1924—Pyaka 100 Nduli
“KUTOMA kwa caka ndi ndzidzi wadidi toera mwana m’bodzi na m’bodzi adaperekeka kuna Mbuya . . . asake miyai yakuthimizira utumiki wace.” Ndi pyenepi pidalonga Boletim ya Janeiro ya 1924. a Mu caka ceneci Anyakupfundza Bhibhlya acita pinthu piwiri toera kuphatisira uphungu unoyu: Asaka njira zipswa toera kumwaza mphangwa, pontho amwaza mphangwa mwacipapo.
KUMWAZA MPHANGWA MUKUPHATISIRA RADHYO
Mu caka cakupiringana cibodzi, abale ku Bheteli amanga mbuto ikhafuna kukhala radhyo WBBR ku Staten Island mu Nzinda wa Nova Iorque. Pakumala kucenesa mbuto, iwo amanga prédio ikulu toera abale akhaphata basa akhalemo na prédio inango toera kuikha pinthu pyakuphata napyo basa. Buluka penepo, abale atoma kukhala na pinthu pikhafunika toera kuphatisira radhyo. Mbwenye pakhali na pinentso pizinji.
Cinentso cakutoma cikhali kulimirisa antena wa radhyo, thangwi antena unoyu akhali na mametru 91 aulaphi, pontho akhafunika kuikhwa pakati pa maposte mawiri a miti a mametru 61. Pakutoma nee pyakwanisika, mbwenye na ciphedzo ca Yahova akwanisa kulimirisa antena unoyu. M’bale Calvin Prosser, m’bodzi wa adacita basa ineyi, alonga: “Khala takwanisa pa ulendo wakutoma udayesera ife, mbatidalonga mwakudzikuza kuti: ‘Onani pidacita ife!’” Abale apasa mbiri Yahova thangwi ya pyonsene pidacita iwo. Mbwenye pakhali na pinentso pinango.
Mu ndzidzi unoyu, anthu akhatoma kwene kuphatisira radhyo, pontho nee kukhaguliswa pinthu pyakuthema toera kupiphatisira pa radhyo. Ngakhale tenepo, abale agumana cinthu cidacitwa na munthu unango toera kuciphatisira. M’mbuto mwa kugula mikrofoni, iwo aphatisira mikrofoni wa ntokodzi. Ntsiku inango namasiku, mwezi wa Fevereiro, abale ayesera kuphatisira radhyo ineyi. Nakuti iwo nee akhali na mphangwa toera kuzilonga mu radhyo, asankhula kuimba nyimbo za Umambo. Ernest Lowe asakumbuka kuti mu ndzidzi ukhaimba abale, amenyerwa ntokodzi na Nyakutonga b thangwi abva nyimbo zikhaimba iwo mu radhyo, kubulukira ku Brooklyn, nsindzo wa makilometru 25.
Miseru Rutherford,M’bale Rutherford aapanga mwakusendzeka: “Matamani. Imwe muli kubveka ninga mapaka ali kulira!” Abale akhala na manyadzo mbathimisa radhyo. Mbwenye iwo adzindikira kuti akhali akukhunganyika toera kutoma kuphatisira radhyo.
Ntsiku 24 ya Fevereiro ya 1924, mu ndzidzi ukhafuna kutoma kuphatisirwa radhyo ineyi, m’bale Rutherford alonga kuti iyo inaphatisirwa toera kucita basa idapaswa iwo na Kristu Mambo. Iye alonga kuti cifuniro ca radhyo ineyi “ndi kuphedza anthu toera kubvesesa ndzidzi unakhala ife mwakubverana na pinalonga Bhibhlya.”
Pinthu pyafamba mwadidi pa ntsiku yakutoma idaphatisirwa radhyo ineyi, pontho mu pyaka 33 pidatowera, gulu ya Yahova ikhaphatisira radhyo WBBR.
KULONGA MWACIPAPO PINTHU PIKHACITA ATSOGOLERI A MAUPHEMBERI
Mwezi wa Julho wa caka ca 1924, Anyakupfundza Bhibhlya acita nsonkhano wa gawo ku Columbus, Ohio. Pa nsonkhano unoyu pagumanika abale a pa dziko yonsene. Pontho iwo abvesera nkhani mu Ciarabhe, Cingerezi, Cifransa, Cialemanya, Cigerego, Húngaro, Ciitaliano, Cilituania, Polonês, Cirusya, pilongero pya ku Escandinávia na Ciukraniya. Anthu akhabvesera nkhani zinango za nsonkhano unoyu mu radhyo. Kusiyapo pyenepi, abale aphemba toera jornali inacemerwa Ohio State Journal ilembe mphangwa thangwi ya ntsiku ibodzi na ibodzi ya nsonkhano wa gawo.
N’Cinai, ntsiku 24 ya Julho, abale na alongo akupiringana 5.000 adaenda kaona nsonkhano wa gawo amwaza mphangwa mu nzinda udacitwa nsonkhano. Iwo agawira mabukhu akupiringana 30.000, pontho atomesa mapfundziro a Bhibhlya mazinji kakamwe. Ncenjezi walonga kuti ineyi ikhali ntsiku “yakutsandzayisa kakamwe ya nsonkhano wa gawo.”
