Ndokoni pa mphangwa

Pitani pa tsamba ya Pyankati

M’bale Rutherford akucita nkhani pa nsonkhano wa gawo ku Cedar Point, Ohio, 1919

1919—Pyaka Dzana Nduli

1919—Pyaka Dzana Nduli

MU CAKA 1919 Nkhondo Ikulu (yakuti yadzadziwika na Nkhondo Yakutoma ya Dziko Yonsene) ikhadamala. Kunkhomo kwa caka 1918 madzindza asiya kumenya nkhondo, pontho pa ntsiku 18 ya Janeiro ya 1919 iwo agumanyikana toera kucita Nsonkhano Wakukhazikisa Ntendere ku Paris. Pa nsonkhano unoyu palembwa tsamba ya Tratado de Versalhes yakuti yacitisa ale akhamenyana na Alemanya asiye kumenya nkhondo. Iyo yasinarwi pa ntsiku 28 ya Junho ya 1919.

Tratado ineyi yacitisa toera paoneke nsoka unango unacemerwa Liga das Nações. Cifuniro ca nsoka unoyu ndi “kucitisa kuti anthu abverane pa dziko yonsene, pontho paoneke ntendere na citsidzikizo.” Mauphemberi mazinji authambi aphedzera nsoka unoyu. Nsoka wa Conselho Federal das Igrejas de Cristo ku Amerika acemera Liga das Nações ninga “cipangizo ca ndale ca Umambo wa Mulungu pa dziko yapantsi.” Toera kupangiza kuti akuphedzera kukhalapo kwa Liga das Nações, Conselho Federal atumiza aimiriri toera agumanike pa Nsonkhano Wakukhazikisa Ntendere ku Paris. M’bodzi wa iwo alonga kuti nsonkhano unoyu “watomesa makhaliro mapswa pa dziko yonsene yapantsi.”

Mwandimomwene, makhaliro mapswa akhatoma, mbwenye nee atoma thangwi ya amuna adagumanika pa nsonkhano unoyu wakukhazikisa ntendere. Mu caka 1919 yatomeswa njira ipswa yakumwaza mphangwa mu ndzidzi udapasa Yahova mphambvu mbumba yace toera kumwaza mphangwa mwaphinga. Mbwenye pakutoma, Anyakupfundza Bhibhlya akhafunika kucinja makhaliro awo.

CISANKHULO CAKUNENTSA

Joseph F. Rutherford

Kusankhulwa kwa abale kukhacitwa pyaka pyonsene toera kutsogolera Sociedade Torre de Vigia de Bíblias e Tratados kukhafunika kucitwa Nsabudu, ntsiku 4 ya Janeiro ya 1919. Pa ndzidzi unoyu, Joseph F. Rutherford wakuti akhatsogolera mbumba ya Yahova akhadaikhwa nkaidi mwakusowa mathangwi pabodzi na andzace ku Atlanta, Georgia, E.U.A. Na thangwi ineyi, abale akhabvundzika: Kodi abale ali nkaidi asafunika kusankhulwa pontho? Peno asafunika kusankhulwa anango toera apite pa mbuto yawo?

Evander J. Coward

Pikhali iye nkaidi, M’bale Rutherford akhadzudzumika kuti pinthu pinafamba tani mu gulu. Iye akhadziwa kuti abale anango akhafuna kusankhula munthu unango toera akhale prezidhenti wa gulu. Iye akhadamala kale kulemba tsamba kuna ale adagumanika pa nsonkhano, kuti akhafunika kukhala prezidhenti mupswa ndi Evander J. Coward. M’bale Rutherford alemba mu tsamba yace kuti Evander ndi m’bale “wakukhurudzika” “wandzeru” na “wakuperekeka kuna Mbuya.” Mbwenye abale azinji akhali na maonero akusiyana: Iwo akhafunika kudikhira miyezi mitanthatu toera kusankhula. Ma advogado adatsidzikiza abale akhali nkaidi aphedzerambo maonero anewa. Mu ndzidzi ukhadinga iwo pyenepi, abale anango akhatsukwala.

Richard H. Barber

M’bale Richard H. Barber alonga kuti pacitika cinthu cakuti caphedza kumalisa nkandzo unoyu wakunentsa. M’bale m’bodzi wakuti agumanikambo pa nsonkhano unoyu aphemba toera alongembo maonero ace, iye alonga: “Nee ndine advogado, mbwenye ndisadziwa kuti mitemo isalonganji thangwi ya anyakukhulupirika. Mulungu asafuna anthu akukhulupirika. Njira yadidi yakupangiza kukhulupirika kwathu kuna Mulungu ndi kusankhula na kukhazikisa pontho M’bale Rutherford ninga prezidhenti” wa gulu.—Masal. 18:25.

