Bɔtera na kɔ bɔ olili so na so

Bɔ tra na kɔ bɔ bahyehyɛ naso

ADESŨA BƆ ƆTƆ SO 33

Suesũa Bɔ Daniel Yɛle Ne

Suesũa Bɔ Daniel Yɛle Ne

“Nyameɛ kuro wɔ dwirɛ paa.”—DAN. 9:23.

DWEIN 73 Ma Yɛn Akokoduru

BƆ YƐBAASŨA Ɔ a

1. Nzuati yeɛ né ahemvie mbanyi nemɔ kuro Daniel dwirɛ ɔ?

 NÉ DANIEL te abrandeɛ, mmerɛ bɔ Babilɔnfoɛ fale ye fili ye kuro Yerusalem hɔle Babilɔn kyɛ akoaa ne. Ɔnate kyɛ né Daniel te abrandeɛ, na yenwo yɛ nyemene nati, né Babilɔn ahemvie mbanyi nemɔ kuro ye dwirɛ, ofikyɛ bɔ sona nye nwu ye ne, yeɛ ɔfa ye adwene sie so ɔ. Babilɔn ahemvie mbanyi nemɔ nwuni kyɛ, Daniel te ebie bɔ ‘olili nnɛen’ ɔ. Afei koso, né bɛse kyɛ abusũa bɔ Daniel fi nu ne, bɛte nnehyeɛ. (1 Sam. 16:7) Ɔnate ɛhe ati, bɛtetele Daniel maa ɔɔsõne wɔ Babilɔn ahemvie berɛ.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Né Yehowa bu Daniel sɛɛ? (Hesekiel 14:14)

2 Né Daniel nwo yɛ nyemene, na né osa yɛ adwuma wɔ Babilɔn ahemvie. Nakoso, nna ɛhẽne ati yeɛ né Yehowa kuro ye dwirɛ ɔ, na mmom nahorɛ bɔ né odi ma Yehowa ne, ɛhẽne ati yeɛ né Yehowa kuro ye dwirɛ ɔ. Mmerɛ bɔ Yehowa hãne kyɛ Daniel te teneneeniɛ tekyɛ Noa, ɔne Yob ne, né Daniel ali kɔyɛ afoɛ 20. Sɔ dwirɛ bɔ Yehowa hãne ne, ɔmaa yenwu kyɛ, né Yehowa bu Daniel tekyɛ Noa ne Yob bɔ bɛfale nahorɛlilɛ bɛsõne ye afoɛ pẽe ne. (Gye. 5:32; 6:9, 10; Yob 42:16, 17; kenga Hesekiel 14:14.) Afoɛ pẽe bɔ Daniel fa sõne Yehowa ne, Yehowa nwuni kyɛ ɔte ebie bɔ odi nahorɛ, yeti né okuro ye dwirɛ paa.—Dan. 10:11, 19.

3. Nzu yeɛ yekosusu yenwo wɔ adesũa he anu ɔ?

3 Né subaen nyɔ bie wɔ Daniel nwo, na ɛhẽne yeɛ né ɔmaa Yehowa kuro ye dwirɛ ɔ. Yekosusu sɔ subaen nyɔ nanwo wɔ adesũa he anu. Yekolimoa yɛkɔnea sɔ subaen nanu biala, ɔne atẽe bɔ Daniel fale so lale y’ali ɔ. Afei yɛkɔnea bɔ ɔbokale Daniel maa ɔhora nyane sɔ subaen ne ɔ. Ɛhẽne sĩ ne, yɛkɔnea bɔ yɛkɔyɛ né yafa yasuesũa bɔ Daniel yɛle ne. Mmrandeɛ ne ndaluwa paa yeɛ sɔ adesũa he fa bɛnwo ɔ. Nakoso, yɛ mukoraati yɛkɔhora yekosũa nikyee yekofi bɔ Daniel yɛle nanu.

