1-3. (a) Fa aye so asi na bï so Eutyche akui. (b) Paul asara nyen? Ye so afa na e nyen na ndö ti Paul?

 PAUL na gbâ ti aita ayeke na yâ ti mbeni kota yâ ti da na nduzu na Troas. Lo sara tënë na ala aninga, ndali ti so tanga ti warango terê ti lo na ala la. A yeke bê ti bï. Gbâ ti alampe so ayeke za na yâ ti da ni asara si ndowa, na même guru amû ndo. Eutyche, mbeni maseka-koli, aduti na lê ti fenêtre. Na ngoi so Paul angbâ ti sara tënë, lango ahon na lo, na lo londo na ota da ti nduzu ni lo tï na sese.

² Âmanke Luc so ayeke docteur ayeke na popo ti akozo zo so ague hio na terê ti lo ti bâ lo. Zo kue abâ ye so asi na lo: “Tongana a ga ti mû lo na nduzu, andâ lo kui awe.” (Kus. 20:9). Me Paul asara mbeni miracle; lo tï na ndö maseka-koli ni na lo tene na gbâ ti azo ni: “Ala zia ti dekongo, lo ngbâ na fini.” Mo ye ti bâ, Paul azingo Eutyche!—Kus. 20:10.

³ Zingongo Eutyche afa so yingo ti Nzapa ayeke mbeni kota ngangu mingi. A yeke faute ti Paul ape so Eutyche akui. Me lo ye ape si kuâ ti Eutyche abuba pendere ngoi ni so wala a sara si azo ayeke na mabe na Jéhovah encore ape. So Paul azingo Eutyche kozo ti hon, a sara si bê ti aita adë nga ala wara ngangu ti ngbâ ti yapu na fango tënë. A yeke polele so Paul abâ fini ti azo tongana kete ye ape. Ye so adabe ti e na tënë so lo tene: “Ngbanga ti mênë ti zo oko ayeke na li ti mbi pëpe.” (Kus. 20:26). Zia e bâ tongana nyen la e peut ti duti na mara bango ndo so Paul ayeke na ni na ndö ti fini ti azo.

4. Ngangu kpale wa la Paul ahon na yâ ni?

⁴ Tongana ti so e bâ na chapitre so ahon, Paul asigi na yâ ti mbeni ngangu kpale. Kota wusuwusu alondo na peko ti fango tënë ti lo na Éphèse. Azo ti lekengo aye na argent, so ayeke wara kobe ti yanga ti ala gï na lege ti vorongo Artémis, la amû mbage mingi na yâ ti kota wusuwusu so. Kusala 20:1 atene: “Na peko ti so wusuwusu ni akaï awe, Paul atokua ti iri adisciple ni ti ga. Na tongana lo wa ala nga lo tene na ala ti ngbâ nzoni, lo mû lege ti gue na Macédoine.”

5, 6. (a) Peut-être Paul asara ngoi oke na Macédoine? Nyen la lo sara ndali ti aita kâ? (b) Paul angbâ ti bâ aita tongana nyen?

 ⁵ Na lege ti guengo na Macédoine, Paul aluti na port ti Troas na lo ngbâ kâ kete. Paul aku ti tene Tite, so lo tokua lo na Corinthe, aga awara lo (2 aCor. 2:12, 13). Me tongana Paul abâ so Tite aga ape, lo gue na Macédoine; peut-être lo ngbâ kâ ngu oko tongaso “lo wa adisciple na atënë mingi”. a (Kus. 20:2). Na pekoni, Tite aga awara Paul na Macédoine; lo fa na lo so aita ti Corinthe ayamba kozo mbeti ti lo (2 aCor. 7:5-7). Ye so apusu Paul ti tokua mbeni mbeti na ala; a yeke mbeti so laso e iri ni 2 aCorinthien.

⁶ Bâ so Luc atene so vizite ti Paul na aita ti Éphèse na ti Macédoine akpengba aita ni. Tënë so afa nzoni mingi bibe ti Paul na ndö ti amba ti lo aChrétien. A-Farizien azere asenge zo, me Paul abâ aita tongana amba ti lo ti kua (Jean 7:47-49; 1 aCor. 3:9). Même na ngoi so lo yeke mû na ala akpengba wango, lo ngbâ ti bâ ala tongaso.—2 aCor. 2:4.

7. A-ancien kue alingbi ti mû tapande ti Paul tongana nyen?

⁷ Laso, a-ancien na asurveillant ti circonscription ayeke gi ti mû tapande ti Paul. Même na ngoi so ala yeke mû wango na aita, ye so ala ye ayeke ti sara  si aita so ayeke na bezoin ti wango ni ayapu. Mawa ti aita asara ala, ni la ala yeke gi ti kpengba ala ahon ti fâ ngbanga na ndö ti ala. Mbeni surveillant ti circonscription so aninga na yâ ti kua ni atene: “Mingi ti aita aye ti sara ye ti nzoni, me mingi ni ala yeke tingbi na akpale so ason bê ti ala, ala yeke na agingo bê nga ala bâ so ala yeke na ngangu ti sara mbeni ye ape.” A-ancien apeut ti kpengba aita tongaso.—aHéb. 12:12, 13.

