1, 2. (a) Nyen la Ézéchiel asara so ahon gbungo li ti zo? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti chapitre so.) (b) Aye so lo sara aye ti sara tënë ti nyen?

SANGO ti ye so prophète Ézéchiel asara so ahon gbungo li ti zo amû ndo hio na popo ti aJuif so ayeke na Babylone. Na yâ ti yenga oko, lo duti na popo ti azo so ague na ala na ngbâa, li ti lo aga kirikiri na lo zi yanga ape, me na pekoni, hio tongaso lo londo lo lï na yâ ti da ti lo, lo kanga yanga-da ni na ndö ti lo. Fadeso, li ti avoizin ti lo akpe kue na ngoi so ala yeke bâ lo so lo sigi na yâ ti da ni, lo mû mbeni brique lo zia ni na devant ti lo na lo kpaka dessin na ndö ni. Na pekoni, Ézéchiel akomanse ti sara mbeni kete gbagba sân ti sara tënë.​—Ézéch. 3:10, 11, 15, 24-26; 4:1, 2.

² Kite ayeke dä ape so azo so ayeke bâ lo, so wungo ti ala ayeke ga gï gbani gbani, ahunda terê ti ala, atene: ‘Nda ti aye so lo yeke sara so ayeke nyen?’ Gï na mbeni ngoi na pekoni la aJuif so ahinga so ye so prophète Ézéchiel asara, so ahon gbungo li ti zo so, aye ti sara tënë ti mbeni ye ti mungo mbeto na zo so ayeke si ande so ayeke fa ngonzo ti Jéhovah Nzapa so ayeke na lege ni. Ye ni so ayeke lani nyen? Ye ni so asara lani azo ti Israël ti giriri tongana nyen? Ye ni so abâ azo so ayeke voro Nzapa na lege ni laso tongana nyen?

3, 4. (a) Aye ota wa la Ézéchiel asara so aye ti sara tënë ti fango ngbanga ti Nzapa? (b) Sarango ye ti Ézéchiel afa sarango camp na terê ti Jérusalem tongana nyen?

³ Na ngu 613 tongaso kozo na ngoi ti e, Jéhovah atene na Ézéchiel ti sara ambeni ye ota so aye ti sara tënë ti ngbanga so Nzapa afâ na ndö ti Jérusalem. Aye ni so ayeke: sarango camp na terê ti gbata ni, pasi ti azo ti gbata ni nga na futingo gbata ni na azo so ayeke na yâ ni. * Zia e bâ ambeni nzene nzene tënë na ndö ti aye ota so.

⁴ A sara camp angoro Jérusalem. Jéhovah atene na Ézéchiel, atene: “Mû mbeni brique na mo zia ni na devant ti mo. . . . Mo sara ye mo bâ mo tene mo leke terê ti mo ti sara bira na gbata ni la.” (Diko Ézéchiel 4:1-3.) Brique ni aye ti sara tënë ti gbata ti Jérusalem, Ézéchiel ni lo wani aye ti sara tënë ti aturugu ti Babylone so Jéhovah asara kua na ala. Jéhovah atene nga na Ézéchiel ti sara mbeni kete gbagba, ti monté sese aga koto angoro gbagba ti gbata ni nga ti sara amasini ti kungbingo na agbagba ti bira. Na pekoni lo doit ti zia aye ni so angoro brique ni. Aye ni so aye ti sara tënë ti aye ti bira so awato ti Jérusalem ayeke sara kua na ni na ngoi so ala yeke ngoro gbata ni na ala yeke sara bira na gbata ni. Ti fa so ngangu ti aturugu wato ni ayeke tongana ti wen, Ézéchiel adoit ti zia “gbarabuba ti wen,” wala kpangbala sembe, na popo ti lo na gbata ni. Na pekoni lo zia ‘lê ti lo abâ’ gbata ni. Aye so lo sara so ayeke tongana “mbeni tapande ndali ti azo ti Israël”, na a ye ti sara tënë ti mbeni ye so ala ku terê ti ala na ni ape so ayeke nduru ti si. Jéhovah ayeke sara kua na ambeni turugu so ayeke awato ti sara camp na terê ti Jérusalem, kota gbata ti azo ti Nzapa, ndo so temple ti lo ayeke dä.

