1, 2. (a) Kpale wa la ahara lani Paul na amba ti lo na Éphèse? (b) Nyen la e yeke bâ ande na yâ ti chapitre so?

 NA NDÖ ti abalabala ti Éphèse, mo yeke mä gbâ ti azo so ayeke dekongo nga ala yeke mû loro. Gbâ ti azo abungbi ti fa ngonzo ti bê ti ala nga wusuwusu alondo. A gbu ambeni mba ti Paul use so lo na ala asara voyage na a gboto ala a hon na ni. Ndo adë na ndö ti kota balabala so gbâ ti amagazin ayeke dä, ndali ti so azo kue akungbi ti gue na yâ ti kota lando ti angia so alingbi ti mû azo 25000. Mingi ti azo ni ahinga nda ti wusuwusu ni ape, me ala yeke na mbeto ti tene azo ague na temple encore ape ti voro nzapa-wali Artémis so ala ye lo mingi. Tongaso, ala komanse ti dekongo ala yeke tene: “Artémis ti azo ti Éphèse ayeke kota!”—Kus. 19:34.

² Ge nga, Satan apusu gbâ ti azo ti sara ye ti ngangu na aChrétien si nzoni tënë ti Royaume ti Nzapa amû ndo ape. Me gï oko kode ti Satan la ape. Na yâ ti chapitre so, e yeke bâ akode nde nde so lo sara na kua ti kanga lege na kua ti akozo Chrétien nga ti buba beoko ti ala. Kota ye so e yeke bâ ayeke so akode ti lo kue atï na ngu, ndali ti so “na ngangu, tënë ti Jéhovah angbâ ti gue na li ni nga ti hon na ngangu.” (Kus. 19:20). Nyen la asara si aChrétien so ahon Satan na ngangu? A yeke gï amême ye so asara si e hon lo na ngangu laso. Me a yeke Jéhovah la asö benda, me e ape. Ye oko, tongana ti so akozo Chrétien asara, a lingbi e sara aye so bungbi ti Jéhovah ayeke fa na e. Grâce na yingo ti Jéhovah, e lingbi ti wara akode so ayeke mû maboko na e ti sara kua ti e ti fango tënë nzoni. Zia e bâ kozoni tapande ti Apollos.

3, 4. Nyen la Aquila na Priscille abâ na mbage ti Apollos? Ala aidé lo tongana nyen?

³ Paul ayeke na lege ti gue na Éphèse na ngoi ti ota voyage ti lo tongana missionnaire na ngoi so Apollos, mbeni Juif, asi nga kâ. Lo londo na  Alexandrie, mbeni gbata ti Égypte so azo ahinga ni mingi. A bâ anzoni ye mingi na mbage ti Apollos. Lo hinga ti sara tënë, nga “lo hinga tënë ti Mbeti ti Nzapa mingi.” Na ndö ni, “yingo ayeke tongana wâ na yâ ti terê ti lo”. So lo yapu na fango tënë, lo fa tënë sân mbeto na devant ti aJuif so abungbi na yâ ti synagogue.—Kus. 18:24, 25.

⁴ Aquila na Priscille amä Apollos na sarango tënë. Kite ayeke dä ape so a nzere na ala mingi ti bâ so lo “fa aye na ndö ti Jésus tâ na lege ni”. Ye oko, koli so na wali ti lo abâ so Apollos ‘ahinga gï batême ti Jean.’ Atâa so ala yeke asenge zo ti lekengo atente, mbeto ti Apollos so ahinga ti sara tënë nga so ahinga mbeti mingi asara ala ape. Tongaso, “ala mû lo na terê ti ala na ala kiri azi nda ti lege ti Nzapa na lo nzoni mingi ahon ti kozo.” (Kus. 18:25, 26). Apollos asara ye lani tongana nyen? Lo sara terê ti lo kete, mbeni pendere sarango ye so aChrétien adoit ti duti na ni.

5, 6. Nyen la asara si Apollos akiri aga mbeni kpengba wakua ti Jéhovah? Tapande ti lo afa nyen na e?