8, 9. (a) Ngbanga ti nyen la Paul amû desizion ti gue na Syrie ape? (b) Ngbanga ti nyen la peut-être aJuif abata ngonzo na terê ti Paul?

⁸ Paul azia Macédoine lo gue na Corinthe. b Lo sara nze ota kâ na pekoni lo ye ti gue na Cenchrées ti mû bateau ti gue na Syrie. Tongana lo si kâ awe, lo peut ti gue na Jérusalem na nginza so a bungbi ni ndali ti aita so ye amanke ala (Kus. 24:17; aRom. 15:25, 26). c Me mbeni ye asi so asara si Paul achangé yâ ti tambela ni. Kusala 20:3 atene: “A-Juif aleke ti sara sioni na lo.”

⁹ A yeke ye ti dongo bê ape so aJuif abata ngonzo na terê ti Paul, ndali ti so ala bâ lo tongana mbeni apostat. Paul afa tënë lani na Crispus, mbeni kota zo ti yâ ti synagogue ti Corinthe, na lo ga Chrétien (Kus. 18:7, 8; 1 aCor. 1:14). Na mbeni ngoi, aJuif na Corinthe ague na Paul na gbe ti Gallion, proconsul ti Achaïe. Me Gallion ake ti mä aJuif, ndali ti so lo bâ mbeni ye ti sioni so Paul asara ape, na ye so asara si awato ti Paul aga ngbä (Kus. 18:12-17). Peut-être aJuif na Corinthe ahinga so Paul ayeke mû bateau na Cenchrées so ayeke gï nduru, tongaso ala leke ti gue kâ ti gbu Paul ti sara sioni na lo. Paul ayeke sara tongana nyen?

10. A yeke mbeto la asara si Paul ake ti gue na Cenchrées? Fa ndani.

¹⁰ Ti tene sioni asi na Paul ape, nga ti bata nginza so a zia na maboko ti lo, lo soro ti gue na Cenchrées ape me ti kiri na lege ti Macédoine. A yeke tâ tënë so tambela ti gere apeut nga ti ga na zo kpale. Ândö, abandit ayeke ku ka azo na lege ti gbu ala. Même na a-auberge, zo alingbi ti wara kpale. Ye oko, Paul abâ so a hon tënë lo gue na gere ahon ti gue na Cenchrées si azo so aku lo agbu lo. Ye ti nzoni ni ayeke so lo gue gï lo oko ape, lo na Aristarque, Gaïus, Secundus, Sopater, Timothée, Trophime na Tychique la ague.—Kus. 20:3, 4.

11. Nyen la aChrétien ayeke sara ti bata terê ti ala? Tapande wa la Jésus azia na ala?

¹¹ Tongana ti Paul, laso aChrétien ayeke sara kue ti bata terê ti ala na ngoi so ala yeke fa tënë. Na ambeni ndo, ala yeke gue ti fa tënë na groupe wala use use ahon ti gue gï ala oko. Nyen la e peut ti sara ti bata terê ti e na ngoi so a yeke sara ye ti ngangu na e? E hinga so e peut ti kpe sarango ye ti ngangu ape (Jean 15:20; 2 Tim. 3:12). Ye oko, e yeke gi peko ti kpale ni gingo ape. Bâ  tapande ti Jésus. Mbeni lâ na Jérusalem tongana awato ti Jésus aro tênë ti bo lo, Jésus “ahonde terê ti lo na lo sigi na yâ ti temple ni.” (Jean 8:59). Na pekoni, tongana aJuif aleke ti fâ lo, lo “tambela dandara mbeni pëpe na popo ti aJuif. Me lo zia ndo ni so, lo gue na ndo so ayeke nduru na benyama”. (Jean 11:54). Jésus asara ye so lo peut ti sara ti bata terê ti lo tongana a gue nde ape na ye so Jéhovah aye lo sara. A-Chrétien ayeke sara nga tongaso laso.—Mat. 10:16.

12, 13. (a) Zingongo Eutyche asara si aita aduti tongana nyen? (b) Zendo wa la Bible amû so asara si bê ti azo so afami ti ala akui adë?

¹² Paul na amba ti lo ahon na yâ ti Macédoine na pekoni ala kangbi terê. Âmanke ala kiri ala wara terê na Troas. d Luc atene: “Na peko ti lango oku e wara ala na Troas.” e (Kus. 20:6). A yeke ge la Paul azingo Eutyche, tongana ti so e fa na tongo nda ti chapitre ni. Tara ti bâ nzerengo terê so aita ayeke na ni ti bâ so Eutyche akiri na fini! Bible atene so “bê ti ala adë kue”.—Kus. 20:12.