5. Fa tongana nyen la sarango ye ti Ézéchiel afa ye so ayeke si na azo ti Jérusalem.

⁵ Pasi ti azo ti Jérusalem. Jéhovah atene na Ézéchiel, atene: “Mo yeke mû ande blé, orge, haricot, lentille, hâriyâ, épeautre [mbeni mara ti blé] . . . mo sara ni na mapa” nga mo yeke “pesé kobe ti mo si na yâ ti lango oko mo te kobe so nengo ni ayeke sicle 20.” Na pekoni, Jéhovah afa ndani, lo tene: “Mbi yeke futi gogoro ti kobe ti ala.” (Ézéch. 4:9-16). Ge, Ézéchiel ayeke encore tongana aturugu ti Babylone ape me lo yeke sara ye tongana azo ti Jérusalem. Aye so Ézéchiel asara so aye ti fa so kobe ayeke duti ande mingi na yâ ti gbata ni ape ndali ti so a sara camp na terê ni. Na ngoi ni so, a yeke sara ande mapa na ambeni ye so zo ahinga li ti lo na ni ape, ye so aye ti fa so atâa kobe wa la zo awara lo yeke te ni. Kpale ti kobe ni ayeke duti ngangu mingi tongana nyen? A yeke mo bâ mo tene Ézéchiel ayeke sara tënë droit na azo ti Jérusalem, lo tene: “Ababâ so ayeke na yâ ti mo ayeke te ande amolenge ti ala na amolenge ayeke te ababâ ti ala.” Na nda ni, azo mingi ayeke bâ pasi ndali ti “kota nzara so ayeke tongana alê ti kokora” nga azo ayeke “nge ngengo”.​—Ézéch. 4:17; 5:10, 16.

6. (a) Aye use wa la Ézéchiel asara ni na oko ngoi? (b) So Nzapa atene na Ézéchiel ti ‘mû kilo ti pesé na kuä ti li ti lo nga na kuä ti yanga ti lo so lo kio ni na ti kangbi yâ ni’ aye ti fa nyen?

 ⁶ Futingo Jérusalem nga na azo so ayeke na yâ ni. Na yâ ti mbage ti prophétie so, ambage ayeke use. Ézéchiel asara ye tâ gï tongana aye so a fa na yâ ti ambage ni use kue na oko ngoi. Kozoni, Ézéchiel asara ye so Jéhovah ayeke sara. Jéhovah atene na lo, atene: “Mû mbeni épée so yanga ni aza na mo sara kua na ni tongana mbeni rasoir ti zo ti fango kuä ti li.” (Diko Ézéchiel 5:1, 2.) Maboko ti Ézéchiel so lo gbu épée na ni aye ti sara tënë ti maboko ti Jéhovah, wala ngbanga so lo fâ na lege ti aturugu ti Babylone. Use ni, Ézéchiel asara ye so ayeke si na aJuif. Jéhovah atene na lo, atene: “Mo kio kuä ti li ti mo na kuä ti yanga ti mo.” So Ézéchiel akio kuä ti li ti lo aye ti fa tongana nyen la a yeke sara ande bira na aJuif na a yeke fâ ala. Na ndö ni, Nzapa atene na lo ti ‘mû kilo ti pesé na kuä ti li ti lo nga na kuä ti yanga ti lo so lo kio ni na ti kangbi yâ ni’. A ye ti fa so Jéhovah ayeke dë ngbanga na ndö ti Jérusalem, gï kirikiri tongaso ape, me tâ na lege so lo leke ti sara na ni nga lo yeke sara ni kue kue kue.

7. Ngbanga ti nyen la Jéhovah atene na Ézéchiel ti kangbi yâ ti kuä ti li ti lo nga na kuä ti yanga ti lo so lo kio ni na mbage ota na ti sara ye na ni na afason nde nde?

