe pamaso pa Mulungu. Mu Israele wakale, munthu angaphekesa nkazi wamimba mbafa mama peno khombwani wace, Mulungu akhapasa mulando nyakupha, na akhafunika kulipa “moyo na moyo.” * (Lerini Eksodo 21:22, 23.) Natenepa, nyerezerani kuti Yahova asapibva tani pakuona akhombwani azinji akuti asati kubalwa, asaphiwa mwanyakhomo mu kutaya mimba pyaka pyonsene! Azinji akhaperekwa pa guwa za ntsembe na akhaphiwa mwakufuna.

17. Munabalangaza tani munthu adataya mimba mbasati kupfundza midida ya Mulungu?

¹⁷ Natenepa, ndiye tani kwa nkazi wakuti ataya mimba mbasati  kukhala na cidziwiso ca undimomwene wa Bhibhlya? Kodi iye anabverwa ntsisi na Yahova? Inde! Munthu wakutcinyuka mwandimomwene anakwanisa kudikhira kulekererwa na Yahova kubulukira mu ciropa ca Yezu. (Masalmo 103:8-14; Aefesi 1:7)  Mwandimomwene, Kristu alonga ekhene: ‘Ine sidabwera tayu dzacemera akulungama mbwenye anyakudawa, toera atcinyuke.’—Luka 5:32.

18. Bhibhlya isapangiza tani thangwi ikulu yakuthedzesa ciropa?

¹⁸ Kupiringana kukhonda kuphekesa kwathu anango, Yahova asafuna kuti tibuluse kuidana muntima mwathu thangwi kusacitisa kuphana. Mpostolo Jwau alemba: ‘Munthu, anatcinga m’bale wace ndi nyakupha.’ (1 Jwau 3:15) Munthu unoyu nee asakhonda funa m’bale wace basi, mbwenye asanfuna kuti afe. Unyamalwa wace usaonekera mu kupambizira peno kutunira mwaunthawatawa kwakuti kunakwanisa kubweresa kutonga miseru kwa Yahova. (Levitiko 19:16; Deuteronomyo 19:18-21; Mateo 5:22) Natenepa, ndi kwakufunika kakamwe kumalisa m’mitima yathu pinthu pyakuipa pyonsene pyakuti pinakwanisa kukhala mwenemo!—Tyago 1:14, 15; 4:1-3.

19. Munthu anatsogolerwa na midida ya Bhibhlya asaona tani malemba awa Masalmo 11:5 na Afilipi 4:8, 9?

¹⁹ Ale analemedza umaso ninga pinacita Yahova na ale anafuna kukhala mu ufuni wace, asacalirambo njira zonsene za usumankha. Masalmo 11:5 isalonga: ‘Yahova asaida ale anafuna pyakubvuya.’ Lemba ineyi isathimizira mafala mazinji kupiringana uunthu wa Mulungu; iyo ndi n’dida wa citsogolero ca umaso. Isakulumiza anyakufuna Mulungu toera kucalira ntundu onsene wa ubalangazi wakuti unakwanisa kubweresa mayesero ausumankha. Munjira ibodzi ene, mafala akuti Yahova ndi “Mulungu wa ntendere” asaphatisirwa kwa atumiki ace toera kudzadza manyerezero na mitima yawo na pinthu pyakukoma, pyaulungami, na pyakusimbwa, pyakuti pisabweresa ntendere.—Lerini Afilipi 4:8, 9.

20-22. Kodi Akristu asaona tani dziko, na thangwi yanji?

²⁰ Pamaso pa Mulungu, dziko yonsene ya Sathani iri na mulando wa ciropa. Makhaliro ayo andale, adapangizwa m’Malemba  ninga cikala cakugopswa, capha anthu azinji, kuphataniza atumiki azinji a Yahova. (Danyele 8:3, 4, 20-22; Apokalipse 13:1, 2, 7, 8) Anyamalonda pabodzi na siyensiya asaphatana na mautongi anakhala ninga cirombo, mu kucita nfuti zikulu toera kuwina kobiri izinji. Pyenepi pisapangiza kuti ‘dziko yonsene iri m’manja mwa demonyo!’—1 Jwau 5:19.

²¹ Nakuti atowereri a Yezu ‘nkhabe cita khundu ya dziko’ mbwenye asakhala na unakatinakati mu pinthu pyandale na pya nkhondo, iwo asacalira mulando wa ciropa. * (Jwau 15:19; 17:16) Na kusangizira kwawo Kristu, iwo nkhabe kubwerezera mwausumankha pa kutcingwa na anango. Mbuto mwace, iwo asapangiza ufuni kwa anyamalwa awo, ngakhale kuaphemberera.—Mateo 5:44; Aroma 12:17-21.

²² Kusiyapo pyonsene, Akristu andimomwene asacalira kuphatanizwa na “Babilonya wankulu,” utongi wa dziko yonsene wa uphemberi waunthawatawa na mulando onsene wa ciropa. Mafala a Mulungu asalonga: ‘Mu nzinda mule  cagumaniwambo ciropa ca alongeri, ca anthu akucena, na ca anthu anango onsene adaphiwa pantsi pano.’ Natenepa, tisacenjezwa: “Anthu a mbumba yanga, fulukani” ku Babilonya Wankulu.—Apokalipse 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Pisabvekanji kubuluka ku Babilonya Wankulu?

