Chapitre 10

“A sû na Mbeti ti Nzapa a tene”

1-3. Jésus aye si azo ti Nazareth ahinga nyen? Na lo sara tongana nyen ti mû maboko na ala ti hinga ni?

 JÉSUS CHRIST ato nda ti kusala ti lo ade ti sara anze mingi pëpe. Lo kiri na Nazareth, kodoro ti lo. Nda ti kiringo ti lo kâ ayeke ti mû maboko na azo ni ti bâ so biani lo yeke Messie so a fa tënë ti gango ti lo kozo awe. Nyen la lo sara ti fa na ala so lo yeke Messie ni?

2 Azo ni mingi apensé ti ala atene lo yeke sara mbeni miracle. Ala mä sango ti akusala ti kpene so lo sara. Ye oko, lo sara mbeni fä oko tongaso na lê ti ala pëpe. Me lo gue na yâ ti synagogue tongana ti so lo yeke sara ka. Lo londo ti diko Mbeti ti Nzapa, na a mû na lo mbeti ti Ésaïe. A yeke mbeni yongoro mbeti so peut-être a rulê ni rulengo na tere ti anduru keke use; lo zi yâ ni yeke yeke juska lo wara mbage so lo ye ti diko. Na pekoni lo diko atënë ni so laso e yeke wara na yâ ti Bible ti e na Ésaïe 61:1-3.​—Luc 4:16-19.

3 Azo so ayeke mä lo ahinga atënë so lo yeke diko so. A yeke mbeni prophétie so andu Messie. Lê ti azo ti synagogue ni kue ayeke gi na tere ti Jésus. Zo kue aduti kpô. Na pekoni, Jésus ato nda ti fa nda ti tënë ni, peut-être anzene nzene tënë na ndo ni, na lo tene: “Laso, tënë ti Mbeti ti Nzapa so ala londo ti mä so aga tâ tënë awe.” Bê ti azo ni adö ndali ti apendere tënë so asigigi na yanga ti lo, me na bango ni, ambeni zo mingi aye gi ti bâ mbeni ye ti kpene. Ahon ti sara ni, Jésus asara kua na mbeni tapande ti Mbeti ti Nzapa ti fa so mabe amanke ala. Kete na pekoni, azo ti Nazareth aye ti fâ lo.​—Luc 4:20-30.

4. Na ngoi ti kusala ti lo, Jésus azia tapande wa? Nyen la e yeke bâ na yâ ti chapitre so?

4 Na ndo so, Jésus azia mbeni tapande so lo yeke ngbâ ti fa  ni juska na nda ti kusala ti lo. Lo sara kua mingi na Mbeti ti Nzapa. Tâ tënë, amiracle ti lo ayeke kota ye mingi, teti a fa so yingo ti Nzapa ayeke na lo. Ye oko, ti Jésus, mbeni ye ti hon ngangu ti Mbeti ti Nzapa ayeke dä pëpe. Zia e bâ tapande so lo zia na e na ndo ti tënë so. E yeke bâ ande tongana nyen Maître ti e asara kua mingi na Mbeti ti Nzapa ti fa na ye, tongana nyen lo gbu koko ni, nga tongana nyen lo zi nda ni.

Lo sara kua na Mbeti ti Nzapa ti fa na ye

5. Jésus aye si azo ahinga nyen na ndo ti atënë so lo yeke fa? Ye nyen lo sara ti fa na ala so atënë ti lo ayeke tâ tënë?

5 Jésus aye si azo ahinga ndo so lo wara atënë ti lo dä si lo fa ni. Lo tene: “Ye so mbi fa ayeke ti mbi pëpe, me a yeke ti lo so atokua mbi.” (Jean 7:16). Mbeni lâ, lo tene: “Mbi yeke sara ye oko pëpe na bê ti mbi wani. Me mbi yeke tene gi aye so Babâ afa na mbi.” (Jean 8:28). Nga, lo tene: “Atënë so mbi tene na ala, a yeke atënë ti li ti mbi pëpe, me a yeke Babâ so angbâ beoko na mbi si ayeke sara akusala ti lo.” (Jean 14:10). Mbeni lege ti fa na azo so lo yeke fa gi atënë ti li ti lo pëpe ayeke so lege mingi lo sara kua na Mbeti ti Nzapa ti fa na ye na azo.

