1, 2. Ndi maonero api akusiyana ali na anthu thangwi ya paraizu?

PIDAMALA nsonkhano ukulu wa dziko yonsene, mu nzinda wa Seuli ku Koreya, abale na alongo a kweneko agumanyikana toera apanganizane na abale na alongo adabuluka madziko anango. Pikhali pyakutsandzayisa kakamwe kuona azinji mbakathukula mikono mbalonga: ‘Tinaonana Mparaizu!’ Kodi musanyerezera kuti iwo akhalonga pya paraizu ipi?

² Lero anthu azinji ali na maonero akusiyana thangwi ya paraizu. Kuna anango paraizu ndi ndoto. Kuna anango paraizu ndi mbuto zonsene zinaatsandzayisa. Kwa munthu anabva njala, paraizu ndi kukhala pa meza yakudzala na pyakudya. Mu pyaka pizinji nduli, nkazi unango aona mbuto yakuti ikhali na maluwa mazinji, mbalonga: “Iyi ndi paraizu!” Mpaka lero mbuto ineyi isacemerwa Paraizu, ngakhale pa caka isathimizirika metru 15. Kwa imwe Paraizu ninji? Kodi musakhulupira kuti iyo inadzakhalapodi?

3. Ndi bukhu ipi ya m’Bhibhlya idatoma kulonga pya Paraizu?

³ Bhibhlya isalonga pya paraizu yakale na inango ya ntsogolo. Bukhu yakutoma ya m’Bhibhlya inalonga pya Paraizu  ndi Genesi. Mwacitsandzo, Genesi 2:8 isalonga: ‘Penepo Yahova Mulungu acita munda wa Edheni, [peno mwakubverana na Catholic Douay Version paraizu yakutsandzayisa] kumabulukiro a dzuwa mbaikha mwenemo munthu adacita iye.’ Fala yakuti “Edheni” isabveka “Kutsandzaya,” pontho ife tisadziwa kuti munda wa Edheni ukhali wakutsanzayisa kakamwe. Mukhali na cakudya cakunjipa, pontho mukhali na ntendere pakati pa anthu na pinyama.—Genesi 1:29-31.

4. Thangwi yanji tisalonga kuti munda wa Edheni ukhali paraizu?

⁴ Fala Yacihebheri idathumburuzwa “munda,” mu Cigerego ndi parádeisos. Bukhu ya M’Clintock na Strong isalonga kuti munthu analonga Cigerego angabva fala yakuti parádeisos asanyerezera pya mbuto ikulu yakubalika yakuti anthu asakhala mwakutsidzikizika, yakuti iri na miti mikulu ya misapo yakusiyana-siyana, pontho mbuto ineyi iri na mikulo ya madzi akucena kakamwe, pontho n’khundu mwa mikulu ineyi muna nkumbi wa mphalapala na wa mabira.—Onani Genesi 2:15, 16.

5, 6. Thangwi yanji Adhamu na Eva aluza mwai wakukhala Mparaizu, pontho anango asabvundzika tani?

⁵ Yahova aikha Adhamu na Eva mparaizu, m’munda wa Edheni ninga udalongwa pa ndima idamala. Mbwenye thangwi yakukhonda kubvera kwawo Yahova, iwo kuphatanizambo anawo aluza mwai wakukhala Mparaizu. (Genesi 3:23, 24) Natenepa Mparaizu nee mukhalibve na anthu, pontho pisaoneka kuti iyo yafudzika mu ndzidzi wa Madzi Makulu mu ntsiku za Nowa.

⁶ Anango asabvundzika: ‘Kodi Paraizu inadzakhalapo pontho pa dziko yapantsi?’ Kodi pinthu pinacitika pisapangizanji? Ninji cinapangiza kuti cidikhiro canu cakukhala Mparaizu pabodzi na anyakufunika anu ndi candimomwene? Kodi imwe munakwanisa kufokotoza kuti thangwi yanji tiri na cinyindiro cakuti paraizu inadzakhalapo pontho ntsogolo?