SUESŨA DANIEL AKOKODURO NE BIE

4. Sɛɛ yeɛ Daniel hyirele kyɛ ole akokoduro ɔ? Kyirekyire nu.

4 Mmenia bɔ bele akokoduro ne, sɛ odwu mmerɛ bie a, esuroen kora kã bɛ. Nakoso, sɛ ɔba sɔ a, bɛyere bɛnwo kyɛ bɛkɔyɛ bɔ ɔte pá ɔ. Mmerɛ bɔ né Daniel te abrandeɛ ne, edwirɛ nyɔ bie sisili wɔ ye asetena nu, na bɔ ɔyɛle wɔ yenwo ne maa yenwu kyɛ, né ole akokoduro paa. Sɔ dwirɛ nanu kõ sili mmerɛ bɔ Babilɔnfoɛ sɛkyele Yerusalem ne sĩ afoɛ nyɔ ne. Bɔ ɔwale yeɛ ole kyɛ, Babilɔn hene Nebukadenesa hyene nnaleɛ suroensuroen bie. Ɔhene Nebukadenesa hãhyirele ye anyanzafoɛ bɔ Daniel bokaso ne kyɛ, sɛ bangã nnaleɛ bɔ ɔhyene ne, na bangyire yebo bamma ye a, okohũ bɛ mukoraati. (Dan. 2:3-5) Ɛhẽne ati, né odikyɛ Daniel yɛ nikyeebie fa edwirɛ bɔ wasi nanwo ndɛ, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a bengohũ bɛ ɔ. Ɔwale sɔ ne, “Daniel hɔle Nana berɛ ɔɔsrɛle ye kyɛ ɔma ye mmerɛ, amaa ɔnate so wahyire Nana laleɛ ne abo wahyire ye.” (Dan. 2:16) Né Daniel hyirelle nnaleɛ bo llé, yeti né odikyɛ onya akokoduro ne gyidie kora né wahora watu agyire bɔ ɔte sɔ ɔ. Daniel hãhyirele ye damvomɔ nzã bɔ Babilɔnfoɛ tole bɛ dumaa kyɛ Sadrake, Mesake ne Abedinego ne kyɛ bɛbɔ edwirɛ bɔ wasi nanwo mbaeɛ. Ɔhãhyirele bɛ kyɛ, “bɛsrɛ nyameɛso Nyameɛ ne ma onwu bɛ anwumvoin wɔ sɔ mvealeɛ nu dwirɛ he anwo.” (Dan. 2:18) Yehowa mane bɛ mbaeɛ nanwo mmuayɛɛ, na ɔbokale Daniel maa ɔhora hyirele Nebukadenesa nnaleɛ nabo. Ɔnate ɛhe ati, Daniel ne ye damvo nemɔ nyane ngõa.

5. Edwirɛ foforɛ beni yeɛ ɔtole Daniel bɔ né odikyɛ onya akokoduro fa gyina yenoa ɔ?

5 Mmerɛ bɔ Daniel hyirele Ɔhene Nebukadenesa nnaleɛ nabo yiele ne, wangyɛ edwirɛ foforɛ bie sili. Ɛhẽne koso, né odikyɛ Daniel nya akokoduro paa kora né wahora wagyina yenoa. Sɔ dwirɛ ne yeɛ ole kyɛ, Nebukadenesa sa hyene nnaleɛ bie, na ɔmaa esuroen hãne ye paa. Nakoso, Daniel nyane akokoduro fa hyirele nnaleɛ nabo. Né sɔ nnaleɛ ne fa bakaa pirikua bie bɔ ɔwale paa nanwo. Mmerɛ bɔ né Daniel kyirekyire nnaleɛ nabo kyire ɔhene ne, ɔmaa ɔhene ne nwuni kyɛ ɔkɔbɔ laen, na ye ahennie ne kofi yesa kodwu mmerɛ bie. (Dan. 4:25) Sɔ dwirɛ bɔ Daniel hãne ne, né ɔse kyɛ ɔhene ne kɔhora kɔfɛ yeso yaa, na wamaa bahũ ye pó. Nakoso, Daniel nyane akokoduro fa hãne edwirɛ ne hyirele ɔhene ne.

6. Nzu yeɛ ɔbokale Daniel maa onyane akokoduro ɔ?

6 Nzu yeɛ ɔbokale Daniel maa onyane akokoduro wɔ ye asetena nu ɔ? Yedé yedi kyɛ mmerɛ bɔ né Daniel te akwalaa ne, osũane nningyein pá pẽe fili ye maame ne ye baba berɛ. Awofoɛ bɔ né bɛwɔ tete Yisrael ne, Yehowa hãhyirele bɛ kyɛ bɛfa ye mmraa behyirehyire bɛ mmaamɔ. Yenwu ye paa kyɛ, Daniel maame ne ye baba fale sɔ akwangyerɛ he yɛle adwuma. (Deut. 6:6-9) Ɛhẽne ati, edwirɛ bɔ ɔwɔ Mmraa Buru bɔ Yehowa famane Yisraelfoɛ nemɔ nu ne, né Daniel se ye yé paa. Ɛhẽne la ahãmeɛ a, né Daniel se mmraa bɔ ɔfa aleɛ bɔ odikyɛ Yisraelniɛ di, ɔne bɔ ɔnzɛkyɛ odi nanwo. b (Lew. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Bɛbɔ né bɛsõ Yehowa bɔ bɛtenane ase kora yeɛ bɛwo Daniel ne, né ɔse bɛnwo dwirɛ. Afei mmenia bɔ bamva Yehowa mmraa bammɔ bɛ bra ne, ɔse bɔ ɔtole bɛ ɔ. (Dan. 9:10, 11) Sɔ dwirɛ he mukoraati maa Daniel nwuni kyɛ bɛbɔ bɛdɔ Yehowa ne, ɔnate ye abɔfo so bɔ bɛnwo waen, na ɔboka bɛ.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

