Chapitre 17

“Mbeni ndoye ti hon so ayeke dä pëpe”

1-4. (a) Nyen la asi tongana Pilate afa Jésus na lê ti gbâ ti azo so bê ti ala ason? (b) So a yeke sara aye ti kamene nga na pasi na Jésus, lo sara ye tongana nyen? Ye so lo sara adü akpengba hundango ndo wa?

 “ALA BÂ, koli ni la!” So ayeke tënë ti yanga ti Gouverneur Ponce Pilate na ngoi so lo fa Jésus Christ na lê ti azo mingi mingi so, na yanga ti ndapre, ayeke na ngonzo nga so ayeke luti na gigi ti yangbo ti gouverneur ni na lango ti Pâque ti ngu 33 (Jean 19:5). Tâ gi alango kete kozoni si ye so asi, azo mingi mingi ayamba lani Jésus na ngia na ngoi so lo yeke lï na yâ ti Jérusalem tongana Gbia so Nzapa asoro. Ye oko, ti lango ni so, azo mingi mingi so abungbi abâ lo na sioni lê.

² A bi na tere ti Jésus mbeni bengba bongo so avuko kete so ayeke ti agbia, na a zia mbeni couronne na li ti lo. Me bongo ni so ahonde lê ti akä ti peko ti lo so mênë angbâ ti yuru dä, nga couronne ni so a leke ni na kî si alï na yâ ti poro ti li ti lo so mênë ayeke yuru dä, ayeke gi ti he na lo hengo. Me aprêtre-mokonzi ahanda azo ni si ala ke koli ni so apika lo ngbii si na pekoni lo yeke luti na dawa ti ala so. Aprêtre ni adekongo: “Kanga lo na ndo ti keke! Kanga lo na ndo ti keke!” Na nzara ti fango zo na bê ti ala, azo ni adekongo atene: “Lo lingbi na kuâ.”​—Jean 19:1-7.

³ Na nengo tere nga na mbeto pëpe, Jésus agbu ngangu na yâ ti aye ti kamene nga na apasi so asara na lo, lo dema tere ti lo pëpe. * Lo yeke lani nduru ti kui. Ngbonga kete na  pekoni, lo zia tere ti lo si a fâ lo na ndo ti keke ti pasi.​—Jean 19:17, 18, 30.

⁴ Na kango tere ti lo na kuâ, Jésus afa so lo yeke tâ kamarade ti adisciple ti lo. Lo tene: “Tongana mbeni zo akä âme ti lo na kuâ ndali ti akamarade ti lo, mbeni ndoye ti hon so ayeke dä pëpe.” (Jean 15:13). Ye so asara si ambeni kpengba hundango ndo abâ gigi. A lingbi Jésus abâ gi apasi so kue nga lo kui na pekoni? Ngbanga ti nyen Jésus ayeda ti sara tongaso? Teti so e yeke “akamarade ti lo” nga e yeke mû peko ti lo, e lingbi ti mû tapande ti lo tongana nyen?

Ngbanga ti nyen a lingbi Jésus abâ gi pasi na lo kui?

5. Jésus asara tongana nyen ti hinga tënë na ndo ti anzene nzene ye ti ngangu so ayeke ku lo lani?

⁵ Teti so lo yeke Messie so a fa tënë ti gango ti lo kozoni awe, Jésus ahinga lani aye so ayeke ku lo. Lo hinga lani gbâ ti aprophétie ti Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu so afa anzene nzene tënë na ndo ti pasi so Messie ni ayeke bâ nga na kuâ so lo yeke wara (Ésaïe 53:3-7, 12; Daniel 9:26). Ahon fani oko, Jésus afa na adisciple ti lo so fade aye ti ngangu ayeke si na lo (Marc 8:31; 9:31). Tongana lo yeke na lege ti gue na Jérusalem ti sara ndangba matanga ti Pâque ti lo, lo tene na yanga ti lo na abazengele ti lo, lo tene: “Fade a yeke zia Molenge ti zo na maboko ti aprêtre-mokonzi nga na ascribe. Fade ala yeke fâ ngbanga ti kuâ na li ti lo na fade ala yeke zia lo na maboko ti azo ti amara, na fade ala he lo, ala tuku ngu ti yanga na tere ti lo, ala pika lo na zaza nga ala fâ lo.” (Marc 10:33, 34). So ayeke gi asenge tënë pëpe. Tongana ti so e sara tënë ni awe, a sara biani ye ti kamene na Jésus, a tuku ngu ti yanga na tere ti lo, a pika lo na zaza na a fâ lo.