7, 8. (a) Ndi pikiro ipi idacita Mulungu kuna Abhrahamu? (b) Kodi Abhrahamu adzindikiranji thangwi ya pikiro ya Mulungu?

⁷ Mbuto yadidi toera kugumana mitawiro inalonga thangwi ya Paraizu ndi m’Bhibhlya, thangwi bukhu ineyi ndi ya Yahova ule adacita Paraizu yakutoma. Nyerezerani pidalonga Mulungu kuna xamwali wace Abhrahamu. Mulungu apanga Abhrahamu kuti anadzanjipisa anace ‘ninga tcetca ya ku bara.’ Buluka penepo Yahova acita pikiro yakufunika kakamwe kuna Abhrahamu: ‘Kubulukira mwa anako, anthu a madzindza onsene pa dziko yapantsi anadzapaswa nkhombo thangwi iwe wabvera mafala anga.’ (Genesi 22:17, 18) Mukupita kwa ndzidzi, Mulungu acita pikiro ibodzi ene kuna mwana na ndzukulu wa Abhrahamu.—Lerini Genesi 26:4; 28:14.

⁸ Nkhabepo cinapangiza m’Bhibhlya kuti Abhrahamu akhanyerezera kuti anthu anadzakhala mparaizu kudzulu. Natenepa pidapikira Mulungu kuti ‘anthu a madzindza onsene pa dziko yapantsi’ anadzapaswa nkhombo, Abhrahamu adzindikira kuti nkhombo zenezi zinadzakhala pa dziko yapantsi. Kodi ndi bukhu ineyi basi inapangiza kuti paraizu inadzakhala pa dziko yapantsi?

9, 10. Ndi maprofesiya api anango anaticitisa kukhulupira kuti dziko yapantsi inadzakhala paraizu?

 ⁹ M’bodzi wa dzindza ya Abhrahamu, Dhavidhi, atsogolerwa na Mulungu toera kulonga kuti ntsogolo ‘anyakuipa anadzazambazika.’ (Masalmo 37:1, 2, 10) M’mbuto mwace ‘anyakupfulika anadzakhala pa dziko yapantsi, mbakomerwa na ntendere ukulu kakamwe.’ Pontho Dhavidhi alonga: ‘Anyakulungama anadzatambira dziko yapantsi, mbakhala mwenemu kwenda na kwenda.’ (Masalmo 37:11, 29; 2 Samwele 23:2) Kodi musanyerezera kuti mapikiro anewa akhuya tani anthu akhacita pinafuna Mulungu? Iwo akhali na mathangwi adidi toera kudikhira kuti basi ene anthu akulungama anadzakhala pa dziko yapantsi, pontho iyo inadzakhala paraizu ninga munda wa Edheni.

¹⁰ Mukupita kwa ndzidzi, Aizraeli azinji asiya kutumikira Yahova na ulambiri wandimomwene. Natenepa Mulungu atawirisa Abhabhilonya toera kukunda mbumba yace, kufudza dziko yawo na kukwata azinji a iwo toera akhale mabitcu. (2 Pya dziko ya Israele 36:15-21; Yeremiya 4:22-27) Mbwenye aprofeta a Mulungu akhadalongeratu kuti pakupita pyaka 70 mbumba ya Mulungu mbidabwerera ku dziko yawo. Maprofesiya anewa akwanirisika, pontho ndi akufunikambo kwa ife lero. Munapfundza ife anango mwa maprofesiya anewa, onani kuti asatipasa tani mathangwi adidi toera kudikhira kuti ntsogolo dziko yapantsi inadzakhala paraizu.