 ⁷ Ngbanga ti nyen la Jéhovah atene na Ézéchiel ti kangbi yâ ti kuä ti li ti lo nga na kuä ti yanga ti lo so lo kio ni so na mbage ota nga ti sara ye na ambage ni so na afason nde nde? (Diko Ézéchiel 5:7-12.) Ézéchiel azö mbeni mbage ni “na yâ ti gbata ni” ti fa na azo so ayeke bâ lo so a yeke fâ ande ambeni zo ti Jérusalem na yâ ti gbata ni. Ézéchiel afâ yâ ti mbeni mbage ni na épée lo “ngoro na gbata ni kue” ti fa so a yeke fâ ambeni zo ti Jérusalem na gigi ti gbata ni. Lo tuku tanga ti mbage ni ti tene pupu akangbi yâ ni ti fa so a yeke kangbi yâ ti ambeni zo ti Jérusalem na popo ti amara, me “épée” ayeke “tomba peko” ti ala. Tongaso, atâa ndo wa la ala so asö kuâ ayeke duti dä, ala yeke duti na siriri ape.

8. (a) Tënë ti beku wa la ayeke na yâ ti ye so Ézéchiel asara na kuä ti li ti lo nga na kuä ti yanga ti lo so lo kio ni? (b) Prophétie so asara tënë ti ‘kete kuä’ so lo kio ni so aga tâ tënë tongana nyen?

⁸ Ye oko, mbeni tënë ti beku ayeke na yâ ti ye so Ézéchiel asara na kuä ti li ti lo nga na kuä ti yanga ti lo so lo kio ni. Jéhovah atene na Ézéchiel, atene: “Mû mbeni kuä ni so kete mo kanga na yanga ti bongo ti mo.” (Ézéch. 5:3). Tënë so lo tene so afa so a yeke bata ande mbeni kete wungo ti aJuif so yâ ti ala akangbi na popo ti amara. Ambeni Juif so ayeke ti ‘kete kuä’ ni so ayeke duti ande na popo ti azo so a mû ala a gue na ni na ngbâa na Babylone so ayeke kiri na Jérusalem na peko ti so ala sara ngu 70 (Ézéch. 6:8, 9; 11:17). Prophétie so aga lani tâ tënë? En. Angu mingi na peko ti so sarango ngbâa na Babylone ahunzi, prophète Aggée atene so biani ambeni Juif so a kangbi yâ ti ala akiri lani na Jérusalem. A yeke lani “ambakoro so abâ da ni ândö”, so ti tene temple ti Salomon (Esdras 3:12; Ag. 2:1-3). Jéhovah asara si a bata tâ vorongo Nzapa tâ gï tongana ti so lo tene lani. E yeke bâ ande anzene nzene tënë na ndö ti kiringo na tâ vorongo Nzapa na place ni na yâ ti chapitre 9 ti mbeti so.​—Ézéch. 11:17-20.

9, 10. Aye so Ézéchiel asara adabe ti e na akota ye wa so andu kekereke ti e?

⁹ Aye so Ézéchiel asara adabe ti e na akota ye so Bible atene na ndö ti kekereke ti e. Ambeni ye ni so ayeke so wa? Tongana ti so Jéhovah asara lani na Jérusalem ti giriri, lo yeke sara ande kua na aturugu ti dunia so ti sara ye so ahon gbungo li ti zo, so ti tene ti ga na bira na terê ti abungbi ti nzapa ti wataka kue so ayeke na ndö ti sese (Apoc. 17:16-18). Gï tongana ti so futingo Jérusalem ayeke lani “mbeni kota ye ti sioni so mara ni ayeke use pëpe”, “kota ye ti vundu” so ayeke hunzi na bira ti Harmaguédon ayeke duti ande mbeni ye so “mara ni ade ti si lâ oko pëpe”.​—Ézéch. 5:9; 7:5; Mat. 24:21.

¹⁰ Bible afa so ambeni zo ti abungbi ti nzapa ti wataka ayeke sö ande kuâ na ngoi so a yeke futi abungbi ti nzapa ti wataka. Na mbeto, azo so asö kuâ nga na tanga ti azo kue, a londo na akota zo ti si na asenge zo, ayeke gi mbeni ndo ti honde terê ti ala dä (Zach. 13:4-6; Apoc. 6:15-17). Dutingo ti ala asara si e pensé na ye so asi lani na azo ti Jérusalem ti giriri so asö kuâ na ngoi ti futingo gbata ni nga so “pupu akangbi yâ” ti ala. Tongana ti so e bâ na  paragraphe 7, atâa so ala kui na ngoi ni so ape, Jéhovah agboto ‘épée ti lo ti tomba peko’ ti ala (Ézéch. 5:2). Legeoko nga, atâa ndo wa la azo so asö kuâ na peko ti so a futi abungbi ti nzapa ti wataka akpe dä ti bata terê ti ala, épée ti Jéhovah ayeke wara ala. A yeke fâ ala legeoko na azo kue so ayeke tongana angasa na ngoi ti Harmaguédon.​—Ézéch. 7:4; Mat. 25:33, 41, 46; Apoc. 19:15, 18.

