Bɔtera na kɔ bɔ olili so na so

Bɔ tra na kɔ bɔ bahyehyɛ naso

ADESŨA BƆ ƆTƆ SO 42

Aso Ɛte Ebie Bɔ “Ye So Yɛ Mmerɛ” Ɔ?

Aso Ɛte Ebie Bɔ “Ye So Yɛ Mmerɛ” Ɔ?

“Nworɛ bɔ ofi anwuro ne de . . . ye so yɛ mmerɛ.”—YAK. 3:17.

DWEIN 101 Yɛde Baakoyɛ Bom Yɛ Adwuma

BƆ YƐBAASŨA Ɔ a

1. Nzuati yeɛ ɔkora yɛ se ma yɛ kyɛ yɛkɔyɛ sotie ɔ?

 SƐ ODWU mmerɛ bie a, ɛyɛ a ɔyɛ se ma wɔ kyɛ ɛkɔyɛ sotie anaa? Sɔ yeɛ otole Ɔhene Dawide ɔ. Yeti ɔbɔle Nyameɛ mbaeɛ kyɛ: “Fa sotie sunzum tira me nu.” (Edw. 51:12) Né Dawide dɔ Yehowa, nakoso ɔtɔ mmerɛ bie a, né ɔyɛ se ma ye kyɛ ɔkɔyɛ sotie. Yɛ koso, sɔ ala yeɛ ɔkora to yɛ ɔ. Nzuati ɔ? Ofikyɛ bɔ olimoa, yɛte sona bɔ bɔne wɔ yɛnwo ɔ. Bɔ ɔtɔ so nyɔ, Satan bɔ mmɔden kyɛ ɔkɔlakalaka yɛ maa yɛkɔte Yehowa so atũa kyɛbɔ ɔtele Yehowa so atũa ne. (2 Kor. 11:3) Bɔ ɔtɔ so nzã, mmenia bɔ bɛwɔ ewiase he anu ne, benguro kyɛ bɛkɔyɛ sotie bɛkɔma ebiala. Sɔ subaen bɔ ɔwɔ bɛnwo ne, Bible ne kã yenwo dwirɛ kyɛ ɔte “sunzum bɔ kekesaala ye odi dwumaa wɔ asoserɛfoɛ nu ne.” (Ɛfe. 2:2) Ɔnate sɔ nningyein hemɔ ati, odikyɛ yɛyere yɛnwo paa kora na yahora yatie Yehowa, ɔne mmenia bɔ Yehowa ahã kyɛ yɛyɛ sotie yɛma bɛ ne.

2. Sɛ bɛkã kyɛ ebie ‘so yɛ mmerɛ’ a, okyire sɛɛ? (Yakobo 3:17)

2 Kenga Yakobo 3:17. Yehowa fale ye honhom hãne Yakobo maa ɔhworɔle kyɛ sona bɔ ɔse nworɛ ne, “ye so yɛ mmerɛ.” Bɔ ɛhe kyire yeɛ ole kyɛ, mmenia bɔ Yehowa ahãhyire yɛ kyɛ yetie bɛ ne, odikyɛ yɛyere yɛnwo kyɛ yɛkɔyɛ sotie yɛkɔma bɛ. Nakoso, sɛ bɛkã kyɛ yɛyɛ nikyeebie bɔ ɔkɔmaa yekobu Yehowa mmraa so a, ɛhẽne de, Yehowa mbena kyɛ yetie bɛ.—Aso. 4:​18-20.

3. Mmenia bɔ Yehowa nwa yetie bɛ ne, nzuati yeɛ yenwo hia kyɛ yetie bɛ ɔ?

3 Sɛ Yehowa kã kyɛ yɛyɛ nikyeebie a, ɛyɛ a ɔnyɛ se mma yɛ kyɛ yekotie ye ɔ. Ofikyɛ Yehowa de, mvomsoɛ biala nne yenwo, na akwangyerɛ bɔ ɔfa ma yɛ ne koso te pɛpɛɛpɛ. (Edw. 19:7) Mmenia bɔ bele tumi ne, ɔnate kyɛ mvomsoɛ wɔ bɛnwo nati, ɛyɛ a ɔyɛ se ma yɛ kyɛ yekotie bɛ. Nakoso, mmenia biemɔ tekyɛ yɛ awofoɛ, asafo nu mbanyi, ɔne awaen mbanyi de, Yehowa nwa yetie bɛ. (Any. 6:20; 1 Tɛs. 5:12; 1 Pet. 2:​13, 14) Yeti sɛ yetie bɛ a, okyire kyɛ yetie Yehowa. Yede sɛ mmenia bɔ bɛte sɔ ne, sɛ bɛma yɛ akwangyerɛ bie, na ɔyɛ se ma yɛ kyɛ yekotie a, nzu yeɛ ɔkɔboka yɛ ɔ? Adesũa he kɔmaa yekonwu ye.