11. Kodi lemba ya Izaiya 11:6-9 yakwanirisika tani pakutoma, pontho ndi mbvundzo upi unacita ife?

¹¹ Lerini Izaiya 11:6-9. Mulungu akhadalongeratu mukuphatisira mprofeta Izaiya kuti Aizraeli angabwerera ku dziko yawo, anadzakhala mwantendere. Nee m’bodzi wa iwo akhafunika kugopa kupomokerwa na pinyama peno anthu. Akulu na ana ene mbadakhala akutsidzikizika. Pyenepi pisatikumbusa ntendere ukhali m’munda wa Edheni. (Izaiya 51:3) Izaiya akhadalongambo kuti dziko yonsene, “inadzala na udziwisi wa Mulungu sawasawa ninga mudadzalira bara na madzi,” tayu basi ene mbumba ya Izraeli. Kodi profesiya ineyi inakwanirisika lini? Mwakukhonda penula, inakwanirisika ntsogolo.

12. (a) Ndi nkhombo zipi zidatambira ale adabuluka ku ubitcu ku Bhabhilonya? (b) Ninji pinapangiza kuti lemba ya Izaiya 35:5-10 inadzakwanirisika pontho ntsogolo?

¹² Lerini Izaiya 35:5-10. Izaiya alonga pontho kuti Aizraeli angabwerera ku Bhabhilonya nee mbadapomokerwa na pinyama peno anthu. Iye alonga kuti dziko yawo mbidadzala na cakudya cadidi, thangwi dziko ineyi mbidakhala na madzi mazinji ninga m’munda wa Edheni. (Genesi 2:10-14; Yeremiya 31:12) Kodi profesiya ineyi mbidakwanirisika basi ene mu ntsiku za ana Aizraeli? Profesiya ineyi yalongambo kuti maboliboli, madhrodhro na anyakulamala anadzawangiswa. Mbwenye pyenepi  nee pyacitika kuna Aizraeli adabuluka ku Bhabhilonya. M’mbuto mwace, Mulungu apangiza kuti ntsogolo iye anadzamalisa matenda onsene.

13, 14. Kodi lemba ya Izaiya 65:21-23 yakwanirisika tani pidabuluka Aizraeli ku Bhabhilonya, pontho ndi khundu ipi ya profesiya ineyi yakuti idzati kukwanirisika? (Onani cithundzithundzi cakutoma.)

¹³ Lerini Izaiya 65:21-23. Pidabwerera Ayuda ku dziko yawo, iwo nee agumana nyumba zadidi, minda yakulimwa kale peno miti ya mauva yakutcekwa kale. Mbwenye thangwi ya nkhombo zidapaswa iwo na Mulungu, mukupita kwa ndzidzi pinthu pyacinja. Nyerezerani kutsandzaya kudakhala na iwo pakumala kumanga nyumba zawo na kudya cakudya cadidi cikhalima iwo.

¹⁴ Mwakubverana na profesiya ineyi, ntsiku zathu zinadzakhala “ninga miti.” Miti inango isakhala pyaka pizinji. Mbwenye toera anthu akhale maso pyaka pizinji, asafunika kukhala na ungumi wadidi kakamwe. Pontho anthu angadzakhala mwantendere na makhaliro adidi ninga adalonga Izaiya, dziko inadzakhala paraizu yakutsandzayisa kakamwe. Inde, profesiya ineyi inadzakwanirisikadi.