Bɔ ɔmaa Daniel nyane akokoduro yeɛ ole kyɛ, osũane nikye, ɔbɔle mbaeɛ, na ɔfale yenwo tole Yehowa so (Nea ngyekyɛmuɛ 7)

7. Nningyein foforɛ benimɔ yeɛ ɔbokale Daniel maa onyane akokoduro ɔ? (Nea foto ne koso.)

7 Daniel sũane ngɔmhyɛ bɔ né ɔwɔ Nyameɛ dwirɛ nanu ne yé. Sɔ ngɔmhyɛ ne, enu kõ yeɛ ole bɔ Yeremia hworɔle ne. Sɔ ngɔmhyɛ bɔ Daniel sũane ne, ɔmaa onwuni mmerɛ bɔ né Yudafoɛ bɔ bɛte ngoaa ne kosa kɔhɔ bɛ kuro ɔ. (Dan. 9:2) Yeremia ngɔmhyɛ ne bɔ Daniel nwuni kyɛ wawa nu ne, ɔhyɛle ye ngunaen paa, na ɔmaa ye gyidie yɛle se. Afei koso, osa maa Daniel nyane akokoduro. (Fa toto Romanfoɛ 8:31, 32, 37-39 nanwo.) Nikyee foforɛ koso bɔ ɔbokale Daniel yeɛ ole kyɛ, né ɔbɔ mbaeɛ daa. (Dan. 6:10) Sɛ Daniel bɔ mbaeɛ a, né ɔkã ye bɔne, ɔne ɔhaw bɔ ɔfa nu wɔ ye asetena nu nanwo dwirɛ kyire Yehowa. Afei koso, né Daniel srɛ Yehowa kyɛ ɔboka ye. (Dan. 9:4, 5, 19) Né Daniel te sona tekyɛ yɛ ala, yeti bamva akokoduro bannwo ye. Na mmom bɔ ɔbokale ye ole kyɛ né osũa nikye, ɔbɔ mbaeɛ, na né ɔfa yenwo to Yehowa so daa.

8. Yɛkɔyɛ sɛɛ né yanya akokoduro?

8 Sɛ yɛkɔhora yekonya akokoduro a, nzu yeɛ ɔkɔboka yɛ ɔ? Ɔwɔ nu, ebia wɔ baba anaa wɔ maame kɔhora kɔhyɛ wɔ ngunaen kyɛ enya akokoduro. Nakoso, ɔnate kyɛ akokoduro tte nikyee bɔ bɛfa bɛwo nati, odikyɛ ɛyere wɔnwo kora né ahora anya bie. Yɛkɔhora yɛkɔfa akokoduro yɛkɔtoto ebie bɔ osũa adwuma nwo. Sɛ sona ne konwu adwuma a, sana osuesũa sona bɔ okyire ye adwuma ne. Sɔ ala yeɛ sɛ yɛkɔhora yekonya akokoduro a, odikyɛ yesũa yefi mmenia bɔ bele akokoduro ne berɛ, na yɛyere yɛnwo kyɛ yɛkɔla ye ali. Yede, ɔbaadwu wa ne, nzu yeɛ yasũa yafi akokoduro bɔ Daniel nyane nanu ɔ? Ye ole kyɛ, odikyɛ yɛyere yɛnwo yesũa Nyameɛ Dwirɛ ne yé. Afei koso, odikyɛ yɛkã y’ahõne nu dwirɛ yekyire Yehowa mmerɛ bɔ yɛbɔ mbaeɛ ne. Bɔ ɔbokaso yeɛ ole kyɛ, odikyɛ yɛfa yɛnwo yɛto Yehowa so, na yenya gyidie kyɛ ɔkɔboka yɛ maa yekogyina ɔhaw biala bɔ yɛkɔhɔ nu ne noa. Sɛ yɛyɛ sɔ na sɛ nzɔhwɛ bie to yɛ a, yɛkɔhora yekogyina nu.