TIE W’AWOFOƐ DWIRƐ

4. Nzuati yeɛ ngwalaa pẽe ndie bɛ awofoɛ dwirɛ ɔ?

4 Mmrandeɛ ne ndaluwa bɔ bɛwɔ ewiase he anu ne, benu pẽe nala ndie b’awofoɛ dwirɛ, na mmom bɛyɛ ‘b’awofoɛ so asoserɛ.’ (2 Tim. 3:​1, 2) Sɔ mmenia hemɔ yeɛ mmrandeɛ ne ndaluwa bɔ bɛwɔ asafo nanu ne, bɛne bɛ te mandanu ɔ. Afei koso bɛne benu biemɔ yeɛ bɛkɔ sukuu ɔ. Nzuati yeɛ sɔ ngwalaa nemɔ ndie b’awofoɛ dwirɛ ɔ? Bɔ yeti yeɛ ɔte sɔ yeɛ ole kyɛ, benu biemɔ kã kyɛ b’awofoɛ te nyaatwom, ofikyɛ bɔ awofoɛ nemɔ kã kyire bɛ kyɛ bɛyɛ ne, bɛ bɔbɔ bɔ bɛte awofoɛ ne, bɛnnyɛ. Ngwalaa ne biemɔ koso kã kyɛ, ɔnate kyɛ ewiase ne kɔ ye nyunu nati, yenwo nhia kyɛ bekotie b’awofoɛ dwirɛ, ofikyɛ b’awofoɛ nemɔ mmerɛ apɛ nu. Sɛ ɛte abrandeɛ anaa taluwa bɔ ɛwɔ asafo nanu a, aso wɔ koso, ele sɔ adwene ne bie anaa? Mmrandeɛ ne ndaluwa pẽe nala wɔ berɛ a, ɔyɛ se ma bɛ kyɛ bekotie Yehowa dwirɛ bɔ yenwa: “Mmaa, ɛ́mɔtie ɛmɔ awofoɛ dwirɛ wɔ Awurade nu, ofikyɛ sɔ yeɛ ɔte paa” ne. (Ɛfe. 6:1) Yede, ɛkɔyɛ sɛɛ na ahora afa sɔ dwirɛ he ayɛ adwuma?

5. Kyɛbɔ Luka 2:​46-52 kã ne, Yesu yɛle nikyee paa kyɛ otiele ye awofoɛ ɔ. Nzuati ɔ?

5 Yesu te ebie bɔ otiele ye awofoɛ dwirɛ paa. Wɔ koso, ɛkɔhora kosuesũa ye. (1 Pet. 2:​21-24) Né Yesu awofoɛ te mmenia bɔ mvomsoɛ wɔ bɛnwo ɔ, yeti odwu mmerɛ bie a, nningyein ahoroɛ bɔ né Yesu yɛ ne, né bɛnde yebo. Nakoso, Yesu hɔle so brɛle yenwo ase mane bɛ. (Ɛks. 20:12) Enu kõ yeɛ ole edwirɛ bɔ osili, mmerɛ bɔ né Yesu ali afoɛ 12 ne. (Kenga Luka 2:​46-52.) Mmerɛ bɔ Yosef ne Maria, ne bɛ mmaamɔ hɔle Yerusalem beelili afahyɛ bɔ besá bɛkɔ bɛ kuro ne, ne odikyɛ ahãa bɛnea kyɛ Yesu boka bɛ so anaa. Nakoso baanyɛ sɔ, yeti bɛyakyili Yesu wɔ Yerusalem. Ɛhẽne sĩ bɔ Yosef ne Maria nwuni Yesu ne, Maria hãhyirele Yesu kyɛ wannyɛ nikyee kyɛ ye ngome ɔtele yenwo hale Yerusalem, na ɔne bɛ angɔ ɔ. Sɔ dwirɛ bɔ Maria hãne ne, né ahãa ɔkɔhora kɔmaa Yesu kɔfɛ yaa, nakoso wannyɛ sɔ, mmom, ɔtole ye boase mane ye awofoɛ mmuayɛɛ fahyirele kyɛ obu bɛ. Yosef ne Maria de, “bande edwirɛ bɔ ɔhã hyirele bɛ ne abo.” Nakoso Yesu hɔle so “brɛle yenwo ase mane bɛ.”

