Ndokoni pa mphangwa

Pitani pa tsamba ya Pyankati

NSOLO WA PFUNDZIRO 9

Ufuni na Ulungami mu Izraeli Wakale

Ufuni na Ulungami mu Izraeli Wakale

‘Yahova asafuna ulinganiri na Ulungami, pantsi pano ponsene padzala na Ufuni wace.’—MASAL. 33:5.

NYIMBO 3 Yahova Asatipasa Mphambvu, Cidikhiro na Cinyindiro

PINAFUNA IFE KUPFUNDZA *

1-2. (a) Ife tonsene tisafuna kutsalakanwa tani? (b) Tisafunika kukhala na cinyindiro cipi?

TONSENE tisafuna kutsalakanwa mwaufuni, pontho mwaulungami. Tingatsalakanwa mwakuipa tinapibva ninga akusowa basa na akusowa cidikhiro.

2 Yahova asadziwa kuti ife tisafuna kutsalakanwa mwaufuni na mwaulungami. (Masal. 33:5) Tinakwanisa kukhala na cinyindiro cakuti Mulungu asatifuna kakamwe, pontho asafuna kuti titsalakanwe mwadidi. Pyenepi pisapangizika pakweca tingapfundza Mwambo udapereka Yahova kuna dzindza ya Izraeli kubulukira mwa Mose. Khala imwe musapibva ninga akusowa basa thangwi anango nee asakutsalakanani mwaufuni peno mwaulungami, taphata miyendo onani Mwambo wa Mose * unapangiza kuti Yahova asatsalakana tani anthu ace.

3. (a) Mwakubverana na Aroma 13:8-10, tisadzindikiranji tingapfundza Mwambo wa Mose? (b) Ndi mibvundzo ipi inafuna kutawirwa mu nsolo uno?

3 Tingapfundza Mwambo wa Mose tinadzindikira kuti Yahova asatifuna, pontho asatitsalakana. (Lerini Aroma 13:8-10.) Mu nsolo uno tinapfundza miyambo mingasi idapaswa Aizraeli, pontho tinatawira mibvundzo iyi: Thangwi yanji tinakwanisa kulonga kuti Mwambo wabulukira mu ufuni? Thangwi yanji tinakwanisa kulonga kuti Mwambo ukhakulumiza anthu toera akhale akulungama? Atsogoleri a mbumba akhafunika kuphatisira tani Mwambo? Mbani makamaka akhatsidzikizwa na Mwambo? Mitawiro ya mibvundzo ineyi inakwanisa kutibalangaza, kutipasa cidikhiro, pontho kuwangisa uxamwali wathu na Babathu waufuni.—Mabasa 17:27; Aroma 15:4.

MWAMBO WABULUKIRA MU UFUNI

4. (a) Thangwi yanji tinakwanisa kulonga kuti Mwambo wabulukira mu ufuni? (b) Mwakubverana na Mateu 22:36-40, ndi api matongero adagomezera Yezu?

4 Tinakwanisa kulonga kuti Mwambo wabulukira mu ufuni thangwi ufuni ndi unatsogolera pyonsene pinacita Yahova. (1 Juw. 4:8) Miyambo yonsene idakhazikisa Yahova yabulukira mu matongero mawiri makulu: Kufuna Mulungu na kufuna andzathu. (Lev. 19:18; Deut. 6:5; lerini Mateu 22:36-40.) Pyenepi pisapangiza kuti matongero akupiringana 600 a Mwambo asatipfundzisa ufuni wa Yahova. Tendeni tione pitsandzo pingasi.

5-6. Yahova asafuna kuti anyakumanga banja acitenji, pontho Yahova akhaonanji? Perekani citsandzo.

5 Khalani wakukhulupirika kuna ndzanu wa m’banja, pontho tsalakanani mwadidi ananu. Yahova asafuna kuti anyakumanga banja afunane unango na ndzace kwenda na kwenda. (Gen. 2:24; Mat. 19:3-6) Munthu angacita upombo akucita madawo makulu kakamwe. Ndi thangwi yace mu matongero khumi, acinomwe akhakhondesa kucita upombo. (Deut. 5:18) Munthu angacita pyenepi ali ‘kudawira Mulungu’ na ndzace awa m’banja. (Gen. 39:7-9) Nyakumanga banja wakusowa mulando panango anapitiriza kukhala wakutsukwala mu pyaka pizinji.