9. Sɛ yenya akokoduro a, nzu yeɛ ofi nu ba ɔ?

9 Sɛ yenya akokoduro a, nikyee pá fi nu ba. Ɛmɔma yɛnea bɔ ɔtole aliemaa bie bɔ bɛfrɛ ye Ben bɔ ɔkɔ sukuu wɔ Germany ne. Bɛbɔ ɔne bɛ kɔ sukuu ne, né bedé bedi kyɛ nningyein bɔ ɔwɔ ewiase ne, nná ebiala yeɛ ɔbɔle ɔ. Yeti edwirɛ bɔ Bible ne kã kyɛ ebie yeɛ ɔbɔle nningyein ne, ɔtte nahorɛ. Ɛlɛhõ bie, Ben tikya mane ye atẽe kyɛ ohyirehyire bɔ yeti yeɛ odé di kyɛ ebie yeɛ ɔbɔle nningyein nanu hyire bɛbɔ ɔne bɛ wɔ class ne. Ɔwale sɔ ne, Ben nyane akokoduro hyirehyirele bɔ odé di nanu hyirele bɛ. Nzu yeɛ ofili nu wale ɔ? Ben hãne kyɛ, “Me tikyaniɛ ne yɛle asoɛ tiele me, na nwomaa bɔ mva ngyirekyirele edwirɛ nanu ne, olɛle bie mane bɛbɔ bɛwɔ class berɛ ne mukoraati.” Ben toale ye dwirɛ naso kyɛ, “Bɛbɔ me ne bɛ wɔ class berɛ ne tiele me, na bɛnye gyele bɔ ngãne nanwo paa.” Ben dwirɛ ne maa yenwu kyɛ, sɛ yɛmaa mmenia nwu kyɛ yele akokoduro a, ɔmaa bebu yɛ. Afei koso, ɔkora kã bɛ ahõne maa betie yɛ. Ɛhe ati, odikyɛ yɛyere yɛnwo kyɛ yɛkɔhɔ so yekonya akokoduro.

DI NAHORƐ TEKYƐ DANIEL

10. Sɛ bɛkã ɔdɔ bɔ onni ngasi a, okyire sɛɛ?

10 Wɔ Bible nu ne, Hebri dwirɛ bɔ behyirele yebo “ɔdɔ bɔ onni ngasi,” anaa “ɔdɔ bɔ yebo mbɛ llé ne,” bɔ okyire yeɛ ole kyɛ ɛkɔfa wɔnwo kɔbata ebie nwo serɛserɛ, bɔ ɛngɔma nikyefee ngɔtete ɛmɔ afĩa ɔ. Bible ne maa yenwu kyɛ, sɔ ɔdɔ ne bie yeɛ Yehowa le ma bɛbɔ bɛsõ ye ne ɔ. Bɛfa sɔ dwirɛ kõmaapɛ nala bekyirekyire ɔdɔ bɔ mmenia bɔ bɛsõ Nyameɛ ne le ma bɛnwo nanu. (2 Sam. 9:6, 7) Yeti ɛmɔma yɛyere yɛnwo kyɛ yekonya ɔdɔ bɔ ɔte sɔ yɛkɔma Yehowa ne aliemaamɔ. Ɛmɔma yɛnea kyɛbɔ Daniel yɛle sɔ ɔ.

Ɔnate kyɛ né Daniel di nahorɛ ma Yehowa nati, Yehowa koso somane ye abɔfo maa ɔɔbɔle yenwo waen, yeti gyata nemɔ angora annyɛ ye hwee (Nea ngyekyɛmuɛ 11)

