1-3. Nyen la asara si bango ndo ti aJuif so ayeke na Babylone achangé? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti chapitre so.)

BANGO NDO ti aJuif so ayeke na Babylone achangé kue. Na yâ ti ngu oku tongaso, na yâ ti mbeni prophétie Ézéchiel atene lani so a yeke futi Jérusalem, me azo ni atene so ye ni so ayeke si ape. Atâa aye kue so lo sara, atapande so lo mû, atënë so lo tene na azo so a gue na ala na Babylone, ala ke ti yeda so Jéhovah alingbi ti zia si a futi Jérusalem. Même na ngoi so ala mä so aturugu ti Babylone asara camp na terê ti gbata ni, ala ngbâ ti duti na confiance so ye oko ayeke sara azo ti gbata ni ape.

² Me ngu use na peko ti so a sara camp ni, mbeni zo so akpe Jérusalem aga na Babylone atene na azo ni, atene: “A futi gbata ni awe!” Tënë so amû vundu mingi na aJuif so ayeke na Babylone. Ala gi ti mä yâ ti tënë ni nzoni: gbata ti ala so ala ye ni mingi, temple so ayeke nzoni-kue nga na kodro ti ala so ala ye ni mingi, kue ayeke dä encore ape. Beku so ala yeke na ni teti angu mingi so ahon na ala yeke fadeso na vundu.—Ézéch. 21:7; 33:21.

³ Ye oko, na ngoi ti vundu so, Ézéchiel abâ mbeni kpengba vision so amû beku. Tënë ti nyen la ayeke na yâ ti vision so, so abâ  aJuif so ayeke na Babylone so ayeke na kota vundu so? Vision so abâ azo ti Nzapa laso tongana nyen? Tongana nyen la e wani e lingbi ti bâ nzoni dä? Ti hinga ni, zia e bâ ye so Jéhovah afa na Ézéchiel.

4. Ambeni mbilimbili ye wa la Ézéchiel abâ na yâ ti vision so lo wara?

⁴ Diko Ézéchiel 37:1-10. Na yâ ti mbeni vision, a gue na Ézéchiel na yâ ti mbeni popo-hoto so gbâ ti abio ayeke dä. Ti tene Ézéchiel amä yâ ti vision ni nzoni, Jéhovah atene na prophète ni ti ‘ngoro na terê’ ti gbâ ti abio so ayeke na sese. Na ngoi so Ézéchiel ayeke tambela na yâ ti popo-hoto ni, lo bâ ambeni mbilimbili ye use so andu abio ni: wungo ti abio ni nga abio ni ayeke tongana nyen. Lo bâ “gbâ ti abio ti azo” nga “abio ni so ahule tâ ngangu.”

5. Aye use wa la Jéhovah ahunda na Ézéchiel ti sara? Nyen la asi na peko ti so lo sara ni?

⁵ Na pekoni, Jéhovah ahunda na Ézéchiel ti sara ambeni ye use so ayeke sara si abio ni akiri na fini yeke yeke. Kozo ye ni ayeke so: “Mo tene prophétie na ndö ti abio so,” mo tene na ala ti “kiri na fini.” (Ézéch. 37:4-6). Hio na peko ti so Ézéchiel atene prophétie ni, lo mä “totongo ti mbeni ye, ye ni atoto ngangu, na abio ni akomanse ti bungbi na terê ti terê,” na pekoni, “akamba ti terê nga na anyama ti terê” aga na ndö ti abio ni nga “poro ti terê aga akanga ndö ni.” (Ézéch. 37:7, 8). Use ye ni ayeke so: “Mo sara tënë na pupu ni” mo tene na pupu ni ti “ga na ndö ti” akuâ ni. Na ngoi so Ézéchiel atene prophétie ni, “pupu ni aga alï na yâ ti ala, na ala komanse ti kiri na fini si ala luti na nduzu, ala ga aturugu so ayeke gbani gbani.”—Ézéch. 37:9, 10.

6. Atënë wa la Jéhovah atene so amû maboko na Ézéchiel ti mä yâ ti vision ni?

⁶ Na pekoni, Jéhovah afa nda ti vision ni na Ézéchiel, lo tene: “Abio so ayeke azo ti Israël kue.” Biani, na peko ti so aJuif so ayeke na Babylone amä so a futi Jérusalem, ala bâ so ala yeke tongana akuâ. Tongaso, ala dema, ala tene: “Abio ti e ahule awe nga beku so e yeke na ni agirisa awe. Ti e ahunzi biaku awe.” (Ézéch. 37:11; Jér. 34:20). Ni la ti kiri tënë na dema ti ala ni, Jéhovah atene mbeni tënë na yâ ti vision ti abio so, so amû vundu na zo, ti mû beku na azo ti Israël.

