•  Ye so mo doit ti hinga

•  Ye so mo peut ti sara

•  Ambeni babâ na mama atene ti ala nyen

 Na yâ ti ambeni ngobo laso, amolenge ayeke na kpengba songo na ababâ na amama ti ala nga ala yeke gi ti wara wango na mbage ti ala. Na yâ ti ambeni ngobo ni, amolenge ayeke gue ka na mbage ti amba ti ala ti wara awango.

 Tongana amolenge ayeke hunda wango na mbage ti amba ti ala, a yeke sara si ala bâ awango ti ababâ na amama ti ala na nene ni mingi ape. Tongaso, na ngoi so ala kono, ababâ na amama ti ala alingbi ti bâ so ala yeke na ko​mandema na ndö ti ala ape. Ye ni so adö bê ti e ape ndali ti so tongana amolenge ayeke mû temps mingi ti duti na terê ti amba ti ala, a yeke mo bâ mo tene amba ti ala la abata ala, me a yeke ababâ na amama ti ala la ayeke bata ala ape.

 Ngbanga ti nyen la a yeke ngangu ape na amolenge ti duti na kpengba songo na amba ti ala ahon ti duti na kpengba songo na ababâ na mama ti ala? Zia e bâ ambeni raison ni.

•   Ekole. Tongana amolenge ayeke passé temps mingi na amba ti ala, a yeke sara si ala yeke komanse ti ga nduru mingi na mba, na mingi ni bango ndo so amba ti ala ayeke na ni na ndö ti ala la ayeke kota ye na lê ti ala ahon ti so ababâ na mama ti ala ayeke na ni na ndö ti ala. Tongana ala ga maseka, ye ni apeut ti ga encore pire.

•   Lo na azo ti sewa ti lo aduti ndo oko mingi ape. Na yâ ti asewa mingi, tongana amolenge akiri na ekole, ala yeke wara zo oko na yanga-da ape, peut-être a yeke ndali ti so babâ wala mama angbâ na kua wala ala use kue angbâ na kua.

•   Sarango ye ti terê ti amaseka. Na ngoi so amolenge akono, ala ye ti sara ye tongana amba ti ala, ye so andu fason ti yungo bongo, ti sarango tënë, na ti sarango ye ti ala. Mingi ni, na lê ti amaseka, bango ndo ti amba ti ala na ndö ti ala la ayeke kota mingi ahon bango ndö ti ababâ na amama ti ala na ndö ti ala.

•   Publicité. Andokua ti dengo buze ayeke sigi na gbâ ti aye nga na aye ti sarango na ngia so ayeke gï ndali ti amaseka. Ye so asara si ayeke ngangu na ababâ na amama nga na amolenge ti ala ti comprendre mba. Docteur Robert Epstein atene: “Tongana amaseka azia lege ti sarango ye so mingi ti amaseka ayeke sara, gbâ ti akota ndokua ni ayeke tï.” a

•   Duti na kpengba songo na molenge ti mo.

   Bible atene: “Atënë so mbi fa na mo laso so, a lingbi a duti na bê ti mo; mo sara si a wara place na yâ ti bê ti amolenge ti mo, na mo fa ni na ala na ngoi so mo yeke duti na da ti mo, na ngoi so mo yeke tambela na lege, na ngoi so mo gue ti lango nga na ngoi so mo londo.”—Deutéronome 6:6, 7.

   Molenge ti mo apeut ti sara kamarade na amba ti lo, me ala peut pëpe ti mû na lo wango tongana ti so mo babâ wala mama mo yeke mû na lo. Nzoni tënë ni ayeke so, awandara atene so mingi ti amolenge nga na amaseka ayeke bâ ababâ na amama ti ala na nene ni nga ala ye ti zia ngia na bê ti ala. Tongana mo yeke na kpengba songo na amolenge ti mo, a yeke sara ye mingi na ndö ti ala ahon aye so amba ti ala ayeke sara na ndö ti ala.

   “Mû temps ti duti na terê ti amolenge ti mo, ala sara legeoko aye so ala yeke sara ka lâ oko oko, aye tongana tongo ye, sukulango aye, nga même adevoir so a mû na ala ti sara na yanga-da. Sara ngia legeoko na ala, na tapande ala sara ajeu legeoko, ala bâ afilm wala télé legeoko. Pensé ape so mo bezoin gï ti wara kete temps ngoi na ngoi ti duti na terê ti amolenge ti mo. Tongana mo ye ti duti na kpengba songo na amolenge ti mo, mo doit ti mû ngoi mingi ti duti na terê ti ala.”—Lorraine.

•   Sara kue ti tene molenge ti mo asara kamarade na azo so ngu ti ala ayeke nde nde.

   Bible atene: “Ye ti buba alï ngangu na bê ti mbeni molenge.”—aProverbe 22:15, kete tene na gbe ni.

   A nzere na ambeni babâ na mama ti bâ so molenge ti ala ayeke na gbâ ti akamarade. Me même tongana molenge ni ayeke na akamarade mingi, lo yeke na bezoin ti sara kamarade na azo so ngu ti ala ayeke nde nde ti mû maboko na lo ti kpengba koli wala wali. Nga, amba ti lo alingbi pëpe ti mû na lo anzoni wango so lo yeke na bezoin ni na so babâ na mama ti lo la alingbi biani ti sara ni nzoni mingi.

   “Akamarade ti mbeni molenge apeut ti hinga ye na ndö ti ambeni ye, me ala yeke pëpe na hingango ye na ndö ti gigi, kode nga na ndara ti aidé ambeni maseka ti mû anzoni desizion. Tongana amaseka agi ti sara ye alingbi na awango ti ababâ na amama ti ala, ala yeke kono nga ala yeke kpengba koli wala wali.”—Nadia.

•   Mû wango ti ndara.

   Bible atene: “Zo so atambela na azo ti ndara, lo yeke ga zo ti ndara.”—aProverbe 13:20.

   Même tongana amolenge ti mo akono, ala peut ti wara gbâ ti aye ti nzoni tongana ala passé temps na terê ti mo. Duti mbeni nzoni tapande ndali ti ala.

   “Tapande so ayeke nzoni mingi so amolenge alingbi ti mû pekoni ayeke ti ababâ na amama ti ala. Tongana a fa na amolenge ti ye ababâ na amama ti ala nga ti ne ala, ala yeke ye ande ti sara ye tongana ala na ngoi so ala kono.”—Katherine.