²³ Kufuluka peno kubuluka ku Babilonya Wankulu kusaphataniza pizinji kupiringana kufudzwa kwa dzina ya munthu m’bukhu ya piwalo pya ulambiri. Kusaphatanizambo kuida macitiro akuipa akuti uphemberi waunthawatawa usatawirisa peno kucita mwapakweca pinthu pyenepi, ninga makhaliro aulukwali, kucita khundu mu ndale, na kufuna kakamwe mpfuma. (Lerini Masalmo 97:10; Apokalipse 18:7, 9, 11-17) Kazinji kene mabasa anewa asatsogolera toera kuphana.

24, 25. Ndi munjira zipi Mulungu anabvera ntsisi munthu wakutcinyuka wakuti ali na mulando wa ciropa, na pyenepi pikhaphiphirisanji m’midzidzi ya Bhibhlya?

²⁴ Mbatisati kutoma ulambiri wandimomwene, munjira ibodzi peno munjira inango tikhaphedzera makhaliro a pinthu pya Sathani, natenepa tikhali na mulando wa ciropa. Natenepa, thangwi yakuti tacinja makhaliro athu, takulisa cikhulupiro mu ntsembe yaciomboli ya Yezu, na tapereka umaso wathu kwa Mulungu, tatambira ntsisi na citsidzikizo cauzimu ca Mulungu. (Machitiro 3:19) Citsidzikizo ceneci m’midzidzi ya Bhibhlya cikhapangizwa na mizinda yakuthawiramo.—Numero 35:11-15; Deuteronomyo 21:1-9.

²⁵ Kodi masasanyiro anewa akhaphata tani basa? Khala Muisraele apha ndzace mwasusudeu, iye akhafunika kuthawira ku ubodzi wa mizinda ineyi yakuthawiramo. Pakumala kutongwa nseru unoyu, nyakupha mwasusudeu akhafunika kukhala mu nzinda wakuthawiramo mpaka kufa kwa nyantsembe wankulu. Buluka penepo iye mbadakhala na ufulu wakukhala konsene kwene kunafuna iye. Ndi citsandzo cakupambulika ca ntsisi za Mulungu na ca ntengo ukulu cidaikha iye mu umaso wa anthu. Mizinda yakuthawiramo yakale ndi sawasawa na masasanyiro a Mulungu lero, kubulukira mu ntsembe yaciomboli ya  Yezu, toera kutitsidzikiza gopa kufa mwasusudeu mu kuswa matongero a Mulungu thangwi yakucena kwa umaso na ciropa. Kodi musalemedza masasanyiro anewa? Munapangiza tani kuti musaalemedza? Njira ibodzi ndi kuphemba anango toera kuphatana na imwe mu nzinda wakuthawiramo waciphiphiriso, makamaka mu kuona kuti ‘nyatwa ikulu ikufendedzera mwakucimbiza.’—Mateo 24:21; 2 Akorinto 6:1, 2.

26-28. Ndi munjira ipi makhaliro athu lero ali sawasawa na a mprofeta Ezekyele, na tinakwanisa tani kukhala mu ufuni wa Mulungu?

²⁶ Makhaliro a anthu a Mulungu mu ntsiku zathu zino asatikumbusa makhaliro akale a ndzidzi wa mprofeta Ezekyele, ule adapaswa basa na Yahova toera kutumikira ninga muyang’aniri wauzimu ku nyumba ya Israele. Mulungu alonga: ‘Dziwisa anthu a mbumba yanga pire pinafuna Ine.’ Ezekyele mbadapwaza basa yace, iye mbadakhala na mulando wa ciropa ca ale akuti mbadaphiwa pakufudzwa kwa Yerusalemu. (Ezekyele 33:7-9) Mbwenye Ezekyele abvera Mulungu, pontho nee akhala na mulando wa ciropa.

²⁷ Lero, tiri kuthimbana na kumala kwa dziko yonsene ya Sathani. Natenepa, Mboni za Yahova zisaona pyenepi ninga nkakamizo, pontho ninga mwai toera kubvekesa “ntsiku yakubwerezera” kwa Mulungu kuphataniza mphangwa za Umambo. (Izaiya 61:2, NM; Mateo 24:14) Kodi musacita khundu mwakukwana m’basa ineyi yakufunika kakamwe? Mpostolo Paulu aphata basa yace yakumwaza mphangwa mwakukwana. Na thangwi ineyi, iye alonga: ‘Ine nkhabe mulando na ciropa ca anthu onsene. Ine sidakubisirani cinthu tayu, mbwenye ndakupangani ndzeru zonsene za Mulungu.’ (Machitiro 20:26, 27) Ndi citsandzo cadidi kwa ife toera kusangizira.

²⁸ Toera tikhale mu ufuni wa baba Yahova, tisafunika kucita pizinji kupiringana kuona umaso na ciropa ninga munaonera Yahova. Tisafunikambo kukhala akucena, peno aungwiro, pamaso pa Yahova, ninga tinadzaona mu nsolo unatowera.