Bɔtera na kɔ bɔ olili so na so

Bɔ tra na kɔ bɔ bahyehyɛ naso

Ayieleɛ dwirɛ

Ayieleɛ dwirɛ
  1.  Sua Babilɔn Pirikua Nanwo Nikye

  2.  Mmerɛ Beni Yeɛ Messia Ne Kɔwa Ɔ?

  3.  Anwonyerɛ Salɛ Ahoroɛ Bɔ Mogya Nwo Dwirɛ Wɔ Nu Ɔ

  4.  Agyaa Nu Ndetemuɛ

  5.  Afofikyẽa Ɔne Afahyɛ Ahoroɛ

  6.  Anwonyerɛ Ahoroɛ Bɔ Ɔkora Sa Ɔ

  7.  Edwirɛ Bɔ Ɔfa Adwuma Ne Ngraatasɛm Nwo

 1. Sua Babilɔn Pirikua Nanwo Nikye

Yɛyɛ sɛɛ yeɛ yenwu kyɛ “Babilɔn Pirikua” ne gyi berɛ ma ngondombo sõen mukoraati ɔ? (Nyekyire 17:5) Susu ɛhemɔ nwo nea:

  • Ye yeɛ odi ewiase mukoraati so ɔ. Bɛkã Babilɔn Pirikua nanwo dwirɛ kyɛ ɔte “mmenia ne maen ahoroɛ” so. Ole “ahennie bɔ odi ahemvo ahoroɛ bɔ bɛwɔ ewiase mukoraat so ɔ.”​—Nyekyire 17:​15, 18.

  • Ɔngɔhora ngogyina berɛ ngɔma amanyɔnmvoɛ anaa adwadifoɛ. “Aseɛ so ahemvo” ne “adwadifoɛ” nyane beti bedidili nu wɔ ye sɛkyelɛ nanu.​—Nyekyire 18:​9, 15.

  • Ɔsɛkye Nyameɛpiri dumaa. Bɛfrɛ ye tuutuuniɛ ofikyɛ wafa yenwo waabɔ atumvoɛ nemɔ, kyɛbɔ okonya benyunu adom anaa esikaa ɔ. (Nyekyire 17:​1, 2) Ɔlakalaka mmenia bɔ bɛwɔ maen mukoraati nu. Na wahũhũ mmeni pẽe.​—Nyekyire 18:​23, 24.

Sa kɔ adesua 13 porɛ 6 naso

 2. Mmerɛ Beni Yeɛ Messia Ne Kɔwa Ɔ?

Bible ne hãne kyɛ okoli dapɛen 69 kora ne Messia ne awa. ​—Kenga Daniel 9:25.

  • Mmerɛ beni yeɛ dapɛen 69 ne hyɛle yebo ɔ? Wɔ afoɛ 455 K.Y.B. Sɔ mmerɛ ne, Amrado Nehemia wale Yerusalɛm kyɛ “ɔbaakyekye kuro” ne biekũ.​—Daniel 9:​25; Nehemia 2:​1, 5-8.

  • Mmerɛ dodoɔ sɛ́ yeɛ dapɛen 69 ne lili ɔ? Wɔ Bible ngɔmhyɛ biemɔ nu ne, kyẽa kõ biala gyi berɛ ma afoɛ. (Numeri 14:​34; Ezekiel 4:6) Yeti dapɛen kõ biala gyi berɛ ma afoɛ nzoo. Wɔ sɔ ngɔmhyɛ he anu ne, dapɛen 69 ne te afoɛ 483 (fa dapɛen 69 x ngyẽa 7).

  • Mmerɛ beni yeɛ dapɛen 69 ne wale ayieleɛ ɔ? Sɛ yɛka afoɛ 483 yefi 455 K.Y.B. a, ɔkɔfa yɛ koosi afoɛ 29 Y.B. a Sɔ afoɛ nala nu yeɛ Yesu bɔle asu ɔɔyɛle Messia ne!​—Luka 3:​1, 2, 21, 22.

Sa kɔ adesua 15 porɛ 5 naso

 3. Anwonyerɛ Salɛ Ahoroɛ Bɔ Mogya Nwo Dwirɛ Wɔ Nu Ɔ

Anwonyerɛ salɛ ahoroɛ biemɔ wɔ berɛ a, bɛfa bɔ ɔnde apɔ ne bɔbɔ mogya bɛyɛ adwuma wɔ nu. Ebiemɔ yeɛ ole​—sona ne mogya bɔ ɔkɔhwẽ kɔma ebie, anaakyɛ bɛkɔhwẽ ye mogya ne bekosie berɛ mmerɛ tendenn, na basa bafa bama ye mmerɛ bɔ bɛyɛ ye operɛhyɛen ne​—Kristofoɛ nné anwonyerɛ salɛ bɔ ɔte sɔ ne ndo nu.​—Deuteronomi 15:23.

