1, 2. (a) Ngbanga ti nyen la peut-être aJuif so a gue na ala na Babylone agi bê ti ala? (b) Ngbanga ti nyen la li ti ala akpe? (c) Ahundango ndo wa la e yeke bâ?

NA GBE ti fango lege ti Nzapa, Ézéchiel atene gbâ ti aprophétie ti guengo na azo ti Israël na Babylone na lege ti ambeni ye so lê abâ. Na yâ ti kozo prophétie ni, so Ézéchiel asara mbeni ye ti fa na ni, tënë ti fango ngbanga ayeke dä, a yeke nga na yâ ti use ni, nga na yâ ti ota ni ti gue na ni (Ézéch. 3:24-26; 4:1-7; 5:1; 12:3-6). Biani, aprophétie kue so lo sara mbeni ye ti fa na ni, ngangu tënë ti ngbanga so a dë na ndö ti aJuif ayeke na yâ ni.

² Tongaso, tara ti bâ tongana nyen la aJuif so a gue na ala na Babylone agi bê ti ala na ngoi so Ézéchiel aluti na devant ti ala, na lo yeke nduru ti sara mbeni ye ti fa na mbeni prophétie ni. Ala doit ti hunda terê ti ala, ala tene: ‘Sioni tënë wa la lo yeke kiri ti fa?’ Me li ti ala akpe. Prophétie so Ézéchiel akomanse ti sara ye ti fa na ni so ayeke tâ nde. Tënë ti fango ngbanga ayeke na yâ ni ape, me a yeke mbeni pendere zendo (Ézéch. 37:23). Tënë wa la Ézéchiel atene na azo so a gue na ala na Babylone? Nda ti tënë ni ayeke nyen? A ndu awakua ti Nzapa laso tongana nyen? Zia e bâ ni.

3. (a) “Keke ti Juda” aye ti sara tënë ti nyen? (b) Ngbanga ti nyen la “keke ti Éphraïm” aye ti sara tënë ti royaume ti amara bale-oko?

³ Jéhovah afa na Ézéchiel ti mû anduru keke use na ti sû na ndö ti oko “keke ti Juda” nga na ndö ti mbeni “keke ti Joseph (so ti tene keke ti Éphraïm)”. (Diko Ézéchiel 37:15, 16.) Akeke use so aye ti sara tënë ti nyen? “Keke ti Juda” aye ti sara tënë ti amara use ti royaume ti Juda na ti Benjamin. Agbia so ayeke ahale ti Juda la akomande lani na ndö ti amara use ni; nga aprêtre asara kua ndali ti royaume ti Juda ndali ti so aprêtre ayeke sara kua lani na temple na Jérusalem (2 Chron. 11:13, 14; 34:30). Tongaso, agbia so ayeke ahale ti David nga na aprêtre so ayeke ahale ti Lévi la ayeke na yâ ti royaume ti Juda. “Keke ti Éphraïm” aye ti sara tënë ti amara bale-oko ti royaume ti Israël. Ngbanga ti nyen la e tene tongaso? Kozo gbia ti royaume ti amara bale-oko ayeke lani Jéroboam, so alondo na mara ti Éphraïm. A si na mbeni ngoi, Éphraïm aga mara so ayeke kota ahon atanga ni na Israël (Deut. 33:17; 1 aGbia 11:26). Bâ so a yeke wara pëpe na yâ ti amara bale-oko ti royaume ti Israël agbia so ayeke ahale ti David wala aprêtre so ayeke ahale ti Lévi.

4. Ye so Ézéchiel asara na pekoni na anduru keke use aye ti fa nyen? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti chapitre so.)

⁴ Jéhovah akiri atene na Ézéchiel ti bungbi anduru keke ni na terê ti mba ‘si aga gï keke oko’. Na ngoi so azo so a gue na ala na Babylone, so ayeke gi bê ti ala, abâ aye so Ézéchiel asara, ala hunda lo, atene: “Mo yeke fa ande nda ti aye so na e ape?” Lo kiri tënë lo tene so ye so lo sara so aye ti fa ye so Jéhovah lo wani ayeke sara. Na ndö ti akeke use so, Jéhovah atene: “Mbi yeke bungbi ni na terê ti keke ti Juda, na mbi yeke sara si a ga gï keke oko. Ala yeke ga gï oko na yâ ti maboko ti mbi.”​—Ézéch. 37:17-19.