6, 7. (a) Jésus asara lani kua mingi na Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu? Ngbanga ti nyen ye so adö bê mingi? (b) Tongana nyen si kode ti fango ye ti Jésus ayeke nde na ti ascribe?

6 Tongana mo bâ mbilimbili atënë ti Jésus so a sû na yâ ti aÉvangile, mo yeke bâ so lo tene a-oko tënë wala lo tene peko ti atënë so ayeke na yâ ti ambeti 20 tongaso ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu. Na bango ni tongaso, ye so alingbi ti dö bê ti mo pëpe. Mo lingbi ti hunda tere ti mo: So Jésus afa tënë ngu ota na ndambo so, ngbanga ti nyen lo fa peko ti atënë so a wara na yâ ti ambeti ni so kue pëpe? Ti tâ tënë ni, peut-être a yeke ye so lo sara. Zia e girisa pëpe so a yeke gi akete mbage ti atënë so lo tene na aye so lo sara si a sû ni na yâ ti aÉvangile (Jean 21:25). Biani, ti diko na kota go atënë kue ti Jésus so a sû na yâ ti aÉvangile ayeke ninga angbonga mingi pëpe. Fadeso, tongana a hunda na mo ti fa tënë na ndo ti Nzapa nga na  Royaume ti lo teti angbonga mingi pëpe na ti di aversê so ayeke wara na yâ ti ambeti 20 tongaso ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu, a yeke duti kete ye? Nga, girisa pëpe so mingi ni Jésus ayeke na ambeti ni na maboko ti lo pëpe. Na ngoi so lo fa lani tënë so ayeke na Matthieu chapitre 5 ti si na 7, lo sara kua na atënë mingi mingi ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu, na lo fa peko ti atënë so kue gi na li!

7 So Jésus asara kua mingi na atënë ti yâ ti Mbeti ti Nzapa afa so lo ne ni mingi. Azo so ayeke mä lo, “bê ti ala adö ngbanga ti kode ti fango ye ti lo, teti so lo yeke fa ye na ala tongana zo so awara komandema ni, me tongana ascribe pëpe.” (Marc 1:22). Tongana ascribe ayeke fa ye lani, ala ye ka mingi ti sara kua na atënë ti yanga ti akota mokonzi-nzapa ti aJuif so a sû ni ândö na mbeti. Lâ oko Jésus amû tënë ti yanga ti mbeni kota mokonzi-nzapa ni ti fa na tënë pëpe. Me lo bâ ti lo Mbeti ti Nzapa tongana ye so ayeke na ngangu ahon aye kue. Lege mingi, a mä lo na tenengo tënë so: “A sû na Mbeti ti Nzapa a tene.” Fani mingi, lo tene mara ti atënë tongaso tongana lo yeke fa ye na adisciple ti lo wala lo yeke leke mbeni bango ndo ti ala so ayeke na lege ni pëpe.

8, 9. (a) Tongana nyen Jésus afa so Mbeti ti Nzapa ayeke na ngangu na ngoi so lo yeke tomba azo ti kango ye na yâ ti temple? (b) Na lege wa amokonzi-nzapa so ayeke na yâ ti temple afa so ala ne Mbeti ti Nzapa oko pëpe?

8 Na ngoi so Jésus atomba azo ti kango ye na yâ ti temple na Jérusalem, lo tene: “A sû na Mbeti ti Nzapa a tene: ‘Fade a yeke iri da ti mbi da ti sambela.’ Me ala sara si da ni aga kota dû ti azo ti gbungo aye ti azo na ngangu.” (Matthieu 21:12, 13; Ésaïe 56:7; Jérémie 7:11). Lango oko kozoni, lo sara akusala ti kpene mingi na yâ ti temple ni. Tongana ambeni molenge-koli abâ ye so, bê ti ala adö si ala to nda ti sepela lo. Ye oko, bê ti amokonzi-nzapa ni ason si ala hunda Jésus wala lo yeke mä atënë so amolenge so ayeke tene so la? Lo tene: “En, mbi mä ni. Ala diko tënë so lâ oko pëpe? tënë so atene: ‘Mo zia tënë ti sepela na yanga ti akete molenge nga na yanga ti ala so angbâ ti nyon  me.’ ” (Matthieu 21:16; Psaume 8:3). Jésus aye lani si akoli so ahinga atene Mbeti ti Nzapa ayeda na aye so ayeke si so.