⁵ So Apollos ayeda na mungo maboko ti Aquila na Priscille, lo kiri lo ga mbeni kpengba wakua ti Jéhovah. Lo gue na Achaïe; kâ “lo mû maboko mingi” na aita. Lo fa nga tënë nzoni mingi na aJuif ti kâ so ake na kuru go so Jésus ayeke Messie so a tene lo yeke ga. Luc atene: “Lo yeke fa polele na lê ti azo so tënë ti aJuif ayeke wataka, lo mû atënë na yâ ti Mbeti ti Nzapa ti fa na ala so Jésus ayeke Christ.” (Kus. 18:27, 28). Biani, Apollos amû maboko ngangu mingi na aita. Fango tënë ti lo nga la asara si “tënë ti Jéhovah” angbâ lani ti hon na ngangu. E peut ti manda nyen na lege ti tapande ti Apollos?

⁶ A lingbi e aChrétien kue e gi ti sara terê ti e kete. E oko oko kue, e yeke na amatabisi nde nde so Nzapa amû na e, na tapande akode so a dü e dungo na ni, aye so e vivre ni wala aye so e hinga. Ye oko, a yeke nzoni kozo ye so a hinga e na ni ayeke sarango terê kete. Tongaso ape, amatabisi so alingbi ti ga na e kpale. A lingbi ti sara si baba alï e (1 aCor. 4:7; Jacq. 4:6). Tongana e sara terê ti e kete, e yeke sara ngangu ti bâ amba ti e tongana azo so ayeke kota ahon e (aPhil. 2:3). E yeke sara ngonzo ape tongana amba ti e amû wango na e wala ala fa ye na e. E yeke zia pëpe si fandara apusu e ti luti gï na ndö ti abibe ti e wani tongana a fa na e so abibe ti e ni ague nde na ye so yingo ayeke fa laso. Tongana e ngbâ lakue ti sara terê ti e kete, Jéhovah na Molenge ti lo ayeke mû na e akua nde nde ti sara.—Luc 1:51, 52.

7. Na lege wa la Paul na Apollos azia na e tapande ti sarango terê kete?

⁷ Sarango terê kete ayeke sara nga si e kpe bibe ti mandako. Satan ayeke gi gingo lani ti bi kangbi na popo ti akozo Chrétien. Tongana fade awakua ti Nzapa tongana Apollos na Paul so ayapu mingi na kua ni azia si bibe ti mandako alï ala, na ala gi ti gbugburu terê ti ga akota zo na popo ti aita, ka a yeke nzere na Satan mingi. A yeke ngangu lani ape ti tene ala sara tongaso.  Na Corinthe, ambeni ita atene ‘ala yeke azo ti Paul’, ambeni nga atene ‘ala yeke azo ti Apollos.’ Eskê Paul na Apollos atingo wâ na gbe ti atënë ti kangbi so? Ên-ën. Paul asara terê ti lo kete lo yeda so Apollos apusu kua ni na devant, na lo mû na lo ambeni kua na ndö ni. Âdu ti Apollos, lo sara tongana ti so Paul afa (1 aCor. 1:10-12; 3:6, 9; Tite 3:12, 13). Ala zia na e pendere tapande ti sarango terê kete ti sara kua maboko na maboko.

8. Lege wa la Paul amû ti kiri na Éphèse? Ngbanga ti nyen?

⁸ Paul amû zendo ti kiri na Éphèse, na a yeke ye so lo sara (Kus. 18:20, 21). a Me bâ lege so lo mû ti kiri kâ. E fa fade awe so Paul ayeke na Antioche ti Syrie. Ti gue na Éphèse, lo lingbi fade ti gue na Séleucie so ayo ape, lo mû bateau, na lo gue droit na Éphèse. Me lo ‘hon na yâ ti sese ni’. Mbeni zo atene so voyage so Paul asara, so a fa peko ni na Kusala 18:23 nga na 19:1, alingbi kilomètre 1600 tongaso. Paul asoro ti sara ngangu voyage so ngbanga ti nyen? Lo ye ti “kpengba adisciple kue.” (Kus. 18:23). Tongana ti avoyage use so lo sara awe, ota ni so ayeke ngangu; me lo bâ so avoyage so kue aga na apendere ye mingi. Asurveillant ti circonscription nga na awali ti ala ayeke fa oko bibe so laso. A yeke nzoni e kiri singila na ala ndali ti sacrifice so ala yeke sara ndali ti e so.