5. Nda ti ye so Ézéchiel asara na anduru keke use so aye ti tene nyen? (Bâ encadré “Bungbingo anduru keke use.”)

⁵ Na pekoni, Jéhovah afa nda ti bungbingo anduru keke use so. (Diko Ézéchiel 37:21, 22.) Azo ti amara use ti royaume ti Juda so a gue na ala na Babylone nga na azo ti amara bale-oko ti royaume ti Israël (Éphraïm) so a gue na ala na Assyrie ayeke kiri na kodro ti Israël, na ala yeke ga “mara oko”.​—Jér. 30:1-3; 31:2-9; 33:7.

6. Aprophétie wa la ayeke na Ézéchiel chapitre 37?

⁶ Aprophétie na ndö ti kiringo na aye na place ni, so ayeke na Ézéchiel chapitre 37, adö bê mingi! Jéhovah ayeke Nzapa so ayeke zi azo so a gue na ala na kodro-wande (versê 1-14) nga lo yeke bungbi ala oko (versê 15-28). Tënë ti aprophétie use so, so azia ngia na bê ti zo, ayeke so: Jéhovah alingbi ti zi azo ti lo na ngbâa na ti bungbi ala oko.

7. Tongana nyen la mbaï so ayeke na 1 Chronique 9:2, 3 afa so tënë so atene “Nzapa alingbi ti sara ye kue” ayeke tâ tënë?

⁷ Zo alingbi ti pensé so, a lingbi pëpe ti zi azo so a gue na ala na ngbâa na ti bungbi ala oko. * Ye oko, “Nzapa alingbi ti sara ye kue.” (Mat. 19:26). Jéhovah asara si prophétie ti lo aga tâ tënë. Na ngu 537 kozo na ngoi ti e, a zi azo na ngbâa na Babylone biani biani, na pekoni, azo ti aroyaume ni so use kue akiri na Jérusalem ti mû  maboko ti kiri na tâ vorongo Nzapa na place ni. Bible atene: “Ambeni hale ti Juda, ti Benjamin, ti Éphraïm nga na ti Manassé asara kodro na Jérusalem.” (1 Chron. 9:2, 3; Esdras 6:17). Biani, gï tongana ti so Jéhovah atene kozo awe, azo ti amara bale-oko ti royaume ti Israël abungbi lani oko na azo ti amara use ti royaume ti Juda.

8. (a) Prophétie wa la Ésaïe atene? (b) Akpengba ye use wa la ayeke na Ézéchiel 37:21?

⁸ Ngu 200 tongaso kozo, prophète Ésaïe atene lani prophétie na ndö ti ye so ayeke si na Israël nga na Juda na peko ti so a zi ala na ngbâa. Lo tene so Jéhovah ayeke komanse ti bungbi “azo ti Israël so akangbi kirikiri” nga lo yeke bungbi ndo oko “azo ti Juda so yâ ti ala akangbi na andangoro osio ti sese”, so na yâ ni a yeke wara ‘azo so angbâ na Assyrie so ayeke sigi’. (És. 11:12, 13, 16). Tongana ti so Jéhovah atene kozo awe, lo mû “azo ti Israël na yâ ti amara so ala gue dä.” (Ézéch. 37:21). Bâ akpengba ye use so: Ge, Jéhovah atene encore ape so azo so a gue na ala na ngbâa ayeke azo ti “Juda” nga azo ti “Éphraïm” me lo tene so ala yeke “azo ti Israël”. “Juda” na “Éphraïm” aga groupe oko. Na ndö ni, a tene so azo ti Israël ayeke londo pëpe na Babylone, mbeni mara oko, me ala yeke londo na amara mingi. So ti tene “na ando nde nde kue”.

9. Tongana nyen la Jéhovah amû maboko na azo so a zi ala na ngbâa ti bungbi oko?

⁹ Na peko ti so azo so a zi ala na ngbâa akiri na Israël, Jéhovah amû maboko na ala lani tongana nyen ti bungbi oko? Lo mû na ala aberger na lege ti yingo, azo tongana Zorobabel, Kota prêtre Josué, Esdras nga na Néhémie. Nzapa amû nga na ala prophète Aggée, Zacharie nga na Malachie. Akoli be-ta-zo so kue asara kua lani ngangu ti kpengba mara ni ti sara aye so Nzapa ahunda na ala ti sara (Néh. 8:2, 3). Na ndö ni, Jéhovah abata mara ti Israël na lege so lo buba yâ  ti asioni ye so awato ti azo ti Nzapa aleke ti sara na ala.​—Esther 9:24, 25; Zach. 4:6.