11, 12. (a) So e mä yâ ti prophétie so Ézéchiel atene na ndö ti sarango camp na terê ti Jérusalem asara si e yeke na bango ndo wa na ndö ti kua ti fango tënë laso? (b) Peut-être kua ti e ti fango tënë nga na tënë so e yeke fa ayeke changé ande tongana nyen?

¹¹ So e mä yâ ti prophétie so asara si e yeke na bango ndo wa na ndö ti kua ti fango tënë so a doit ti sara ni hio? A pusu e ti bâ so a lingbi e sara kue ti mû maboko na azo ti ga awakua ti Jéhovah laso. Ngbanga ti nyen? Ngoi so angbâ ti “sara si azo na popo ti amara kue aga adisciple” ayeke mingi ape (Mat. 28:19, 20; Ézéch. 33:14-16). Na ngoi so “keke ni” (aturugu ti dunia so) ayeke ga ande na bira na terê ti abungbi ti nzapa, e yeke fa ande tënë ti salut encore ape (Ézéch. 7:10). Na ndö ti fango nzoni tënë, e yeke ga ande ‘abuburu’, tongana ti so Ézéchiel aga lani buburu, wala lo zia ti fa tënë so a hunda na lo ti fa na ngoi ti mbeni mbage ti kua ti lo ti fango tënë (Ézéch. 3:26, 27; 33:21, 22). Tongana a futi abungbi ti nzapa ti wataka kue awe, azo so ahinga mbeni ye ti sara ape ayeke “gi mbeni prophète ti fa na ala mbeni vision” me mbeni zo ayeke fa ande na ala pëpe mbeni ye so ala lingbi ti sara ti sö fini ti ala (Ézéch. 7:26). Ngoi ti tene a fa na ala mara ti tënë tongaso nga ngoi ti tene ala ga disciple ti Christ ahon awe.

¹² Me kua ti e ti fango tënë ayeke kaï ande ape. Ngbanga ti nyen? Na ngoi ti kota ye ti vundu, peut-être e yeke komanse ande ti fa tënë ti ngbanga so ayeke tï na ndö ti zo tongana akota glason. Tënë ti  ngbanga so ayeke fa polele so ngoi ti futingo sioni dunia so asi awe.​—Apoc. 16:21.

13. Ngbanga ti nyen la Jéhovah atene na Ézéchiel ti lango na mbage ti maboko ti lo ti wali na pekoni na mbage ti maboko ti lo ti koli?

¹³ Na ndö ti so Ézéchiel ayeke fa tongana nyen la a yeke futi Jérusalem, lo sara nga ye so a yeke hinga na ngoi so a yeke futi ande gbata ni. Jéhovah atene na Ézéchiel ti lango na mbage ti maboko ti lo ti wali na yâ ti alango 390 na ti lango na mbage ti maboko ti lo ti koli ndali ti lango 40. Lango oko ayeke ngu oko. (Diko Ézéchiel 4:4-6; Nom. 14:34.) Ye so Ézéchiel asara so, so lo doit ti sara ni gï na yâ ti mbeni mbage ti lango oko oko, afa mbilimbili ngu so na yâ ni a yeke futi Jérusalem. Na bango ni, ngu 390 so azo ti Israël asara faute akomanse na ngu 997 kozo na ngoi ti e, ngu so royaume ti amara 12 akangbi use (1 aGbia 12:12-20). Peut-être ngu 40 so Juda asara siokpari akomanse na ngu 647 kozo na ngoi ti e, ngu so a tokua Jérémie ti tene polele prophétie ti futingo royaume ti Juda  (Jér. 1:1, 2, 17-19; 19:3, 4). Angoi ni use kue ayeke hunzi na ngu 607 kozo na ngoi ti e, ngu so Jérusalem atï nga a futi ni tâ gï tongana ti so Jéhovah atene lani. *

14. (a) Tongana nyen la Ézéchiel afa so lo yeke na confiance so Jéhovah ayeke sara ye alingbi na ngoi so lo fa? (b) Aye wa la ayeke si kozo na futingo Jérusalem?