6 Yahova asaona kuti anyakumanga banja asatsalakanana tani unango na ndzace. Iye akhafuna kakamwe kuti akazi a mu Izraeli atsalakanwe mwadidi. Mamuna wakuti akhalemedza Mwambo akhafunika kulemedza kakamwe nkazace, pontho nee akhafunika kukhonda nkazace na mathangwi akukhonda bveka mwadidi. (Deut. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Mbwenye pangaoneka nkandzo ukulu mamuna mbafuna kukhonda nkazace, iye akhafunika kumpasa tsamba inapangiza kuti akhondana naye. Tsamba ineyi ikhatsidzikiza akazi toera akhonde kupambizirwa kuti acita ulukwali. Kusiyapo pyenepi, mamuna mbadzati kupasa nkazace tsamba yakupangiza kuti akhondana akhafunika kuenda kabvundza atsogoleri a nzinda. Natenepa, iwo mbadaaphedza toera apitirize kukhala pabodzi. Mamuna wa mu Izraeli angakhonda nkazace na mathangwi akusowa basa, kazinji kene Yahova nee akhakhondesa. Mbwenye iye akhaona kulira kwa akazi, pontho akhatsukwala thangwi ya pyenepi.—Mal. 2:13-16.

(Onani ndima 7-8) *

7-8. (a) Yahova asafuna kuti anyakubala acitenji? (Onani cithundzithundzi pa tsamba yakutoma.) (b) Pyenepi pisatipfundzisanji?

7 Mwambo usapangizambo kuti Yahova asatsalakana mwadidi anapiana. Yahova asapanga anyakubala tayu basi toera kupasa anapianawo pyakudya na pyakubvala, mbwenye asafunikambo kuaphedza toera akhale axamwali a Mulungu. Ndzidzi onsene anyakubala asafunika kubandza mwai toera kupfundzisa anapianawo Mwambo wa Yahova na kunfuna. (Deut. 6:6-9; 7:13) Thangwi ibodzi idacitisa Yahova kutcunyusa Aizraeli ndi yakuti iwo akhatoma kutsalakana anapianawo mwakuipa. (Yer. 7:31, 33) Anyakubala nee akhafunika kutsalakana anapianawo ninga pinthu pyakusowa basa, mbwenye akhafunika kuaona ninga unthaka, pontho ninga miyoni yakubuluka kuna Yahova yakuti ikhafunika kutsalakanwa mwadidi.—Masal. 127:3.

8 Tisapfundzanji: Yahova asaona kuti anyakumanga banja asatsalakanana tani unango na ndzace. Iye asafuna kuti anyakubala atsalakane mwadidi anapianawo, mbwenye anyakubala anatsalakana mwakuipa anapianawo anadzatongwa.

9-11. Thangwi yanji Yahova apereka mwambo unakhondesa kusirira?

9 Lekani kusirira. Matongero akumalisa akhakhondesa kusirira, peno kufuna cinthu ca munthu unango. (Deut. 5:21; Aroma 7:7) Yahova apereka mwambo unoyu toera kutipfundzisa cinthu cakufunika kakamwe. Anthu ace asafunika kutsidzikiza mitima yawo, manyerezero na mabvero awo. Iye asadziwa kuti manyerezero na mabvero akuipa pisacitisa munthu kucita pinthu pyakuipa. (Mis. 4:23) Muizraeli angatawirisa pifuno pyakuipa kudzala muntima mwace, mbipidancitisa kutsalakana anango munjira yakuipa. Mwacitsandzo mambo Dhavidhi akhali mamuna wadidi, mbwenye thangwi yakufuna nkazi wa ndzace kwancitisa kucita madawo. (Tiya. 1:14, 15) Dhavidhi acita upombo. Toera kubisa madawo ace iye acitisa kuti mamuna wa nkazi adacita na iye upombo aphiwe.—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

10 Yahova akhaona Muizraeli angakhonda kubvera mwambo unalonga pya kusirira, thangwi iye asadziwa pinanyerezera munthu. (1 Pya dziko. 28:9) Mwambo wakukhondesa kusirira, ukhacitisa anthu kucalira manyerezero akuti anacitisa munthu kucita pinthu pyakuipa. Pyenepi pisapangiza kuti Yahova ndi Baba waufuni na waudziwisi.

11 Tisapfundzanji: Yahova asaona pizinji kupiringana maonekero a kunja. Iye asaonambo uunthu wathu wa nkati na pinanyerezera ife muntima mwathu. (1 Sam. 16:7) Nkhabepo manyerezero, mabvero peno macitiro akuti asapitiriza kukhala akubisika kuna iye. Iye asaona pinthu pyadidi pinacita ife. Mbwenye iye asafuna kuti tidzindikire na kumalisa manyerezero akuipa akuti anaticitisa kucita pinthu pyakuipa.—2 Pya dziko. 16:9; Mat. 5:27-30.

