Anyakubalanga apfundza undimomwene mu pyaka 1920 mbadzati kumanga banja. Ine ndabalwa mu caka ca 1939. Mu ndzidzi ukhali ine mwana, ife tikhakhala ku Inglatera. Ine ndikhaenda pabodzi na anyakubalanga ku misonkhano ya mpingo, pontho mukupita kwa ndzidzi ndatoma kucita khundu pa Xikola ya Utumiki wa Mulungu. Mpaka lero, ine ndisakumbuka ntsiku yakutoma idacita ine nkhani, pa ntsiku ineyi, ine ndalimira padzulu pa kaxa toera ndikwanise kuphatisira mwadidi tribhuna. Ine ndikhali na pyaka pitanthatu pyakubalwa, pontho ndikhagopa kakamwe thangwi anthu azinji akhandiyang’ana.

Mbatidzati kuenda m’basa ya munda, pai wanga akhalemba mafala akucepa pa kartau toera ndikwanise kuaphatisira mu utumiki. Pikhali ine na pyaka pisere, ine ndaenda kamwaza mphangwa pa nyumba ibodzi ndekhene. Ine ndatsandzaya kakamwe pidaona ine mwanaciro nyumba mbaleri kartau yanga, pontho mbatambira bukhu idampasa ine ya nsolo wakuti “Seja Deus Verdadeiro.” Buluka penepo, ine ndathamanga mbandienda kapanga pai wanga. Basa yakumwaza mphangwa na misonkhano ya mpingo pyandiphedza kakamwe toera kukulisa cifuno cakutumikira Yahova m’basa ya ndzidzi onsene.

Ine ndatoma kukomerwa kakamwe na undimomwene wa Bhibhlya mu ndzidzi udandilembesa pai wanga toera nditambire revista ya Ncenjezi miyezi yonsene. Ine ndingatambira revista ineyi, ndikhaileri yonsene mwakukhonda dembuka. Natenepa ine ndatoma kunyindira kakamwe Yahova, buluka penepo mbandiperekeka kuna iye.

Mu caka ca 1950, ine pabodzi na anyakubalanga taenda ku nsonkhano wa gawo wa nsolo wakuti Aumento da Teocracia ku Nova York. Nsolo wa ntsiku Yacinai ya 3 ya Agosto ukhali “Missionary Day” (Ntsiku ya Amisionaryo.) Pa ntsiku ineyi, M’bale Carey Barber wakuti mukupita kwa ndzidzi adzatumikira ninga m’bodzi wa Mathubo Akutonga acita nkhani ya ubatizo. Pidamala iye kucita nkhani ineyi, iye acita mibvundzo miwiri  kuna ale akhafuna kubatizwa, natenepa ine ndalamuka mbanditawira kuti: “Inde.” Mu ndzidzi unoyu ine ndikhali na pyaka 11, ngakhale tenepo, ine ndadzindikira kuti ndacita cisankhulo cakufunika kakamwe. Mbwenye ndikhagopa kuenda m’madzi thangwi nee ndikhadziwa kusambirira. Tiu wanga andiperekera mpaka ku piscina, pontho andipasa cinyindiro kuti pyonsene pinafamba mwadidi. Mwandimomwene, piscina ineyi ikhali yakuzika, pontho miyendo yanga nee mbidakwanisa kuponda pantsi. Natenepa m’bale unango andithukula mbatambizana na m’bale unango, m’bale unango mbandibatiza, buluka penepo m’bale unango andithukula mbandibulusa mu piscina. Kutomera pa ntsiku ineyi yakufunika kakamwe, Yahova asapitiriza kulungamisa njira zanga.

Pidamalisa ine xikola, ine ndikhafuna kutumikira ninga mpainiya, mbwenye apfundzisi anga andikulumiza toera ndiende ku universidade. Ine ndatawira maonero awo mbandienda ku universidade. Mbwenye mwakukhonda dembuka, ine ndadzindikira kuti nee mbandidakwanisa kukhala wakuwanga mwauzimu mu ndzidzi ubodzi ene mbandipfundza ku universidade. Natenepa ine ndacita phembero kuna Yahova, buluka penepo ndalemba tsamba mwacilemedzo toera kuphemba kusiya universidade. Nakuti ndikhanyindira kakamwe Yahova, mwakukhonda dembuka ndatoma kutumikira ninga mpainiya.

