1-3. Nyen la Jéhovah aye ti tene Ézéchiel abâ na temple na Jérusalem? Ngbanga ti nyen la lo ye tongaso? (Bâ afoto so ayeke na tongo nda ti Mbage 2.)

PROPHÉTE ÉZÉCHIEL, so ayeke molenge ti prêtre, ahinga Ndia ti Moïse nzoni mingi. Tongaso, lo hinga aye so ayeke na temple na Jérusalem nga na aye so a lingbi a sara dä ti voro Jéhovah na lege ni (Ézéch. 1:3; Mal. 2:7). Me na ngu 612 kozo na ngoi ti e, ye so asi na temple ti Jéhovah ason bê ti aJuif kue so ayeke be-ta-zo, même Ézéchiel kue.

² Jéhovah aye ti tene Ézéchiel abâ asioni ye so ayeke passé na yâ ti temple nga na pekoni lo fa ni na “a-ancien ti Juda”, amba ti lo aJuif so a gue na ala na Babylone so abungbi na yâ ti da ti lo. (Diko Ézéchiel 8:1-4; Ézéch. 11:24, 25; 20:1-3.) Ézéchiel ayeke lani na da ti lo na Tel-Abib, so ayeke nduru na Ngu ti Kébar na Babylone. Na lege ti yingo vulu, Jéhovah amû lo na lege ti vision ague na lo akilomètre mingi na mbage ti ouest na Jérusalem. Jéhovah azia lo na yâ ti temple, na yanga ti gbagba ti lacour so ayeke na mbage ti yâ ni na mbage ti nord. A yeke ge la na lege ti vision Jéhovah akomanse ti gue na lo na ando nde nde ti temple ni ti bâ ni.

³ Ézéchiel abâ aye osio so ason bê ti zo ngangu, so afa tongana nyen tâ vorongo Nzapa abuba kue na Israël. Nyen la asi na tâ vorongo  Jéhovah? Vision so aye ti tene nyen ndali ti e laso? Zia e bâ na yâ ti li ti e aye so Jéhovah afa na Ézéchiel. Me kozoni, a lingbi e bâ ye so ayeke na lege ni so Jéhovah ahunda na azo so ayeke voro lo ti sara.

4. Nyen la Jéhovah ahunda na azo so ayeke voro lo ti sara?

⁴ Angu ngbangbo gumbaya tongaso kozo na ngoi ti Ézéchiel, Jéhovah afa polele aye so lo hunda na azo so ayeke voro lo ti sara. Na use commandement ti aCommandement bale-oko, lo tene na azo ti Israël, lo tene: * “Mbi Jéhovah Nzapa ti mo, mbi yeke Nzapa so mbi hunda ti tene zo avoro gï mbi oko awe.” (Ex. 20:5). So Jéhovah atene “zo avoro gï mbi oko awe”, lo ye ti fa so lo yeke yeda pëpe ti tene azo ti lo avoro ambeni nzapa nde. Tongana ti so e bâ na chapitre 2 ti buku so, kozo ye so a lingbi zo asara so andu tâ vorongo Nzapa ayeke ti voro gï Jéhovah. A lingbi azo so ayeke voro Jéhovah azia lo kozo na yâ ti fini ti ala (Ex. 20:3). Na nduru tënë, Jéhovah aye ti tene azo so ayeke voro lo aduti na sioni oko pëpe na lege so ala bungbi pëpe tâ vorongo Nzapa na vorongo nzapa ti wataka. Na ngu 1513 kozo na ngoi ti e, azo ti Israël alï na bê ti ala wani na yâ ti mbele ti Ndia. So ala sara tongaso ala yeda ti voro gï Jéhovah oko awe (Ex. 24:3-8). Jéhovah ayeke sara ye lakue alingbi na ambele so lo te na azo ti lo na lo ku na mbage ti azo so lo te mbele na ala ti sara nga tongaso.​—Deut. 7:9, 10; 2 Sam. 22:26.

5, 6. Ngbanga ti nyen la Jéhovah alingbi ti tene azo ti Israël avoro lani gï lo oko?