9 Na pekoni, amokonzi-nzapa so abungbi tere ti ala si ala ga ala hunda Jésus atene: “Na ndo wa si mo wara komandema ti sara na aye so?” (Matthieu 21:23). Jésus afa ândö polele awe ndo so lo wara komandema so dä. Lo sigigi na mbeni fini tënë ti Nzapa pëpe. Lo yeke sara gi ye so Mbeti ti Nzapa afa awe. Biani, aprêtre na ascribe so ayeke fa dandara so ala ne Jéhovah na Mbeti ti lo oko pëpe. Tongana Jésus ayeke fa sioni ti ala dandara na gigi, a yeke tâ na lege ni.​—Matthieu 21:23-46.

10. Tongana nyen e lingbi ti mû tapande ti Jésus na lege so e yeke sara kua na Mbeti ti Nzapa? Agbakuru wa e yeke na ni laso so ayeke lani na tango ti Jésus pëpe?

10 Legeoko tongana Jésus, atâ Chrétien laso ayeke sara kua na Mbeti ti Nzapa na ngoi so ala yeke fa tënë. Na ndo lê ti sese kue, a hinga aTémoin ti Jéhovah tongana azo so ayeke nduru ti fa tënë ti yâ ti Bible na azo. Na yâ ti ambeti ti e, mo yeke wara gbâ ti aversê ti Bible. Na yâ ti kua ti e ti fango tënë, e yeke sara nga tongaso, e yeke sara ngangu ti fa mbeni versê ti Bible na azo (2 Timothée 3:16). Biani, e yeke na ngia mingi tongana mbeni zo ayeda ti tene e diko na lo mbeni versê na yâ ti Bible na e fa na lo so Bible ayeke ye so a lingbi a ne ni. E yeke na mara ti li tongana ti Jésus so pëpe, me e yeke na gbâ ti agbakuru so ayeke lani dä pëpe na tango ti lo. Nde na Bible ni so a ngbâ gi ti sigigi na ayanga ti akodoro nde nde, e yeke nga na agbâ ti ambeti so amû maboko na e ti wara aversê kue so e ye ti gi ni. Zia e leke na bê ti e ti ngbâ ti sara kua na aversê ti Bible nga ti gboto lê ti azo na ndo ni na ngoi kue so e tingbi na ala.

Lo gbu koko ti Mbeti ti Nzapa

11. Ngbanga ti nyen Jésus agbu koko ti Mbeti ti Nzapa mingi?

11 Jésus abâ so azo agi lege fani mingi ti bi nengo ti Mbeti ti Nzapa na sese, me so ayeke fini ye na lo pëpe. Na yâ ti mbeni sambela, lo tene na Babâ ti lo, lo tene: “Tënë ti mo ayeke tâ tënë.” (Jean 17:17). Nga Jésus ahinga biani atene Satan, so ayeke “mokonzi ti dunia so”, “[a]yeke zo ti mvene na babâ ti mvene.”  (Jean 8:44; 14:30). Na ngoi so lo ke atara ti Satan, fani ota Jésus afa peko ti atënë ti Mbeti ti Nzapa. Satan afa peko ti mbeni versê oko ti aPsaume, na lo ba yâ ni na mbana; me Jésus ake lege so Satan aba na yâ ti atënë ni na gbungo koko ti Mbeti ti Nzapa.​—Matthieu 4:6, 7.

12-14. (a) Tongana nyen si amokonzi-nzapa afa so ala ne Ndia ti Moïse pëpe? (b) Jésus agbu koko ti Mbeti ti Nzapa tongana nyen?

12 Fani mingi, Jésus agbu koko ti Mbeti ti Nzapa na kengo tënë ti ala so aye ti ba yâ ni. Amokonzi-nzapa ti ngoi ti lo aba lani yâ ti atënë ti Mbeti ti Nzapa. Ala luti mingi na ndo ti akete kete tënë ti yâ ti Ndia ti Moïse, me ala luti mingi pëpe na ndo ti akpengba-ndia so ayeke na gunda ti andia ni. Na sarango tongaso, ala pusu azo ti voro Nzapa gi na yanga, ti sara ni gi ngbanga ti lê ti azo ahon ti bâ aye so ayeke kota tongana mbilimbili, sarango nzoni bê na zo nga dutingo be-ta-zo (Matthieu 23:23). Tongana nyen Jésus agbu koko ti Ndia ti Moïse?