6-7. Sɛ ɛte abrandeɛ anaa taluwa a, nzu yeɛ ɔkɔhora kɔboka wɔ maa ekotie w’awofoɛ dwirɛ ɔ?

6 Sɛ ɛte abrandeɛ anaa taluwa, na sɛ w’awofoɛ yɛ nikyeebie bɔ okyire kyɛ bɛnde wɔ bo anaakyɛ bɛyɛ nikyeebie bɔ enguro a, aso ɛyɛ a ɔyɛ se ma wɔ kyɛ ekotie bɛ dwirɛ anaa? Sɛ enya sɔ adwene ne a, nzu yeɛ ɔkɔhora kɔboka wɔ ɔ? Bɔ olimoa, susu bɔ Yehowa pena kyɛ ɛyɛ nanwo. Bible ne kã kyɛ, sɛ etie w’awofoɛ dwirɛ a, ɛhẽne “yeɛ ɔsɔ Awurade nye ɔ.” (Kol. 3:20) Yehowa se kyɛ, odwu mmerɛ bie a, w’awofoɛ kɔyɛ nningyein biemɔ bɔ okyire kyɛ bɛnde wɔ bo, anaakyɛ bɛkɔhyehyɛ mmraa bie bɔ ebia ɔkɔyɛ se kɔma wɔ kyɛ ekoli so ɔ. Nakoso sɛ ɔba sɔ, na ɛbɔ wɔnwo mmɔden tie bɛ dwirɛ a, ɔkɔmaa wɔnye kɔgye.

7 Bɔ ɔtɔ so nyɔ, sɛ etie w’awofoɛ dwirɛ a, ɔmaa bɛnye gye, na ɛhẽne maa bɛkora benya wɔ nu gyidie. (Any. 23:​22-25) Afei koso, ɔkɔmaa ɛne bɛ afĩa kɔyɛ kama. Aliemaa bie bɔ bɛfrɛ ye Alexandre, bɔ ɔwɔ Belgium ne hãne kyɛ: “Mmerɛ bɔ nhyɛle yebo kyɛ metie m’awofoɛ dwirɛ ne, ɔmaa mene b’afĩa yɛle kama, na bɛnye gyele. Ɛhẽne maa me koso menye gyele paa.” b Bɔ ɔtɔ so nzã, sɛ etie w’awofoɛ dwirɛ a, ɔkɔboka wɔ kyẽabie. Paul koso wɔ Brazil, na ɔhãne kyɛ: “Ɔnate kyɛ metie m’awofoɛ dwirɛ nati, waboka me maa ɔnyɛ se kyɛ ngɔyɛ sotie ngɔma Yehowa, ɔne mmenia bɔ nwura bɛ bo ne ɔ.” Bible ne maa yenwu nikyehorɛ tibɔ yenwo hia paa kyɛ etie w’awofoɛ dwirɛ ɔ. Ɔkã kyɛ: “Amaa wayie wɔ yé, ná anyi ahyɛ wɔ aseɛ ye aso.”—Ɛfe. 6:​2, 3.

8. Nzuati yeɛ mmrandeɛ ne ndaluwa pẽe nala tie b’awofoɛ dwirɛ ɔ?

8 Mmrandeɛ ne ndaluwa pẽe anwu kyɛ, sɛ betie b’awofoɛ dwirɛ a, ɔboka bɛ paa. Luiza wɔ Brazil. Mmerɛ bɔ y’awofoɛ hãne kyɛ bɛngɔtɔ fon bɛngɔma ye ne, né ɔha ye paa. Ofikyɛ, ne onwu ye kyɛ bɛbɔ ɔne bɛ bɔ tipɛen ne, benu pẽe nala le fon. Nakoso nziɛen, onwuni kyɛ bɔ né y’awofoɛ nemɔ yɛ ne, sãa né bɛfa bɛbɔ yenwo waen. Luiza hãne kyɛ: “Kesaalae, maate yebo kyɛ sɛ m’awofoɛ hyɛ mmraa bie ma me a, ongyire kyɛ benguro me dwirɛ anaa bɛhyɛ me so, na mmom bɛpena kyɛ osi me yé.” Elizabeth te taluwa bɔ ɔwɔ United States. Ye koso ɔtɔ mmerɛ bie a, ɔyɛ se ma ye kyɛ okotie y’awofoɛ. Ɔhãne kyɛ: “Sɛ m’awofoɛ hyɛ mmraa bie ma me, na mende bɔ yeti yeɛ bahyɛ sɔ mmraa nabo a, ɛyɛ a mekae menwo kyɛ, mmerɛ bie bɔ bɛhyɛle mmraa bie bɛmane bɔ nnili so ne, ɔbokale me paa. Sɛ mekae sɔ dwirɛ ne a, ɔmaa ɔnyɛ se mma me kyɛ ngoli bɔ bahã naso ɔ.” Monica wɔ Armenia, na bɔ wanwu ye yeɛ ole kyɛ, sɛ otie ye awofoɛ dwirɛ a, ɔmaa yenye gye paa. Nakoso, sɛ wandie bɛ dwirɛ a, ɔmaa ɔyɛ basaa, na yenye ngye.