⁵ Eskê a yeke na lege ni so Jéhovah ahunda na azo ti Israël ti voro gï lo oko? En, a yeke na lege ni. Lo yeke Nzapa so ngangu ti lo ahon angangu kue, lo yeke Gbia ti dunia kue nga lo la lo mû fini na aye kue nga lo bata aye kue na fini (Ps. 36:9; Kus. 17:28). Jéhovah ayeke nga Zo ti zingo azo ti Israël. Na ngoi so lo mû na ala aCommandement bale-oko, lo dabe ti ala, lo tene: “Mbi yeke Jéhovah Nzapa ti mo, lo so asigi na mo na kodro ti Égypte, ndo so a sara mo na ngbâa dä.” (Ex. 20:2). A yeke polele so Jéhovah alingbi ti tene azo ti Israël avoro gï lo oko.

⁶ Jéhovah achangé ape (Mal. 3:6). Lo hunda lakue ti tene a voro gï lo oko. Tongaso, tara ti bâ tënë ti bê ti Jéhovah na ndö ti aye osio so asara zo nzoni ape so lo fa na Ézéchiel na yâ ti vision so e yeke gue ti bâ ni fadeso.

7. (a) Nyen la aJuif so ayeke a-apostat asara na yanga ti gbagba ti temple na mbage ti nord? A sara lani Jéhovah tongana nyen? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti chapitre so.) (b) Ngbanga ti nyen la bê ti Jéhovah ason? (Bâ kete tënë 2.)

⁷ Diko Ézéchiel 8:5, 6. Kite ayeke dä ape so bê ti Ézéchiel ason lani ngangu. Na mbage ti nord ti yanga ti gbagba ti temple, aJuif so ayeke a-apostat ayeke voro lani mbeni statue, wala yanda. Peut-être a yeke lani mbeni yongoro yanda so aye ti sara tënë ti Ashéra, nzapa-wali ti wataka so azo ti Canaan abâ lo tongana wali ti Baal. Atâa ye ni ayeke so wa, azo ti Israël so avoro yanda so asara ye ague nde  mingi na mbele so ala te na Jéhovah. Ala doit lani ti voro gï Jéhovah lo oko me so ala voro yanda so, ala son bê ti Nzapa; a yeke na lege ni so Jéhovah asara ngonzo na terê ti ala. * (Deut. 32:16; Ézéch. 5:13). Gbu li ti mo kete, a hon ngu 400 awe la, a bâ temple tongana ndo so Jéhovah ayeke dä (1 aGbia 8:10-13). Me so fadeso ala voro yanda tâ gï na yâ ti gbagba ti temple ni, ala sara si Jéhovah ‘ahon yongoro na ndo ti lo so ayeke nzoni-kue.’

8. Vision ti statue so ason bê ti Nzapa so Ézéchiel abâ aye ti tene nyen ndali ti e laso?

⁸ Vision ti statue so ason bê ti Nzapa so Ézéchiel abâ aye ti tene nyen ndali ti e laso? Biani azo ti Juda so ayeke a-apostat adabe ti e na a-eglize so atene ala yeke aChrétien. A-eglize so atene ala yeke voro Nzapa, me Nzapa ake vorongo ti ala ndali ti so ala yeke voro ayanda. So Jéhovah achangé ape, e lingbi ti hinga biani so, legeoko tongana ti azo ti Juda so ayeke a-apostat, a-eglize so asara si Jéhovah asara ngonzo. Na ngonzo ti lo ni ayeke na lege ni (Jacq. 1:17). Kite ayeke dä ape so Jéhovah ayeke yongoro na a-eglize ti wataka so.

9, 10. Kpengba ye wa la e lingbi ti manda na lege ti azo so avoro yanda na yâ ti temple?

⁹ Kpengba ye wa la e lingbi ti manda na lege ti azo so ayeke voro lani yanda na yâ ti temple? Ti voro gï Jéhovah lo oko, a lingbi e “kpe vorongo ayanda.” (1 aCor. 10:14). E lingbi ti tene: ‘Mbi peut ti sara kua lâ oko ape na ayanda wala astatue ti voro na Jéhovah.’ Ye oko, fason ti vorongo ayanda ayeke nde nde, zo ayeke hinga ambeni hio, me ambeni, zo ayeke hinga ni hio ape. Mbeni mbeti so asara tënë na ndö ti Bible atene: “Zo alingbi ti bâ tënë vorongo yanda tongana mbeni tënë so a sara kua na ni ti sara tënë ti ambeni ye nde: mbeni ye ti nginza, ye so zo ane ni mingi, wala mbeni ngangu so zo ayeke na ni so ayeke kota ye na lê ti lo mingi ahon vorongo Nzapa.” Vorongo yanda alingbi ti ndu nga aye ti sese, nginza, bungbingo koli na wali nga na angia. Biani, a yeke ye kue so e zia kozo na yâ ti fini ti e so amû place ti vorongo so e doit ti voro gï na Jéhovah oko (Mat. 6:19-21, 24; aÉph. 5:5; aCol. 3:5). A lingbi e ke alege nde nde kue ti vorongo ayanda, ndali ti so Jéhovah oko la alingbi ti tene e voro lo na bê ti e kue.​—1 Jean 5:21.

