Yisraelfoɛ nemɔ lili afoɛ 40 wɔ ɛserɛ naso. Sɔ mmerɛ ne, aleɛ titire bɔ né bedi yeɛ ole mana. (Ɛks. 16:35) Afei koso, Yehowa mane bɛ nnomaa bie bɔ bɛfrɛ bɛ awoko maa belili, na ɔyɛle sɔ pɛen nyɔ. (Ɛks. 16:​12, 13; Num. 11:31) Sɛ ɛhẽne la ahameɛ a, Yisraelfoɛ nemɔ nyane aleɛ foforɛ biemɔ belili, nakoso ɛhẽne de, né ɔnzõne.

Wɔde, má yɛnea sɔ aleɛ nemɔ bie, ɔne nekaa bɔ benyane ye ɔ. Bible ne maa yenwu kyɛ, nekaa bɔ Yehowa maa Yisraelfoɛ nemɔ fa yɛle bɛ “asikyeleɛ” ne, ɔtɔ mmerɛ bie a, né benya aleɛ ne nzue wɔ aseɛ naso. (Num. 10:33) Nekaa bɔ beesikyele ne, enu kõ yeɛ ole Elim, na né “asue ti buru ne nyɔ, ɔne ayee aburasoo” wɔ berɛ. (Ɛks. 15:27) Ayee bɔ né ogyigyi aseɛ naso ne, né bɛkora bɛte ye mmaa ne bie bedi. Nwomaa bie hãne sɔ ayee nanwo dwirɛ kyɛ: “Ɔsõne paa wɔ ɛserɛ naso, na bɛfa bie bɛyɛ aleɛ ne ngoo, na bɛfa ye mbapaen ne koso besi sua.”—Plants of the Bible.

Afei koso, ɔkɔyɛ kyɛ Yisraelfoɛ nemɔ sikyele wɔ nekaa bie bɔ ɛnnɛ bɛfrɛ ye Feiran ne. Ɛberɛ koso, né mmakaa ne nzue wɔ berɛ. a Nwomaa bie bɔ bɛfrɛ ye Discovering the World of the Bible hãne kyɛ: “Sɔ asue bɔ ɔwɔ Feiran ne, ye tendenn nu ne te kwanzii 81 (anaa kilomita 130), na ɔwɔ kuro bie bɔ bɛfrɛ ye Sinai so. Sɛ ɛkɔ Sinai mandanu berɛ a, sɔ asue ne yeɛ ɔwale, bɔ mmenia se ye paa ɔ. Na ɔnate kyɛ mmakaa pẽe wɔ asue ne noa nati, ɔmaa ɛberɛ yɛ nyemene. Sɛ efi nekaa bɔ asue ne kɔbɔ ɛpo nanu ne, na ɛkɔ wɔ nyunu kɔyɛ kwanzii 28 (anaa kilomita 45) a, ɛkɔɔto aseɛ bie bɔ ayee pẽe gyigyi so ɔ.” Sɔ aseɛ ne, ye tendenn nu kɔyɛ kwanzii nzã. Afei koso, nekaa bɔ aseɛ ne la ne, ɛberɛ wɔ anwuro kɔyɛ feet 2,000 anaa mita 610, na ɛberɛ yɛ nyemene paa. Ebiemɔ po kã kyɛ, ɛberɛ yɛ nyemene tekyɛ Eden turo. Ɛhe ati, mmeni pẽe yeɛ batu baatena berɛ ɔ.”

Afei koso, mmerɛ bɔ Yisraelfoɛ nemɔ fili Misraim anaa Egypt ne, bɛfale aleɛ bɛhɔle. Aleɛ bɔ bɛfa bɛhɔle ne, ebie yeɛ ole esam, ɔne nikyee bɔ né bɛkɔfete ye wɔ nu ɔ. Ebia bɛfale atokoɔ, ɔne ngoo koso. Nakoso wangyɛ biala yeɛ sɔ aleɛ nemɔ yiele ɔ. Afei koso, bɛfale ‘nyɛmmoa pee paa, mmoaen ne nandwie.’ (Ɛks. 12:​34-39) Né ɛserɛ naso asetena yɛ se paa, yeti ebia ngaka nemɔ bie wuli. Afei koso, ebia behũni bie belili, na bɛfale bie bɛbɔle afɔleɛ. Bɛfale bie bɛbɔle afɔleɛ bɛmane bosõen po. b (Aso. 7:​39-43) Nakoso  ngaka bɔ né Yisraelfoɛ nemɔ le ye ne, bɛbo andu. Nzuati yeɛ yɛkã sɔ ɔ? Ofikyɛ, mmerɛ bɔ Yisraelfoɛ nemɔ yɛle asoserɛ ne, Yehowa hãhyirele bɛ kyɛ: “Ɛmɔ mma mɔ de, bɛkɔyɛ mmoaenneafoɛ wɔ ɛserɛ so afoɛ aburanna.” (Num. 14:33) Né Yisraelfoɛ nemɔ sõne paa. Né bɛte mmenia kɔyɛ miliɔn nzã, na belili afoɛ 40 wɔ ɛserɛ naso. Yeti, ɔwɔ nu kyɛ né bekũ ngaka nemɔ bie bedi, na né benya nyɔfonesue befi benu de, nakoso né ɔngɔsõ sɔ mmenia nwora-nwora ne. c

Yede, nisua yeɛ né benya aleɛ, ɔne nzue bɛma ngaka nemɔ ɔ? d Sɔ mmerɛ ne, né nzue tɔ wɔ ɛserɛ naso paa, na né ndire koso fu wɔ berɛ. Insight nwomaa ne, ye bue bɔ olimoa ne maa yenwu kyɛ, ɛserɛ so nekaa bɔ Yisraelfoɛ nemɔ fale ne, ɛberɛ yeɛ ɛnnɛ bɛfrɛ ye Arabia ne. Nwomaa ne kyirekyire nu kyɛ, kɔyɛ afoɛ 3,500 bɔ wapɛ nu ne, “né nzue wɔ berɛ paa tra ɛnnɛ.” Nzu yeɛ ɔmaa yenwu ye sɔ ɔ? Nwomaa ne toale so kyɛ, “Kesaalae sɛ ɛkɔ berɛ a, ekonwu bɔnza pẽe bɔ nzue nne nu ɔ. Yeti ɛhẽne te adanzeɛ bɔ okyire kyɛ sɔ mmerɛ ne, né asue pẽe lela berɛ ɔ.” Ɔwɔ nu kyɛ né nzue tɔ wɔ berɛ paa de, nakoso nekaa biemɔ wɔ berɛ a, né nzue nwo yɛ se, na né ɛberɛ yɛ suro koso. (Deut. 8:​14-16) Yeti sɛ Yehowa amma bɛ nzue a, ahãa Yisraelfoɛ nemɔ ne bɛ ngaka ne mukoraati, bɛ boso kɔyera.—Ɛks. 15:​22-25; 17:​1-6; Num. 20:​2, 11.

Mose maa Yisraelfoɛ nemɔ nwuni nikyehorɛ tibɔ Yehowa mane bɛ mana ɔ. Ɔhãne kyɛ: ‘Ɔyɔle sɔ, kyɛbɔ ɔkɔmaa bekonwu ye kyɛ, nna aleɛ ngome yeɛ ɔma sona nya ngoa ɔ, na mmom AWURADE noa nu dwirɛ biala yeɛ ɔma sona nya ngoa ɔ.’—Deut. 8:3.