Mwezi wa Julho wa caka ca 1957, ine ndatoma kutumikira ninga mpainiya mu nzinda wa Wellingborough. Ine ndaphemba abale a Bheteli ya ku Londres toera atumize m’bale wakuti atoma kale kutumikira ninga mpainiya toera ndiphate naye basa pabodzi. Iwo atumiza M’bale Bert Vaisey wakuti andipfundzisa pinthu pizinji kakamwe. Kusiyapo pyenepi, iye akhali waphinga kakamwe m’basa yakumwaza mphangwa, pontho andiphedza toera ndikhale na ndandanda yadidi yakumwaza mphangwa. Mu mpingo mwathu tikhali na alongo atanthatu akugwesera kuphatanizambo ine na M’bale Vaisey. Kukhunganyika misonkhano na kutawira pa misonkhano pyandiphedza kakamwe toera kukhala na cikhulupiro cakuwanga kuna Yahova.

Ine ndaikhwa nkaidi mu ndzidzi ungasi thangwi yakukhonda kuenda kunkhondo. Pidabuluswa ine nkaidi, ndatoma kubanyirana na mulongo Barbara wakuti akhatumikira ninga mpainiya wakupambulika. Ife tamanga banja mu caka ca 1959, pontho tikhali dzololo toera katumikira kumbuto zonsene zinatumizwa ife. Pakutoma ife tatumikira kucisa ca Lancashire cinagumanika kunkwiriro kwa dziko ya Inglatera. Mwezi wa Janeiro wa caka ca 1961, ine ndacemerwa ku Bheteli ya ku Londres toera kakurusari Xikola ya Utumiki wa Umambo mwezi ubodzi. Pidamalisa ine kurusu ineyi, ndakhazikiswa ninga muyang’aniri wa cisa. Ine ndapfundziswa basa ineyi masumana mawiri na m’bale wakuti akhatumikira kale ninga muyang’aniri wa cisa mu nzinda wa Birmingham, pontho Barbara atawiriswa toera akhale pabodzi na ine. Buluka penepo, ine na nkazanga taenda katumikira kupisa pya Lancashire na Cheshire.

Pikhali ife pa feriya mwezi wa Agosto wa caka ca 1962, ife tatambira tsamba idabuluka ku Bheteli. Tsamba ineyi ikhadabwera pabodzi na mapetisau a Xikola ya Jiliyadhi. Ife tacita phembero kuna Yahova, buluka penepo ine na Barbara talemba mapetisau anewa mbatiatumiza mwakucimbiza ku Bheteli. Pidapita miyezi mixanu, ife taenda ku Brooklyn Nova York toera kakurusari turma 38 ya Xikola ya Jiliyadhi yakuti ikhamala miyezi khumi.

 Pa Xikola ya Jiliyadhi ife tapfundza kakamwe thangwi ya Mafala a Mulungu, gulu ya Yahova kuphatanizambo abale na alongo pa dziko yonsene yapantsi. Maseze ine ndikhali na pyaka 24 pyakubalwa, nkazanga akhali na pyaka 23, ife tapfundza pinthu pizinji kuna abale na alongo a mu turma yathu. Kusiyapo pyenepi, ine ndikhali na mwai wakuphata basa pabodzi na M’bale Fred Rusk wakuti akhali m’bodzi wa apfundzisi athu. Cinthu cibodzi cikhagomezera iye ndi cakuti ndzidzi onsene ife tisafunika kuphatisira Bhibhlya pakupereka uphungu. Abale anango akhacita nkhani mu ndzidzi wa kurusu yathu akhali Nathan Knorr, Frederick Franz na Karl Klein. Kusiyapo pyenepi, ife tapfundza pinthu pizinji kakamwe na nkhani idacita M’bale A. H. Macmillan, yakuti ikhafokotoza njira idaphedza Yahova atumiki ace mu ndzidzi ukhathimbana iwo na mayesero kutomera mu caka ca 1914 mpaka 1919.