11. Mmerɛ bɔ Daniel bɔle aworowaa ne, edwirɛ beni yeɛ ɔtole ye ɔ? (Nea foto bɔ ɔwɔ Ɛwɛnelɛ Waen ne nyunu ne.)

11 Edwirɛ biemɔ sisili wɔ Daniel asetena nu bɔ né ɔkɔmaa okonya yenwo atẽe kohyire kyɛ okoli nahorɛ kɔma Yehowa, anaakyɛ ɔngɔyɛ sɔ. Sɔ dwirɛ bɔ yɛkã ye, enu kõ sili mmerɛ bɔ né Daniel ali afoɛ 90 ne, na ɛhẽne de, né enu yɛ se paa. Sɔ mmerɛ ne, né Medesefoɛ ne Pɛsiafoɛ ne ahõ ali Babilɔnfoɛ so ngunim, na né Dario yeɛ né waayɛ ɔhene ɔ. Mbanyi bɔ né bɛne Daniel yɛ adwuma wɔ Dario ahemvie berɛ ne, né benguro Daniel dwirɛ. Afei koso, né bemmu Nyameɛ bɔ Daniel sõ ye ne. Yeti bɛbɔle porɛ kyɛ bekohũ Daniel. Ɛhẽne ati bɛhyɛle mmraa bie, na bɛlakalakale ɔhene ne maa ɔfale yesa wurale yebo. Né sɔ mmraa ne kɔmaa ɔkɔyɛ se kɔma Daniel kyɛ okoli nahorɛ kɔma Nyameɛ bɔ ɔsõ ye ne ɔ. Yeti sɛ né Daniel mbena kyɛ yenwo kyere ye a, né odikyɛ odi mmraa bɔ ɔhene ahyɛ naso. Nakoso sɛ Daniel di sɔ mmraa naso a, né ɔngɔhora ngɔbɔ Yehowa mbaeɛ ɛlɛburuasa. Né Daniel pena kyɛ ɔkɔso di nahorɛ ma Yehowa, yeti wanni sɔ mmraa bɔ bɛhyɛle naso. Ɔnate ɛhe ati, begyili ye bɛtole gyata kumaa nu. Nakoso ɔnate nahorɛ bɔ Daniel li mane Yehowa nati, Yehowa bɔle yenwo waen, na gyata nemɔ angora annyɛ ye hwee. (Dan. 6:12-15, 20-22) Yede yɛ koso, yɛkɔyɛ sɛɛ né yali nahorɛ yama Yehowa tekyɛ Daniel?

12. Nzu yeɛ ɔbokale Daniel maa ɔhora lili nahorɛ mane Yehowa ɔ?

12 Kyɛbɔ yalimoa yanwu ye ne, sɛ yɛdɔ Yehowa a, ɛhẽne yeɛ ɔmaa yedi nahorɛ yɛma ye ɔ. Né Daniel dɔ Yehowa paa, na ɛhẽne yeɛ ɔbokale ye maa ɔhora lili nahorɛ mane ye ne. Bɔ ɔbokale Daniel maa onyane ɔdɔ bɔ ɔte sɔ mane Yehowa yeɛ ole kyɛ, né ɔse kyɛ Yehowa di ye bɔhyɛ so mmerɛ biala. (Dan. 9:4) Afei koso, kyɛbɔ né Yehowa aboka ye wɔ ye asetena nu, ɔne nningyein pá bɔ né Yehowa ayɛ ama ye mmenia ne, né Daniel dwenedwene yenwo.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

Sɛ yɛkɔhora yekoli nahorɛ yɛkɔma Yehowa a, sana yɛkɔso yenya ɔdɔ yɛma ye, kyɛbɔ Daniel yɛle ne (Nea ngyekyɛmuɛ 13)

13. (a) Mmrandeɛ ne ndaluwa bɔ bɛwɔ asafo nanu ne, nahorɛ bɔ bekoli bɛkɔma Yehowa nanwo nzɔhwɛ beni yeɛ beyia ɔ? Kã enu kõ nwo dwirɛ. (Nea foto ne koso.) (b) Kyɛbɔ enwuni wɔ vidio nanu ne, sɛ ebie bisa wɔ kyɛ, ‘Aso Yehowa Adanzefoɛ pene akorɔmatã so a,’ nzu yeɛ ɛkɔhã ɔ?

