MBAPIDZATI citika pyenepi, ine ndikhafuna kakamwe undimomwene. Mama akhatambira mabukhu a Mboni za Yahova, pontho ine ndikhakomerwa nawo kakamwe. Makamaka ndikhakomerwa na pithundzithundzi. Baba nee akhafuna kuti mama andipfundzisembo pikhapfundza iye. Mbwenye, ine ndikhafuna kakamwe kudziwa matawiro a mibvundzo inango, natenepa mama akhapfundza na ine baba angabuluka panyumba. Na thangwi ineyi, ndasankhula kuperekeka kuna Yahova. Ndabatizwa pikhali ine na pyaka 10 pyakubalwa, mu nzinda wa Blackpool, ku Inglatera, mu caka 1943.

Ndzidzi onsene, ine na mama tikhaenda kamwaza mphangwa pabodzi. Mu ndzidzi unoyu, tikhaphatisira ntcini unacemerwa fonógrafo toera kumwaza mphangwa. Ntcini unoyu ukhali ukulu na ukhalemera makilu  5. Nyerezerani basi thunga ikhali na ine mbandikathukula ntcini unoyu ntsiku zonsene!

Pikhali ine na pyaka 14 pyakubalwa, ndatoma kufuna kutumikira ninga mpainiya. Mama andipanga kuti ndikhafunika kulonga na m’bale anatumikira abale, (cincino asacemerwa muyang’aniri wa cisa). Iye andipanga kuti ndikhafunika kutoma kupfundza basa toera ndikwanise kugumana ciphedzo m’basa yanga ya upainiya. Natenepa ndacita pidalonga iye. Pakumala kuphata basa pyaka piwiri, ndacedza pontho na muyang’aniri unango wa cisa pya cifuno canga. Iye alonga, “Ndi pyenepi pinafunika xamwali!”

Natenepa, mu nthanda ya Bwinja ya caka 1949, ine na mama tapungula pinthu pikhali na ife mbatifuluka toera kuenda ku nzinda wa Middleton, cifupi na Manchester, toera katumikira ninga apainiya. Pakupita nthanda zinai, ndasankhula m’bale m’bodzi toera kukhala ndzanga m’basa ya upainiya. Ofesi ya filiali yatiphemba toera tiende kaphedzera mpingo upswa ku Irlam. Mama asala mbakaphata basa ya upainiya na mulongo unango.

Ndikhali na pyaka 17 pyakubalwa, mbwenye ine na ndzanga tikhali na basa yakutsogolera misonkhano yonsene thangwi abale akuthema akhali akucepa mu mpingo unoyu. Mukupita kwa ndzidzi, ndacinjwa mbandienda ku mpingo wa ku Buxton, wakuti ukhali na amwazi mphangwa akucepa na ukhafuna ciphedzo. Pyenepi pyandikhunganya toera kucita mabasa anango ntsogolo.

Mu caka 1951, ndaphemba toera kuenda ku Xikola ya Gileade. Mbwenye mu nthanda ya Maindza ya caka 1952, ndacemerwa toera kuenda ku basa ya unyankhondo. Ndaphemba toera ndikhonde kuenda ku basa ineyi thangwi ndikhali mpainiya wa ndzidzi onsene, mbwenye thando yakutonga miseru nee yatawira phembo yanga mbandifungirwa n’kaidi nthanda zitanthatu. Mwenemo, ndatambira ncemerero toera kuenda kacita turma 22 ya Xikola ya Gileade. Pakumala kubuluswa kwene n’kaidi, mu nthanda ya Maluwa ya caka 1953, ndacita ulendo na xitima ya m’madzi inacemerwa Geor- gic kuenda ku Nova York.

Pidafika ine kwene, ndaenda ku Nsonkhano wa Sociedade do Novo Mundo, mu caka  1953. Buluka penepo ndaenda ku nzinda unacitwa Xikola ya Gileade, ku South Lansing. Kusiyapo komboyo, ndikhafunika kukwira pontho motokala. Ndikhali na kobiri yakucepa kakamwe thangwi ndikhadabuluka kwene n’kaidi. Natenepa ndaphemba munthu unango akhadakwira pabodzi na ine motokala masentavu 25 toera ndikwanise kulipa ulendo.