15. Ndi nkhombo zipi zinango zidalongwa m’bukhu ya Izaiya?

¹⁵ Maprofesiya adamala ife kupfundza asapangiza kuti kutsogolo kunadzakhala paraizu. Dziko yonsene yapantsi inadzakhala na anthu akupaswa nkhombo na Mulungu. Nkhabebve anafuna kugopa kupomokerwa na pinyama peno mapanga. Maboliboli, madhrodhro na anyakulamala anadzawangiswa. Anthu anadzamanga nyumba zawo, mbatsandzaya na cakudya cinafuna iwo kulima. Pontho iwo anadzakhala maso pyaka pizinji kupiringana miti. Mwandimomwene, Bhibhlya isapangiza kuti paraizu ninga ineyi inadzakhalapodi. Mbwenye anthu anango anacedza na ife, panango analonga kuti maprofesiya anewa nee asabveka kuti paraizu inakhala pa dziko yapantsi. Mphapo imwe munaatawira tani? Ndi api mathangwi adidi ali na imwe akukhulupira kuti paraizu inadzakhala pa dziko yapantsi? Yezu wakuti ndi munthu wankulu kupiringana onsene adakhalapo atipasa mathangwi adidi.

16, 17. Ndi ndzidzi upi udalonga Yezu pya Paraizu?

¹⁶ Ngakhale Yezu nee akhali na mulando, mbwenye iye atongwa kuphiwa pamuti wakusikimizira, pabodzi na phanga Waciyuda akhali n’khundu mwace. M’bodzi wa iwo adzindikira kuti Yezu akhali mambo mbalonga: ‘Yezu, ndikumbukirembo ungapita mu Umambo wako.’ (Luka 23:39-42) Pikiro idacita Yezu kuna phanga unoyu isakhuyambo tsogolo yathu. Pikiro ineyi idacita Yezu isagumanika pa Luka 23:43. Anyakupfundza anango asaikha virgula mbadzati kulemba fala yakuti “lero” mbathumburuza mafala anewa tenepa: “Mwandimomwene ine ndinakupanga, lero iwe unadzakhala na ine Mparaizu.” Anthu ali na maonero akusiyana thangwi ya mbuto inafuna kukhala virgula pa vesi ineyi. Mphapo Yezu akhafuna kulonganji na fala yakuti “lero”?

¹⁷ Pilongero pizinji cincino, pisaphatisira virgula toera kubvekesa mwadidi ntsonga. Mbwenye mabukhu Acigerego adalembwa na manja, kazinji kene nee akhaphatisira maponto peno mavirgula. Panango ife tinabvundzika:  Kodi Yezu akhafuna kulonga, “ine ndiri kukupanga, lero iwe unadzakhala na ine Mparaizu”? Peno akhafuna kulonga, “ine ndiri kukupanga lero, iwe unadzakhala na ine Mparaizu”? Athumburuzi asaikha virgula kutsogolo peno nduli mwa fala yakuti “lero” mwakubverana na njira inabvesesa iwo mafala a Yezu, ndi thangwi yace lero tisagumana njira ziwiri zene m’Mabhibhlya.

18, 19. Ninji cinatiphedza toera kubvesesa pikhafuna kulonga Yezu?

¹⁸ Mbwenye kumbukani kuti Yezu akhadapanga atowereri ace thangwi ya kufa kwace. Iye alonga: “Mwana wa munthu anadzaperekwa m’manja mwa anthu, iwo anamupha, mbwenye pa ntsiku yacitatu iye anadzalamuswa muli akufa.” (Mateu 12:40; 16:21; 17:22, 23; Marko 10:34) Mpostolo Pedhru aona pyonsene pidacitika. (Mabasa 10:39, 40) Pyenepi pisapangiza kuti Yezu na phanga adafa n’khundu mwace nee aenda Mparaizu ntsiku ibodzi ene. Bhibhlya isalonga kuti Yezu aikhwa “Munthumbi” na pakupita ntsiku zitatu, Mulungu amulamusa muli akufa.—Mabasa 2:31, 32. * (Onani cidzindikiro capantsi.)

¹⁹ Natenepa Yezu atoma na mafala akuti  “Mwandimomwene ine ndiri kukupanga lero” toera kucita pikiro kuna phanga. Njira ineyi yakulonga ikhali yakudziwika kakamwe ngakhale mu ntsiku za Mose. Mu ndzidzi unango Mose alonga: ‘Matongero awa anakupasani ine lero akoyeni muntima mwanu.’—Deuteronomyo 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Ninji pinapangiza kuti kubvesesa kwathu mafala a Yezu ndi kwandimomwene?