13 Kyɛbɔ né ɔte wɔ Daniel aberɛ so ne, ɛnnɛ koso mmrandeɛ ne ndaluwa bɔ bɛwɔ asafo nanu ne, benwu amaneɛ paa. Bɔ yeti yeɛ ɔte sɔ yeɛ ole kyɛ, mmenia bɔ bɛne bɛ te mandanu, ɔne bɛbɔ bɛne bɛ kɔ sukuu ne, bemmu Yehowa mmraa. Yeti mmenia bɔ bɛdɔ Nyameɛ ne, ɛyɛ a bɛgoro bɛnwo. Afei koso, benu biemɔ bɔ mmɔden kyɛ bɛkɔhyɛ mmrandeɛ ne ndaluwa bɔ bɛwɔ asafo nanu ne maa bekobu Yehowa mmraa so. Sɔ dwirɛ he bie tole abrandeɛ bie bɔ bɛfrɛ ye Graeme bɔ ɔwɔ Australia, mmerɛ bɔ né ɔwɔ sukuu nu ne. Bɛ tikya bisale bɛ kyɛ, sɛ bɛ damvo bie kã kyire bɛ kyɛ ɔte akorɔmatã, kyire kyɛ ɔte brienzua bɔ ɔne brienzua da, anaa brasua bɔ ɔne brasua da a, nzu yeɛ bɛkɔhã ɔ. Afei tikyaniɛ ne hãhyirele bɛ kyɛ, bɛbɔ bɛpene sɔ subaen naso ne, beegyina famaa, na bɛbɔ bɛmbene so ne koso, beegyina bɛen. Graeme hãne kyɛ, “Me ne aliemaa kõ bɔ ɔwɔ class berɛ ne ngome yeɛ né yɛmbene sɔ subaen naso ɔ.” Nakoso bɛbɔ né bɛwɔ class berɛ ne, bɔ bɛfa bɛyɛle bɛ ne, né ɔtte angorɛ. Ɛhẽne ati, né ɔkɔhora kɔyɛ se kɔma Graeme paa kyɛ okonya akokoduro, na wali nahorɛ wama Yehowa ɔ. Graeme toale ye dwirɛ naso kyɛ, “Dɔnhwere kõ bɔ yelili ye wɔ class berɛ ne, me sukuufoɛ nemɔ, ɔne me tikyaniɛ ne bɔle yɛ alapaa, na bɛgorole yɛnwo kyɛ yɛnye bukyélle. Mmɔle mmɔden kyɛ ngɔto meboase ngohyirehyire bɔ yeti yeɛ yɛmbene sɔ abrabɔ naso nanu, nakoso bandɛ me so.” Yede nahorɛ bɔ Graeme li mane Yehowa ne, sɛɛ yeɛ ɔbokale ye ɔ? Graeme hãne kyɛ, “Mmerɛ bɔ bɛyɛle sɔ ne, ɔyɛle me yea paa. Nakoso menye gyele, ofikyɛ mmaa benwuni kyɛ Yehowa Adanzefoɛ mbene sɔ abrabɔ naso.” c

14. Sɛ yɛpena kyɛ yɛkɔso yedi nahorɛ yɛma Yehowa a, nzu yeɛ odikyɛ yɛyɛ ɔ?

14 Kyɛbɔ Daniel yɛle ne, yɛ koso sɛ yɛkɔso yenya ɔdɔ yɛma Yehowa a, ɔkɔmaa yekoli nahorɛ yɛkɔma ye. Sɛ yɛkɔhora yekonya ɔdɔ bɔ ɔte sɔ yɛkɔma Yehowa a, sana yesũa ye subaen ahoroɛ nanwo nikye. Ebie yeɛ ole kyɛ, nningyein bɔ Yehowa abɔ ne, yɛkɔhora yekosũa yenwo nikyee yɛkɔhɔ sĩɛ, ná yadwenedwene yenwo. (Rom. 1:20) Sɛ ɛpena kyɛ ɛyɛ sɔ a, edwirɛ ahoroɛ bɔ ɔba ndoɔtoasoɛ bɔ yenwa, “Aso Bɛbɔle?” ne, ɛkɔhora kɔkenga anaa ɛkɔnea yenwo vidio ne bie. Afei koso, ɛkɔhora kɔkenga brohyeɔ ahoroɛ bɔ yeɛ ole, Was Life Created? ɔne The Origin of Life—Five Questions Worth Asking ne. Aliemaa brasua bie bɔ bɛfrɛ ye Esther bɔ ɔwɔ Denmark ne, ɔhãne edwirɛ bie fale sɔ brohyeɔ hemɔ nwo. Ɔhãne kyɛ: “Edwirɛ bɔ sɔ brohyeɔ hemɔ kã fa nningyein bɔ Yehowa abɔ nanwo ne, enu la berɛ. Ngyirekyiremuɛ bɔ ɔwɔ sɔ brohyeɔ hemɔ nu ne, ondwudwo ndia bɔ ebie dé di ɔ, na mmom ɔboka sona bɔ ɔkenga ne maa osusu edwirɛ nanwo, na onwu bɔ odikyɛ ɔyɛ ɔ.” Ben bɔ yalimoa yahã yenwo dwirɛ ne hãne kyɛ: “Edwirɛ bɔ ɔwɔ sɔ brohyeɔ hemɔ nu ne, wamaa me gyidie ayɛ se, na wamaa manwu kyɛ amba, Nyameɛ yeɛ ɔbɔle nikyee biala ɔ.” Ebia wɔ koso, mmerɛ bɔ ɛkengale sɔ brohyeɔ hemɔ ne, enwuni kyɛ Bible nu dwirɛ he te nahorɛ. Ɔkã kyɛ: “Y’Awurade ne yɛ Nyameɛ, ɛfata kyɛ edé animnyam, anidie ne tumi, ofikyɛ wɔ yeɛ ɛbɔle nningyein amukoraati ɔ.”—Nye. 4:11. d