¹⁴ Na ngoi so Ézéchiel awara prophétie ti lango 390 nga na ti lango 40, peut-être lo hinga mbilimbili ape ngu so a yeke futi na Jérusalem. Ye oko, na yâ ti angu so ague ngbii asi na futingo Jérusalem, lo gboto mê ti aJuif fani mingi na ndö ti ngbanga so ayeke ga. Lo fa tënë, lo tene: “Nda ni asi fadeso awe na ndö ti [ala]”. (Diko Ézéchiel 7:3, 5-10.) Ézéchiel ayeke lani na kite oko ape so Jéhovah ayeke sara ye alingbi na ngoi so lo fa (És. 46:10). Prophète ni afa nga aye so ayeke si kozo na futingo Jérusalem, lo tene: “Aye ti ngangu ayeke ga ande na peko ti terê.” Aye ni so ayeke sara si sarango ye ti azo na popo ti ala, abungbi ti nzapa nga na agouvernement ayeke buba.​—Ézéch. 7:11-13, 25-27.

15. Ambage wa ti prophétie ti Ézéchiel akomanse ti ga tâ tënë na ngu 609 kozo na ngoi ti e ti gue na ni?

¹⁵ Ambeni ngu na peko ti so Ézéchiel afa tënë ti tingo ti Jérusalem, prophétie ni akomanse ti ga tâ tënë. Na ngu 609 kozo na ngoi ti e, Ézéchiel amä so a komanse ti ga na bira na terê ti Jérusalem awe. Na ngoi ni so, a hûru trompette ti iri azo ti gbata ni ti tiri ti bata gbata ni, me tongana ti so Ézéchiel atene lani, ‘zo oko ague na bira pëpe’. (Ézéch. 7:14). Azo ti gbata ni abungbi terê pëpe ti bata gbata ni nga ti tiri na azo ti Babylone so alï na ngangu na yâ ni. Ambeni Juif apensé peut-être so Jéhovah ayeke ga ti sö ala. Lo sö lani ala na ngoi so azo ti Assyrie aye lani ti mû Jérusalem, na mbeni ange ti Jéhovah afuti mingi ti aturugu ti ala (2 aGbia 19:32). Me na ngoi ni so, mbeni ange aga ti mû maboko na ala ape. Hio tongaso, a sara camp angoro gbata ni na akpa mbeni “tawa” so a zia ni “na ndö ti wâ” nga a gbu azo ti gbata ni tongana “amorceau ti nyama” so ayeke na yâ ti tawa (Ézéch. 24:1-10). Na peko ti so a sara lani camp na terê ti Jérusalem teti nze 18 na azo ti yâ ni abâ pasi ngangu, a futi ni.

16. Tongana nyen la laso e lingbi ti fa so e yeke na confiance so Jéhovah ayeke sara ye alingbi na ngoi so lo fa?

¹⁶ Nyen la e lingbi ti manda na lege ti mbage ti prophétie ti Ézéchiel so? A ye ti sara tënë ti tënë so e yeke fa nga na sarango ye ti azo so e yeke fa tënë na ala na mbage ti tënë ni? Jéhovah asoro awe ngoi so futingo ti abungbi ti vorongo nzapa ti wataka so ayeke ga nduru ayeke si, ge nga lo yeke sara ande ye alingbi na ngoi so lo soro (2 Pi. 3:9, 10; Apoc. 7:1-3). E hinga mbilimbili lango ni ape. Me legeoko tongana Ézéchiel, e yeke ngbâ ti sara ye alingbi na yanga so Jéhovah amû na e ti gboto mê ti azo lakue, e tene: “Nda ni asi fadeso awe na ndö ti [ala].” E bezoin ti tene ni fani mingi ndali ti nyen? Ndali ti oko raison so apusu lani Ézéchiel ti sara ni. * Mingi ti azo so lo fa prophétie ti Nzapa na ndö ti tingo ti Jérusalem  na ala ayeda lani na ni ape (Ézéch. 12:27, 28). Me ambeni ngoi na pekoni, ambeni Juif so a gue na ala na Babylone afa so bê ti ala avuru, na ala kiri na kodro ti ala (És. 49:8). Legeoko nga laso, azo mingi aye pëpe ti yeda so a ga nduru awe ti futi dunia so (2 Pi. 3:3, 4). Atâa so kue, juska ti tene ngoi so Nzapa azia ti tene azo ayeda na tënë ti lo ahunzi, e ye ti mû maboko na azo so aye ti sara ye mbilimbili ti wara lege so ague na fini.​—Mat. 7:13, 14; 2 aCor. 6:2.