7. Nyen la Jéhovah afa na Ézéchiel so ayeke na Ézéchiel 37:12-14? A dë bê ti azo ti lo so a gue na ala na Babylone tongana nyen?

⁷ Diko Ézéchiel 37:12-14. Na lege ti vision so, Jéhovah adë bê ti aJuif so a gue na ala na Babylone so lo yeke kiri na ala na fini, lo yeke kiri na ala na kodro ti ala na lo yeke zia ala ti sara kodro kâ. Na ndö ni, Jéhovah akiri airi ala “azo ti mbi”. Atënë so adoit ti kpengba lani aJuif so a gue na ala na Babylone, so vundu ahon ndö ti ala. Ngbanga ti nyen la ala lingbi ti duti na confiance so zendo ti kiringo na aye na place ni ayeke ga tâ tënë? A yeke ngbanga  ti so Jéhovah wani la amû zendo ni. Lo tene: “Mbi Jéhovah la mbi sara tënë so na mbi yeke sara ye ti peko ni.”

8. (a) Tongana nyen la “azo ti Israël kue” ayeke lani tongana akuâ? (b) Tongana nyen la Ézéchiel 37:9 afa ye so asara si na lege ti fä azo ti Israël ayeke tongana akuâ? (Bâ kete tënë.)

⁸ Na yâ ti vision so Ézéchiel abâ, so ayeke prophétie, mbage ni so amû vundu na zo aga tâ tënë na ngoi ti azo ti Israël ti giriri tongana nyen? Na ngu 740 kozo na ngoi ti e, na ngoi so royaume ti amara bale-oko ti nord atï nga a gue na ala na kodro-wande, songo ti azo ti Israël na Nzapa abuba mingi. Ngu 130 tongaso na pekoni, na ngoi so a mû nga azo ti Juda a hon na ala, “azo ti Israël kue” ayeke lani na ngbâa (Ézéch. 37:11). Na lege ti fä, groupe ti azo ni kue so a gue na ala na kodro-wande ayeke lani tongana akuâ, tongana abio ti yâ ti vision so Ézéchiel abâ. * Girisa nga ape so Ézéchiel abâ lani gï abio ape me abio so “ahule tâ ngangu.” Ye so afa so dutingo ti ala so ala yeke tongana akuâ so aninga awe. Biani, tongana a bungbi ngu so azo ti Israël na ti Juda asara na ngbâa, a hon ngu 200, ti londo na ngu 740 ti si na ngu 537 kozo na ngoi ti e.—Jér. 50:33.

9. Aye wa la ague oko na yâ ti aye so asi na azo ti Israël ti giriri na aye so asi na “Israël ti Nzapa”?

⁹ Aprophétie so asara tënë ti kiringo na aye na place ni so andu azo ti Israël, na tapande ati so Ézéchiel atene, ayeke ga tâ tënë na mbeni lege so ayeke kota mingi (Kus. 3:21). Gï tongana ti so “a fâ” lani azo ti Israël nga na lege ti fä ala ngbâ tongana akuâ aninga, tongaso na lege ti fä a fâ lani “Israël ti Nzapa”, so ti tene congrégation ti aChrétien so a soro ala ti gue na yayu, na ala yeke lani tongana akuâ aninga (aGal. 6:16). Dutingo ti congrégation ti aChrétien so a soro ala ti gue na yayu na ngbâa aninga mingi, tongaso a lingbi  ti haka dutingo ti ala na lege ti yingo na abio so “ahule tâ ngangu.” (Ézéch. 37:2). Tongana ti so a fa na yâ ti chapitre so ahon, dutingo ti azo so a soro ala ti gue na yayu akomanse na yâ ti ngu 100, na a ninga angu ngbangbo mingi gï tongana ti so Jésus afa na yâ ti toli ti lo na ndö ti Royaume so asara tënë ti blé na asioni pere.​—Mat. 13:24-30.

10. (a) Nyen la a fa kozo awe na Ézéchiel 37:7, 8 so andu azo ti Nzapa? (b) Ambeni ye wa la adoit lani ti sara si yeke yeke mabe ti azo ti Nzapa so a gue na ala na Babylone akpengba?