¹⁰ Na yâ ti kozo ye so Jéhovah afa lani na Ézéchiel, a yeke wara ‘aye so ayeke tâ sioni mingi, ye so bê ti Jéhovah ake ni’. Me Jéhovah atene na prophète ti lo so ayeke be-ta-zo, lo tene: “Me mo yeke bâ ande aye so bê ti mbi ake ni, so ayeke tâ sioni mingi ahon ti so.” Mbeni ye wa la ayeke tâ sioni mingi ahon vorongo statue so ason bê ti Nzapa na yâ ti temple?

11. Na peko ti so Ézéchiel alï na yâ ti lacour so ayeke nduru na gbalaka ti temple, aye ti songo bê wa la lo bâ?

¹¹ Diko Ézéchiel 8:7-12. Ézéchiel akôro dû na terê ti mbeni mur na lo lï na yâ ti lacour so ayeke nduru na gbalaka ti temple, na lo bâ mbeni ye so ason bê ti lo. Lo bâ adessin ti “anyama so a nzere ti  tene zo abâ ni pëpe nga na [ti] afungo yanda” so a kpaka na terê ti mur. * Adessin so aye ti sara tënë ti anzapa ti wataka. Ye so Ézéchiel abâ na pekoni ason bê ti lo mingi. Lo bâ “a-ancien 70 ti azo ti Israël” ayeke luti “na yâ ti vukongo ndo” na ala yeke zö dukane na anzapa ti wataka. Na yâ ti Ndia, zongo dukane so afun pendere aye ti sara tënë ti sambela ti awakua be-ta-zo so Nzapa ayeda na ni (Ps. 141:2). Ye oko, dukane so a-ancien 70 ayeke zö na anzapa ti wataka so anzere na Jéhovah oko ape. Sambela ti ala afun sioni na hôn ti lo (aProv. 15:8). A-ancien so ahanda terê ti ala, ala tene: “Jéhovah ayeke bâ e pëpe.” Me Jéhovah ayeke bâ lani ala na lo fa na Ézéchiel mbilimbili ye so ala yeke sara na yâ ti temple ti Lo.

12. Ngbanga ti nyen la a lingbi e ngbâ ti duti be-ta-zo même “na yâ ti vukongo ndo”? Azo wa la mbilimbili adoit ti zia na e nzoni tapande ni?

¹² Nyen la e lingbi ti manda na lege ti mbaï ti a-ancien 70 ti Israël so azö dukane na anzapa ti wataka so Ézéchiel asara tënë ni? Ti tene Nzapa amä sambela ti e nga ti tene vorongo so e voro na lo angbâ ti duti nzoni na lê ti lo, a lingbi e ngbâ ti duti be-ta-zo même “na yâ ti vukongo ndo”. (aProv. 15:29). Zia e girisa ape so Jéhovah alingbi ti bâ aye kue so e yeke sara. Tongana e hinga biani so Jéhovah ayeke dä, e yeke sara pëpe na hondengo ni mbeni ye so ayeke son bê ti lo (aHéb. 4:13). A lingbi mbilimbili a-ancien azia nzoni tapande na  lege so ala sara ye alingbi na amama-ndia ti Bible (1 Pi. 5:2, 3). A yeke na lege ni so amembre ti congrégation aku ti tene mbeni ancien so ayeke luti na devant ti ala na lo mû li ni na yâ ti vorongo Nzapa na ngoi ti abungbi asara ye alingbi na amama-ndia ti Bible, même “na yâ ti vukongo ndo”. So ti tene na ngoi so peut-être azo abâ lo ape.​—Ps. 101:2, 3.

