ANTHU azinji asadziwa kuti Yezu amanikwa pamuti pabodzi na mambava mawiri. (Mat. 27:35-38) Mbwenye anthu anango asapenula pinalonga Bhibhlya kuti buluka penepo manungo a Yezu akhunganywa mbaikhwa munthumbi.—Marko 15:42-46.

Anthu anango akuti asapokanya bukhu ya Mateu, Marko, Luka na Juwau, asapenula khala munthu adamanikwa pamuti mbafera penepo, akhaikhwa munthumbi ninga munaikhwa anthu onsene. Kusiyapo pyenepi, anthu anewa asalonga kuti ale akuti akhamanikwa pamuti mbafera penepo, nee akhaikhwa munthumbi mwacilemedzo. Jornalista m’bodzi anacemerwa Ariel Sabar alemba revista ya Smithsonian, mbafokotoza kuti thangwi yanji anthu anango asanyerezera tenepo. Iye alonga: “Anthu akhakhomerwa pamuti akhali anthu a makhaliro akuipa kakamwe, pontho anyakudziwisa anango asalonga kuti Aroma nee mbadatawirisa kuti anthu anewa aikhwe munthumbi mwacilemedzo.” Aroma akhafuna kuti mambava adamanikwa pamuti mbafera penepo, atsalakanwe mwakusowa cilemedzo; natenepa, kazinji kene manungo awo akhapitiriza penepo toera adyiwe na pinyama. Buluka penepo, mapindi a manungo adasala akhagumanywa, mbafikirwa n’djenje ibodzi ene.

Mbwenye pinthu pidagumanwa m’madembe pisapangiza mphangwa zakusiyana thangwi ya Ayuda anango adaphiwa. Mu caka ca 1968, agumanwa magogodo a munthu adaphiwa mu ntsiku za Yezu. Magogodo anewa agumanwa munthumbi ibodzi ya banja ya Ciyuda cifupi na Yerusalemu. Iwo agumanwa m’bokosi inakoyerwa magogodo. M’magogodo anewa mukhali na gogodo ya citende yakuti ikhali na perego ya masentimetru 11,5. Sabar alonga: “Citende ceneci cikhali ca mamuna m’bodzi akhacemerwa Yehochanan, pontho pyenepi pyaphedza toera kumalisa kupenula kukhali na anthu anango akuti akhapokanya mphangwa zinagumanika m’bukhu ya Mateu, Marko, Luka na Juwau zinalonga kuti Yezu aikhwa munthumbi.” Mwakukhonda penula, “gogodo ya citende ca Yehochanan isapangiza kuti mu ntsiku za Yezu, Aroma akhatawira kuti munthu anamanikwa pamuti mbafera penepo, aikhwe munthumbi mwakubverana na mwambo Waciyuda.”

Mwakubverana na perego idagumanwa pa gogodo ya citende ca Yehochanan, pali na maonero akusiyana thangwi ya njira idakhomerwa Yezu pamuti. Mbwenye undimomwene ndi wakuti mambava anango akhamanikwa pamuti mbafera penepo, akhaikhwa munthumbi mwacilemedzo, iwo nee akhafikirwa n’djenje ibodzi ene. Natenepa, mphangwa zinalonga Bhibhlya kuti manungo a Yezu aikhwa munthumbi ndi zandimomwene. Umboni wa gogodo ya citende idagumaniwa munthumbi isapangiza undimomwene unoyu unalonga Bhibhlya.

Cakufunika kakamwe ndi cakuti Yahova akhadalongeratu kuti manungo a Yezu mbadaikhwa munthumbi ya mamuna wakupfuma, pontho nkhabepo munthu anafuna kupingiza toera mafala a Mulungu akhonde kukwanirisika.—Iza. 53:9; 55:11.