10. Satan awara lege ti sara nyen na nda ni?

¹⁰ Me atâa aye kue so Jéhovah asara na ndoye na azo ti Israël, mingi ti ala angbâ ti voro lo na lege ni ape. A sara tënë ti aye so ala sara na yâ ti ambeti ti Bible so a sû ni na peko ti so ala londo na kodro-wande ala kiri (Esdras 9:1-3; Néh. 13:1, 2, 15). Ti tâ tënë ni, kozo ti tene a sara ngu 100 na peko ti so azo ti Israël akiri, ala gue ayo mingi na tâ vorongo Nzapa asara si Jéhovah awa ala, atene: “Ala kiri na mbi.” (Mal. 3:7). Na ngoi so Jésus aga na ndö ti sese, yâ ti bungbi ti vorongo Nzapa ti aJuif akangbi na yâ ti asecte nde nde so aberger so ayeke be-ta-zo ape la ayeke mû li ni dä (Mat. 16:6; Marc 7:5-8). Satan awara lege ti sara si ala bungbi oko ti voro Nzapa ape. Atâa so kue, prophétie ti Jéhovah so asara tënë ti bungbingo azo ti lo oko ayeke ga tâ tënë biani. Na lege wa?

11. (a) Nyen la Jéhovah afa na ndö ti prophétie ti lo na ndö ti bungbingo azo ti lo oko? (b) Nyen la Satan akiri agi ti sara na peko ti so a tomba lo na yayu?

¹¹ Diko Ézéchiel 37:24. Jéhovah afa so prophétie ti lo na ndö ti bungbingo azo ti lo oko ayeke ga tâ tënë kue na popo ti azo ti lo gï na peko ti so ‘wakua ti lo David’, so ti tene Jésus, akomanse ti komande tongana Gbia, ye so asi na ngu 1914. * (2 Sam. 7:16; Luc 1:32). Ti si na ngoi so, a zia Israël ti yingo, so ti tene aChrétien so a soro ala ti gue na yayu, na place ti mara ti Israël (Jér. 31:33; aGal. 3:29). Mbilimbili na peko ti so a tomba Satan na yayu, lo kiri lo gi ti buba beoko so ayeke na popo ti azo ti Nzapa (Apoc. 12:7-10). Na tapande, na peko ti kuâ ti Ita Russell na ngu 1916, Satan asara kua na ala so aga a-apostat ti kangbi yâ ti aChrétien so a soro ala ti gue na yayu. Ye oko, a ninga mingi na pekoni ape, a-apostat so azia bungbi ti Jéhovah. Satan asara nga si a bi aita so amû li ni na yâ ti bungbi na ngoi ni so na da ti kanga, me même ye so asara pëpe si azo ti Jéhovah ahunzi. Aita so a soro ala ti gue na yayu so angbâ be-ta-zo na Jéhovah angbâ ti duti beoko.

12. Ngbanga ti nyen la a-effort so Satan asara ti kangbi yâ ti Israël ti yingo atï na ngu?

¹² Tongaso, nde na ye so asi na mara ti Israël, Israël ti yingo angbâ ti luti ngangu atâa aye so Satan aleke ti sara ti kangbi yâ ti ala. Ngbanga ti nyen la a-effort so Satan asara atï na ngu? Ngbanga ti so aChrétien so a soro ala ti gue na yayu asara kue ti ngbâ ti sara ye alingbi na andia ti Jéhovah. Ye so asara si, Gbia ti ala, Jésus Christ, so angbâ ti sö benda na ndö ti Satan, abata ala.​—Apoc. 6:2.

13. Kpengba tâ tënë wa la prophétie so asara tënë ti bungbingo anduru keke use afa na e?

¹³ Prophétie so asara tënë ti bungbingo anduru keke use ti tene aga gï oko so aye ti tene nyen na ngoi ti e? Girisa ape so prophétie so aye ti fa tongana nyen la agroupe use ayeke duti beoko. Kota ye ni ayeke so prophétie so afa so a yeke Jéhovah la ayeke sara si azo ti lo abungbi oko. Tongaso, kpengba tâ tënë wa la na ndö ti tâ vorongo  Nzapa prophétie na ndö ti bungbingo anduru keke use so afa? Na nduru tënë: Jéhovah lo wani la ayeke sara si awakua ti lo ‘aga gï oko’.​—Ézéch. 37:19.

14. Tongana nyen la prophétie ti bungbingo anduru keke aga tâ tënë na mbeni lege so ayeke kota mingi ngbene ye na ngu 1919?