13. Nyen la Ézéchiel abâ so awali so ayeke a-apostat ayeke sara na mbeni yanga ti temple?

¹³ Diko Ézéchiel 8:13, 14. Na peko ti akozo ye ti songo bê use so, Jéhovah akiri atene na Ézéchiel, lo tene: “Mo yeke bâ ande aye so bê ti mbi ake ni so ayeke tâ sioni mingi ahon ti so ala yeke sara so.” Nyen la prophète ni abâ na pekoni? “Na yanga ti da ti Jéhovah so ayeke na mbage ti nord”, lo bâ “awali so ayeke duti na ayeke toto nzapa so a iri lo Tammuz.” Tammuz ayeke mbeni nzapa ti Mésopotamie so na yâ ti ambeti so a sû na yanga ti Sumérien a iri lo Doumouzi. Azo apensé so lo yeke koli ti nzapa-wali Ishtar so ayeke nzapa ti dungo. * Awali ti Israël ayeke toto lani kuâ ti Tammuz, ye so ayeke ambeni ngobo ti vorongo nzapa so ala yeke sara. So awali so ayeke toto kuâ ti Tammuz na yâ ti temple ti Jéhovah, a yeke ngobo ti apaïen la ala yeke sara lani na ndo so a yeke voro Nzapa dä na lege ni. Me ti sara mbeni ye ti abungbi ti vorongo nzapa ti wataka na yâ ti temple ti Nzapa asara pëpe si Jéhovah ayeda na ni. Na lê ti Jéhovah awali so ayeke a-apostat so ayeke sara “aye so ayeke tâ sioni mingi”.

14. Nyen la e lingbi ti manda na lege ti bango ndo ti Jéhovah na ndö ti ye so awali so ayeke a-apostat ayeke sara lani?

¹⁴ Nyen la e lingbi ti manda na lege ti bango ndo ti Jéhovah na ndö ti ye so awali so ayeke sara lani so? Ti ngbâ ti voro Jéhovah na lege ni, a lingbi e bungbi ni pëpe na asioni sarango ye ti apaïen. Tongaso, a lingbi e sara pëpe mbeni matanga so alondo na abungbi ti vorongo nzapa ti wataka. Ndo so matanga ni alondo dä ayeke biani kota ye? En. Laso, tongana mo bâ aye so azo ayeke sara na ngoi ti Noël nga na Pâques mo yeke pensé peut-être so ayeke sioni ape. Me zia e girisa ape so Jéhovah wani abâ lani aye so apaïen ayeke sara lani ti voro na anzapa ti ala, so azo ayôro ni laso na yâ ti amatanga. Jéhovah ayeke yeda pëpe na asarango ye ni so gï ndali ti so azo asara ni ngbene ye giriri wala ndali ti so ala bungbi ni na tâ vorongo Nzapa.​—2 aCor. 6:17; Apoc. 18:2, 4.

15, 16. Nyen la akoli 25 ayeke sara lani na yâ ti lacour ti temple? Ngbanga ti nyen la aye so ala sara ayeke zongango Jéhovah?

¹⁵ Diko Ézéchiel 8:15-18. Jéhovah akomanse ti sara tënë ti osio ye ni so ayeke ndangba ni na lege ti atënë so lo tene na Ézéchiel fani mingi awe, lo tene: “Mo yeke kiri ti bâ ambeni ye so ayeke sioni mingi ahon ati so ni so.” Peut-être prophète ni ahunda terê ti lo: ‘Nyen la ayeke sioni mingi ahon ati so mbi bâ ni awe so?’ Ézéchiel ayeke  fadeso na yâ ti lacour ti temple. Kâ na yanga ti temple ni, lo bâ akoli 25 so ayeke kuku ti voro “lâ na mbage ti est.” Akoli so azonga Jéhovah na mbeni lege so ayeke tâ sioni mingi. Tongana nyen?