TIE “MAEN MBANYI,” NA DI BƐ MMRAA SO

9. Sɛɛ yeɛ mmeni pẽe yɛ bɛ nikyee wɔ mmraa bɔ awaen ahoroɛ ne hyɛ nanwo ɔ?

9 Mmeni pẽe de tonu kyɛ odikyɛ benya awaen bɔ okoli maen bie so ɔ. Yeti mmraa ahoroɛ bɔ “maen mbanyi” bɔ begyi awaen ne gyanu ne kɔhyɛ ne, benwu ye kyɛ ɔte pá kyɛ bekoli enu biemɔ so. (Rom. 13:1) Nakoso sɛ awaen ne hyɛ mmraa bie bɔ benguro, anaa benwu ye kyɛ ndeaseɛ biala nne nu a, ɛyɛ a bɛmbena kyɛ bekoli so. Enu bie yeɛ ole mmraa bɔ awaen ne kɔhyɛ kɔfa ɛtoɔ bɔ odikyɛ betua nwo ne. Wɔ Europe maen bie so ne, bebisale mmenia bɔ bɛwɔ maen nanu ne dwirɛ fale ɛtoɔ bɔ bekotua nanwo, na benu pẽe hãne kyɛ: “Sɛ awaen ne hyɛ mmraa bie fa ɛtoɔ bɔ ekotua nwo, na enwu ye kyɛ ndeaseɛ nne nu a, yede ɔnzɛkyɛ etua.” Ɛhẽne ati, mmenia bɔ bɛwɔ sɔ maen nanu ne, ɛtoɔ bɔ odikyɛ betua ne, sɛ ɛkyɛ nu nzã a, enu nyɔ pɛ yeɛ betua bɛma awaen ne ɔ.

Sotie bɔ Yosef ne Maria yɛle ne, nzu yeɛ yesũa yefi nu ɔ? (Nea ngyekyɛmuɛ 10-12) c

10. Sɛ awaen ne hyɛ mmraa bie, na yenwu ye kyɛ ndeaseɛ nne nu, anaa ɔyɛ se kyɛ yekoli so po a, nzuati yeɛ odikyɛ yedi so ɔ?

10 Bible ne maa yenwu ye kyɛ, awaen ahoroɛ bɔ bɛwɔ berɛ ne, bɛmaa mmenia nwu amaneɛ. Afei koso bewura Satan bo, na ɔngɔhyɛ Yehowa kɔsɛkye bɛ. (Edw. 110:​5, 6; Nwo. 8:9; Luka 4:​5, 6) Bible ne sa kã kyɛ: “Ebiala bɔ odwɔso tia maen mbanyi nen, né wadwɔso watia bɔ Nyameɛ ahyehyɛ wato berɛ ne.” Sɔ dwirɛ ne kyire kyɛ, awaen ahoroɛ bɔ bɛwɔ berɛ ne, Yehowa yeɛ wama bɛ atẽe kyɛ beli tumi mmerɛ kãa bie ɔ, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a bɛkɔnea maa mmraa kɔyɛ adwuma ɔ. Yeti odikyɛ yetie bɛ. Ɛhẽne ati, ‘odikyɛ yetua ebiala deɛ bɔ ɔfata ye’ yɛma ye. Ebie yeɛ ole kyɛ yekotua ɛtoɔ ahoroɛ yɛkɔma bɛ, yekobu bɛ, na yali bɛ mmraa bɔ bɛhyɛ naso. (Rom. 13:​1-7) Yeti sɛ awaen ahoroɛ nemɔ hyɛ mmraa bie na yenwu ye kyɛ, ɔyɛ se, anaa ndeaseɛ biala nne nu, nakoso ondia bɔ Yehowa nwa yɛyɛ ne a, odikyɛ yetie. Bɔ yeti yeɛ ɔte sɔ yeɛ ole kyɛ, Yehowa yeɛ yenwa yetie bɛ ɔ.—Aso. 5:29.

11-12. Kyɛbɔ Luka 2:​1-6 kã ne, mmerɛ bɔ awaen ne hyɛle mmraa bie bɔ né ɔyɛ se ma Yosef ne Maria kyɛ bekoli so ne, nzu yeɛ bɛyɛle ɔ, na nzu yeɛ ofili nu wale ɔ?(Nea foto ne koso.)