13 Na yâ ti Fango ye so lo fa na ndo ti hoto, fani mingi tongana lo ye ti fa peko ti mbeni ndia so ayeke na yâ ti Ndia ti Moïse, Jésus atene: “Ala mä so a tene.” Na pekoni, lo yeke tene “me mbi tene na ala” si lo yeke fa nda ti mbeni kpengba-ndia so andu ye mingi ahon gi ti bata tënë ni so a sû na mbeti so. Na sarango tongaso, lo yeke ke Ndia ti Moïse la? Ên-ën, lo yeke gbu koko ni la. Na tapande, azo ni ahinga nzoni mingi ndia so atene “Mo fâ zo pëpe.” Me Jésus atene na ala so ti ke mbeni zo na bê ague nde na ye so ndia ni aye ti tene. Legeoko nga, ti sara nzara ti mbeni zo so ayeke wali wala koli ti mo pëpe ague nde na kpengba-ndia so ayeke na gunda ti ndia ti Nzapa so ake gingo wali wala koli nde.​—Matthieu 5:17, 18, 21, 22, 27-39.

14 Na nda ni, Jésus atene: “Ala mä so a tene: ‘Mo ndoye mba ti mo na mo ke wato ti mo.’ Me mbi tene na ala: Ala ngbâ ti ndoye awato ti ala na ti sambela ndali ti azo so ayeke sara ye ti ngangu na ala.” (Matthieu 5:43, 44). Tënë so atene “mo ke wato ti mo” ayeke na yâ ti Mbeti ti Nzapa? Ên-ën, tënë so ayeke mbeni ye so amokonzi-nzapa ni afa gi na li ti ala wani. Na  lege ti tënë ti li ti ala so ala fa, ala bi nengo ti Ndia ti Nzapa na sese. Na mbeto pëpe, Jésus agbu koko ti Mbeti ti Nzapa si angobo ti azo abuba yâ ni pëpe.​—Marc 7:9-13.

15. Tongana nyen Jésus agbu koko ti Mbeti ti Nzapa tongana azo atara ti sara si a bâ ni tongana ye so a kanga lege na zo mingi, même tongana ye so a yeke ngangu mingi ti bata ni?

15 Amokonzi-nzapa abi nga nengo ti Ndia ti Moïse na sese na sarango si azo abâ ni tongana ye so a kanga lege na ala mingi, même a yeke ngangu mingi ti bata ni. Na ngoi so adisciple ti Jésus ayeke hon na yâ ti mbeni yaka si ala ko ambeni lê ti blé, ambeni Farizien atï na wâ agbi na tenengo so adisciple ni ayeke doro lango ti Sabbat la. Jésus amû tapande ti mbeni ye so asi, so Mbeti ti Nzapa asara tënë ni, ti ke bango ndo ti ala so ayeke na lege ni pëpe so. Lo fa peko ti oko mbaï ti Mbeti ti Nzapa so asara tënë ti amapa so a zia na gbele Nzapa na so mbeni lâ a te ni na gigi ti tabernacle: ngoi so David na azo ti lo so nzara asara ala ate ni. Jésus afa na aFarizien so ala mä yâ ti sarango nzoni bê na bango mawa so Jéhovah ayeke na ni so pëpe.​—Marc 2:23-27.

16. Nyen la amokonzi-nzapa asara na ndia ti Moïse na ndo ti tënë ti divorce? Jésus aleke tënë ni tongana nyen?

16 Amokonzi-nzapa asigigi na ambeni lege ti ngoro tere ti Ndia ti Moïse ti sara si a duti na ngangu mbeni pëpe. Na tapande, Ndia ni amû lani lege na koli ti sara divorce na wali ti lo tongana lo bâ mbeni “ye ti sioni” na mbage ti lo; peut-être ye ni so ayeke mbeni kota kpale so abi zonga na ndo ti sewa ni (Deutéronome 24:1). Me, na ngoi ti Jésus, amokonzi-nzapa ni awara ti ala na ndo so mbeni raison ti mû lege na koli ti sara divorce na wali ti lo ndali ti mara ti atënë nde nde kue: na tapande, tongana lo to kobe si agbi. * Jésus afa so ala ba yâ ti atënë ti Moïse so a sû na gbe ti yingo ti Nzapa. Na pekoni, Jésus akiri na ngbene ndia so Jéhovah amû ândö na ndo ti mariage,  so atene koli amû gi wali oko, na wali nga amû gi koli oko, na lo fa so oko raison ti sarango divorce ayeke lango-sioni.​—Matthieu 19:3-12.