Xikola ya Gileade yatiphedza kakamwe toera ‘kukhala pinthu pyonsene kwa anthu onsene.’ (1 Akorinto 9:22) Paul Bruun, Raymond Leach, na ine tatumizwa toera katumikira ku Filipina, mbwenye tadikhira madhukumentu nthanda zizinji toera kupita nawo n’dziko ineyi. Natenepa taenda na xitima ya m’madzi mu nzinda wa Roterdã, ku Holanda. Pontho tapita na Bara ya Mediterrâneo, Nkulo wa Suez, na Oceano Índico mpaka kufika ku Malásia. Buluka penepo, taenda ku Hong Kong. Tafika Manila pa ntsiku 19 ya nthanda ya Bingu ya caka 1954, pakumala ntsiku 47 mbitikacita ulendo na xitima ya m’madzi.

Kweneko tikhafunika kupfundza makhaliro mapswa, dziko ipswa na cilongero cipswa. Mbwenye, pakutoma, utatu wathu tikhatumikira pa mpingo ubodzi ene mu Nzinda wa Quezon, wakuti anthu azinji akhalonga Cingerezi. Mbwenye pakumala nthanda zitanthatu, ife tadziwa mafala akucepa kakamwe a cilongero ca Tagalog. Mukupita kwa ndzidzi tacinjwa pontho.

Ntsiku inango mu nthanda ya Gonkho ya caka 1955, pidakotoka ife m’basa ya m’munda, ine na M’bale Leach tagumana matsamba akhalonga kuti ife takhazikiswa ninga ayang’aniri a cisa. Ndikhali basi ene na pyaka 22 pyakubalwa, mbwenye basa ineyi mbidandiphedza toera kudziwa kuti pisabvekanji ‘kukhala ‘pinthu pyonsene kwa anthu onsene.’

Mwacitsandzo, ndacita nkhani yanga yakutoma ninga muyang’aniri wa cisa kunja kwa nzinda. Ndzidzi unoyu ku Filipina, kazinji kene nkhani za pakweca zikhacitwa m’mbuto zikhagumanika anthu azinji. Mu ndzidzi ukhacedzera ine mipingo mizinji, ndikhacita nkhani za pakweca m’maparasa, m’misika,  m’mphambano za miseu mikulu na m’mathando akumenyera bhola. Ntsiku inango mu Nzinda wa San Pablo, nee ndakwanisa kucita nkhani thangwi madzi akhabvumba kakamwe. Natenepa ndapereka maonero kuna abale akuthema toera ndicite nkhani mu Nyumba ya Umambo. Nakuti nkhani ikhadacitirwa mu Nyumba ya Umambo, abale anewa andibvundza khala mphyakuthema kupereka lipoti ya anthu adagumanika!

Kazinji kene ine ndikakhala n’nyumba za abale. Maseze nyumba zikhali zakupwazika, mbwenye zikhatsalakanwa mwadidi. Pontho kazinji kene talimba yanga ikhali ing’ono yakucitwa na matabwa. Mbuto ikhaphatisira ine toera kusamba ikhali panja pakuti munthu onsene mbadakwanisa kundiona, na thangwi ineyi ndapfundza kusamba munjira yadidi. Ndingafuna kucita ulendo toera kuenda ku ntsuwa zinango, ndikhakwira motokala na bote. Mu pyaka pyenepi, cipo ndakhalambo na motokala wanga.

Ndadziwa cilongero ca Tagalog maseze nee ndacipfundza kuxikola. Pontho ndadziwa cilongero ceneci mukubvesera abale m’basa ya m’munda na pa misonkhano. Abale akhandiphedza kakamwe toera ndipfundze cilongero ceneci, pontho ndisapereka takhuta thangwi yakupirira kwawo na kundiphedza kwawo.