11 Mmerɛ bɔ awaen bɔ né ɔwɔ Yosef ne Maria aberɛ so ne hyɛle mmraa bie ne, belili so ɔmva yenwo kyɛ né ɔyɛ se ma bɛ ne. (Kenga Luka 2:​1-6.) Yɛkɔhora yekosuesũa bɔ bɛyɛle ne. Bɔ ɔte yeɛ ole kyɛ, Roman maen panyi bɔ né bɛfrɛ ye Augusto ne, ɔhyɛle mmraa kyɛ, ebiala ɔhɔ ye kuro ma bɛhworɔ ye dumaa. Sɔ mmerɛ ne, né Maria nwonzɛ bɔ waha kãa maa ɔwo ɔ, yeti né ɔkɔyɛ se paa kyɛ ɔne ohũ Yosef koli sɔ mmraa naso ɔ. Bɔ yeti yeɛ ɔte sɔ yeɛ ole kyɛ, sɛ né Maria ne Yosef kɔhora kɔhɔ bɛ kuro Betlehem kɔɔhworɔ bɛ dumaa a, né odikyɛ bɛpɛ kwanzii 93 (kilomita 150) kora né badwu dɔ. Afei koso atẽe bɔ né bɛkɔfa so bɛkɔhɔ ne, né ɔla mmokaa so, yeti né akwanduo ne kɔyɛ se kɔma Maria paa. Ɛhẽne ati, ɔkɔyɛ kyɛ né Yosef dwene Maria ne akwalaa bɔ ɔnwonzɛ ye nanwo paa, ofikyɛ né onwu ye kyɛ akwanduo ne ngɔboka bɛ. Afei koso, ebia né Yosef ne Maria dwene yenwo kyɛ, sɛ bɛkɔ na sɛ aworɛ kɔkã Maria wɔ atẽe so, na Mesaya bɔ ɔnwonzɛ ye ne kowu a, né bɛyɛ ye sɛ́? Aso ɛhẽne maa benyane adwene kyɛ bengoli mmraa bɔ awaen ne ahyɛ naso anaa?

12 Yosef ne Maria angã kyɛ ɔnate ɔhaw hemɔ ati, bengoli mmraa bɔ awaen ne ahyɛ naso. Ɔnate sɔ sotie bɔ bɛyɛle nati, Yehowa koso yirale bɛ. Beedwuli Betlehem asomdwee nu, na Maria koso wole ɔwa ne bɔ nikyefee anyɛ akwalaa ne ɔ. Ɔnate bɔ bɛyɛle nati, ɔmaa Bible ngɔmhyɛ bie po wale nu.—Mik. 5:2.

13. Sɛ yedi awaen mmraa so a, sɛɛ yeɛ ɔboka aliemaamɔ ɔ?

13 Sɛ yetie awaen ne, na yedi ye mmraa so a, ɔbɔ yɛne aliemaamɔ nwo waen. Nzuati ɔ? Ofikyɛ sɛ yɛyɛ sɔ a, asotwẽ bɔ awaen ne fama mmenia bɔ benni ye mmraa so ne, yɛ de ebie ngɔhã yɛ. (Rom. 13:4) Afei koso, sɛ yenu biala di awaen ne mmraa so a, ɔmaa awaen mbanyi nemɔ nya Yehowa Adanzefoɛ nwo adwene pá. Ebie yeɛ ole kyɛ, mmerɛ bie sogyafoɛ biemɔ bɔ wurale Ahennie Asa bie so wɔ Nigeria maen nanu. Bɔ yeti yeɛ bɛhɔle berɛ yeɛ ole kyɛ, né bɛkwaapena mmenia bɔ bɛmbena kyɛ bekotua ɛtoɔ bɛkɔma awaen ne. Nakoso, panyi bɔ ɔla sogyafoɛ nemɔ noa ne hãne kyɛ nnɛmaa bɛha bɛ. Bĩaa ne hãne kyɛ, “Yehowa Adanzefoɛ de, bɛte mmenia bɔ betua ɛtoɔ ɔ.” Yeti kae kyɛ mmerɛ biala bɔ ekoli awaen ne mmraa so ne, ɔmaa mmenia nya Yehowa Adanzefoɛ nwo adwene pá. Afei koso, sɛ ɛyɛ sɔ a, ɔkɔhora kɔbɔ aliemaamɔ nwo waen kyẽabie.—Mat. 5:16.