MWAMBO UKHAKULUMIZA ANTHU KUCITA ULUNGAMI

12. Kodi Mwambo wa Mose usapangizanji?

12 Mwambo wa Mose usapangiza kuti Yahova asafuna ulungami. (Masal. 37:28; Iza. 61:8) Iye akhazikisa citsandzo cadidi cakuti tinatsalakana tani anango munjira yadidi. Mu ndzidzi ukhabvera Aizraeli mwambo udapaswa iwo na Yahova, iye akhaapasa nkhombo. Mbwenye mu ndzidzi ukhapwaza iwo mitemo yadidi akhathabuka. Onani miyambo miwiri ya Matongero Khumi.

13-14. Matongero mawiri akutoma akhalonganji? Ndi munjira ipi kubvera miyambo kukhaphedza Aizraeli?

13 Lambirani Yahova basi. Mu matongero khumi, mawiri akutoma akhalonga kuti Aizraeli akhafunika kulambira Yahova basi, pontho akhakhondesa mbumba kulambira madzimunthu. (Eks. 20:3-6) Matongero anewa nee akhaphedza Yahova. M’mbuto mwace, iwo akhaphedza mbumba yace. Mbumba pikhabvera iyo Mulungu pyonsene pikhafamba mwadidi. Mbwenye mu ndzidzi ukhalambira iyo alungu a madzindza anango, iyo akhathabuka.

14 Nyerezerani pikhacita Akanani. Iwo akhalambira madzimunthu m’mbuto mwakulambira Mulungu wamaso na wandimomwene. Pyenepi pyaabweresera nyatwa zizinji. (Masal. 115:4-8) Ulambiri unoyu ukhaphataniza kucita ulukwali na kupereka anapiana ninga ntsembe. Munjira ibodzi ene, mu ndzidzi ukakhonda Aizraeli kubvera Yahova mbasankhula kulambira madzimunthu, akhatamba nyatwa zizinji, pontho akhathabusa mabanjawo. (2 Pya dziko. 28:1-4) Atsogoleri a mbumba asiya kubvera midida yakulungama ya Yahova. Iwo akhaphatisira utongi wawo mwakuipa, pontho akhaponderera anthu akufewa na akusowa citsidzikizo. (Ezek. 34:1-4) Yahova acenjeza Aizraeli kuti iye anadzafudza onsene anatsalakana mwakuipa akazi na anapiana akusowa citsidzikizo. (Deut. 10:17, 18; 27:19) Mwakusiyana na pyenepi, Yahova akhapasa nkhombo mbumba yace mu ndzidzi ukhali iyo yakukhulupirika kuna iye na pikhatsalakana iwo anango mwaulungami.—1 Ama. 10:4-9.

Yahova asatifuna, pontho asadziwa nyatwa zinatamba ife (Onani ndima 15)

15. Tisapfundzanji thangwi ya Yahova?

15 Tisapfundzanji: Midzidzi inango anthu analonga kuti asatumikira Yahova asakhonda kubvera pinalonga iye, pontho asathabusa atumiki a Yahova. Pyenepi pingacitika Yahova nee ali na mulando. Mbwenye, Yahova asatifuna, pontho asadziwa nyatwa zinatamba ife. Iye asatsukwala kakamwe thangwi ya nyatwa zathu kupiringana mabvero anakhala na mama thangwi yakuthabuka kwa khombwani wace. (Iza. 49:15) Midzidzi inango Yahova nee anamalisa nyatwa mu ndzidzi ubodzi ene, mbwenye pa ndzidzi wakuthema anadzatonga anthu anatsalakana andzawo mwakuipa mbakhonda tcunyuka.

MWAMBO UKHAFUNIKA KUPHATISIRWA TANI?

16-18. Kodi Mwambo wa Mose ukhaphata basa munjira zipi, pontho tisapfundzanji?

16 Mwambo wa Mose ukhaphata basa munjira zizinji mu umaso wa Aizraeli, natenepa atsogoleri a mbumba akhafunika kuuphatisira mwaulungami pakutonga anthu a Yahova. Iwo nee akhafunika basi ene kutonga miseru ikhaphataniza pya ulambiri, mbwenye akhafunikambo kutonga anthu pangaoneka nthonga peno uphanga. Onani pitsandzo ipi.