Pidamala kurusu yathu, M’bale Knorr apanga ine pabodzi na nkazanga kuti tinaenda katumikira ku Burundi mu Afrika. Buluka penepo, ife taenda mwakucimbiza ku biblioteca ya Bheteli mbatisaka mu Anúario toera kudziwa kuti ndi amwazi mphangwa angasi ali mu dziko ya Burundi. Mbwenye ife nee tagumana numero ya amwazi mphangwa a dziko ineyi. Mwandimomwene, ife tadzindikira kuti tikhaenda mu dziko yakuti nee ikhali na amwazi mphangwa, pontho kumbuto yakuti nee tikhaidziwa mwadidi. Natenepa, ife tikhali akudzudzumika kakamwe. Mbwenye pidamala ife kucita phembero, ife takhala akukhurudzika.

Ku dziko ya Burundi idaenda ife, pinthu pyonsene pikhali pipswa kuna ife, ninga temperatura, makhaliro na cilongero. Ife tikhafunika kupfundza Cifransa. Kusiyapo pyenepi, ife tikhafunambo kugumana mbuto toera kukhala. Pidapita ntsiku ziwiri, m’bale Harry Arnott adakurusari na ife pabodzi Xikola ya Jiliyadhi abwera kudzationa mu ndzidzi ukhaenda iye ku mbuto ikhatumikira iye ku Zambiya. Iye atiphedza toera kugumana nyumba yakuti yadzakhala nyumba yakutoma ya amisionaryo. Mwakukhonda dembuka, ife tatoma kutcingwa na atongi a dziko ineyi akuti nee akhadziwa pinthu thangwi ya Mboni za Yahova. Mu ndzidzi ukhatoma ife kukomerwa na basa yathu, iwo atipanga kuti ife nee mbidapitiriza kukhala mu dziko ineyi mwakukhonda tawiriswa. Natenepa ife tabuluka mbatienda ku dziko ya Uganda.

Ife tadzudzumika kakamwe pikhafuna kuenda ife ku dziko ya Uganda thangwi nee tikhali na visa, mbwenye tanyindira Yahova. M’bale unango wa ku Kanada wakuti akhatumikira mu dziko ineyi atiphedza kulonga na mamuna m’bodzi akhaphata basa pa migração, pontho mamuna unoyu atitawirisa toera tikhale mu dziko ineyi miyezi mingasi mpaka kugumana madhukumentu anatawirisa kukhala mu dziko ineyi. Natenepa ife tadzindikira kuti Yahova akhapitiriza kutiphedza.

 Makhaliro a mu dziko ineyi ya Uganda akhali akusiyana kakamwe na a mu dziko ya Burundi. Thangwi mu dziko ya Uganda basa yakumwaza mphangwa ikhadatoma kucitwa, maseze dziko yonsene ya Uganda ikhali basi ene na Mboni za Yahova zakukwana 28. Mucisa cikhaenda ife kamwaza mphangwa, anthu azinji akhalonga Cingerezi. Mbwenye mwakukhonda dembuka, tadzindikira kuti toera kuphedza anthu akhapangiza cifuno kuti athambaruke, ife tikhafunika kupfundza cibodzi mwa pilongero pya dziko ineyi. Ife tatoma kumwaza mphangwa mu nzinda ukulu wa dziko ineyi unacemerwa Kampala. Pontho anthu azinji a mu nzinda unoyu asalonga cilongero ca Luganda, natenepa ife tatoma kupfundza cilongero ceneci. Maseze tamala pyaka pizinji toera kulonga mwadidi cilongero ceneci, mbwenye catiphedza kakamwe m’basa yakumwaza mphangwa. Pontho ife tadzindikira pinthu pyakuti mbapidaphedza anyakupfundza athu a Bhibhlya toera kuthambaruka. Kusiyapo pyenepi, pidaona anyakupfundza athu kuti ife tisaafuna kakamwe, iwo akhala akusudzuka toera kutipanga mabvero awo thangwi ya pinthu pikhaapfundzisa ife.