14. Nzu yeɛ aliemaa brasua bie yɛle bɔ ɔbokale ye maa olili awaen mmraa so fahyirele kyɛ ɔte ebie bɔ “ye so yɛ mmerɛ” ɔ?

14 Nakoso, edwirɛ bɔ yahã ne mukoraati sĩ ne, sɛ odwu mmerɛ bie a, ɔlla ase kyɛ yekoli awaen mmraa so ɔ. Joanna te aliemaa brasua bɔ ɔwɔ United States. Ɔhãne kyɛ: “Ɔnate bɔ né awaen mbanyi biemɔ afa ayɛ m’abusũafoɛ biemɔ nati, né bɛnwo yɛ m’ahi. Yeti né ɔyɛ se ma me paa kyɛ ngoli awaen ne mmraa so ɔ.” Nakoso Joanna nwuni kyɛ, odikyɛ ɔyere yenwo kyɛ ɔkɔsesã adwene bɔ wanya wafa bɛnwo ne. Nikyee bɔ olimoa yɛle yeɛ ole kyɛ, edwirɛ bɔ ɔttemayé bɔ né mmenia tworɔ fa awaen nanwo wɔ sohyia midia so ne, ɔyakyili ye kengalɛ. (Any. 20:3) Nikyee bɔ ɔtɔ so nyɔ bɔ Joanna yɛle yeɛ ole kyɛ, ɔbɔle Yehowa mbaeɛ, na ɔsrɛle ye kyɛ ɔboka ye má onya yenu gyidie. Afei osa srɛle Yehowa kyɛ, ɔboka ye na wannya adwene kyɛ sona awaen yeɛ ɔkɔfa anwotɔ kɔwa ɔ. (Edw. 9:​9, 10) Nikyee bɔ ɔtɔ so nzã bɔ ɔyɛle yeɛ ole kyɛ, asafo nwomaa ahoroɛ bɔ ɔkã kyɛ, nnɛmaa Kristofoɛ gyina awaen biala sĩ ne, ɔkengale bie. (Yoh. 17:16) Kesaalae, Joanna kã kyɛ “ye so anu dwo ye,” ɔnate kyɛ odi awaen mmraa so, na obu awaen mbanyi nemɔ koso.

TIE AKWANGYERƐ BƆ YEHOWA AHYEHYƐDEƐ NE FAMA YƐ NE

15. Sɛ Yehowa ahyehyɛdeɛ ne fa akwangyerɛ bie ma yɛ a, nzuati yeɛ odwu mmerɛ bie a, ɔkora yɛ se ma yɛ kyɛ yekotie na yafa yayɛ adwuma ɔ?

15 Yehowa kã kyire yɛ kyɛ, ‘yɛyɛ sotie yɛma yɛ mbanyi mɔ’ bɔ bɛwɔ asafo nanu ne. (Heb. 13:17) Yesu yeɛ ɔte asafo ne ti ɔ, na yede mvomsoɛ nne yenwo. Nakoso mbanyi bɔ wafa wawura bɛ sa kyɛ beli asafo ne nyunu ne de, mvomsoɛ wɔ bɛnwo. Yeti, ɛyɛ a ɔyɛ se kyɛ yekotie akwangyerɛ bɔ bɛfa bɛma yɛ ne, ye titire ne, mmerɛ bɔ yɛnye ngye sɔ akwangyerɛ nanwo ne. Somafoɛ Petro po, odwu mmerɛ bie a, né ɔyɛ se ma ye kyɛ okoli akwangyerɛ bɔ bafa bama ye naso. Mmerɛ bie, abɔfo bie mane ye akwangyerɛ kyɛ, ohũ ngaka biemɔ bɔ ne Mose Mmraa ne ahã kyɛ bɛnwo nde ne bie oli. Nakoso Petro hãne ye pɛen nzã kyɛ ongoli. (Aso. 10:​9-16) Nzuati yeɛ Petro hãne kyɛ ongoli ɔ? Bɔ yeti yeɛ ɔte sɔ yeɛ ole kyɛ, né onwu ye kyɛ ndeaseɛ biala nne akwangyerɛ bɔ abɔfo ne afa ma ye nanu, ofikyɛ né olili sɔ naen ne bie llé. Abɔfo bɔ mvomsoɛ biala nne yenwo ne po, né ɔyɛ se ma Petro kyɛ okotie ye akwangyerɛ. Ɛhe maa yenwu ye kyɛ odwu mmerɛ bie a, ɔkɔhora kɔyɛ se kɔma yɛ kyɛ yekotie asafo nu mbanyi bɔ mvomsoɛ wɔ bɛnwo ne akwangyerɛ ɔ.