¹⁰ Na ngoi ti giriri, Jéhovah atene kozo awe so azo ti lo ayeke kiri na fini yeke yeke (Ézéch. 37:7, 8). Tongaso, ambeni ye wa la asara si yeke yeke azo so akpe mbeto ti Nzapa, so a gue na ala na Babylone, amä na bê so beku ti ala ti kiringo na Israël ayeke ga ande tâ tënë? Mbeni ye so adoit lani ti mû beku na ala ayeke atënë ti prophétie so ambeni prophète ti ândö atene. Na tapande, Ésaïe atene lani kozo awe so mbeni tanga ti azo, so ti tene “mbeni ngongoa so ayeke nzoni-kue”, ayeke kiri na kodro ni (És. 6:13; Job 14:7-9). Nga, kite ayeke dä ape so gbâ ti aprophétie ti kiringo na aye na place ni so Ézéchiel asû ni asara si ala ngbâ ti duti na beku. Na ndö ni, so ambeni koli so ayeke be-ta-zo ayeke na Babylone, na tapande prophète Daniel, nga na tingo ti gbata ti Babylone na ngu 539 kozo na ngoi ti e, so ahon gbungo li ti zo, amû na ala mbeni kpengba beku ti kiri.

11, 12. (a) Tongana nyen la a kiri na aye yeke yeke na place ni na popo ti “Israël ti Nzapa”? (Bâ nga encadré “Tâ vorongo Nzapa akiri na place ni yeke yeke.”) (b) Ézéchiel 37:10 asara si ahundango ndo wa la alondo?

¹¹ Tongana nyen la mara ti kiringo na aye na place ni yeke yeke so apassé lani na popo ti “Israël ti Nzapa”, so ti tene congrégation ti aChrétien so a soro ala ti gue na yayu? Na peko ti angu ngbangbo  mingi so ala duti na ngbâa, so ala yeke tongana akuâ, ‘mbeni ye atoto, ye ni atoto ngangu,’ na ngoi so azo so akpe mbeto ti Nzapa alondo ti gbu koko ti tâ vorongo Nzapa. Na tapande, na yâ ti angu 1500, William Tyndale akiri na peko ti Bible na Anglais. Akota zo ti Eglize Catholique ti Rome asara ngonzo so asenge zo alingbi fadeso ti diko Bible. A fâ lani Tyndale. Atâa so kue, ambeni zo so asara ye na mbeto ape angbâ ti kiri na peko ti Bible na ambeni yanga ti kodro na azo mingi alingbi ti diko ni.

¹² Ambeni ngoi na pekoni, na ngoi so Charles Russell na amba ti lo akomanse ti sara kua ngangu ti kiri na atâ tënë ti Bible, a yeke mo bâ mo tene “akamba ti terê nga na anyama ti terê” aga na ndö ti abio. Le Phare de la Tour de Sion nga na ambeni mbeti amû lani maboko na azo so aye ti hinga ye na ndö ti Nzapa ti hinga atâ tënë so alondo na Bible, ye so apusu ala ti bungbi oko na awakua ti Nzapa so a soro ala ti gue na yayu. Na tongo nda ti angu 1900, agbakuru tongana “Photo-Drame de la Création” nga na buku Le mystère accompli akiri akpengba lani mingi azo ti Nzapa so a soro ala ti gue na yayu. Kete na pekoni, ngoi ti tene Nzapa asara si azo ti lo ‘aluti na nduzu’ asi (Ézéch. 37:10). Azo ni aluti na nduzu lawa? Ala luti na nduzu tongana nyen? Aye so apassé na Babylone ti giriri amû maboko na e ti kiri tënë na ahundango ndo so.

13. (a) A to nda ni na ngu 537 kozo na ngoi ti e, tongana nyen la atënë so ayeke na Ézéchiel 37:10, 14 aga tâ tënë? (b) Aversê wa la afa so ambeni zo ti royaume ti amara bale-oko akiri lani na Israël?