¹⁶ Tara ti bâ ye ni na yâ ti li ti mo. A leke lani yanga ti temple ti Nzapa na mbage ti est. Awakua ti Jéhovah so ayeke lï na yâ ti temple ni ayeke bâ ndo na mbage ti ouest, peko ti ala ayeke na mbage so lâ ayeke sigi dä na mbage ti est. Me akoli 25 so ayeke na yâ ti vision so “atourné peko ti ala na temple” na ala yeke bâ ndo na mbage ti est tongaso si ala lingbi ti voro lâ. Na sarango tongaso, ala tourné peko ti ala na Jéhovah ndali ti so temple ayeke lani “da ti Jéhovah”. (1 aGbia 8:10-13). Akoli 25 so ayeke lani a-apostat. Ala sara sanka ti Jéhovah na ala sara ye pëpe alingbi na commandement so ayeke na Deutéronome 4:15-19. Ala son bê ti tâ Nzapa so alingbi ti tene a voro gï lo oko.

17, 18. (a) Nyen la e lingbi ti manda na lege ti mbaï ti azo so avoro lâ na yâ ti temple? (b) Azo ti Israël so ayeke a-apostat abuba songo ti ala na azo wa? Ala buba ni tongana nyen?

¹⁷ Nyen la e lingbi ti manda na lege ti mbaï ti azo so avoro lâ? Ti ngbâ ti voro Jéhovah na lege ni, a lingbi e bâ ndo na mbage ti Jéhovah ti mû maboko na e ti mä yâ ti aye so lo yeke fa na e nga ti wara ndara. Girisa ape so “Jéhovah Nzapa ayeke lâ”, na tënë ti lo ayeke “lumière” ndali ti lege ti e (Ps. 84:11; 119:105). Jéhovah asara si e wara ndara na lege ti Bible nga na ambeti so bungbi ti lo ayeke sigi na ni. A mû maboko na e ti mû anzoni desizion so asara si e duti na ngia laso nga, na yâ ti angoi so ayeke ga, e yeke wara fini ti lakue lakue. Tongana e gue na mbage ti dunia so ti gi ti hinga tongana nyen la e lingbi ti sara ye na fini ti e, andâ e tourné peko na Jéhovah awe la. Tongana e sara tongaso, a yeke son bê ti lo mingi. E ye ti son bê ti Nzapa ti e tongaso lâ oko ape. Vision so Ézéchiel abâ agboto nga mê ti e ti kpe azo so ake tâ tënë, mbilimbili a-apostat.​—aProv. 11:9.

¹⁸ Tongana ti so e bâ awe, Ézéchiel abâ aye osio so ason bê ti zo mingi so na yâ ni a yeke wara vorongo ayanda nga na vorongo nzapa ti wataka so afa tongana nyen la aye so azo ti Juda so ayeke a-apostat asara ti voro na Nzapa ayeke sioni mingi. So azo ti Israël aga sioni na lege ti yingo awe, ala buba songo ti ala na Nzapa. Me tongana zo avoro Nzapa na lege ni ape sarango ye ti lo ayeke buba. So azo ti Israël asara aye ti sioni nde nde kue abuba songo ti ala na Jéhovah nga na amba ti ala, ye so adö bê ti e ape. Zia e bâ fadeso tongana nyen la yingo vulu amû maboko na prophète Ézéchiel ti fa tongana nyen la sarango ye ti azo ti Juda so ayeke a-apostat abuba ngangu.

19. Ézéchiel afa sioni sarango ye ti azo so Jéhovah ate mbele na ala tongana nyen?

¹⁹ Diko Ézéchiel 22:3-12. Sarango ye ti azo ti kodro ni kue abuba, azo so ayeke komande nga na azo ni. “Amokonzi” wala azo ti komande ayeke sara lani kua na komandema ti ala ti tuku mênë ti azo  so tënë ayeke na li ti ala ape. Azo kue amû peko ti sarango ye ti azo so akomande na ndö ti ala na lege so ala ne Ndia ti Nzapa ape. Na yâ ti sewa, amolenge asara ye na ababâ na amama ti ala “mo bâ mo tene ambumbuse zo”, nga azo mingi ayeke lango lani na afami ti ala. Na yâ ti kodro ni, a yeke mû aye ti awande, ti amolenge so babâ ti ala ayeke dä ape nga na ti awali-mua na likisi. Azo ti Israël ayeke lango lani na awali ti amba ti ala na ngangu. Azo ni ayeke sara lani bê ti ye na lege so ala yeda na goro, ala mû nginza ti mba na likisi nga ala hunda intérêt ahon ndö ni. A son bê ti Jéhovah so azo ti Israël ake na mbana ti sara ye alingbi na andia ti lo. Ala girisa so Jéhovah amû lani na ala andia so ndali ti so lo ye ala. Sioni sarango ye ti ala so ason bê ti Jéhovah mingi. Lo tene na Ézéchiel ti tene na azo so ayeke sara aye ti sioni mingi: “Ala girisa mbi biani biani awe.”