15. Sɛ ɛpena kyɛ ɛkɔso nya ɔdɔ ma Yehowa a, nikyee foforɛ beni yeɛ ɛkɔhora kɔyɛ ɔ?

15 Nikyee foforɛ bɔ ɔkɔhora kɔboka yɛ maa yɛkɔhɔso yekonya ɔdɔ yɛkɔma Yehowa yeɛ ole kyɛ, yekosũa Ɔwa Yesu nwo nikye. Aliemaa brasua bie bɔ bɛfrɛ ye Samira, bɔ ɔwɔ Germany ne hãne kyɛ: “Yesu nwo nikyee bɔ nzũane ne, ɔmaa ngɔle so nyane ɔdɔ mane Yehowa paa.” Mmerɛ bɔ né Samira te akwalaa ne, né ɔyɛ se ma ye kyɛ okolé koli kyɛ Yehowa dwene sona nwo ɔ. Nakoso né ɔse paa kyɛ Yesu de, ɔdwene sona nwo. Samira hãne kyɛ, “Mekuro Yesu dwirɛ ofikyɛ né okuro sona, na né ngwalaa pó kora pingyé ye.” Mmerɛ bɔ ɔhɔle so sũane Yesu nwo nikyee ne, ɔbokale ye maa onyane ɔdɔ mane Yehowa. Yede, nzu yeɛ ɔbokale ye maa ɔsesãne adwene bɔ né ole ye wɔ Yehowa nwo ne ɔ? Samira toale ye dwirɛ naso kyɛ: “Mmerɛ bɔ nzũane Yesu nwo nikyee ne, ndele yebo kyɛ Yesu suesũa ye Baba, yeti bɛmu bele subaen kõ. Afei nza nwuni kyɛ, Yehowa pena kyɛ yenwu ye subaen ahoroɛ ne, na ɛhẽne ati yeɛ ɔsomane Ɔwa Yesu wale aseɛ so ne.” (Yoh. 14:9) Sɛ ɛpena kyɛ ɛkɔso nya ɔdɔ ma Yehowa a, yede yere wɔnwo sũa Yesu nwo nikye. Sɛ ɛyɛ sɔ a, ɔkɔboka wɔ maa ekoli nahorɛ kɔma Yehowa.

16. Sɛ yedi nahorɛ a, mvasoɛ beni yeɛ ɔwɔ so ɔ? (Edwein 18:25; Mika 6:8)

16 Bɛbɔ bedi nahorɛ ne, benya mmenia maa bɛ koso bedi bɛ nahorɛ, na bɛne bɛ kora fa adamvoa bɔ enu yɛ se ɔ. (Rut 1:14-17) Sɔ ala yeɛ bɛbɔ bedi nahorɛ bɛma Yehowa ne, benya asomdwee na bɛnye gye. Bɔ ɔmaa ɔte sɔ yeɛ ole kyɛ, bɛbɔ bedi nahorɛ bɛma Yehowa ne, ye koso okoli nahorɛ kɔma bɛ. (Kenga Edwein 18:25; Mika 6:8.) Sɛ yɛfa yɛnwo yɛtoto Yehowa bɔ ɔbɔle nningyein mukoraati nanwo a, yɛte kyɛ ngyegyira bie. Nakoso, wahyɛ yɛ bɔ kyɛ ɔkɔhɔso konya ɔdɔ kɔma yɛ. Ɔnate ɛhe ati, nzɔhwɛ, ɛpɔen, ewue, anaa nikyee foforɛ biala nne berɛ bɔ ɔkɔhora kɔte yɛ kofi Yehowa nwo ɔ. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Rom. 8:38, 39) Yeti, odikyɛ yɛyere yɛnwo kyɛ yekosuesũa Daniel, na yahɔ so yali nahorɛ yama Yehowa.

NIKYEE FOFORƐ BƆ YƐKƆHORA YEKOSŨA YƐKƆFA DANIEL NWO Ɔ

17-18. Nikyee foforɛ beni yeɛ yɛkɔhora yekosũa yɛkɔfa Daniel nwo ɔ?