¹⁴ Ngbene ye na ngu 1919, na peko ti so a zi saleté na terê ti azo ti Nzapa na lege ti yingo nga ala komanse ti lï na yâ ti paradis na lege ti yingo, prophétie ti bungbingo anduru keke use akomanse ti ga tâ tënë na mbeni lege so ayeke kota mingi. Na ngoi ni so, mingi ti azo so a bungbi ala oko ayeke lani na beku ti ga agbia nga na aprêtre na yayu (Apoc. 20:6). Na lege ti fä, aChrétien so a soro ala ti gue na yayu so ayeke lani tongana “keke ti Juda”, mbeni mara so na yâ ni a yeke wara agbia so ayeke ahale ti David nga na aprêtre so ayeke ahale ti Lévi. Ye oko, a si na mbeni ngoi, yeke na yeke azo so ayeke na beku ti wara fini na ndö ti sese aga gbani, na ala bungbi oko na aJuif na lege ti yingo. Azo so ayeke tongana “keke ti Éphraïm”, mbeni mara so agbia nga na aprêtre ayeke na yâ ni ape. Agroupe so use kue abungbi oko ti sara kua oko tongana awakua ti Jéhovah na gbe ti Gbia ti ala oko, Jésus Christ.​—Ézéch. 37:24.

15. Tongana nyen la atënë ti prophétie so ayeke na Ézéchiel 37:26, 27 ayeke ga tâ tënë laso?

¹⁵ Prophétie ti Ézéchiel afa so azo mingi ayeke ga ti bungbi oko na aChrétien so a soro ala ti gue na yayu na yâ ti tâ vorongo Nzapa. Jéhovah atene na ndö ti azo ti lo, lo tene: “Mbi yeke sara si ala ga gbani” nga “tente ti mbi ayeke duti ande na ndö ti ala”. (Ézéch. 37:26, 27; kete tënë na gbe ni). Atënë so adabe ti e na prophétie so a fa na bazengele Jean asara ngu 700 na peko ti ngoi ti Ézéchiel. Prophétie ni atene so “Lo so aduti na ndö ti trône ni ayeke gbara ande tente ti lo” na ndö ti “azo mingi mingi”. (Apoc. 7:9, 15). Laso, aChrétien so a soro ala ti gue na yayu nga na azo mingi mingi aduti tongana mara oko, so ayeke azo ti Nzapa, na gbe ti tente ti lo so ayeke bata ala.

16. Prophétie wa la Zacharie atene so andu bungbingo Israël ti yingo na aChrétien so ayeke na beku ti wara fini na sese?

¹⁶ Zacharie, so lo kue lo yeke mbeni zo so a zi lo na ngbâa, atene nga lani prophétie na ndö ti bungbingo oko ti aJuif na lege ti yingo na aChrétien so ayeke na beku ti wara fini na sese. Lo tene so ‘azo bale-oko so ayeke ti amara’ ayeke “gbu yongoro bongo ti mbeni Juif nzoni” na ala yeke tene: “E ye ti tene e na mo e gue, ndali ti so e mä a tene Nzapa ayeke na ala.” (Zach. 8:23). Tënë “mbeni Juif” aye ti sara tënë ti zo oko ape, me ti mbeni groupe ti azo ndali ti so a tene Nzapa ayeke na “ala.” Laso “ala” aye ti sara tënë ti tanga ti aChrétien so a soro ala ti gue na yayu, wala aJuif na lege ti yingo (aRom. 2:28, 29). “Azo bale-oko” aye ti sara tënë ti aChrétien so ayeke na beku ti wara fini na ndö ti sese. Ala ‘gbu nzoni’ aChrétien so a soro ala ti gue na yayu na ala ‘gue na’ ala (És. 2:2, 3; Mat. 25:40). Tënë ‘gbu nzoni’ nga na tënë ‘gue na mo’ afa nzoni mingi so agroupe so use kue ayeke biani beoko.

17. Jésus afa lani beoko so ayeke na popo ti e laso tongana nyen?

 ¹⁷ Peut-être a yeke prophétie ti Ézéchiel na ndö ti bungbingo agroupe so la ayeke na li ti Jésus na ngoi so lo sara tënë ti lo wani tongana mbeni berger so na gbe ti fango lege ti lo ataba ti lo (aChrétien so a soro ala ti gue na yayu) nga na “ambeni taba” (aChrétien so ayeke na beku ti wara fini na sese) ayeke ga “kundu oko ti ataba”. (Jean 10:16; Ézéch. 34:23; 37:24, 25). Atënë ti Jésus so nga na ti ambeni prophète ti giriri so afa nzoni mingi pendere beoko so e yeke na ni laso na lege ti yingo atâa beku ti e ayeke so wa. Atâa so abungbi ti vorongo nzapa ti wataka akangbi na yâ ti gbâ ti agroupe, so e yeke ti e beoko ayeke mbeni miracle.