6. Ngbanga ti nyen a lingbi Jésus abâ lani gi pasi na lo kui?

⁶ Me ngbanga ti nyen a lingbi Jésus abâ gi pasi na lo kui? Akpengba raison ni ayeke mingi. Kozoni kue, tongana lo gbu ngangu juska na nda ni sân ti bere mabe ti lo, lo yeke fa so lo yeke be-ta-zo na lo yeke mû na nduzu droit ti Jéhovah ti komande  dunia kue. Dabe ti mo so Satan atene lani mvene na ndo ti azo atene ala yeke sara na Nzapa gi ti wara mbeni ye na pekoni (Job 2:1-5). So Jésus angbâ be-ta-zo “juska na kuâ, kuâ na ndo ti keke ti pasi”, lo kanga yanga ti Satan na ndo ti tënë ti mvene so lo bi na ndo ti azo so (aPhilippien 2:8; aProverbe 27:11). Use ni, apasi so Messie ni ayeke bâ nga na kuâ so lo yeke wara ayeke kanga ande ndo ti siokpari ti azo (Ésaïe 53:5, 10; Daniel 9:24). Jésus “[a]mû âme ti lo tongana ngere so a futa ti zi na azo mingi”; na sarango tongaso, lo zi lege na e ti duti na nzoni songo na Nzapa si Lo yeda na e (Matthieu 20:28). Ota ni, so Jésus agbu ngangu na yâ ti mara ti aye ti ngangu na pasi nde nde kue, a yeke tongaso si “a tara lo na yâ ti aye kue legeoko tongana e”. Ni la si lo ga mbeni kota prêtre so ahinga ti bâ mawa ti azo na so alingbi “ti bâ mawa ti e na ando so e woko dä”.​—aHébreu 2:17, 18; 4:15.

Ngbanga ti nyen Jésus ayeda lani ti mû fini ti lo ndali ti azo?

7. Aye wa Jésus adö lani azia ti ga na sese?

⁷ Ti gbu nda ti ye so Jésus ayeda ti sara so nzoni, tara ti bâ tapande so: Koli wa si ayeke yeda ti zia asewa ti lo nga na da ti lo ti gue na mbeni kodoro-wande tongana lo hinga so kâ, mingi ti azo ti kodoro ni ayeke ke lo, ayeke sara ye ti kamene na lo, ayeke sara pasi na lo nga ayeke fâ lo na nda ni? Fadeso, bâ ye so Jésus asara lani. Kozoni ti ga na sese, Jésus ayeke lani na kota ndo na yayu na tere ti Babâ ti lo. Atâa so kue, lo yeda ti zia ndo ti lo kâ na yayu ti ga na sese tongana zo ti mitele. Lo yeda ti sara tongaso atâa so lo hinga so fade mingi ti azo ayeke ke lo, ayeke sara ye ti kamene na lo, ayeke sara pasi mingi na lo nga ayeke fâ lo ti sioni ni (aPhilippien 2:5-7). Nyen la apusu Jésus ti sara mara ti sacrifice so, nyen?

8, 9. Nyen la apusu lani Jésus ti mû fini ti lo ndali ti azo, nyen?

⁸ Kozoni kue, a yeke ndoye so lo yeke na ni na mbage ti Babâ ti lo si apusu lo ti sara aye so kue. Gbungo ngangu so Jésus agbu afa lani so lo ye Jéhovah mingi. Yengo so lo ye na Babâ ti lo asara si Jésus agi bê ti lo mingi na ndo ti mungo iri ti Babâ  ti lo na nduzu (Matthieu 6:9; Jean 17:1-6, 26). Ahon aye kue, Jésus aye si a lungula zonga so a bi na ndo ti iri ti Babâ ti lo. Tongaso Jésus abâ so a yeke tâ mbeni kota pasa ngbanga ti lo ti bâ pasi ndali ti mbilimbili, teti lo hinga so tongana lo ngbâ be-ta-zo, lo yeke mû nga mbage ti lo ti sara si iri ti Babâ ti lo aga nzoni-kue ahon ti kozo.​—1 Chronique 29:13.