Nakoso, anwonyerɛ salɛ biemɔ wɔ berɛ a, ebia Kristoniɛ kɔhora kole kɔtonu. Ebie yeɛ ole ebie mogya bɔ bɛtwẽ bɛneanea nu, hemodialysis, hemodilution, cell-salvage anaa heart-lung ngaen bɔ bɛfa bedi dwumaa ɔ. Odikyɛ Kristoniɛ biala si gyinaeɛ wɔ atẽe bɔ ɔpenakyɛ bɛfa so bɛfa ye bɔbɔ mogya bɛyɛ nhwehwɛmuɛ ɔne atẽe ahoroɛ bɔ bɛfaso bɛsa anwonyerɛ nanu. Ɔsono atẽe bɔ dɔktaniɛ biala fa so fa tebea bɔ ɔte sɔ ne di dwumaa wɔ anwonyerɛ salɛ nu ɔ. Yeti kora bɔ Kristoniɛ bie kɔpene so maa bɛkɔyɛ ye operɛhyɛen, anaa bɛkɔhwẽ ye mogya bɛkɔneanea nu ne, odikyɛ onwu atẽe pɔtee bɔ bɛkɔfa so bɛkɔfa ye mogya ne bekoli dwumaa ɔ. Susu nzɛmmisa bɔ olili so hemɔ anwo:

  • Sɛ bɛkɔhwẽ me mogya bekosie berɛ, na yesĩ ne besa bɛfa bama me koso ɛ? Aso me tiboa kɔma me atẽe kyɛ, oté te me mogya bɔ yeti ɔnzɛkyɛ “behwie begua aseɛ nwo” anaa?​—Deuteronomi 12:​23, 24.

  • Na sɛ bɛkɔhwẽ me mogya na bafa ayire bafora nu na basa bafa bama me koso ɛ? Aso me tiboa bɔ mafa Bible ne matete ye ne kobua me fɔ, anaakyɛ ngɔhora ngole sɔ atẽe he bɔ bɛfa so bɛsa anwonyerɛ ne ngɔtonu anaa?

Sa kɔ adesua 39porɛ 3 naso

 4. Agyaa Nu Ndetemuɛ

Nyameɛpiri Dwirɛ nhyɛ ndetemuɛ nwo ngunaen, na ɔmaa enu da berɛ kyɛ sɛ ebie ne yenwokafoɛ tete nu a, ɔngɔhora ngogya sona foforɛ. (1 Korintofoɛ 7:​10, 11) Nakoso, tebea ahoroɛ bie wɔ berɛ bɔ ɔkora maa Kristofoɛ agyaafoɛ biemɔ si gyinaeɛ kyɛ bɛkɔtete nu ɔ.

  • Ebie bɔ ɔkɔhyɛ da kyɛ ɔngɔnea y’abusua ɔ: Huɛ bɔ ɔhyɛ da kyɛ ɔngɔnea y’abusua maa bengonya anwoɔnaen nu nningyein bɔ behia, na bɔ bekoli po ne, bɛsa nga ye ɔ.​—1 Timoteo 5:8.

  • Mmerɛ bɔ ebie ngõa la asane nu ɔ: Ebie bɔ ɔteetee yenwokãfoɛ alaa maa y’akwanwosaen anaa ye ngõa bala asane nu ɔ.​—Galatiafoɛ 5:​19-​21.

  • Mmerɛ bɔ ebie nwokãfoɛ penakyɛ ɔhyɛ ye maa ɔsɛkye ɔne Yehowa afĩa abusua bɔ ɔ: Mmerɛ bɔ ebie nwokãfoɛ si ye atẽe kyɛ nnɛmaa ɔsõ Yehowa ɔ.​—Asomafoɛ Ne Nnwumaa 5:29.

Sa kɔ adesua 42 porɛ 3 naso

 5. Afofikyẽa Ɔne Afahyɛ Ahoroɛ

Kristofoɛ mva bɛnwo nwura afofikyẽa ahoroɛ bɔ ɔnzɔ Yehowa nye nu. Nakoso odikyɛ Kristoniɛ biala fa ye tiboa bɔ wafa Bible watete ye ne si gyinaeɛ wɔ tebea ahoroɛ bɔ afofikyẽa nwo dwirɛ kodwɔ wɔ nu ɔ. Susu nneasoɛ ahoroɛ bɔ olili so he anwo.