9. A hunda ti tene ambeni disciple akiri awara batême ngbanga ti nyen? Tapande ti ala afa nyen na e?

⁹ Na ngoi so Paul asi na Éphèse, lo wara adisciple ti Jean Baptiste so li ti ala ayeke 12 tongaso. Batême ti Jean so ala wara ayeke na ngangu encore ape. Nga, ade a fa na ala ye nzoni na ndö ti yingo vulu ape. Tongaso, Paul afa ye na ala nzoni na ndö ti batême na iri ti Jésus; na tapande ti Apollos, ala sara terê ti ala kete na ala ye ti hinga ye na ndö ni. Tongana a batize ala na iri ti Jésus awe, ala wara yingo vulu nga na ambeni matabisi na lege ti miracle. Biani, ti hinga aye so bungbi ti Jéhovah ayeke fa na ti mû pekoni ayeke ga na aye ti nzoni.—Kus. 19:1-7.

10. Ngbanga ti nyen la Paul azia synagogue lo gue na mbeni kota da ti ekole? Tapande wa la lo zia na e?

¹⁰ Mbeni ye akiri asi so afa so bungbi ti Jéhovah ague na li ni. Nze ota, Paul afa tënë sân mbeto na yâ ti synagogue. Atâa so “lo yeke pika patara ti ga na azo ti yeda na tënë so lo yeke fa na ndö ti Royaume ti Nzapa”, ambeni asara kpengba-li nga ala ga akota wato ti Paul. A hon ti buba ngoi ti lo na terê ti azo so ayeke “sara asioni tënë ti Lege ni”, lo leke fadeso ti fa tënë na yâ ti mbeni kota da ti ekole (Kus. 19:8, 9). Azo so aye ti ngbâ ti manda ye mingi na ndö ti Royaume ti Nzapa adoit ti zia synagogue ni ala gue na da ti ekole ni. Na tapande ti Paul, tongana e hinga so mbeni zo aye ti mä e ape wala lo gi ti dë gaba  na e senge senge, e yeke zia lo. Gbâ ti azo angbâ so ayeke na bezoin ti mä pendere tënë so e yeke fa.

11, 12. (a) Tapande wa la Paul azia na lege ti fango tënë ngangu nga na sarango achangement alingbi na aye so asi? (b) Tongana nyen la aTémoin ti Jéhovah ayeke mû tapande ti lo?

¹¹ Peut-être Paul afa tënë lâ na lâ na yâ ti da ti ekole so ti londo na ngbonga 11 ti ndapre ti si na ngbonga 4 ti lakui (Bâ note ti étude na ndö ti Kus. 19:9, nwtsty.) Âmanke na angbonga ni so, ndo ayeke kpô me a chauffé mingi, na tongaso a yeke ngoi so azo mingi akaï kua ti te ye nga ti wu terê. Tongana Paul asara tongaso na yâ ti ngu use so lo sara kâ, a ye ti tene so lo fa tënë ahon l’heure 3 000. b So nga ayeke mbeni raison so asara si tënë ti Jéhovah angbâ ti gue na li ni nga ti hon na ngangu. Paul afa tënë ngangu nga lo yeke sara achangement alingbi na aye so asi. Lo changé yâ ti kapa ti lo ti lingbi na ti azo ni. Ye ti peko ni ayeke so “azo kue so alango na kodro-komanda ti Asie amä tënë ti Seigneur, aJuif nga na aGrec.” (Kus. 19:10). Paul afa tënë ngangu mingi.

¹² Laso nga, aTémoin ti Jéhovah ayeke fa tënë ngangu nga ala yeke sara achangement alingbi na aye so asi. E yeke sara kue ti wara azo na ndo kue so ala yeke dä nga na mbeni l’heure so e lingbi ti wara ala. E yeke fa tënë na yanga ti lege, na gara nga na ando ti lutingo ti a-oto. E peut ti sara ni na téléphone wala na lege ti alettre. Nga, e yeke leke ti gue da na da na ngoi so e hinga so gbâ ti azo ayeke na yanga-da.

13, 14. (a) Jéhovah amû ngangu na Paul ti sara nyen? (b) Amolenge ti Scéva apensé so ala lingbi ti sara nyen? Tongana nyen la laso aChrétien ti wataka ayeke handa nga terê ti ala?

¹³ Luc afa so fango tënë ti Paul aga na aye ti nzoni mingi, ndali ti so Jéhovah amû ngangu na lo ti sara “akota kusala ti ngangu”. Même asenge yanga ti bongo nga na abongo ti kua so Paul ayü, a gue na ni na azo ti kobela na ala sava. A tomba nga asioni yingo na ni (Kus. 19:11, 12). c Azo mingi abâ kota songo benda na ndö ti asioni yingo ti Satan, me a nzere na azo kue ape.