Ife tikhakomerwa kakamwe kuphedza anthu toera kudziwa undimomwene. Kusiyapo pyenepi, ife tatsandzayambo kakamwe pidaphembwa ine toera kutumikira ninga muyang’aniri wa cisa mu dziko ineyi yonsene. Mukutawiriswa na Bheteli ya ku Keniya, ife tacita ulendo mu dziko ineyi toera kugumana mbuto zakuti zikhafunika kakamwe apainiya akupambulika toera kumwaza mphangwa. Kazinji kene ife tikhatambirwa mwadidi kakamwe na anthu akuti nee akhadziwa Mboni za Yahova. Pontho iwo akhatiphikirambo cakudya.

Ine ndacita ulendo wa ntsiku ziwiri na komboyo buluka ku Kampala mbandienda ku nzinda wa Mombasa unagumanika mu dziko ya Keniya, buluka penepo ndakwira bharko mbandienda ku ntsuwa ya Seychelles inagumanika mu Oceano Índico. Mbwenye kutomera mu caka ca 1965 mpaka 1972, ine ndikhaenda kazinji kene ku Seychelles pabodzi na Barbara. Mu ndzidzi unoyu, ku ntsuwa ineyi kukhagumanika basi ene amwazi mphangwa awiri, mbwenye mukupita kwa ndzidzi wadzakhala nsoka, pontho nsoka unoyu wadzakula mbukhala mpingo. Kusiyapo maulendo anewa, ine ndacitambo ulendo unango toera kaona abale mu dziko ya Eritreya, Etiopya na Sudão.

Mukupita kwa ndzidzi, makhaliro a dziko ya Uganda adzacinja pidatoma iyo kutongwa na anyankhondo. Natenepa, mu pyaka pidatowera pinthu pyadzanentsa kakamwe na thangwi ineyi ndanyerezera kuphatisira n’dida wa Bhibhlya unalonga kuti “perekani kuna Sezari pinthu pya Sezari.” (Marko 12:17) Mu ndzidzi unoyu, anthu onsene a madziko anango akuti akakhala mu dziko ineyi ya Uganda apangwa toera akalembese madzina awo kupolixa. Ife tacita pyenepi mwakukhonda dembuka. Pidapita ntsiku zingasi, ine na misionaryo unango tacita ulendo wakuenda ku Kampala, mbwenye mwakukhonda dikhira talimiriswa na apolixa. Natenepa ife tagopa kakamwe. Iwo atipambizira kuti tikhacita ulendo unoyu toera kuona dziko mwacibisobiso, buluka penepo atikwata mbatienda ku kupolixa. Pidafika ife kweneko, ife tafokotoza kuti tikhali amisionaryo. Pontho ife taapanga kuti tamala kale kulembesa madzina athu kupolixa, mbwenye iwo nee atibvesera. Buluka penepo, iwo atikwata mbatienda kupolixa kudalembesa ife. Pidafika ife kweneko, takhala akukhurudzika thangwi mpolixa adalemba madzina athu akwanisa kutidzindikira, pontho apanga apolixa adabwera na ife toera atisudzule.

Midzidzi ineyi, ife tikhavuyiwa kakamwe na anyankhondo makamaka tingalimiriswa na ale akuti akhali akuledzera. Natenepa ndzidzi onsene ife tikhacita phembero kuna Yahova. Pontho pyenepi pikhatiphedza toera kukhala akukhurudzika. Mbwenye mwakutsukwalisa, mu caka ca 1973 amisionaryo onsene akakhala mu dziko ya Uganda apangwa toera abuluke.

Natenepa ife tacinjwa mbatienda katumikira ku Costa do Marfim, dziko inagumanika ku Madokero a  Dzuwa a Afrika. Mwakukhonda penula, anewa akhali macinjo makulu kakamwe kuna ife thangwi tikhafunika kudzolowera makhaliro mapswa, kulonga pontho Cifransa ndzidzi onsene na kudzolowera abale na alongo a makhaliro akusiyana-siyana akuti akhali amisionaryo. Mbwenye ife takwanisa pontho kuona nkhombo za Yahova mu dziko ineyi, thangwi anthu azinji atawira mphangwa zadidi mwakukhonda dembuka. Natenepa takwanisa kuona kuti kunyindira Yahova ndi cinthu cakufunika kakamwe thangwi iye akhapitiriza kulungamisa njira zathu.