  • Mmerɛ bɔ ebie ahyea wɔ kyɛbɔ bɛkyea afofikyẽa nu ɔ. Sɛ sona ne kyea wɔ sɔ a, ɛkɔhora kɔhã kyɛ, “Medawase.” Sɛ sona ne penakyɛ onwu pẽe a, ɛkɔhora kohyirehyire nikyehorɛ tibɔ enni afahyɛ bie nu kohyire ye.

  • Mmerɛ bɔ wɔnwokãfoɛ bɔ ɔtte Yehowa Danzeniɛ ato yesa afrɛ wɔ kyɛ, ɛne abusuafoɛ bɛbonu beedidi wɔ afahyɛ mmerɛ nu ɔ. Sɛ wɔ tiboa ma wɔ atẽe maa ɛkɔ a, dimoa kyirekyire nu kyire wɔnwokãfoɛ ne kyɛ sɛ bɛyɛ abosomzom nwo amaneɛ bie wɔ berɛ a, engɔfa wɔnwo ngowura nu.

  • Mmerɛ bɔ w’adwuma wura ama wɔ esikaa wɔ afofikyeã bie nu ɔ. Aso ɛkɔhã kyɛ engolle anaa? Yenwo nhia kyɛ ɛkã sɔ. Aso afofikyẽa ne ati yeɛ w’adwumawura ne fa sɔ esikaa ne ma wɔ anaa, anaakyɛ ɔfa ma wɔ fa kyire anisɔ wɔ w’adwuma serɛ bɔ ɛyɛ nanwo?

  • Mmerɛ bɔ ebie kyɛ wɔ nikyee wɔ afahyɛ mmerɛ nu ɔ. Ebia bɔ ɔkyɛ wɔ nikyee ne kɔhã kyɛ: “Mese kyɛ enni sɔ afahyɛ he, nakoso me bɔbɔ yeɛ me penakyɛ me kyɛ wɔ nikyee ɔ.” Ebia ayemye yeɛ sona ne pena kyɛ ɔda y’ali kyire wɔ ɔ. Wɔ atẽe foforɛ so ne, esusu kyɛ ɔpena kyɛ ɔsɔ wɔ gyidie nea, anaakyɛ ɔpenakyɛ ɛfa wɔnwo wura afofikyẽa nu ti, yeɛ ɔfa sɔ akyɛdeɛ ne ma wɔ anaa? Sɛ esusu ɛhemɔ anwo yie a, afei wɔ bɔbɔ yeɛ ekosi gyinaeɛ kyɛ ekole akyɛdeɛ bɔ ɔte sɔ ne anaakyɛ engolle. Wɔ gyinaeɛ biala bɔ yekosi nu ne, yɛpena kyɛ yenya tiboa pá na yɛdi nahorɛ yɛma Yehowa.​—Asomafoɛ Ne Nnwumaa 23:1.

Sa kɔ adesua 44 porɛ 1 naso

 6. Anwonyerɛ Ahoroɛ Bɔ Ɔkora Sa Ɔ

Ɔnate kyɛ yɛdɔ mmenia nati, yɛnea yɛnwo yé kyɛ yɛngɔfa anwonyerɛ bɔ ɔkora sa ngɔma afoforɛ. Yeti sɛ yenwu kyɛ yanya anwonyerɛ bie bɔ ɔkɔhora kosa ebie a odikyɛ yɛnea yɛnwo yé paa. Bɔ ɔmaa yɛnea yɛnwo yé yeɛ ole kyɛ, Bible ne hyɛ yɛ kyɛ: “Yɛlɔ yɛbiengo kyɛ yɛbɔbɔ yɛnwo.”​—Romanfoɛ 13:​8-​10.

Nzu yeɛ yɛyɛ a, okyire kyɛ yɛfa sɔ mmraa he yɛyɛ adwuma ɔ? Sɛ ebie se kyɛ ole anwonyerɛ bɔ osa a, ɔnzɛkyɛ ɔfe afoforɛ noa anaakyɛ ɔyɛ bɛ atuu. Sɛ abusua bie aando bɛsa baamverɛ ye amma b’awuro a, ɔnzɛkyɛ ɔmaa ɔha ye. Kora bɔ ɔkɔbɔ asu ne, odikyɛ ɔkã ye tebea nanwo dwirɛ kyire mbanyi afĩa ngitanwodifoɛ ne, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, ɔkɔyɛ nhyehyɛeɛ kɔfa kɔbɔ bɛbɔ bɛkwaabɔ asu nanwo waen ɔ. Kora bɔ ebie bɔ ɔse kyɛ ole anwonyerɛ bɔ ɔkora sa kɔyɛ agyaa nwo nhyehyɛeɛ ne, odikyɛ ofi ye pɛ nu kɔyɛ ye mogya nu nhwehwɛmuɛ. Sɛ ɔyɛ sɔ a, ɔda ye ali kyɛ ɔdwene afoforɛ nwo, “na ɔmbena ye ngome ye deɛ, na mmom ɔmaa afoforɛ deɛ koso nwo hia ye.”​—Filipifoɛ 2:4.