Alexander H. Macmillan

A. H. Macmillan wakuti akhalimbo nkaidi, alonga pidacitika pakupita ntsiku ibodzi pakumala kwa nsonkhano unoyu. M’bale Rutherford amenya paredhi ya kaidi ikhali Macmillan mbalonga: “Bulusani djanja yanu kunja.” M’bale Rutherford apereka telegrama kuna m’bale Macmillan. Iye aona mafala acigwagwa mbaabvesesa mwakucimbiza. Mafala anewa akhadalembwa tenepa: “RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY NA SPILL ATSOGOLERI ATATU AKUTOMA UFUNI KUNA ONSENE.” Mafala anewa akhabveka kuti atsogoleri onsene akhadasankhulwa pontho, Joseph Rutherford na William Van Amburgh anapitiriza ninga atsogoleri. Natenepa, M’bale Rutherford mbadapitiriza kukhala prezidhenti wa gulu.

KUBULUSWA NKAIDI!

Mu ndzidzi wakuti abale asere akhali nkaidi, Anyakupfundza Bhibhlya akukhulupirika alemba tsamba yakuphemba kubuluswa kwa abale anewa. Pakhafunika cipapo toera kuphemba anthu akuti nee akhali Anyakupfundza Bhibhlya toera asinari tsamba ineyi, mbwenye abale athu akwanisa anthu akupiringana 700.000 adatawira kusinari tsamba ineyi. Mbadzati kutumiza matsamba a phembo yawo, pa ntsiku 26 ya Março ya 1919, M’bale Rutherford na abale anango a cidzo akhadabuluswa nkaidi.

Pidabwerera iye kunyumba mbatambirwa, M’bale Rutherford acita nkhani. Iye alonga: “Ndiri na cinyindiro cakuti pyonsene pidaticitikira pyatikhunganya toera kuthimbana na pinentso pyantsogolo. . . . Kuwangisira kwanu nee kukhali basi ene toera kubulusa abale anu nkaidi. Ceneci nee cikhali cifuniro cakutoma. . . . Cifuniro cakutoma cikhali kupereka umboni wandimomwene, pontho ale adacita pyenepi atambira nkhombo zakudzumatirisa.”

Makhaliro adathimbana na abale athu pakutongwa akhapangiza kuti Yahova panango ndiye akhatsogolera. Ntsiku 14 ya Maio ya 1919, thando inango idatonga nseru ubodzi ene yalonga: “Ale adapambizirwa nseru unoyu nee atongwa munjira yadidi, na thangwi ineyi nseru wawo wamala.” Abale akhadapambizirwa nseru ukulu kakamwe; mbidakhala kuti iwo alekererwa peno kutcunyuswa kwawo kwapungulwa, nseru wawo mbudapitiriza m’mabukhu awo. Mbwenye nseru wawo wafudzwa, pontho nee apambizirwabve. Natenepa, M’bale Rutherford nee aluza cidzo cace ninga Nyakutonga Miseru, pontho pidabuluka iye nkaidi, apitiriza kutsidzikiza atumiki a Yahova ku Thando Ikulu Yakutongera Miseru ya ku Estados Unidos.

KUKHALA AKUTONGA TOERA KUMWAZA MPHANGWA

M’bale Macmillan asakumbuka: “Ife nee tikhafunika kukhala kwene basi mbatidikhira kuti Mbuya abwere kudzatikwata toera tiende kudzulu. Mbwenye tikhafunika kucita cinthu toera tidziwe cifuno ca Mbuya.”

Mbwenye abale a ku Bheteli nee akhadziwa kuti mbadatoma tani basa ikhacita iwo mu pyaka pizinji. Thangwi yanji? Thangwi pikhali abale asere nkaidi, pinthu pyonsene pikhaphatisira iwo toera kudhinda napyo mabukhu pikhadafudzwa. Pyenepi pikhali pyakutsukwalisa, pontho abale anango akhadzudzumika khala basa yakumwaza mphangwa ikhadafika kunkhomo.

Kodi pakhali na anthu anango akuti akhali na cifuno cakubva mphangwa za Umambo zikhamwaza Anyakupfundza Bhibhlya? Toera kutawira mbvundzo unoyu, M’bale Rutherford aona kuti ndi pyadidi kucita nkhani. Anthu onsene acemerwa. M’bale Macmillan alonga: “Pangakhonda kugumanika munthu pa nsonkhano, basa yakumwaza mphangwa yafika kunkhomo.”