18. Tongana ti so a fa na Ézéchiel 37:28, ngbanga ti nyen la a yeke kota ye mingi ti tene awakua ti Nzapa aduti “ti dunia so pëpe”?

¹⁸ Andangba tënë ti prophétie ti Ézéchiel na ndö ti bungbingo agroupe use so afa nzoni mingi mbilimbili ye so asara si yâ ti dutingo beoko ti e ayeke fâ ande lâ oko ape. (Diko Ézéchiel 37:28.) Awakua ti Jéhovah ayeke beoko ndali ti so temple ti lo, wala tâ vorongo Nzapa, ayeke ‘na popo ti ala’. Temple ti lo ayeke ngbâ na popo ti ala na ngoi kue so ala ngbâ ti duti nzoni-kue, wala ala duti nde na dunia ti Satan (1 aCor. 6:11; Apoc. 7:14). Jésus afa so a yeke kota ye mingi ti duti nde na dunia so. Na yâ ti sambela so lo sara na bê ti lo kue ndali ti adisciple ti lo, lo tene: “Babâ so mo yeke nzoni-kue, bâ ndo na ndö ti ala . . . tongaso si ala duti oko . . . Ala yeke ti dunia so pëpe . . . Sara si ala ga nzoni-kue na lege ti tâ tënë.” (Jean 17:11, 16, 17). Bâ tongana nyen la Jésus atingbi dutingo “oko” na dutingo “ti dunia so pëpe”.

19. (a) Tongana nyen la e yeke fa so e yeke “azo so asara ye tongana ti Nzapa”? (b) Na ndangba lakui so Jésus ayeke na sese kozo na kuâ ti lo, kpengba tâ tënë wa la lo fa na ndö ti dutingo beoko?

 ¹⁹ A yeke gï ge la Bible afa so Jésus airi Nzapa “Babâ so mo yeke nzoni-kue”. Sioni oko ayeke na yâ ti Jéhovah ape nga lo yeke sara ye kue tâ na lege ni. Jéhovah atene na azo ti Israël ti giriri, lo tene: “Ala ga nzoni-kue, ngbanga ti so mbi yeke nzoni-kue.” (Lév. 11:45). Teti so e yeke “azo so asara ye tongana ti Nzapa,” e ye ti sara ye ague oko na commandement so na yâ ti asarango ye ti e kue (aÉph. 5:1; 1 Pi. 1:14, 15). Tongana a ndu azo, tënë “nzoni-kue” aye ti tene ti “zia nde.” Tongaso, na ndangba lakui so Jésus ayeke na sese kozo na kuâ ti lo, lo fa nzoni mingi so adisciple ti lo ayeke ngbâ ti duti beoko na ngoi kue so ala duti nde na dunia so nga na aye ti dunia ni so akangbi azo.

20, 21. (a) Nyen la asara si e yeke na confiance mingi so Jéhovah ayeke bata e? (b) Nyen la mo leke na bê ti mo ti ngbâ ti sara?

²⁰ Pendere dutingo beoko ti aTémoin ti Jéhovah laso afa polele so Jéhovah akiri tënë na sambela ti Jésus so: “Bâ ndo na ndö ti ala ngbanga ti Zo ti sioni.” (Diko Jean 17:14, 15.) Biani, so e bâ so aye so Satan asara ti buba yâ ti dutingo beoko ti awakua ti Jéhovah atï na ngu asara si e yeke na confiance mingi so Nzapa ayeke bata e. Na yâ ti prophétie ti Ézéchiel, Jéhovah atene so anduru keke use ayeke ga gï oko na maboko ti lo. Tongaso, a yeke Jéhovah lo wani na lege ti miracle la abungbi awakua ti lo oko na gbe ti maboko ti lo ti batango zo, ti tene Satan andu ala ape.

²¹ Tongaso, nyen la a lingbi e leke na bê ti e ti ngbâ ti sara? A lingbi e ngbâ ti sara ngangu ti sara part ti e ti maï dutingo beoko ti e so ayeke mbeni ye ti ngangu ngere. E oko oko kue e lingbi ti sara ni na yâ ti kpengba lege wa? E lingbi ti sara ni na lege so e ngbâ lakue ti voro Jéhovah na lege ni na yâ ti temple ti lo ti yingo. Na yâ ti achapitre ti peko, e yeke bâ aye so andu vorongo Nzapa na lege ni na yâ ti temple ti lo ti yingo.