²⁰ Nyakuthumburuza Bhibhlya wa ku Oriente Médio alonga: “Pa vesi ineyi fala inagomezerwa ndi yakuti ‘lero’ mudalonga iye kuti, ‘Mwandimomwene ine ndiri kukupanga lero, iwe unadzakhala na ine Mparaizu.’ Pikiro idacitwa ntsiku ineyi ikhapangiza kuti inadzakwanirisika ntsogolo.” Nyakuthumburuza unoyu alongambo kuti anthu a cisa ceneci asalonga munjira ineyi toera kupangiza kuti “pikiro ineyi inadzakwanirisikadi.” Bukhu Yacisiriyaka yathumburuza tenepa vesi ineyi: “Ameni, ine ndiri kukupanga lero kuti unadzakhala na ine m’Munda wa Edheni.” Ineyi ndi pikiro yakuti isawangisa ife tonsene.

21. Kodi paraizu idalonga Yezu kuna phanga ikhali kudzulu? Fokotozani.

²¹ Pidalonga Yezu pya Paraizu kuna phanga unoyu, iye nee alonga kuti paraizu inakhala kudzulu. Tisadziwa tani pyenepi? Thangwi yakutoma ndi yakuti phanga nee akhadziwa cibverano cidacita Yezu na apostolo ace akukhulupirika toera kutonga na iye kudzulu. (Luka 22:29) Thangwi inango ndi yakuti phanga nee akhadabatizwa. (Juwau 3:3-6, 12) Natenepa pidalonga Yezu pikiro ineyi kuna phanga, akhalonga pya paraizu pa dziko yapantsi. Kodi imwe munadzakhalamombo?

22, 23. Ninji pinadikhira ife ntsogolo?

²² Kumbukani kuti Dhavidhi alonga pya ndzidzi wakuti ‘Anyakulungama anadzatambira dziko yapantsi.’ (Masalmo 37:29; 2 Pedhru 3:13) Dhavidhi akhalonga pya ndzidzi wakuti anthu onsene pa dziko yapantsi anabvera midida yakulungama ya Mulungu. Profesiya inagumanika pa Izaiya 65:22 isalonga: “Anthu anga anadzamala pyaka pizinji pantsi pano ninga miti.” Pyenepi pisapangiza kuti atumiki a Yahova mu dziko ipswa anadzakhala pyaka pizinji kakamwe. Kodi imwe musadikhira pyenepi? Inde, thangwi mwakubverana na Apokalipse 21:1-4, Mulungu anadzapasa nkhombo anthu, pontho ibodzi mwa nkhombo zenezi ndi yakuti “nkhabe kudzaonekabve kufa.”

²³ Pinapfundzisa Bhibhlya thangwi ya Paraizu pisabveka mwadidi. Adhamu na Eva aluza mwai wakukhala Mparaizu kwenda na kwenda, mbwenye dziko yapantsi inadzakhala pontho paraizu. Mulungu anadzapasa nkhombo anthu pa dziko yapantsi ninga mudapikira iye. Dhavidhi alonga kuti anthu akukhurudzika na akulungama anadzakhala pa dziko yapantsi kwenda na kwenda. Pontho maprofesiya a m’bukhu ya Izaiya asatiphedza toera kuona ndzidzi unafuna ife kutsandzaya na umaso mparaizu pa dziko yapantsi. Kodi pyenepi pinadzacitika lini? Pinadzacitika pikiro idacita Yezu kuna phanga ingakwanirisika. Imwe munakwanisambo kukhala Mparaizu ineyi. Ndzidzi unoyu ungafika, pidalonga abale na alongo a ku Koreya pa nsonkhano wa Gawo, pinadzakwanirisika: ‘Tinaonana Mparaizu!’