¹⁴ Ambeni Juif “so ayeke tambela na ando nde nde nga so kua ti ala ayeke ti tombango asioni yingo” atara ti sara mara ti amiracle ti Paul. Ambeni na popo ti ala atara ti tomba asioni yingo na dingo iri ti Jésus na Paul. Luc afa na e tapande ti amolenge ti Scéva mbasambala so ala tara ti sara tongaso. Ala yeke na yâ ti sewa ti aprêtre. Mbeni sioni yingo atene na ala: “Mbi hinga Jésus na mbi hinga Paul. Me ala, ala yeke azo wa?” Koli so sioni yingo ayeke na yâ ti lo atï na terê ti azo ti mvene so tongana mbeni sioni nyama ti ngonda; lo zia kä na terê ti ala si ala kpe terê ti ala senge (Kus. 19:13-16). So ayeke kota songo benda ti “tënë ti Jéhovah”; azo abâ polele so Nzapa la amû ngangu na Paul nga so azo ti abungbi ti nzapa ti wataka so ayeke na ngangu oko ape. Gbâ ti azo laso abâ ti ala so ti di iri ti Jésus wala ti tene so ala yeke aChrétien alingbi awe, me ala handa terê ti ala. Ye oko, tongana ti so Jésus afa, gï ala so ayeke sara ye so bê ti Babâ ti lo aye la ayeke wara ande fini ti lakue lakue.—Mat. 7:21-23.

15. Na ndö ti tënë ti sarango yorö nga na aye so andu ni, e lingbi ti mû tapande ti azo ti Éphèse tongana nyen?

¹⁵ Ye ti kamene so awara amolenge ti Scéva asara si azo mingi asara mbeto ti Nzapa, na a pusu ambeni mingi ti ga aChrétien nga ti zia lege ti sarango yorö. Sarango magie amû ndo lani na Éphèse. Azo ti sarango yorö ayeke mingi nga azo mingi ayeke yü awaraga; ambeti so a sû atënë ti dengo bä na lê ni ahon ndö ni. Me fadeso, bê ti azo ti Éphèse mingi apusu ala ti ga na ambeti ti  ala ti magie ti gbi ni na lê ti azo, atâa so a yeke aye ti kota nginza mingi. d Luc atene: “A yeke tongaso si . . . tënë ti Jéhovah angbâ ti gue na li ni nga ti hon na ngangu.” (Kus. 19:17-20). So kota songo benda ti tâ tënë na ndö ti mvene nga na aye ti asioni yingo! Azo so azia mbeni nzoni tapande na e. Laso, e nga kue e yeke na yâ ti mbeni dunia so sarango yorö ahon ndö ni. Tongana e bâ so e yeke na mbeni ye so andu ye ti sarango yorö, a lingbi e sara tongana ti azo ti Éphèse: e gbi ni hio. Atâa a yeke ngangu tongana nyen, zia e kpe yongoro na asioni ye so.

16, 17. (a) Fa tongana nyen la Démétrius apusu gbâ ti azo ti sara wusuwusu na Éphèse. (b) Tongana nyen la azo ti Éphèse afa so tënë ti gbata ti ala agbu bê ti ala ngangu?

¹⁶ E si fadeso na mbeni kode so Satan asara kua na ni. Luc atene so “mbeni kota wusuwusu alondo ndali ti tënë ti Lege ni so.” Lo kono yâ ti tënë ape (Kus. 19:23). e Démétrius, mbeni zo ti lekengo aye na argent, la azi li ti wusuwusu ni. Ti sara si amba ti lo azo ti lekengo aye na argent amä lo, kozoni lo dabe ti ala so ala yeke wara li ti ala gï na lege ti kango ayanda. Lo tene nga so tënë so Paul ayeke fa ayeke sara si ala tï, ngbanga ti so aChrétien ayeke voro ayanda ape. Na pekoni, lo luti na ndö ti yengo so azo ti Éphèse aye na kodro ti ala; lo tene na ala so tongana ala sara ngia, azo ayeke bâ nzapa-wali Artémis nga na temple ti lo so azo kue ahinga tënë ni “tongana senge ye.”—Kus. 19:24-27.