17 Subaen pá bɔ né ɔwɔ Daniel nwo ne, enu nyɔ pɛ yeɛ yasusu yenwo wɔ adesũa he anu ɔ. Nakoso, nningyein foforɛ pẽe wɔ berɛ bɔ yɛkɔhora yekosũa yɛkɔfa Daniel nwo ɔ. Ebie yeɛ ole kyɛ, Yehowa maa onyane nyekyire ahoroɛ, na ɔhyene nnaleɛ koso. Afei koso, Yehowa maa ɔhora hyirehyirele nnaleɛ ahoroɛ bɔ ɔte ngɔmhyɛ nu. Sɔ ngɔm bɔ Daniel hyirele nu ne, enu pẽe awa nu dada. Nakoso sɔ ngɔmhyɛ ne biemɔ wɔ berɛ a, ɔkɔwa nu kyẽabie, na ɔkɔhã ebiala asetena wɔ aseɛ he aso.

18 Ngɔm ahoroɛ bɔ Daniel hyɛle ne, yekosusu enu nyɔ nwo wɔ adesũa bɔ oliberɛ nanu. Ɔmva yenwo kyɛ yɛte mbanyi, anaa ngwalaa ne, sɛ yɛte sɔ ngɔmhyɛ ahoroɛ nabo yé a, ɔkɔboka yɛ maa yekosi gyinayɛɛ pá wɔ y’asetena nu ɛnnɛ. Ebiekũ koso, sɔ ngɔmhyɛ ahoroɛ ne kɔboka yɛ maa yekoli nahorɛ yɛkɔma Yehowa. Afei, ɔkɔmaa yekonya akokoduro yɛkɔfa yekogyina nningyein bɔ ɔngɔhyɛ okosisi wɔ ewiase mukoraati ne noa.

DWEIN 119 Ɛsɛ sɛ Yenya Gyidi Ankasa

a Mmrandeɛ ne ndaluwa bɔ bɛwɔ asafo nanu ɛnnɛ ne, ɔhaw pẽe yeɛ bɛfa nu wɔ ewiase nanu ɔ. Ɛhẽne ati, ɔyɛ se kyɛ bekonya akokoduro, na bali nahorɛ bama Yehowa. Ɔhaw bɔ bɛfa nu ne, ebie yeɛ ole kyɛ, mmenia bɔ bɛne bɛ bɔ tipɛen ne, ɛyɛ a bɛgoro bɛnwo. Bɔ ɔmaa bɛyɛ sɔ yeɛ ole kyɛ, sɔ mmrandeɛ ne ndaluwa nemɔ dé di kyɛ ebie yeɛ ɔbɔle nningyein ɔ. Ɛhẽne la ahãmeɛ a, ɔnate kyɛ bɛfa Nyameɛ akwangyerɛ bɛbɔ bɛ bra nati, ɛyɛ a bɛkã kyɛ bɛnye bukyélle. Wɔ adesũa he anu ne, yekonwu kyɛbɔ yekosuesũa diyifoɛ Daniel, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a yekonya akokoduro, na yali nahorɛ yama Yehowa ɔ. Afei koso, yekonwu kyɛ sɛ yɛyɛ sɔ a, okyire kyɛ yɛse nworɛ.

b Ebia nningyein nzã hemɔ ti yeɛ Daniel anni Babilɔnfoɛ nemɔ aleɛ ne ɔ: (1) Naen bɔ né bafa bayɛ aleɛ ne, né Mmraa ne mma atẽe kyɛ Yisraelniɛ koli. (Deut. 14:7, 8) (2) Naen bɔ né bafa bayɛ aleɛ ne, ebia bambɛ bɛti. (Lew. 17:10-12) (3) Né Daniel se kyɛ sɛ odi sɔ naen ne a, okyire kyɛ ɔsõ bosoen.—Fa toto Lewitikɔso 7:15 ne 1 Korintofoɛ 10:18, 21, 22 nanwo.

c Nea vidio bɔ yeɛ ole, Bɔ Okofi Tenenee Nu Kɔwa Ne Te Asomdwee bɔ ɔwɔ jw.org so ne.

d Sɛ ɛpena kyɛ ɛkɔso nya ɔdɔ ma Yehowa a, sũa nwomaa bɔ ye dwirɛti yeɛ ole Bɛn Yehowa ne. Sɔ nwomaa he kã Yehowa subaen ahoroɛ nanwo dwirɛ kɔ sĩɛ.