¹³ A to nda ni na ngu 537 kozo na ngoi ti e, aJuif so ayeke na Babylone abâ gango tâ tënë ti vision ni. A ga tâ tënë tongana nyen? Jéhovah akiri na ala na fini nga lo sara si ala “luti na nduzu” na lege so lo zi ala na ngbâa nga lo zia si ala kiri na Israël. A-Juif 42 360 so ayeke akoli nga na azo 7 000 tongaso so ayeke azo ti Israël ape alondo na Babylone ala kiri ti leke Jérusalem nga na temple ni nga ti sara kodro na sese ti Israël (Esdras 1:1-4; 2:64, 65; Ézéch. 37:14). Ngu 70 tongaso na pekoni, azo 1 750 tongaso so a gue na ala lani na Babylone abungbi oko na Esdras na ngoi so lo kiri na Jérusalem (Esdras 8:1-20). Tongaso, wungo ti aJuif kue so akiri ahon 44 000, ala yeke “aturugu so ayeke gbani gbani”. (Ézéch. 37:10). Na ndö ni, Bible afa so azo ti royaume ti amara bale-oko, so azo ti Assyrie amû lani akotara ti ala ahon na ala na yâ ti angu 700 kozo na ngoi ti e, akiri nga na Israël ti mû maboko na kua ti lekengo temple so abuba lani.​—1 Chron. 9:3; Esdras 6:17; Jér. 33:7; Ézéch. 36:10.

14. (a) Tongana nyen la atënë so ayeke na Ézéchiel 37:24 amû maboko na e ti hinga ngoi ti kota gango tâ tënë ti prophétie ni? (b) Nyen la apassé na ngu 1919? (Bâ nga encadré “‘Abio so ahule awe’ nga na ‘atémoin use’ ague oko tongana nyen?”)

¹⁴ Tongana nyen la mbage ti prophétie ti Ézéchiel so aga tâ tënë na mbeni lege so ayeke kota mingi? Tongana ti so Jéhovah afa lani na Ézéchiel na yâ ti mbeni prophétie so ague oko na ni, kota gango tâ tënë ti prophétie ti kiringo na aye na place ni asi lani na  ambeni ngoi na peko ti so Kota David, Jésus Christ, akomanse ti komande tongana Gbia * (Ézéch. 37:24). Biani, na ngu 1919, Jéhovah azia yingo ti lo na yâ ti azo ti lo. Ye ti peko ni ayeke so, ala kiri “na fini” na a zi ala na ngbâa na gbe ti Babylone, Ngangu gbata (És. 66:8). Na pekoni, Jéhovah azia ala ti sara kodro na “sese” ti ala, so ti tene na paradis ti yingo. Me tongana nyen la azo ti Nzapa ti laso aga “aturugu so ayeke gbani gbani”?

15, 16. (a) Tongana nyen la azo ti Jéhovah ti laso aga “aturugu so ayeke gbani gbani”? (b) Tongana nyen la prophétie ti Ézéchiel so amû maboko na e ti hon ndö ti atara so e yeke wara? (Bâ encadré “A mû maboko na e ti kiri ti luti na nduzu.”)

¹⁵ A ninga mingi ape na peko ti so Christ azia ngbâa be-ta-zo na ngu 1919, awakua ti Nzapa akomanse ti bâ ye so Zacharie, mbeni prophète so ayeke lani na popo ti azo so akiri na Jérusalem, atene lani kozo na ngoi so lo tene: “Gbâ ti azo ti ando nde nde nga na amara so ayeke ngangu mingi ayeke ga na Jérusalem ti gi Jéhovah.” Prophète ni afa so azo so ayeke gi Jéhovah ayeke tongana “azo bale-oko so ayeke ti ayanga ti kodro nde nde kue”. Ala yeke gbu yongoro bongo ti “mbeni Juif”, so ti tene Israël ti yingo, na ala tene: “E ye ti tene e na mo e gue, ndali ti so e mä a tene Nzapa ayeke na ala.”​—Zach. 8:20-23.

¹⁶ Laso, azo so ayeke Israël ti yingo (tanga ti aChrétien so a soro ala ti gue na yayu) nga na “azo bale-oko” (ambeni taba) abungbi oko na ala ga “aturugu so ayeke gbani gbani,” so wungo ti ala ayeke kutu mingi (Ézéch. 37:10). So e yeke aturugu ti Christ so wungo ti e ayeke gue gï na li ni, e yeke mû tâ gï peko ti Gbia ti e, Jésus, ti gue ti wara atufa so ayeke ku e.—Ps. 37:29; Ézéch. 37:24; aPhil. 2:25; 1 aThes. 4:16, 17.

17. Nyen la e yeke bâ na yâ ti chapitre ti peko?

¹⁷ Kiringo na tâ vorongo Nzapa na place ni aga na mbeni kota kua na azo ti Nzapa. Kua wa? Ti hinga kiringo tënë ni, a lingbi e kiri na peko e gbu li na ndö ti mbeni kua so Jéhovah amû lani na Ézéchiel même kozo ti tene a futi Jérusalem. E yeke bâ ni na yâ ti chapitre ti peko.