17. Tongana nyen aChrétien laso ayeke sara ye tongana Jésus ti gbu koko ti Mbeti ti Nzapa?

17 Laso, azo so amû peko ti Christ abâ so a yeke ti ala ti gbu koko ti Mbeti ti Nzapa tongana azo aye ti ba yâ ti atënë ni. Tongana amokonzi-nzapa aye ti fa so tango ti andia ti Mbeti ti Nzapa na ndo ti sarango ye ti zo ahon awe, ti tâ tënë ni ala yeke bi nengo ti Bible ni na sese. Azo ayeke bi nga nengo ti Bible na sese tongana ala yeke fa atënë ti wataka na ala tene so a londo na yâ ti Bible. E bâ gbungo koko ti Bible tongana mbeni kota pasa so amû na e; na tapande, e yeke fa so tënë ti Nzapa Babâ, Nzapa Molenge na Nzapa Yingo vulu ayeke mvene (Deutéronome 4:39). Na oko ngoi ni, tongana e yeke gbu koko ti Mbeti ti Nzapa, e yeke sara ni na ngangu pëpe nga na nengo zo mingi.​—1 Pierre 3:15.

Lo zi nda ti Mbeti ti Nzapa

18, 19. Atapande wa afa so Jésus ayeke na mbeni pendere kode ti zingo nda ti Mbeti ti Nzapa?

18 Jésus ayeke lani na yayu na ngoi so a yeke sû Mbeti ti Nzapa ti yanga ti Hébreu. Kite ayeke pëpe so lo wara ngia mingi tongana lege azi na lo ti ga na sese na ti zi nda ni. Na tapande, tara ti gbu li na ndo ti lisoro so lo sara na ambeni disciple ti lo use na ndo ti lege so ague na Emmaüs na peko ti so lo zingo na kuâ. Kozoni si ala hinga so ayeke lo la, ala fa na lo vundu ti bê ti ala ndali ti so a fâ Maître ti ala so ala ye lo mingi. Jésus atene nyen na ala? “A londo na Moïse nga na ambeti ti aProphète kue, lo fa na ala, na yâ ti Mbeti ti Nzapa kue, nda ti aye so andu lo.” Tënë so andu bê ti ala tongana nyen? Ala wani atene na mba: “Na ngoi so lo yeke sara fade tënë na e na lege, nga so lo yeke zi nda ti Mbeti ti Nzapa kue na e, tënë ni ayeke ndu fade bê ti e mingi pëpe?”​—Luc 24:15-32.

19 Kete na pekoni, na oko lango ni so, Jésus atingbi na abazengele ti lo nga na ambeni disciple. Bâ ye so lo sara na ala:  “Lo zi lege ti hingango ndo ti ala kue ti gbu nda ti Mbeti ti Nzapa.” (Luc 24:45). Kite ayeke pëpe so pendere ngoi so adabe ti ala na ambeni ngoi so fani mingi Jésus asara mara ti ye so na ala, nga na azo so ayeke mä lo. Fani mingi, lo mû ambeni versê so ala hinga ni na lo zi nda ni na ala na mbeni lege so asara si lê ti ala akiri azi ngangu: ala bâ mbeni fini ye dä nga ala kiri agbu nda ti Mbeti ti Nzapa nzoni mingi ahon ti kozo.

20, 21. Tongana nyen Jésus azi nda ti atënë so Jéhovah atene na Moïse na tere ti keke ti sisi so wâ ayeke gbi dä?

20 Na mbeni mara ti ngoi tongaso, Jésus ayeke sara lani tënë na gbâ ti aSadducéen. Ala yeke mbeni secte ti Judaïsme so asara beoko na bungbi ti aprêtre ti aJuif na ala mä na bê na tënë ti zingongo ti akuâ pëpe. Jésus atene na ala, lo tene: “Na ndo ti tënë ti zingongo ti akuâ, ala diko pëpe ye so Nzapa atene ândö na ala? Lo tene: ‘Mbi yeke Nzapa ti Abraham, Nzapa ti Isaac na Nzapa ti Jacob.’ Lo yeke Nzapa ti akuâ pëpe, me ti azo so ayeke na fini.” (Matthieu 22:31, 32). A yeke lani mbeni versê so ala hinga ni nzoni, so Moïse, so aSadducéen ni ane lo mingi, si asû ni. Ye oko, mo bâ ye so asara si tënë ti Jésus so aluti ngangu?