20. Ngbanga ti nyen la atënë so Ézéchiel atene na ndö ti sioni sarango ye ti azo ti Juda abâ nga e laso?

²⁰ Ngbanga ti nyen la atënë so Ézéchiel atene na ndö ti sioni sarango ye ti azo ti Juda abâ nga e laso? Tënë ti goro so amû ndo na yâ ti mara ti Juda so ayeke a-apostat adabe ti e so e yeke na yâ ti mbeni dunia so sarango ye ti azo abuba kue. Azo ti poroso ayeke sara ye na komandema ti ala na lege ni ape na ala yeke sara pasi na asenge zo. Akota zo ti nzapa, mbilimbili ala so ayeke na yâ ti a-eglize so atene ala yeke aChrétien, airi tufa na ndö ti abira so akodro asara so azo kutu mingi akui dä. Akota zo ti nzapa asara si azo abâ na  nene ni pëpe andia ti Nzapa so ayeke nzoni kue nga ayeke polele na ndö ti lango-sioni. Ye so asara si nzoni sarango ye ti azo so angoro e ayeke kiri gï kiringo na gbe ni. Biani, Jéhovah ayeke tene ande na aChrétien ti wataka so mara ti tënë so lo tene lani na azo ti Juda so ayeke a-apostat, so lo tene: “Ala girisa mbi biani biani awe.”

21. Nyen la e lingbi ti manda na lege ti sioni sarango ye ti azo ti Juda ti giriri?

²¹ Nyen la e awakua ti Jéhovah e lingbi ti manda na lege ti sioni sarango ye ti azo ti Juda ti giriri? Ti tene Jéhovah ayeda na vorongo so e yeke voro na lo, a lingbi e ngbâ ti duti na nzoni sarango ye na yâ ti aye kue. Ti duti na nzoni sarango ye na yâ ti dunia so sarango ye ti azo abuba kue so ayeke kete ye ape (2 Tim. 3:1-5). Ye oko, e hinga bango ndo ti Jéhovah na ndö ti mara ti asioni sarango ye kue so azo ayeke sara (1 aCor. 6:9, 10). E yeke sara ye alingbi na andia ti Jéhovah ndali ti so e ye lo nga na andia ti lo (Ps. 119:97; 1 Jean 5:3). Tongana e sara asioni ye andâ e fa so e ye pëpe Nzapa ti e so ayeke nzoni-kue. E yeke ye lâ oko pëpe ti sara mbeni ye so alingbi ti sara si Jéhovah atene na e, atene: “Ala girisa mbi biani biani awe.”

22. (a) So e bâ tongana nyen la Jéhovah afa na gigi sarango ye ti azo ti Juda ti giriri, nyen la mo leke na bê ti mo ti ngbâ ti sara? (b) Nyen la e yeke bâ na yâ ti chapitre ti peko?

²² So e bâ tongana nyen la Jéhovah afa na gigi so songo ti azo ti Juda na lo nga na sarango ye ti ala abuba, e manda apendere ye mingi dä. Kite ayeke dä ape so a sara si e kiri e leke na bê ti e ti ngbâ ti voro gï Jéhovah oko, na lo lingbi tâ na ni. Ti sara ni, a lingbi e kpe mara ti vorongo yanda nde nde kue nga e duti lakue na anzoni sarango ye. Me ka nyen la Jéhovah asara lani na azo ti lo so ayeke be-ta-zo ape? Na hunzingo ti vizite so Ézéchiel asara na temple, Jéhovah atene polele na prophète ti lo ni, lo tene: “Mbi yeke sara ande ye na ala na ngonzo.” (Ézéch. 8:17, 18). E ye ti hinga ye so Jéhovah asara lani na azo ti Juda so ayeke be-ta-zo ape so, ndali ti so lo yeke fâ ande mara ti ngbanga ni so na ndö ti sioni dunia so. Chapitre ti peko ayeke fa ande tongana nyen la angbanga so Jéhovah afâ na ndö ti azo ti Juda aga lani tâ tënë.