Kunjipa kwa pinthu pya umaso kusapangiza kuti alipo adapicita. Pinthu pya umaso pisacitwa na makhundu mang’ono anacemerwa maselula. Selula ibodzi na ibodzi isacita pinthu pizinji toera pinthu piri na umaso pipitirize kukhala na umaso mbapibalana. Pyenepi pisacitikambo ngakhale ku pinthu pya umaso pyakuti ndi ping’ono kakamwe. Mwacitsandzo, nyerezerani ntombwe wakutupisa mapau. Mwandimomwene, iwo wacitwa na cakutupisa, cakuti ciri na selula ibodzi. Tingailandanisa na selula ya anthu, selula ya pyakutupisa isaoneka ninga ndi ing’ono kakamwe. Mbwenye ndi ikulu. Selula ya ntombwe wa pyakutupisa mapau yakhunganywa mwadidi, pontho iri na DNA. Iyo iri na ntcini unango wakuti nee usaoneka na maso wakuti usakhunganya, usathukula na kucinja mamolekula. Pyenepi pyonsene ndi pyakufunika toera manungo apitirize kukhala na umaso. Selula ya pyakutupisa ingasowa cakudya, mphambvu yace ya kutupisa isacepa, mbikhala ninga iri kugona. Na thangwi ineyi, ntombwe wa pyakutupisa unakwanisa kukoyiwa mu ndzidzi uzinji. Ungaphatisirwa toera kucita mapau, selula ya pyakutupisa isakhala pontho na mphambvu.

Asiyentista ali kupfundza selula ya pyakutupisa mu pyaka pizinji toera akwanise kubvesesa kuti maselula a anthu asaphata tani basa. Mbwenye pana pinthu pizinji pyakuti adzati kupibvesesa. Mpfundzisi unango anacemerwa Ross King wa inteligência artificial da Universidade de Tecnologia Chalmers wa ku Suécia alonga: “Mwakutsukwalisa,  nee tiri na anthu azinji anadziwa pya Biologia, nee toera kubvesesa kuti selula ing’ono ya pyakutupisa isaphata tani basa.

Musaona tani? Kodi mabasa mazinji anacita selula ing’ono kakamwe ya pyakutupisa nee pisapangiza kuti alipo adaicita? Peno selula ineyi yacitika yokha?

Umaso usabulukira ku pinthu pya umaso. DNA yacitwa na mamolekula anacemerwa nucleotídeos. Selula ibodzi na ibodzi ya munthu iri na mabhiliyau akukwana 3,2 a nucleotídeos. Iwo asacita kodhiko yakuthema inapanga selula kuti inacita tani maenzima na maproteina.

Toera nucleotídeos zing’ono kakamwe zikwanise kucita zokhene kodhiko yakuthema, zisafunika zikhale 1 mwa 10¹⁵⁰ (1 mbatowererwa na mazero akukwana 150). Pyenepi pisapangiza kuti nkhabe kwanisika.

Undimomwene ndi wakuti nkhabepo pidafufudza asiyentista pinapangiza kuti umaso wacitika okhene kubulukira ku pinthu pyakusowa umaso.

Umaso wa anthu ndi wakupambulika. Ife anthu tiri na maluso akuti asatiphedza toera kuphatisira mwadidi umaso. Nkhabepo pinthu pinango pyakuti piri na maluso anewa. Ife tiri na maluso akucita pinthu, akucedza na anango na akupangiza mabvero. Ifembo tiri na maluso akubvesesa na kukomerwa na cakudya, kubva khwema, kubva dzumbi, kuona makore na mbuto zakubalika. Ife tisacita masasanyiro thangwi ya pinthu pinafuna kucita ife ntsogolo, pontho tisasaka cifuniro mu umaso.

Musaona tani? Kodi makhaliro anewa acitika okhene basi ene thangwi tisaafuna toera tikhale m’maso na kubalana? Peno asapangiza kuti umaso ndi muoni wa Nciti wathu waufuni?