⁹ Mbeni raison nde so apusu Jésus ti mû fini ti lo ndali ti azo ayeke ndoye ti lo na mbage ti ala. Ndoye so ato nda ni ngbene ye so azo abâ gigi. Angu mingi kozoni si Jésus aga na sese, Bible afa atënë ti bê ti lo na ndo ti azo, a tene: “Mbi wara ngia na popo ti amolenge ti azo.” (aProverbe 8:30, 31). A bâ ndoye ni so na ngoi so lo yeke na sese. Tongana ti so e bâ na yâ ti Chapitre 14 ti si na 16, Jésus afa na yâ ti aye mingi mingi so lo ndoye azo kue nga na adisciple ti lo. Me na lango 14 ti Nisan ti ngu 33, lo yeda ti mû fini ti lo ndali ti e (Jean 10:11). Biani, mbeni lege ti fa ndoye ti lo na mbage ti e ti hon so ayeke dä pëpe. A lingbi e mû tapande ti lo na ndo ti ye so lo sara so? En. Biani, a mû yanga na e ti sara tongaso.

“Ala ndoye tere na popo ti ala . . . tongana ti so mbi ndoye ala”

10, 11. Fini commandement so Jésus amû na adisciple ti lo ayeke so wa? A ndu nyen? Ngbanga ti nyen a yeke kota ye ti sara ye alingbi na ni?

¹⁰ Na bï so aga kozoni na kuâ ti lo, Jésus asara tënë so na adisciple ti lo so angbâ na tere ti lo: “Mbi yeke mû na ala mbeni fini commandement: Ala ndoye tere na popo ti ala. Legeoko tongana ti so mbi ndoye ala, zia ala nga ala ndoye tere na popo ti ala. A yeke na lege ti ye so si azo kue ayeke hinga ande so ala yeke adisciple ti mbi: tongana ala yeke na ndoye na popo ti ala.” (Jean 13:34, 35). Ngbanga ti nyen lo tene so ti “ndoye tere na popo ti ala” ayeke “mbeni fini commandement”? Ndia ti Moïse atene awe so “mo ndoye zo so ayeke nduru na mo [wala mba ti mo] legeoko tongana mo ndoye mo mveni”. (Lévitique 19:18). Me fini commandement so Jésus amû ahunda ti fa mbeni ndoye so ahon ti Ndia ti Moïse, teti ndoye ni ayeke pusu e ti mû fini ti e ndali ti amba ti e. Jésus wani  afa ni polele tongana lo tene: “Commandement ti mbi ayeke so: Ala ndoye tere na popo ti ala gi tongana ti so mbi ndoye ala. Tongana mbeni zo akä âme ti lo na kuâ ndali ti akamarade ti lo, mbeni ndoye ti hon so ayeke dä pëpe.” (Jean 15:12, 13). Tënë so fini commandement ni aye ti tene ayeke so: “Mo ndoye mba ti mo pëpe tongana mo wani, me mo ndoye mba ti mo ahon mo wani.” Biani, na lege ti duti ti lo nga na kuâ ti lo, Jésus afa nda ti tënë ti ndoye so polele mingi.

¹¹ Ngbanga ti nyen a yeke kota ye ti sara ye alingbi na fini commandement so? Dabe ti mo so Jésus atene: “A yeke na lege ti ye so [so ti tene ndoye so apusu zo ti pensé gi na lo wani pëpe] si azo kue ayeke hinga ande so ala yeke adisciple ti mbi.” Biani, a yeke na lege ti ndoye so apusu zo ti pensé gi na lo wani pëpe si azo ayeke hinga so e yeke atâ Chrétien. E lingbi ti haka ndoye so na mbeni insigne. Azo so ayeke gue na akota bungbi ti district ti aTémoin ti Jéhovah ayeke yü ka a-insigne na kate ti ala. Na ndo ti insigne ni, mo yeke bâ iri ti zo ni nga na ti congrégation ti lo. Ndoye so apusu zo ti pensé gi na lo wani pëpe so ayeke na popo ti e ayeke tongana “insigne” so amû lege na azo ti bâ so e yeke atâ Chrétien. E lingbi ti tene so a lingbi ndoye so e yeke fa na amba ti e na popo ti e aduti tongana mbeni ye, wala mbeni insigne, so ayeke fa na lê ti azo so e yeke biani atâ zo so ayeke mû peko ti Christ. A yeke nzoni zo oko oko na popo ti e ahunda tere ti lo: ‘Na yâ ti fini ti mbi, azo ayeke bâ “insigne” ni so, so ti tene ndoye so apusu mbi ti pensé gi na mbi wani pëpe?’