17 Muizraeli angapha munthu nee akhafunika kuphiwa mbadzati kutongwa. Atsogoleri a mu nzinda akhafunika kusaka kudziwa undimomwene onsene, buluka penepo mbadaona khala munthu adapha ndzace athema kuphiwa peno nkhabe. (Deut. 19:2-7, 11-13) Atsogoleri a mbumba akhatongambo miseru yakusiyana-siyana. Iwo akhatonga pangaoneka nthonga, kuketesana na nyatwa za m’banja. (Eks. 21:35; Deut. 22:13-19) Mu ndzidzi ukhatonga iwo mwadidi onsene akhaphedzeka, pyenepi pikhacitisa mbumba kupasa mbiri Yahova.—Lev. 20:7, 8; Iza. 48:17, 18.

18 Tisapfundzanji: Makhundu onsene a umaso wathu ndi akufunika kuna Yahova. Iye asafuna kuti titsalakane anango mwaulungami na mwaufuni. Iye asadziwa pinalonga ife na pinacita ife, ngakhale piri n’nyumba mwathu.—Aheb. 4:13.

19-21. (a) Atsogoleri a mbumba na anyakutonga miseru akhafunika kutsalakana tani mbumba ya Mulungu? (b) Ndi pitsandzo pipi pinapangiza kuti Mwambo wa Mose ukhatsidzikiza Aizraeli ku pinthu pyakusowa ulungami, pontho tisapfundzanji?

19 Yahova nee akhafuna kuti anthu ace akhalembo akusowa ulungami ninga pikhacita anthu a madzindza anango. Natenepa iye akhaphemba kuti atsogoleri na anyakutonga miseru aphatisire Mwambo mwakusowa tsankhulo. Mbwenye ale akhatonga miseru nee akhafunika kutsalakana mbumba mwaukali peno mwakuipa. M’mbuto mwace iwo akhafunika kufuna ulungami.—Deut. 1:13-17; 16:18-20.

20 Yahova asabvera ntsisi anthu ace, ndi thangwi yace akhazikisa mitemo toera Aizraeli onsene akhonde kutsalakanwa mwakusowa ulungami. Mwacitsandzo, Mwambo ukhaphedza toera munthu akhonde kupambizirwa pinthu pidakhonda iye kucita. Nyakupambizirwa akhali na ufulu wakudziwa kuti mbani adampambizira. (Deut. 19:16-19; 25:1) Kusiyapo pyenepi, iye mbadzati tcunyuswa akhafunika amboni awiri adaona nseru wace. (Deut. 17:6; 19:15) Mphapo ndiye tani khala Muizraeli adawa mbwenye aoniwa na mboni m’bodzi basi? Iye nee akhafunika kunyerezera kuti nee mbadatcunyuswa, thangwi Yahova aona pidacita iye. Onani citsandzo cinango, pabanja mamuna akhali na utongi, mbwenye utongi wace ukhali na madire. Pangaoneka nthonga pabanja, atsogoleri a nzinda akhafunika kutonga nseru unoyu mbacita cisankhulo.—Deut. 21:18-21.

21 Tisapfundzanji: Yahova ndi citsandzo cadidi kwa ife. Pontho iye nee asacita pinthu pyakusowa ulungami. (Masal. 9:7) Iye asapasa nkhombo onsene anabvera mitemo yace, mbwenye asatcunyusa ale anaphatisira mwakuipa utongi wawo. (2 Sam. 22:21-23; Ezek. 9:9, 10) Anango asacita pinthu pyakuipa mbanyerezera kuti nkhabe tcunyuswa, mbwenye pa ndzidzi wakuthema Mulungu asatonga anyakucita madawo. (Mis. 28:13) Pontho iwo angakhonda tcunyuka, mwakukhonda dembuka anadzindikira kuti “cinthu cakugopswa kakamwe ndi kutcunyuswa na Mulungu wamaso.”—Aheb. 10:30, 31.

MBANI MAKAMAKA AKHATSIDZIKIZWA NA MWAMBO?

Pakutonga nseru, atsogoleri a mbumba akhafunika kupangiza ufuni na ulungami ninga ukhapangiza Yahova (Onani ndima 22) *

22-24. (a) Mbani makamaka akhatsidzikizwa na Mwambo, pontho tisapfundzanji thangwi ya Yahova? (b) Ndi cenjezo ipi inagumanika pa Eksodo 22:22-24?