17. Aye wa la e yeke bâ ande na ngoi ti kota ye ti vundu so ayeke ga?

¹⁷ Prophétie ti Ézéchiel so adabe ti e nga so na ngoi so a yeke ga na bira na terê ti abungbi ti nzapa, amembre ti a-eglize ayeke “gue na bira” ndali ti bungbi ti nzapa ti ala ape. Me na ngoi so ala yeke ga ti bâ so, so ala yeke dekongo “Seigneur, Seigneur” ti hunda mungo maboko, zo oko amä ala ape, “maboko ti ala kue ayeke woko” nga ‘kota mbeto ayeke hon ndö ti ala.’ (Ézéch. 7:3, 14, 17, 18; Mat. 7:21-23). Na pekoni nyen la ala yeke sara? (Diko Ézéchiel 7:19-21.) Jéhovah atene: “Ala yeke tuku argent ti ala na ndö ti alege.” Tënë so a tene na ndö ti azo ti Jérusalem ti giriri so afa tâ polele ye so  ayeke si ande na ngoi ti kota ye ti vundu. Na ngoi ni so, azo ayeke bâ ande so nginza alingbi ti sö ala na yâ ti ye ti vundu so ayeke ga so ape.

18. Na lege ti prophétie ti Ézéchiel, nyen la e lingbi ti manda na ndö ti aye so a lingbi e zia na kozo ndo?

¹⁸ Mo bâ mbeni ye so e lingbi ti manda na lege ti mbage ti prophétie ti Ézéchiel so? Ye so e lingbi ti manda ayeke ti hinga ambilimbili ye so a lingbi e zia na kozo ndo. Gbu li ti mo na ndö ti ye so: A yeke gï na peko ti so azo ti Jérusalem ahinga so a ga nduru ti futi gbata ni awe, so fini ti ala aga nduru ti hunzi nga so aye ti sese so ala yeke na ni alingbi ti sö ala ape la si bango ndo ti ala na ndö ti aye so ayeke kota ye achangé. Ala bi aye ti ala na ngonda na ala “gi mbeni prophète ti fa na ala mbeni vision” me ala sara changement ni na retard mingi (Ézéch. 7:26). Me ti e, e hinga nzoni mingi so a ga nduru ti futi sioni dunia ti Satan so awe. Tongaso, mabe so e yeke na ni na azendo ti Nzapa apusu e ti hinga ambilimbili ye so a lingbi e zia na kozo ndo na yâ ti fini ti e. Ye so asara si e yeke na aye mingi ti sara ti gi ti wara amosoro ti yingo so ayeke ngbâ lakue lakue nga so a yeke bi ni “na ndö ti alege” lâ oko ape.​—Diko Matthieu 6:19-21, 24.

19. Aprophétie so Ézéchiel atene andu e laso tongana nyen??

¹⁹ Na nduru tënë, ambeni ye so Ézéchiel asara tënë ni na yâ ti aprophétie ti lo na ndö ti tingo ti Jérusalem andu e tongana nyen? Atënë ti lo ni adabe ti e so ngoi so angbâ na e ti mû maboko na azo ti ga awakua ti Nzapa ayeke mingi ape. Tongaso, e yeke sara kua ti sarango adisciple hio. A yeke nzere na e mingi tongana azo so aye ti sara ye mbilimbili akomanse ti voro Jéhovah, Babâ ti e. Ye oko, e yeke ngbâ ti gboto mê ti azo so ayeke voro Jéhovah ape tongana ti so Ézéchiel asara na ngoi ti lo na ngoi so lo yeke tene: “Nda ni asi fadeso awe na ndö ti [ala].” (Ézéch. 3:19, 21; 7:3). Na oko ngoi ni, e leke na bê ti e ti ngbâ ti duti na confiance na Jéhovah nga ti zia vorongo lo na lege ni na kozo ndo na yâ ti fini ti e.​—Ps. 52:7, 8; aProv. 11:28; Mat. 6:33.