N’Cixanu, ntsiku 25 ya Julho, pa nsonkhano wa gawo pacitika cinthu cinango cadidi kakamwe. M’bale Rutherford alonga mwacipapo pinthu pikhacita atsogoleri a mauphemberi. Iye alonga kuti anyandale, atsogoleri a mauphemberi na anyakucita malonda akhacitisa anthu kusiya kupfundza pya Umambo wa Mulungu wakuti Mulungu anauphatisira toera kupasa nkhombo anthu. Iye alongambo kuti anthu anewa akhali akuphonyeka thangwi
akhaphedzera Liga Das Nações mbalonga kuti ineyi ndi njira ikhaphatisira Mulungu toera kutonga anthu. Anyakupfundza Bhibhlya akhafunika kukhala acipapo na akupirira toera kupanga anango mphangwa zenezi.Ncenjezi walonga tenepa thangwi ya nsonkhano wa gawo unoyu: “Nsoka unoyu ung’ono wa anyankhondo a Mbuya udagumanyikana pa Nsonkhano wa Gawo ku Columbus, wawangiswa cikhulupiro . . . mbukhala wakukhunganyika toera kuthimbana na pida peno mapswimo akugaka akhaphatisirwa na anyamalwa awo.” Leo Claus adagumanika pa nsonkhano wa gawo alonga: “Ife tabuluka pa nsonkhano unoyu akugalamuka toera kamwaza mphangwa zenezi ku cisa cathu.”
Mwezi wa Outubro, Anyakupfundza Bhibhlya atoma kugawira matratadho mazinji a nsolo wakuti Acusados os Eclesiásticos akuti akhali na mphangwa zidalonga m’bale Rutherford mu nkhani idacita iye pa nsonkhano wa gawo. Mu nzinda ung’ono wa Cleveland, Oklahoma, Frank Johnson amala kugawira matratadho mphindi 20 mbudzati kufika ndzidzi udabverana iye toera kuonana na abale anango. Anthu anango a mu nzinda unoyu aipirwa kakamwe na mphangwa zikhamwaza m’bale Frank, pontho akhansaka. Na thangwi ineyi, iye nee akhafunika kulimira mbadikhira abale anango. Natenepa, iye aenda kabisala mu gereja ikhali dhuzi. Nakuti nee mukhali na anthu, iye aenda na kusiya tratadho yakuti Acusados os Eclesiásticos m’Bhibhlya ya pastori na m’mipando yonsene ya mu gereja. Iye acita pyenepi mwakucimbiza kakamwe. Pontho nakuti iye akhali na ndzidzi, aenda m’magereja anango mawiri mbacitambo pibodzi pyene.
Frank abwerera mwakucimbiza pakhadabverana iye na abale. Iye abisala kuntsi kwa bhomba ya combustível, pontho akhaona khala anthu akhansaka mbadabwera. Anthu akhansaka apita na kutsogolo kwa bhomba, mbwenye nee amuona. Buluka penepo, abale akhamwaza mphangwa dhuzi na penepo afika, akwata Frank mbaenda naye.
M’bodzi wa abale alonga: “Mu ndzidzi ukhabuluka ife mu nzinda, tapita na kutsogolo kwa magereja matatu. Pa gereja ibodzi na ibodzi pakhali na anthu cifupi na 50. Anango akhaleri tratadho, anango akhapangiza pastori tratadho. Ife takwanisa kubuluka mbatidzati kuphatwa, pontho tisapereka takhuta kuna Yahova thangwi yakutiphedza toera kuthawa anyamalwa anewa a Umambo.”
ANYAKUPFUNDZA BHIBHLYA AMWAZA MPHANGWA MWACIPAPO M’MADZIKO ANANGO
M’madziko anango, Anyakupfundza Bhibhlya akhamwazambo mphangwa mwacipapo. Ku Fransa, Józef Krett amwazira mphangwa anyakusaka ouro adabuluka ku Polónia. Kusiyapo pyenepi, abale acemera anthu a mu nzinda unoyu toera akabvesere nkhani ikhafuna kucita m’bale Józef ya nsolo wakuti: “Mwakukhonda Dembuka Anyakufa Anadzalamuswa Muli Akufa.” Buluka penepo, pastori m’bodzi apanga anthu akhaphembera na iye toera akhonde kuenda kabvesera nkhani ineyi. Mbwenye pinthu pyacitika mwakusiyana. Anthu akupiringana 5.000 aenda kabvesera nkhani ya m’bale Józef kuphatanizambo pastori unoyu. M’bale Józef aphemba pastori unoyu toera afokotoze pikhakhulupira iye, mbwenye iye akhonda. M’bale Józef apasa anthu mabukhu onsene akhali na iye, pontho aona kuti anthu anewa akhali na nyota ya undimomwene wa Mafala a Mulungu.—Amosi 8:11.