Ndoye so apusu zo ti pensé gi na lo wani pëpe ayeke nyen?

12, 13. (a) Juska na ndo wa si e lingbi ti fa so e yeke na ndoye na popo ti e? (b) Ti pensé gi na mo wani pëpe aye ti tene nyen?

¹² Teti so e yeke mû peko ti Jésus, a lingbi e ndoye tere na popo ti e tongana ti so lo ndoye e. So aye ti tene a lingbi e duti nduru ti sara ambeni ye ndali ti aita ti e ti bungbi. Juska na ndo wa si a hunda na e ti sara ye ndali ti aita ti e? Bible atene: “A yeke tongaso si e hinga ndoye, ngbanga ti so lo kä âme ti lo na  kuâ ndali ti e. Na a yeke ngbanga ti e ti kä âme ti e na kuâ ndali ti aita ti e.” (1 Jean 3:16). Legeoko tongana Jésus, a lingbi e duti nduru ti kui ndali ti amba ti e tongana a yeke ti kui ndali ti ala. Na ngoi so a yeke sara ye ti ngangu na e, e yeke nduru ti zia si a fâ e ahon ti kä aita ti e ti yingo na ti zia fini ti ala na lê ti kuâ. Na yâ ti akodoro so tënë ti mara ahon ndo ni, atâa mara ti aita ti e ayeke nyen, e yeke zia fini ti e na lê ti kuâ si ye ti sioni asi na ala pëpe. Na ngoi so amara ayeke sara bira, e yeke duti nduru ti sara kanga na même ti wara kuâ ahon ti mû ngombe na tere ti aita ti e wala ambeni zo nde.​—Jean 17:14, 16; 1 Jean 3:10-12.

¹³ Ti mû fini ti e ndali ti aita ti e ayeke pëpe gi oko lege so e yeke fa so e yeke na ndoye so apusu zo ti pensé gi na lo wani pëpe. Ti bâ ni nzoni, a yeke aita mingi pëpe si ayeke kui ande ndali ti amba ti ala. Ye oko, tongana e ndoye aita mingi si e yeke nduru ti kui ndali ti ala, a lingbi e duti nga nduru ti sara akete sacrifice, na sarango kue ti sara ambeni ye ndali ti ala fadeso pëpe? Ti pensé gi na mo wani pëpe aye ti tene ti zia aye so ayeke ndali ti nzoni ti mo wani si ambeni zo nde abâ nzoni. E yeke zia abezoin ti ala nga na nzoni duti ti ala kozo na ti e, atâa a yeke ngangu (1 aCorinthien 10:24). Na alege wa mbilimbili e lingbi ti fa so e yeke na ndoye so apusu e ti pensé gi na e wani pëpe?

Na yâ ti congrégation nga na yâ ti sewa

14. (a) A hunda a-ancien ti sara asacrifice wa? (b) Mo bâ ti mo a-ancien so ayeke sara ngangu kua na yâ ti congrégation ti mo tongana nyen?

¹⁴ A-ancien ayeke sara asacrifice mingi ti “bata angasangbaga ti Nzapa”. (1 Pierre 5:2, 3). Na ndo ti so ala yeke bâ lege ti sewa ti ala wani, peut-être ala yeke na bezoin ti mû alakui nga na anda-yenga ti leke ambeni tënë so andu congrégation, na tapande ti leke abungbi, ti sara avizite ti kpengba aita, nga ti leke ambeni tënë na lege ti mbeni komité. A-ancien mingi ayeke sara nga ambeni sacrifice ni nde: Ala yeke sara kua ngangu na ngoi ti akota bungbi, ambeni ayeke sara kua tongana amembre ti Komite so abâ lege ti songo na ada-nganga, agroupe ti sarango  vizite na aita na hôpital na ambeni ayeke sara kua na yâ ti aKomite so abâ lege ti lekengo ada ti bungbi. A-ancien, ala girisa pëpe so, tongana ala yeke mû ngoi ti ala, ngangu ti ala nga na mosoro ti ala ti bâ lege ti kundu ti Nzapa, ala yeke fa so ala yeke na ndoye so apusu zo ti pensé gi na lo wani pëpe (2 aCorinthien 12:15). Ngangu so ala yeke sara ayeke mû ngia gi na Jéhovah pëpe, me nga na aita ti congrégation so ala yeke bâ ndo na ndo ni.​—aPhilippien 2:29; aHébreu 6:10.