E. Tsamba yakudziwisa nkhani ya M’bale Rutherford ya nsolo wakuti “Cidikhiro Kuna Anthu Akutsukwala” ku Los Angeles, California, 1919

Nkhani ineyi ikhafunika kucitwa n’Dimingu, ntsiku 4 ya Maio ya 1919. Ngakhale akhabva kupha kakamwe pa ntsiku ineyi, M’bale Rutherford acita nkhani ya nsolo wakuti: “Cidikhiro Kuna Anthu Akutsukwala” ku Los Angeles, Califórnia. Anthu cifupi na 3.500 agumanika pa nkhani ineyi, pontho anthu azinji acimwana kupita nkati thangwi nee mukhali na mbuto. Mangwana mwace anthu anango akukwana 1.500 agumanika. Abale agumana ntawiro wakuti anthu akhafuna kubva mphangwa!

Pinthu pinango pidacita abale pyacitisa kuti basa yakumwaza mphangwa ya Mboni za Yahova ipitirize mpaka lero.

KUKHUNGANYIKA TOERA KUTSALAKANA KUKULA KWA BASA

Ncenjezi wa Cingerezi wa 1.° de Agosto de 1919, wadziwisa kuti ntsiku zakutoma za mwezi wa Setembro mbakudacitwa nsonkhano wa gawo ku Cedar Point, Ohio. M’phale m’bodzi wakuti ndi Nyakupfundza Bhibhlya anacemerwa Clarence B. Beaty wa ku Missouri, alonga: “Anthu onsene akhafuna kuenda kunsonkhano unoyu.” Abale na alongo akupiringana 6.000 agumanika pa nsonkhano unoyu, numero yakuti nee akhaidikhira. Cinthu cinango cidacitisa nsonkhano unoyu kukhala wakutsandzayisa ndi kubatizwa kwa anthu akupiringana 200 mu Nkulo wa Erie.

F. Abale ku Brooklyn, Nova York na motokala wakuti uli na marevista A Idade de Ouro

Ntsiku 5 ya Setembro ya 1919, yakuti ikhali ntsiku yacixanu ya nsonkhano wa gawo, M’bale Rutherford acita nkhani ya nsolo wakuti: “Mphangwa kuna Anyabasa Andzathu.” Mu nkhani ineyi, iye adziwisa kubuluswa kwa revista ipswa ya nsolo wakuti The Golden Age (A Idade de Ouro). * Cifuniro ca revista ineyi cikhali “kulonga pinthu pyakufunika pinacitika, mbiphatisira Malemba toera kufokotoza kuti thangwi yanji pinthu pyenepi pikhacitika.”

Anyakupfundza Bhibhlya onsene awangiswa toera kumwaza mphangwa mwacipapo mukuphatisira revista ineyi ipswa. Tsamba ibodzi idapereka pitsogolero pyakuti basa isafunika kucitwa tani yalonga: “Munthu onsene adabatizwa asafunika kukumbuka mwai ukulu uli na iye wakutumikira, pontho asafunika kubandza mwai unoyu cincino mukucita khundu m’basa yakumwaza mphangwa pa dziko yapantsi.” Anthu azinji atawira ncemerero unoyu toera kumwaza mphangwa! Mwezi wa Dezembro, amwazi mphangwa aphinga akhadatambira maphembo akupiringana 50.000 a revista ipswa.

G. Tsamba yakutoma ya revista A Idade de Ouro, ya 1 ya Outubro ya 1919

Kunkhomo kwa caka 1919, mbumba ya Yahova ikhadamala kukhunganywa, pontho ikhadamala kuwangiswa. Kusiyapo pyenepi, maprofesiya mazinji akufunika analonga pya ntsiku zakumalisa akhadamala kukwanirisika. Kuyeserwa na kuceneswa kwa mbumba ya Mulungu kudalongwa mwanyapantsi pa Malakiya 3:1-4 kukhadamala kukwanirisika. Mbumba ya Yahova ikhadamala kubuluswa mu ubitcu wa “Bhabhilonya Wankulu” wakuphiphirisa, pontho Yezu akhadamala kukhazikisa “m’bandazi wakukhulupirika na wandzeru.” * (Apok. 18:2, 4; Mat. 24:45) Pa ndzidzi unoyu, Anyakupfundza Bhibhlya akhali dzololo toera kucita basa ikhafuna kupaswa iwo na Yahova.

^ ndima 22 Mu caka 1937, revista ya The Golden Age (A Idade de Ouro) yadzadziwika na dzina ya Consolation (Consolação), pontho mu caka 1946 yadzadziwika na Awake! (Despertai!).

^ ndima 24 Onani A Sentinela ya 15 de Julho de 2013, tsamba 10-12, 21-23; na Ncenjezi wa Murope wa 2016 tsamba 29-31.