21 Moïse asara lisoro so lani na Jéhovah na ngu 1514 kozo na ngoi ti aChrétien na tere ti keke ti sisi so wâ ayeke gbi dä (Exode 3:2, 6). Na tango so ala yeke sara lisoro so, Abraham akui asara ngu 329 awe, Isaac akui asara ngu 224 awe nga Jacob akui asara ngu 197 awe. Atâa so kue, Jéhovah atene: “Mbi yeke” Nzapa ti ala. A-Sadducéen so ahinga lani so Jéhovah ayeke pëpe tongana mbeni nzapa ti akuâ so apaïen ayeke voro ni, na so ala tene lo yeke komande akuâ na gbe ti sese. Jéhovah ayeke ti lo tongaso pëpe; tongana ti so Jésus atene, Jéhovah ayeke Nzapa “ti azo so ayeke na fini.” Lo ye ti tene nyen la? Jésus ahunzi tënë ti lo na kpengba tënë so: “Na lê ti lo ala kue ayeke na fini.” (Luc 20:38). Jéhovah angbâ lakue ti bata na yâ ti li ti lo awakua ti lo so lo ye ala na so akui awe. Jéhovah ahinga so biani lo yeke zingo ande ala, ye so asara si lo sara tënë ti ala mo bâ mo tene ala yeke na fini (aRomain 4:16, 17). So tâ pendere lege ti zingo nda ti Mbeti ti Nzapa la pëpe? A yeke na  lege ni la si “bê ti [gbâ ti azo so ayeke mä lo] adö”!​—Matthieu 22:33.

22, 23. (a) Tongana nyen si e lingbi ti mû tapande ti Jésus na zingo nda ti Mbeti ti Nzapa? (b) Nyen la e yeke bâ ande na yâ ti chapitre ti peko?

22 A-Chrétien laso ayeke na pasa ti haka lege so Jésus ayeke zi na nda ti Mbeti ti Nzapa lani. Biani, hingango ye ti e ayeke mbilimbili-kue pëpe. Ye oko, fani mingi e lingbi ti fa na amba ti e mbeni versê so ala hinga awe na ti zi nda ti ambeni tënë ti yâ ti versê ni so ade ala bâ ni tongaso lâ oko pëpe. Na tapande, peut-être ala yeke tene fani mingi “Ani ye iri ti Mo aga nzoni-kue” nga “Ani ye royaume ti Mo aga” sân ti hinga iri ti Nzapa ni wala Royaume ni (Matthieu 6:9, 10, La Sainte Bible en sango). So tâ pendere pasa si e yeke na ni tongana mbeni zo ayeda ti tene e fa na lo mara ti atâ tënë tongaso so ayeke polele, nga e zi nda ni na mbeni lege so akpengba oko pëpe!

23 Sarango kua na aversê ti Mbeti ti Nzapa, gbungo koko ni nga zingo nda ni ayeke akpengba lege so e yeke mû na tapande ti Jésus tongana e yeke fa tâ tënë na azo. Na yâ ti chapitre ti peko, e yeke bâ ambeni pendere kode ti fango ye so Jésus asara kua na ni ti ndu bê ti azo na atâ tënë ti Bible.

[Kete tënë na gbe ni]

Mo lingbi ti mû tapande ti Jésus tongana nyen?

● Ngbanga ti nyen a lingbi e sara hange ti zia si bango ndo ti azo wala ngobo ti ala ahon ndo ti Mbeti ti Nzapa pëpe?​—Matthieu 15:2-11.

● Tongana e yeke kiri tënë na azo, ngbanga ti nyen a yeke lege ti ndara ti gboto lê ti ala gi na ndo ti Bible?​—Luc 10:25-28.

● Tongana nyen e lingbi ti haka Jésus so ayeke lani nduru ti zia Mbeti ti Nzapa afa lege na lo na yâ ti fini ti lo nga na yâ ti adesizion ti lo?​—Luc 18:31-34; 22:37.

● Tongana a si so azo abi nengo ti atënë ti mabe ti e na sese, ngbanga ti nyen a lingbi e mû atënë ti Mbeti ti Nzapa si e gbu na koko ni?​—Jean 10:31-39.

[Ahundango tënë ti manda na ye]

 [Foto na lembeti 99]

“Laso, tënë ti Mbeti ti Nzapa so . . . aga tâ tënë awe”