15. (a) Ambeni sacrifice wa awali ti a-ancien ayeke sara? (b) Mo tene ti mo nyen na ndo ti awali ti a-ancien ti congrégation ti mo so ayeda ti tene akoli ti ala amû mbeni ngoi ti ala ndali ti congrégation ahon ti duti na tere ti ala?

¹⁵ Ka ti awali ti a-ancien ni? Ala nga kue ayeke sara asacrifice ti tene akoli ti ala awara lege ti bâ lege ti kundu ti Nzapa pëpe? Biani, a yeke mbeni sacrifice ndali ti wali ti mbeni ancien tongana lo yeda ti tene koli ti lo amû ngoi so lo lingbi fade ti sara ni na tere ti sewa ni ti bâ lege ti ambeni tënë so andu congrégation. Nga, pensé nga na awali ti asurveillant so ayeke gue na ndo nde nde, asacrifice so ala yeke sara ti mû peko ti akoli ti ala na yâ ti acongrégation oko oko nga na yâ ti acirconscription oko oko. Ala soro ti duti na da ti ala wani pëpe nga ti lango na ndo ti agbogbo nde nde yenga na yenga. Awali ti a-ancien so ayeda ti zia si atënë ti congrégation aga kozo na ye ti bê ti ala alingbi na gonda ndali ti ndoye so ala yeke na ni so apusu ala ti pensé gi na ala wani pëpe.​—aPhilippien 2:3, 4.

16. Ababâ na amama ayeke sara asacrifice wa ndali ti amolenge ti ala?

¹⁶ Na yâ ti sewa, tongana nyen si e lingbi ti fa so e yeke na ndoye so apusu zo ti pensé gi na lo wani pëpe? Ababâ na amama, ala yeke sara asacrifice mingi ti bâ lege ti amolenge ti ala nga ti bata ala na “lege ti sengo ndo nga na awango ti gbotongo mê so alondo na Jéhovah.” (aÉphésien 6:4). Peut-être ala yeke na bezoin ti sara kua so awoko ala teti angbonga mingi gi ti gi kobe ndali ti sewa ti ala na ti bâ si amolenge ti ala aduti kamême na nzoni bongo nga nzoni ndo ti lango. Ala yeke soro ti sara ambeni sacrifice ahon ti tene amolenge ti ala awara pëpe tâ ye so ala yeke na bezoin ni. Ala yeke mû nga ngoi ti ala mingi ti manda Bible na amolenge ti ala, ti gue na ala na bungbi  nga ti sigigi na ala na fango tënë (Deutéronome 6:6, 7). Ndoye so ala yeke na ni na so apusu ala ti pensé gi na ala wani pëpe amû ngia na Nzapa so sewa abâ gigi ndali ti lo na alingbi ti mû lege na amolenge ti ala ti wara fini ti lakue lakue.​—aProverbe 22:6; aÉphésien 3:14, 15.

17. Tongana nyen si aita-koli so ayeke na wali alingbi ti haka bango ndo ti Jésus?

¹⁷ Akoli, ala lingbi ti mû tapande ti Jésus tongana nyen ti fa so ala yeke na ndoye so apusu ala ti pensé gi na ala wani pëpe? Bible atene: “Akoli, ala ngbâ lakue ti ndoye awali ti ala gi tongana ti so Christ nga andoye congrégation na lo kä tere ti lo na kuâ ndali ti congrégation ni.” (aÉphésien 5:25). Tongana ti so e bâ awe, Jésus andoye adisciple ti lo tâ mingi si lo kui ndali ti ala. Ita-koli so ayeke na sewa ayeke haka bango ndo ti Jésus so “agi ti nzere na lo wani pëpe”. (aRomain 15:3). Mara ti koli tongaso ayeke nduru ti zia si abezoin nga na aye so agbu bê ti wali ti lo aga kozo na ti lo. Lo yeke luti nganganga pëpe na ndo ti abango ndo ti lo wani, me lo yeke nduru ti dö ambeni droit ti lo ti zia tongana a gue nde pëpe na ye so Bible ahunda. Koli so ayeke na ndoye so apusu lo ti pensé gi na lo wani pëpe ayeke zia ngia na bê ti Jéhovah, nga wali ti lo na amolenge ti lo ayeke ye lo na ala yeke ne lo.