Mukupita kwa ndzidzi, ndikhafunika kucita macinjo thangwi ya basa yanga ipswa. Mu caka 1956, pidabwera M’bale Nathan Knorr dzaticedzera, tacita nsonkhano wa gawo. Ndikhacita basa yakulonga na majornalista. Nee ndikhadacita kale basa ineyi, mbwenye abale anango andiphedza. Mu caka 1956, takhala pontho na nsonkhano unango wa gawo, mbanditumikira ninga muyang’aniri wa nsonkhano wa gawo. M’bale Frederick Franz wa ku ofesi ikulu ya Mboni za Yahova aticedzera  na andipfundzisa pinthu pizinji. Pidacita iye nkhani, akhadabvala ninga pisacita anthu a ku Filipina. Pyenepi pyatsandzayisa kakamwe abale apacisa, pontho pyandipfundzisa kufunika kwa kudzolowera makhaliro a anango.

Ndikhafunika kucita macinjo anango pidakhazikiswa ine ninga muyang’aniri wa gawo. Mu ndzidzi unoyu, tikhapangiza vidyu A Felicidade da Sociedade do Novo Mundo. Ife tikhaipangiza kazinji kene m’miseu, mbwenye midzidzi inango pikhapingiza ndi pirombo pyakumburuka. Ipyo pikhatowerera ceza ca ntcini ukhaphatisira ife toera kupangiza vidyu. Pikhatipasa basa kakamwe toera kupukuta ntcini pakumala kupangiza vidyu! Pikhali pyakunentsa kakamwe toera kukhunganya misonkhano ineyi, mbwenye pikhali pyakutsandzayisa kuona anthu mbakabwera toera kupfundza pya gulu ya Yahova ya pa dziko yonsene.

M’mbuto zinango, mapadre akhalonga na atsogoleri a mautongi toera atikhondese kucita misonkhano ya cisa. Natenepa pikhacita ife nkhani cifupi na gereja, iwo akhaimba pingalingali toera anthu akhonde kubvesera nkhani. Mwakukhonda tsalakana pyenepi, anthu akhapitiriza kupfundza undimomwene, pontho lero azinji m’mbuto zenezi asatumikira Yahova.

Mu caka 1959, ndaphembwa toera kutumikira pa Bheteli. Kweneku ndapfundza pinthu pizinji. Buluka penepo, ndaphembwa toera kuenda madziko anango ninga nyakucedzera maofesi a filiali. Ubodzi mwa maulendo anewa, ndadziwana na mulongo Janet Dumond wa ku Thailand wakuti akhatumikira ninga misionaryo. Talemberana matsamba mu ndzidzi ungasi, buluka penepo mbitimanga banja. Tikutumikira pabodzi Yahova mwakutsandzaya mu pyaka 51.

 Ndacita ulendo m’madziko 33 toera kucedzera abale na alongo. Ndisapereka takhuta kakamwe kuna Yahova thangwi basa yakutoma idatambira ine yandiphedza toera kudziwa kuti ndinatsalakana tani anthu a makhaliro na makuziro akusiyana-siyana! Maulendo anewa andiphedza toera kubvesesa mwadidi kuti Yahova asafuna anthu a madzindza onsene.—Machitiro 10:34, 35.

Mphyakutsandzayisa kakamwe kuti ine na Janet tisatumikira abale na alongo ku Filipina, pontho tikupitiriza kutumikira ku Bheteli mu Nzinda wa Quezon. Ndzidzi udafika ine ku Filipina mu pyaka 60 nduli, tikhali amwazi mphangwa akukwana 20.000, mbwenye cincino tiri 200.000. Ngakhale papita pyaka pizinji, ndisafunika kucita macinjo toera kucita basa inandiphemba Yahova. Mwacitsandzo, thangwi ya macinjo adacitwa cincino mu gulu, ife tikhafunika kukhala dzololo toera kucita macinjo mazinji.

Tisacita pyonsene pinakwanisa ife toera kubvera pitsogolero pya Yahova, pontho pyenepi pisatitsandzayisa kakamwe. Tayeserambo kucita macinjo anango akufunika toera kutumikira mwadidi abale athu. Mu ndzidzi unatitawirisa Yahova, ife tiri dzololo toera kukhala ‘pinthu pyonsene kwa anthu onsene.’