16. Ɔwɔ nu kyɛ, akwangyerɛ bɔ bɛfa bɛmane somafoɛ Pɔɔlo ne, né onwu ye kyɛ ndeaseɛ biala nne nu, nakoso nzu yeɛ ɔyɛle ɔ? (Aso. 21:​23, 24, 26)

16 Né somafoɛ Pɔɔlo te ebie bɔ “ye so yɛ mmerɛ” ɔ, ofikyɛ mmerɛ bie bɔ bɛmane ye akwangyerɛ bie bɔ né onwu ye kyɛ ndeaseɛ nne nu, otiele. Bɔ ɔwale yeɛ ole kyɛ, Kristofoɛ bɔ bɛte Yudafoɛ ne, né bate kyɛ Pɔɔlo mva Mose Mmraa ne nyɛ hwee. Ofikyɛ, né okyirekyire mmenia kyɛ “nnɛma bedi Mose mmeraa so”. (Aso. 21:21) Ɔwale sɔ ne, mbanyi bɔ bɛwɔ Yerusalem asafo nanu ne hãhyirele Pɔɔlo kyɛ, ɔfa mmrienzua 4, na bɛhɔ asɔre awuro berɛ bɛɛpete bɛnwo, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, ebiala konwu kyɛ odi Mose Mmraa naso ɔ. Ɔwɔ nu, né Pɔɔlo se kyɛ Kristofoɛ nne Mose mmraa nabo kõ. Afei koso, né ɔse kyɛ ɔyɛlle bɔne biala, nakoso ɔbrɛle yenwo ase tiele akwangyerɛ bɔ bɛfa bɛmane ye ne. “Yeti Pɔɔlo ne mmienzua nna nemɔ bɛhɔle, na aleɛ hyene ne, ɔne bɛ petene bɛnwo.” (Kenga Asomafoɛ 21:​23, 24, 26.) Ɔnate kyɛ Pɔɔlo tiele akwangyerɛ bɔ bɛfa bɛmane ye nati, ɔmaa aliemaamɔ yɛle kõ, na asomdwee wale asafo nanu.—Rom. 14:​19, 21.

17. Nzu yeɛ asũa afi Stephanie dwirɛ nanu ɔ?

17 Né aliemaa brasua bie bɔ bɛfrɛ ye Stephanie ne ohũ wɔ kue bie bɔ bɛfa maen foforɛ so dwudwolɛ yeɛ bɛyɛ adesũa nu, na né bɛnye gye paa. Nakoso, nziɛen Bɛtɛl guli sɔ kue ne, na bɛhãne kyɛ besá bɛhɔ asafo bɔ bɛfa bɛ kuro dwudwolɛ bɛyɛ adesũa nanu. Ɔwale sɔ ne, né ɔyɛ se ma aliemaa brasua ne kyɛ okole sɔ akwangyerɛ ne kɔto nu ɔ. Stephanie hãne kyɛ: “Ɔwale sɔ ne, me wora bɔle paa. Ofikyɛ né menwu ye kyɛ, sɔ asafo bɔ bɛfa yɛ kuro dwudwolɛ bɛyɛ adesũa ne, né benhia mmokalɛ biala.” Nakoso Stephanie yɛle ye adwene kyɛ, ɔkɔfa sɔ akwangyerɛ ne kɔyɛ adwuma. Ɔhãne kyɛ: “Nziɛen mmanwuni kyɛ, sɔ gyinayɛɛ bɔ Bɛtɛl sili ne, sãa né ɔte gyinayɛɛ pá.” Stephanie toale ye dwirɛ naso kyɛ: “Asafo bɔ kesaalae yɛwɔ nu ne, aliemaamɔ pẽe wɔ berɛ a, b’abusũafoɛ nne asafo nanu. Yeti, me ne mehũ yaayɛ tekyɛ bɛ maame, ne bɛ baba. Afei koso, manya yenwo atẽe me ne aliemaa brasua bie yesũa nikye. Sɔ aliemaa brasua ne, né wayakyi adesũa ne asɛnga hɔlɛ. Nakoso kesaalae de, wasa wahyɛ yebo. Ebiekũ koso, mebɔbɔ mekora menya mmerɛ pẽe mefa mesũa nikye.” Stephanie sá hãne kyɛ: “Ɔnate kyɛ ndiele sɔ akwangyerɛ nati, wamaa kesaalae menwo atɔ me.”