Mo yeke sara nyen ande?

18. Nyen la apusu e ti sara ye alingbi na fini commandement so ahunda ti ndoye tere na popo ti e?

¹⁸ A yeke kete ye pëpe ti sara ye alingbi na fini commandement so ahunda ti ndoye tere na popo ti e; me e yeke na mbeni kpengba raison ti sara ye alingbi na ni. Paul atene: “Ndoye so Christ ayeke na ni apusu e ti sara ye, ngbanga ti ye so e bâ ayeke so: zo oko akui ndali ti azo kue; . . . na lo kui ndali ti azo kue si ala so ayeke na fini, ala lingbi ti ngbâ na fini ndali ti ala wani mbeni pëpe, me ndali ti lo so akui ndali ti ala na so a zingo lo na kuâ.” (2 aCorinthien 5:14, 15). Teti so Jésus akui ndali ti e, a lingbi bê ti e apusu e ti sara ye kue na yâ ti fini ti e ndali ti lo pëpe? E lingbi ti sara tongaso na mungo tapande ti lo na ndo ti tënë ti ndoye so apusu zo ti pensé gi na lo wani pëpe.

19, 20. Jéhovah amû na e matabisi wa ti ngere ngangu? Tongana nyen si e lingbi ti fa so e yeda na ni?

 ¹⁹ So Jésus atene “tongana mbeni zo akä âme ti lo na kuâ ndali ti akamarade ti lo, mbeni ndoye ti hon so ayeke dä pëpe”, lo yeke kono yâ ti tënë ahon ndo ni la pëpe (Jean 15:13). So lo yeke nduru lani ti kä âme ti lo ndali ti e afa tâ kota ndoye ti lo ndali ti e. Ye oko, mbeni zo ayeke dä so lo ndoye e ahon ti Jésus. Jésus atene: “Nzapa andoye tâ azo ti dunia so mingi si lo mû gi oko Molenge ti lo ndali ti ala, si zo kue so amä na bê na lo, a lingbi ti futi lo pëpe, me lo wara fini ti lakue lakue.” (Jean 3:16). Nzapa andoye tâ e mingi si lo mû Molenge ti lo tongana ngere so a futa ti zi e, tongaso si a zi e na gbe ti ngbâa ti siokpari na kuâ (aÉphésien 1:7). Ngere so Christ afuta ti zi na azo ayeke mbeni matabisi ti ngere ngangu so alondo na Jéhovah, me Jéhovah agbu e na ngangu pëpe ti yeda na ni.

²⁰ A yeke na e ti yeda na matabisi ti Jéhovah so. Tongana nyen? Tongana e ‘mä na bê’ na Molenge ti Nzapa. Ye oko, mabe ni angbâ gi na tënë ti yanga pëpe. E yeke fa ni na lege ti asarango ye ti e (Jacques 2:26). E yeke fa so e mä na bê na Jésus tongana e mû peko ti lo lâ na lâ. Sarango tongaso ayeke ga ande na e aye ti nzoni mingi laso nga na yâ ti ngoi so ayeke ga, tongana ti so tanga ti chapitre ti buku so ayeke fa ni ande.

[Kete tënë na gbe ni]

Mo lingbi ti mû tapande ti Jésus tongana nyen?

● Sarango ye wa so afa so zo apensé gi na lo wani pëpe Jésus awa azo so amû peko ti lo ti duti na ni?​—Matthieu 16:24-26.

● Ngbanga ti nyen ti pensé gi na mo wani pëpe ayeke duti nzoni?​—Marc 10:23-30.

● Tongana nyen si Jésus afa lani so lo yeke Berger so ayeke nzoni mingi? A-ancien alingbi ti manda ye na ndo ti tapande ti lo tongana nyen?​—Jean 10:11-15.

● Na yâ ti aye wa si e lingbi ti mû tapande ti Jésus ti fa ndoye so apusu zo ti pensé gi na lo wani pëpe?​—1 Jean 3:17, 18.

[Ahundango tënë ti manda na ye]

 [Foto so amû lembeti 173 kue]