Sa kɔ adesua 56 porɛ 2 naso

 7. Edwirɛ Bɔ Ɔfa Adwuma Ne Ngraatasɛm Nwo

Bɔ ɔkɔyɛ na yahora yapo ɔhaw pẽe ne, odikyɛ yɛfa yɛ sikanzɛm nwo dwirɛ yegua ngraata so​—sɛ yɛne yeliema Kristoniɛ yeɛ yɛyɛ adwuma po a, odikyɛ yɛyɛ sɔ. (Yeremia 32:​9-​12) Yemukoraati sĩ ne ɔtɔ mmerɛ bie a, sikanzɛm ne adwuma nwo nzɛmnzɛm kɔhora kodwɔso wɔ Kristofoɛ afĩa. Ɔba sɔ a, odikyɛ bɛngome besiesie edwirɛ ne ndɛ kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, bɛkɔmaa asomdwee kɔwa ɔ.

Sɛ ɔba nningyein bɔ anyeborolɛ wɔnu tekyɛ nyanza korɔno ne dumaa sɛkyelɛ nu a, nzu yeɛ yɛkɔhora yɛkɔyɛ kɔfa kosiesie ɔ? (Kenga Mateo 18:​15-​17.) Yesu maa yenwuni nningyein nza bɔ yɛkɔhora yɛkɔyɛ wɔ yenwo ɔ:

  1. Bɔ mmɔden kyɛ ɛmɔ mmenia nyɔ ne kosiesie edwirɛ bɔ wawa ne. ​—Nea ngyekyɛmuɛ 15.

  2. Sɛ ɛhene aanyɛ yé a, fa asafo nanuniɛ kõ anaa nyɔ bɔ bɛnwo akokwa boka wɔ so na ɛmɔɔsiesie.​—Nea ngyekyɛmuɛ 16.

  3. Sɛ ɛhene mukoraati sĩ ne waanyɛ yé a, ɛhene ngome yeɛ ɛkɔhora kɔbɔ asafo mbanyi nemɔ amaneɛ.​—Nea ngyekyɛmuɛ 17.

Wɔ tebea pẽe nala nu ne, ɔnzɛkyɛ yɛfa yeliemaamɔ yɛkɔ asɛnibea, ofikyɛ sɛ yɛyɛ sɔ a, ɔkɔhora kɔsɛkye Yehowa ne asafo ne dumaa. (1 Korintofoɛ 6:​1-8) Nakoso, tebea biemɔ wɔ berɛ a odikyɛ yedi yenwo dwumaa wɔ mmraa atẽe so, bɔ ebie yeɛ ole: agyaa yiralɛ, akwalaa bɔ bɛnnea ye, agyaa yiralɛ nwo sikaa bɔ bedé bɛfa bɛma ngwalaa, sikaa bɔ ebie tua to berɛ na sɛ ohia mmokala a, bafa baboka ye, kerɛ bɔ ebie bɔ ye wɔ adwuma nu, anaakyɛ bɔ ɔfa nhyehyɛeɛ bɔ ebie yɛ na sɛ owu a, bafa ye agyapadeɛ bama ebie nwo. Sɛ Kristoniɛ bie fa asɛnibea so fasiesie tebea bɔ yahã yenwo dwirɛ maa asomdwee ba a, ongyire kyɛ ɔmva Bible nu afutue nyɛ adwuma.

Sɛ Kristoniɛ bie fa bɔne bɔ anyeborolɛ wɔ nu​—tekyɛ mmonaatolɛ, ngwalaa bɔ bɛfeefee bɛ, ebie bɔ opira ebie, awieniɛ, anaakyɛ ebie bɔ okũ sona kɔ polisifoɛ berɛ a​—ongyire kyɛ ɔmva Bible nu afutue nyɛ adwuma.

Sa kɔ adesua 56 porɛ 3 naso

a Ofi 455 K.Y.B. kodwu 1 K.Y.B. ne te afoɛ 454. Ofi 1 K.Y.B. kodwu 1 Y.B. ne te afoɛ kõ (bɛnga zero bɛmmoka so). Na ofi afoɛ 1 Y.B. kodwu 29 Y.B. ne te afoɛ 28. Ɛhe mukoraati maa yenya afoɛ 483.