Mbwenye mwakukhonda dikhira, Barbara adzindikirwa na maenfermeiro kuti iye akhali na utenda wa câncer. Ife tikhaenda kazinji kene ku Europa toera Barbara atsalakanwe utenda wace, mbwenye nee awanga. Natenepa, mu caka ca 1983 ife taona kuti nee tinakwanisabve kutumikira ninga amisionaryo mu Afrika. Pyenepi pyatitsukwalisa kakamwe.

Utenda wa Barbara wadzatekera kakamwe mu ndzidzi ukhatumikira ife pa Bheteli ya ku Londres. Natenepa, mukupita kwa ndzidzi iye alowa. Abale na alongo a pa Bheteli andiphedza kakamwe. Kusiyapo pyenepi, banja inango yakuti ikhatumikirambo pa Bheteli yandiphedza kakamwe toera kupitiriza kunyindira Yahova. Mukupita kwa ndzidzi, ine ndatoma kubanyirana na mulongo unango wakuti akhadatumikira kale ninga mpainiya wakupambulika mbwenye pa ndzidzi unoyu akhatumikira pa Bheteli mbakhala kunyumba kwace. Kusiyapo pyenepi, iye akhafuna kakamwe Yahova, pontho akhali wakukola mwauzimu. Natenepa ife tamanga banja mu caka ca 1989, mpaka lero tisatumikira pa Bheteli ineyi.

Kutomera mu caka ca 1995 mpaka mu caka ca 2018, ine ndakhala na mwai wakutumikira ninga muimiriri wa ofesi ikulu ya Mboni za Yahova. Natenepa ine ndacedzera madziko cifupi na 60. Mu dziko ibodzi na ibodzi ikhacedzera ine, ine ndakwanisa kuona kuti Yahova asatsalakana atumiki ace mwakukhonda tsalakana makhaliro awo.

Mu caka ca 2017, ife taenda kacedzera dziko ya Burundi inagumanika mu Afrika. Ine na Ann tatsandzaya kakamwe kuona kuti pa ndzidzi unoyu dziko ya Burundi ikhali na Mboni za Yahova zizinji kakamwe. Cibodzi mwa pisa pikhamwaza ife mphangwa mu caka ca 1964, cincino mu cisa ceneci mwamangwa Bheteli yakubalika kakamwe yakuti isaphedzera amwazi mphangwa akupiringana 15.500 a dziko ineyi.

Ine ndatsandzaya kakamwe pidatambira ine ndandanda ya madziko akhafuna kucedzera ine mu 2018. Thangwi pa ndandanda ineyi pakhagumanika dziko ya Costa do Marfim. Pidafika ife mu Abidjan nzinda ukulu wa dziko ineyi pikhali ninga ndafika panyumba. Ine ndatsandzaya kakamwe pidaona ine ndandanda ya numero za telefoni za abale a pa Bheteli thangwi pa ndandanda ineyi pakhagumanika dzina ya m’bale Sossou wakuti ndisandziwa, pontho kwartu ya m’bale unoyu ikhali cifupi na kwartu idafikira ife. Ine ndisakumbuka kuti pa ndzidzi unoyu ndanyerezera kuti iye atumikira ninga muyang’aniri wa nzinda mu ndzidzi ukhali ine ku Abidjan. Mbwenye ndikhadadodomeka, iye akhali mwana wa m’bale Sossou.

Lero, ife nee tisaphatisirabve mafala akuti muyang’aniri wa nzinda.

Yahova ndzidzi onsene asakwanirisa mafala ace. Thangwi ya nyatwa zonsene zidathimbana na ine ndakwanisa kuona kuti tinganyindira Yahova, iye asalungamisa nyatwa zathu. Natenepa, ine pabodzi na nkazanga tiri akutonga kufamba munjira zakulungama mpaka mu dziko ipswa.—Mis. 4:18.