18. Sɛ bɛma yɛ akwangyerɛ bie na yetie a, sɛɛ yeɛ ɔboka yɛ ɔ?

18 Yɛkɔhora yekosũa kyɛ yɛkɔyɛ sotie kyɛbɔ Yesu yɛle ne. Nná mmerɛ bɔ né Yesu nwo tɔ ye ne ngome yeɛ ɔyɛle sotie ɔ, na mmom mmerɛ bɔ né ɔnwu amaneɛ po ne, ɔyɛle sotie. Bible ne kã kyɛ, “osuane sotie fili ye amaneɛnwunɛ ne anu.” (Heb. 5:8) Kyɛbɔ Yesu yɛle ne, yɛ koso sɛ yɛkɔ ɔhaw bie nu a, ɔboka yɛ maa yesũa kyɛ yɛkɔyɛ sotie. Sɛ yɛnea mmerɛ bɔ COVID-19 anwonyerɛ ne hyɛle yebo ne a, bɛmane yɛ akwangyerɛ kyɛ, nnɛmaa yekoyia nu wɔ Ahennie Asa so, na nnɛmaa yɛkɔ mmenia awuro yɛkɔkã nzɛmba ne yekyire bɛ. Aso né ɔyɛ se ma wɔ kyɛ ekotie sɔ akwangyerɛ ne anaa? Sɛ ɛbɔle mmɔden tiele sɔ akwangyerɛ ne a, enwuni ye kyɛ ɔbɔle wɔnwo waen, ɔmaa ɛne aliemaamɔ yɛle kõ, na Yehowa koso nye gyele. Ɔnate sɔ sotie bɔ yɛyɛle nati, waboka yɛ maa sɛ bɛma yɛ akwangyerɛ bie wɔ amaneɛnwunɛ piri nanu a, ɔngɔyɛ se kyɛ yekotie ɔ. Sɛ yɛyɛ sɔ a, yeɛ ɔkɔmaa yekonya ngõa ɔ.—Yob 36:11.

19. Nzuati yeɛ ɛpena kyɛ ɛyɛ sotie ɔ?

19 Adesũa he aboka yɛ maa yanwu kyɛ, sɛ yɛyɛ sotie a, yenya nhyiraa pẽe. Nakoso bɔ ɔmaa yetie Yehowa paa yeɛ ole kyɛ yɛdɔ ye, na yɛpena kyɛ yɛyɛ bɔ ɔkɔmaa yenye kɔgye ɔ. (1 Yoh. 5:3) Nningyein pá bɔ Yehowa ayɛ ama yɛ ne, yɛngɔhora yɛngɔla ye ase yengoyie llé. (Edw. 116:12) Nakoso, yɛkɔhora yekotie Yehowa, ɔne bɛbɔ wahã wahyire yɛ kyɛ yetie bɛ ne. Sɛ yɛyɛ sɔ a, okyire kyɛ yɛse nworɛ. Afei koso, ɔkɔmaa Yehowa nye kɔgye.—Any. 27:11.

DWEIN 89 Tie Onyankopɔn Asɛm na Nya Nhyira

a Yɛte sona bɔ mvomsoɛ wɔ yɛnwo ɔ. Ɛhẽne ati odwu mmerɛ bie a, mmenia bɔ odikyɛ yetie bɛ ne po, ɔkora yɛ se ma yɛ kyɛ yekotie bɛ ɔ. Nakoso sɛ yɛyere yɛnwo yetie y’awofoɛ, maen mbanyi, ɔne asafo nu mbanyi nemɔ a, sɛɛ yeɛ ɔkɔboka yɛ ɔ? Adesũa he kɔmaa yekonwu ye.

b Sɛ w’awofoɛ hyɛ mmraa bie ma wɔ, na enwu ye kyɛ ɔyɛ se ma wɔ kyɛ ekoli so a, nea edwirɛ bɔ ɔwɔ jw.org so bɔ ye dwirɛti yeɛ ole, Mmara a M’awofo Ahyehyɛ Ama Me No, Mɛyɛ Dɛn Ne Wɔn Aka Ho Asɛm?, na ɔkɔboka wɔ maa ekonwu kyɛbɔ ɛne bɛ kɔhã yenwo dwirɛ ɔ.

c BƆ FOTO NE KÃ YENWO DWIRƐ Ɔ. : Yosef ne Maria hɔle Betlehem bɛɛhworɔle bɛ dumaa bɛfa belili mmraa bɔ né awaen ne ahyɛ naso. Ɛnnɛ koso, mmraa bɔ “maen mbanyi” nemɔ ahyɛ bɔ ɔfa atẽe bɔ odikyɛ ebie faso kã kar, ɛtoɔ bɔ ebie kotua, ɔne anwonyerɛsalɛ nwo ne, Kristofoɛ bɔ mmɔden kyɛ bekoli so.