¹⁷ Démétrius apusu azo ni ti ke tënë ti Paul. Amba ti lo ni akomanse ti dekongo, ala yeke tene: “Artémis ti azo ti Éphèse ayeke kota!” Wusuwusu so amû yâ ti gbata ni kue apusu gbâ ti azo ti sara ye tongana ti so e fa fade na tongo nda ti chapitre so. f Paul, so tënë ti nzoni ti azo agbu bê ti lo ahon ti lo wani, aye ti gue ti lï na yâ ti kota lando ti ngia ni ti sara tënë na gbâ ti azo so, me adisciple ake na lo. Mbeni koli so iri ti lo Alexandre aluti na devant ti gbâ ti azo so. So lo yeke Juif, peut-être lo ye ti fa na ala kangbi so ayeke na popo ti aJuif na aChrétien so. Même tongana lo fa ni, a yeke sara ye oko na ala ape. Gï so ala bâ so lo yeke Juif, ala dekongo na ndö ti lo; teti l’heure use, ala kiri adekongo, ala tene: “Artémis ti azo ti Éphèse ayeke kota!” Même juska laso, azo so tënë ti nzapa ti ala agbu bê ti ala mingi ayeke sara mara ti ye  ni so. Mo lingbi ti pika patara oko pëpe na mara ti azo tongaso.—Kus. 19:28-34.

18, 19. (a) Tongana nyen la kota zo ti gbata ni akaï gbâ ti azo so? (b) Tongana nyen la ngoi na ngoi akota zo ayeke mû maboko na awakua ti Jéhovah? Nyen la e peut ti sara ti wara mungo maboko so?

¹⁸ Kota zo ti gbata ni la akaï azo ni. Na ndara, kota zo so adë bê ti azo ni lo tene so aChrétien apeut ti sara si temple ti ala na nzapa-wali ni aga asenge ye ape. Lo tene nga so Paul na amba ti lo asara sioni na temple ti Artémis ape nga so da-ngbanga ayeke dä ti bâ lege ti mara ti atënë tongaso. Peut-être kota tënë so lo tene ayeke so lo dabe ti gbâ ti azo ni so ye so ala sara apeut ti pusu Rome ti punir ala. Ge, lo tene na ala ti hon. Anzoni tënë so asara si bê ti ala adë gï hio tongaso.—Kus. 19:35-41.

¹⁹ Kozo ti tene mbeni kota zo atene mbeni tënë so amû maboko na adisciple ti Jésus la ape, nga tanga ni la ape. Na yâ ti mbeni vision, bazengele Jean abâ so na alango ti nda ni so, akota zo ti dunia so, so a haka ala na sese, ayeke kanga lege na gbâ ti aye ti ngangu so Satan ayeke sara na adisciple ti Jésus (Apoc. 12:15, 16). Tënë so ayeke tâ tënë. Na yâ ti aye mingi, ajuge so ayeke mû mbage ti azo gï tongaso ape asara si aTémoin ti Jéhovah ayeke lakue na droit ti sara bungbi nga ti fa nzoni tënë na azo. Nzoni tambela ti e nga alingbi ti mû maboko na e ti wara adroit ti e. Âmanke nzoni tambela ti Paul la asara si ambeni kota zo ti Éphèse ane lo, na ala sara kue si sioni asi na lo ape (Kus. 19:31). Zia si sarango ye ti e na lege ni nga na nengo so e yeke ne na azo asara si azo ahinga so e yeke anzoni zo. Gbâ ti anzoni ye apeut ti si ndali ti nzoni sarango ye ti e.

20. (a) So tënë ti Jéhovah ahon na ngangu ândö nga laso so, a sara mo tongana nyen? (b) So e bâ asongo benda ti Jéhovah laso, mo leke na bê ti mo ti ngbâ ti sara nyen?

²⁰ A nzere na e mingi ti bâ tongana nyen la na ngoi ti akozo Chrétien “tënë ti Jéhovah angbâ ti gue na li ni nga ti hon na ngangu.” A nzere nga na e mingi ti bâ so Jéhovah ayeke na peko ti mara ti asongo benda tongaso laso. Eskê mo kue mo ye ti mû mbage, même gï kete, na yâ ti asongo benda so? Tongaso, manda ye na lege ti atapande so e bâ. Sara lakue terê ti mo kete, gue na li ni legeoko na bungbi ti Jéhovah, ngbâ ti sara kua ngangu, ke sarango yorö nga sara kue ti tene nzoni sarango ye ti mo nga na nengo so mo yeke ne azo amû gonda na Jéhovah.