“Mo doit ti duti nde pëpe na tanga ti azo, tongaso ape mo yeke wara akamarade ape, gigi ti mo ayeke gï tongaso nga mo yeke duti ande na avenir ape. Zo oko ayeke pensé nga na mo ape nga mo yeke gï mo oko ande.”—Carl.

 Eskê Carl akono yâ ti tënë ti lo so mingi la ape? Peut-être. Me, ambeni zo apeut ti sara ye kue so ala peut ti sara ti tene ye so Carl atene so asi na ala ape. Mo kue? Tongana a yeke tongaso, mbeti so ayeke aidé mo ti bâ nzoni ye so mo peut ti sara ti wara akamarade.

•  Ngbanga ti nyen la azo aye ti tene amba ti ala aye ala?

•  Ye so mo doit ti hinga

•  Amba ti mo atene ti ala nyen?

•   Ngbanga ti so ala ye ti tene amba ti ala asara ambeni ye sân ala ape. “Na ndö ti internet, mbi bâ afoto so ambeni mba ti mbi maseka asara na temps so ala sara mbeni sortie sân mbi. Mbi pensé mingi na ndö ni, na mbi hunda terê ti mbi wala nyen la ala ye na terê ti mbi ape. Kete mbi pensé na ni, kete mbi pensé na ni, na mbi tene so ala ye mbi na milieu ti ala ape.”—Natalie.

   GBU LI NA NDÖ TI AHUNDA SO: Eskê a si déjà na mo awe ti bâ so amba ti mo aye mo na milieu ti ala ape? Tongana a yeke tongaso, eskê mo changé ambeni sarango ye ti mo tongaso si ala ye mo na milieu ti ala?

•   Ngbanga ti so ala ye ti duti nde na tanga ti azo ape. “Babâ na mama ti mbi aye ti tene mbi utilisé téléphone ape. Tongana amba ti mbi ahunda numéro ti mbi si mbi tene na ala so mbi yeke na téléphone ape, ala yeke tene: ‘Nyen? Mo yeke na ngu oke?’ Tongana mbi tene so mbi yeke na ngu 13, mawa ti mbi asara ala.”—Mary.

   GBU LI NA NDÖ TI AHUNDA SO: Ndia wa la babâ na mama ti mo alu so asara si mo bâ so mo yeke nde na amba ti mo? Mo tene ti mo nyen na ndö ti ndia ni so?

•   Ngbanga ti so ala ye si a gi yanga ti ala ape. “Na ekole, amba ti mbi aye ka pëpe azo so sarango ye ti ala, fason ti sarango tënë ti ala nga même bungbi ti nzapa ti ala yeke nde na ti tanga ti azo. Tongana mo sara ye tongana ala ape, mo yeke ga mbeni zo so zo kue aye ti gi yanga ti lo.”—Olivia.

   GBU LI NA NDÖ TI AHUNDA SO: Eskê a gi déjà yanga ti mo awe ndali ti so mo yeke nde na tanga ti azo? Mo sara lani ye tongana nyen na temps ni so?

•   Ngbanga ti so ala ye ti perdre akamarade ti ala ape. “Tongana mbi yeke na yâ ti mbeni groupe, mbi yeke sara kue ti sara ye tongana ala. Mbi yeke changé fason ti sarango tënë ti mbi. Mbi yeke he ngia même si tënë ni akpa nga tënë ti ngia ape. Tongana amba ti mbi ahe mbeni zo, mbi kue mbi yeke he zo ni, même si mbi hinga so a yeke sara zo ni nzoni ape.”—Rachel.

   GBU LI NA NDÖ TI AHUNDA SO: Ti mo, ngbanga ti nyen la a yeke important na mo ti tene amba ti mo aye mo? Eskê a si déjà na mo awe ti changé fason ti sarango tënë ti mo wala ti sarango ye ti mo tongaso si amba ti mo ni aye mo?

 Ti gi ti sara ye kue ti tene amba ti mo aye mo na milieu ti ala apeut ti ga na kpale. Ngbanga ti nyen?

•   A peut même ti sara si ala kiri aye mo ape. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so tongana mo handa lê ti azo handango, mingi ni azo ni ayeke hinga. Brian, so ayeke na ngu 20, atene: “Na ekole, tongana amba ti mbi abâ lani so mbi gi ti sara mo bâ mo tene mbi yeke mbeni zo nde, ala ye mbi mingi ape. Mbi ga ti comprendre lani so a yeke bien ti tene zo asara ye tongana ti so lo yeke sara ka, ndali ti so tongana mo sara ye mo bâ mo tene mo yeke mbeni zo nde, azo ayeke hinga.”