Ku Afrika, Claude Brown atoma kumwaza mphangwa zadidi mu dziko ya Costa de Ouro, yakuti lero isadziwika na Gana. Nkhani zidacita iye na mabukhu adagawira iye pyacitisa kuti undimomwene umwazike mwakucimbiza kakamwe mu dziko ineyi. M’bodzi mwa anthu adabvesera nkhani za m’bale Brown ndi John Blankson. Iye akhapfundza
pya farmácia, pontho mwakukhonda dembuka adzindikira kuti agumana undimomwene. Iye alonga: “Undimomwene wanditsandzayisa kakamwe, pontho ine ndikhalonga pya undimomwene unoyu ndzidzi onsene kuxikola ikhapfundza ine pya farmácia.”John apfundza kuti Bhibhlya nee isapfundzisa kuti Mulungu ndi utatu. Natenepa, ntsiku inango iye aenda ku gereja Anglikana toera kubvundza padre pyenepi. Padre anthamangisa mbankhuwira: “Iwe nee ndiwe Nkristu, ndiwe wa Dyabo. Buluka pano!”
Pidafika iye kunyumba, John alembera tsamba padre mbancemera toera acedze pamwinji thangwi ya utatu. Padre apanga John kuti akhafunika kuenda ku ofesi ya mpfundzisi wankulu wa xikola ya farmácia. Mpfundzisi abvundza John khala iye akhadalemberadi padre tsamba ineyi.
John atawira: “Inde.”
Mpfundzisi apanga John toera alembe tsamba yakuphemba kulekererwa kuna padre. Natenepa John alemba:
“Mbuya, mpfundzisi wanga andiphemba toera ndilembe tsamba yakuphemba kulekererwa, pontho ndiri dzololo toera kucita pyenepi imwe mungatawira kuti musapfundzisa pinthu pyauthambi.”
Mpfundzisi ambvundza: “John, uli na cinyindiro cakuti ndi pyenepi pikhafuna iwe kulemba?”
“Inde mbuya. Nee ndinalemba pinthu pinango.”
“Iwe unabuluswa pa xikola. Nee unapitiriza kupfundza pano ungalonga mwakuipa thangwi ya padre wa gereja inaphedzerwa na utongi.”
“Mbwenye mbuya, . . . mungatipfundzisa mbatikhonda kubvesesa, nee ndi pyakutawirika kucita mibvundzo?”
“Inde.”
“Natenepa ndi pyenepi pidacitika. Padre akhatipfundzisa Bhibhlya, ine mbandincita mbvundzo. Khala iye nee akwanisa kunditawira, thangwi yanji ndisafunika kuphemba kulekererwa?”
John nee abuluswa pa xikola, pontho nee alembabve tsamba yakuphemba kulekererwa.
BASA IKULU IKHAFUNIKA KUCITWA NTSOGOLO
Ncenjezi walonga mwacigwagwa mabasa adacitwa mu caka ceneci kuti: “Ife tinakwanisa kulonga ninga nyamasalmo adalonga: ‘Imwe munadzandipasa mphambvu toera kumenya nkhondo.’ (Masalmo 18:39) Caka cino cakhala cakutsandzayisa kakamwe thangwi taona ciphedzo ca Mbuya . . . atumiki Ace akuperekeka . . . atsandzaya na kumwaza mphangwa za undimomwene.”
Kunkhomo kwa caka ca 1924, abale acita masasanyiro toera kuphatisira kakamwe radhyo m’basa yakumwaza mphangwa. Iwo amanga nyumba inango ya radhyo dhuzi na nzinda wa Chicago. Radhyo ineyi ipswa ikhacemerwa WORD, pontho dzina ineyi ikhali yadidi kakamwe thangwi n’Cingerezi WORD isabveka “fala” toera kulonga Mafala a Mulungu. Paulendo unoyu iwo aphatisira pinthu pya mphambvu kakamwe toera anthu akwanise kubvesera mphangwa za Umambo maseze akhale kutali kakamwe, kuphatanizambo ku dziko ya Kanadha.
Mu caka ca 1925, Yahova aphedza Anyakupfundza Bhibhlya toera kubvesesa bukhu ya Apokalipse kapitulu 12. Anango mbadagwegweduka, mbwenye azinji mbadatsandzaya thangwi yakubvesesa mwadidi pinthu pidacitika kudzulu, pontho kuti pinthu pyenepi pyakhuya tani atumiki a Mulungu pa dziko yapantsi.
a Cincino isacemerwa Umaso Wathu Wacikristu na Utumiki—Programu ya Misonkhano.
b M’bale Rutherford, akhatsogolera basa ya Anyakupfundza Bhibhlya mu ndzidzi unoyu akhadziwika na “Nyakutonga Miseru” Rutherford. Thangwi mbadzati kutumikira pa Bheteli iye akhaphata basa ninga nyakutonga miseru pa Mbuto Yakutongera Miseru Yacisere ku Tribunal ya Missouri.