22 Mwambo ukhatsidzikiza makamaka ale adasowa citsidzikizo ninga anamphawi, azice na anthu a madziko anango. Yahova akhadapanga atongi kuti: ‘Leka kupwaza ufulu wa munthu wakudza, nee ufulu wamphawi, lekambo kuphatira nguwo ya nkazi adaferwa na mamunace thangwi ya mangawa.’ (Deut. 24:17) Yahova akhapangiza citsalakano kakamwe kuna ale akuti nee ndi akutsidzikizika. Yahova akhatcunyusa ale akhaatsalakana mwakuipa.—Lerini Eksodo 22:22-24.

23 Toera kutsidzikiza anthu a pabanja, Mwambo ukhakhondesa ntundu onsene wakupita m’mabonde na wacibale. (Lev. 18:6-30) Mwakusiyana na madzinza anango akhali cifupi na Aizraeli akuti akhaona kupita m’mabonde na wacibale ninga pinthu pyakutawirika, mbumba ya Yahova ikhafunika kuona pyenepi kukhala pyakuipa ninga mukhapionera Yahova.

24 Tisapfundzanji: Yahova akhafuna kuti ale adapasa iye utongi atsalakane mwaufuni ale anaonera iwo. Iye asaida anapita m’mabonde mwauphanga, pontho asafuna kuti anthu akusowa citsidzikizo atsidzikizwe mbatsalakanwa mwaulungami.

MWAMBO UKHAPANGIZA “PINTHU PYADIDI PINAFUNA KUDZA”

25-26. (a) Thangwi yanji ufuni na ulungami usalandaniswa na muya na umaso? (b) Ninji pinafuna kulongwa mu nsolo waciwiri mwa misolo minai inafuna ife kupfundza?

25 Ufuni na ulungami ndi ninga muya na umaso, pa dziko nkhabe cinthu cinakhala maso mbicikhonda kupuma. Tingakhala na cinyindiro cakuti Yahova asatitsalakana munjira yaulungami, ufuni wathu usathimizirika. Pontho, tingafuna Mulungu na midida yace yaulungami tinafuna andzathu mbatiatsalakana mwaulungami.

25 Mwambo wa Mose ukhaphedza Aizraeli toera kuwangisa uxamwali wawo na Yahova. Mbwenye Yezu abwera kudzakwanirisa Mwambo. Pyenepi pisabveka kuti Mwambo wapitirwa mbuto na cinthu cakufunika kakamwe. (Aroma 10:4) Mpostolo Paulu alonga kuti Mwambo ukhapangiza “pinthu pyadidi pinafuna kudza.” (Aheb. 10:1) Mu nsolo waciwiri mwa misolo minai unadzalonga pinthu pingasi pyadidi, pontho unadzalonga kufunika kwa ufuni na ulungami mu mpingo Wacikristu lero.

NYIMBO 109 Tifunane na Ntima Onsene

^ ndima 5 Uno ndi nsolo wakutoma mwa misolo minai, yakuti inadzalonga kuti thangwi yanji tinakwanisa kukhala na cinyindiro cakuti Yahova asatitsalakana. Misolo inango mitatu idasala inagumanika mu Ncenjezi wa Maio wa 2019. Iyo inadzalonga kuti Yahova asapangiza tani ufuni na ulungami mu mpingo Wacikristu, tinapangiza tani Ufuni na ulungami pakuthimbana na nyatwa, pontho tinabalangaza tani anthu anatsalakanwa munjira yakuipa.

^ ndima 2 MABVEKERO A MAFALA ANANGO: Miyambo yakupiringana 600 idapereka Yahova kuna dzindza ya Izraeli kubulukira mwa Mose isacemerwa “Mwambo,” “Mwambo wa Mose,” na “matongero.” Kusiyapo pyenepi, mabukhu maxanu akutoma a m’Bhibhlya (Genesi mpaka Deuteronomyo) kazinji kene asacemerwa Mwambo. Midzidzi inango fala ineyi isaphatisirwa toera kulonga pya Malemba onsene Acihebheri.

^ ndima 60 PITHUNDZITHUNDZI TSAMBA YAKUTOMA: Yahova asafuna kuti anyakubala apfundzise na kukuza anawo mwaufuni, pontho anapiana akutsidzikizika

^ ndima 64 PITHUNDZITHUNDZI: Akulu a mbumba ali pansuwo wa nzinda mbakaphedza mwaufuni nzice na mwanace wakuti atsalakanwa mwakuipa na nyamalonda.

PITHUNDZITHUNDZI: Mama ali kucedza na anace acikazi mu ndzidzi unakhunganya iwo pyakudya. Nduli mwawo, baba ali kupfundzisa mwanace wamamuna kutsalakana mabira.