   NZONI YE SO MO PEUT TI SARA: Gbu li na ndö ti aye so ayeke kota ye mingi na lê ti mo. Bible atene: “Hinga biani aye so ayeke akota ye mingi ahon atanga ni.” (aPhilippien 1:10). Tongaso, hunda terê ti mo: “Nyen la ayeke kota ye mingi: ti tene azo so sarango ye ti ala ayeke nde na ti mbi aye mbi? wala ti sara ye tongana ti so mbi yeke sara ka.”

   “Ti gi ti sara ye gï tongana amba ti mo ayeke ye senge senge. A yeke nga ndali ni la si azo ayeke ye ande mo mingi ape na a yeke nga ni la si asara si mo ga mbeni nzoni zo ape.”—James.

•   A yeke sara si mo yeke encore mo ape. Mo peut ti ga tongana “mbeni zo so ên-ën ti lo ayeke dä ape,” ndali ti so mo ye lakue gï ti nzere na lê ti amba ti mo. Mbeni maseka-koli so iri ti lo ayeke Jérémie atene: “Kozo, mbi peut ti sara ye kue gï ti lï na yâ ti mbeni groupe, même si a hunda ti tene mbi sara mbeni ye so apeut ti buba iri ti mbi. Mbi zia si amba ti mbi la acontrôlé mbi. Mbi ga lani jouet ti ala.”

   NZONI YE SO MO PEUT TI SARA: Gi ti hinga asarango ye wa la ayeke nzoni na lê ti mo nga gi ti sara ye alingbi na ni, a hon ti ga tongana mbeni caméléon so ayeke changé couleur ti lo ti lingbi na ndo so lo yeke dä. A yeke senge ape la Bible atene: “Mo mû pëpe peko ti azo mingi mingi ti sara ye ti sioni.”—Exode 23:2.

   “Mbi gi lani ti ye aye kue so ala ye: atâa a yeke abia, ajeu, abongo, a-émission na télé, nga amaquillage so ala sara . . . Mbi ye lani ti ga tongana ala. Mbi pensé ala hinga so mbi handa lê ti azo handango la, même mbi kue. A gue ngbii na fin ni vundu asara mbi na mbi bâ so mbi yeke gï mbi oko. Mbi hinga même encore nyen la mbi ye ape. Mbi ga ti bâ so zo kue la apeut ti ye mo ape wala apeut ti yeda ti tene mo duti na terê ti lo ape. A ye ti tene ape so mo doit ti zia lege ti gi ti wara akamarade; me a lingbi mo kanga bê ti mo, nga girisa ape so ti wara akamarade nga ti hinga mo wani nzoni, a hunda temps.”—Melinda.

•   A peut ti sara si fason ti sarango ye ti mo achangé. Mbeni maseka-koli so iri ti lo ayeke Chris abâ ye ni so na ndö ti mbeni fami ti lo. Chris atene: “Lo komanse lani ti sara ambeni ye so lo yeke sara ka ni kozo ape, na tapande nyongo mbangi, ndali ti so lo ye ti tene amba ti lo aye lo. Lo ga tâ mbeni kota zo ti nyongo mbangi na pekoni. A ngbâ lani kete gigi ti lo abuba kue kue kue.”

   NZONI YE SO MO PEUT TI SARA: Kpe ti sara kamarade na azo so sarango ye ti ala wala tënë ti yanga ti ala ayeke nzoni ape. Bible atene: “Zo so atambela na azo ti ndara, lo yeke ga zo ti ndara, me zo so asara kamarade na azo ti buba, lo yeke wara sioni dä.”—aProverbe 13:20.

   “Parfois a yeke bien ti gue na mbage ti azo na ti sara effort ti tene ala ye mo. Me sara pëpe mbeni ye so mo hinga so mo doit ti sara ape, gï ngbanga ti so mo ye ti tene ala ye mo. Azo so apeut ti duti anzoni kamarade ndali ti mo ayeke ye ande mo na asarango ye ti mo.”—Melanie.

   Kete wango: Tongana mo ye ti wara afini kamarade, gue gï pëpe na mbage ti azo so aye so agbu bê ti ala ayeke oko na ti mo. Gue na mbage ti azo so andia ti mo na ti ala na ndö ti nzoni sarango ye ayeke oko.