¹³ Me laso, mara ti amiracle so ayeke si ape. Ye oko, azo so afami ti ala akui, zendo ti Bible so atene a yeke zingo ande akuâ asara si “bê ti ala adë kue”. (Jean 5:28, 29). Gbu li kete si: Eutyche so ayeke mbilimbili-kue ape akiri akui (aRom. 6:23). Me azo so a yeke zingo ala ti wara fini na yâ ti fini dunia ti Nzapa alingbi ti ngbâ na fini lakue lakue. Na ndö ni, azo so a zingo ala ti komande na terê ti Jésus na yayu ayeke yü fini so alingbi ti hinga kuâ ape (1 aCor. 15:51-53). A-Chrétien kue laso, atâa a soro ala ti gue na yayu wala ala yeke “ambeni taba”, ayeke na anzoni raison ti tene “bê ti ala adë kue”.—Jean 10:16.

14. Nyen la Paul atene na a-ancien ti Éphèse na ngoi so lo wara terê na ala na Milet?

¹⁴ Paul na amba ti lo alondo na Troas ala gue na Assos, na pekoni ala gue na Mitylène, Chios, Samos nga na Milet. Paul aye ti si na Jérusalem kozo na Matanga ti Pentecôte. So lo ye ti si na Jérusalem hio, na kiringo ti lo, lo soro ti mû mbeni bateau so aluti na Éphèse ape. Ye oko, teti so Paul aye ti sara tënë na a-ancien ti Éphèse, lo hunda ala ti wara lo na Milet (Kus. 20:13-17). Tongana ala si kâ awe, Paul atene na ala: “Ala hinga nzoni mingi tongana nyen la mbi sara ye na popo ti ala a komanse na kozo lango so mbi zia gere ti mbi na yâ ti kodro-komanda ti Asie, mbi sara kua na Seigneur tongana ngbâa na tâ be-ti-molenge kue, na ngu ti lê nga na yâ ti aye ti ngangu so asi na mbi  ndali ti so aJuif aleke ti sara sioni na mbi. Na oko ngoi ni, mbi gbanzi terê ti mbi pëpe ti sara tënë na ala na ndö ti aye kue so ayeke nzoni ndali ti ala nga ti fa tënë na ala na lê ti azo dandara nga da na da. Me mbi fa nda ti tënë kue na aJuif nga na aGrec na ndö ti tënë ti changengo bê ti ga na Nzapa nga na tënë ti mabe na yâ ti Seigneur ti e Jésus.”—Kus. 20:18-21.

15. Ambeni nzoni ti fango tënë da na da ayeke so wa?

¹⁵ E lingbi ti sara kua na akode nde nde ti fa tënë na azo laso. Tongana ti Paul, e yeke gue na ando so azo ayeke dä, atâa a yeke ando so abus aluti dä, alege so azo mingi ayeke hon dä wala na gara. Me kozo kode so aTémoin ti Jéhovah ayeke fa na tënë ayeke ti gue da na da. Ndali ti nyen? Kozo ni, fango tënë da na da amû lege na azo kue ti mä lakue tënë ti Royaume, na a fa so Nzapa asara kangbi na popo ti azo ape. Use ni, a mû lege na azo so ayeke na nzara ti hinga Nzapa ti wara mungo maboko so ala bezoin ni. Ota ni, fango tënë da na da akpengba mabe ti azo so asara ni na asara si ala gbu ngangu. Biani, mbeni ye so a hinga atâ Chrétien na ni laso ayeke so ala yapu na fango tënë “na lê ti azo dandara nga da na da.”

16, 17. Tongana nyen la Paul afa so lo sara ye na mbeto ape? A-Chrétien laso amû tapande ti lo tongana nyen?

¹⁶ Paul atene na a-ancien ti Éphèse so lo hinga ape akpale so ayeke ku lo  tongana lo kiri na Jérusalem. Lo tene na ala: “Me, mbi bi bê ti mbi na ndö ti fini ti mbi ahon ndö ni pëpe, mo bâ mo tene a yeke kota ye mingi na lê ti mbi. Kota ye ni ayeke gï ti tene mbi hunzi kpengo loro ti mbi nga na kusala so Seigneur Jésus amû na mbi, so ayeke ti fa nda ti tënë ni kue na ndö ti nzoni tënë ti kota nzobe ti Nzapa.” (Kus. 20:24). Atâa a yeke songo terê wala a sara ye ti ngangu mingi na lo, sân mbeto, Paul aleke na bê ti lo ti tene ye oko akanga lege na lo ape ti hunzi kua so Nzapa amû na lo.

¹⁷ Laso nga, aChrétien ayeke wara akpale nde nde. Azo ti komande ayeke kanga lege na ambeni ita ti sara kua ti Jéhovah; ti ambeni, a yeke sara ye ti ngangu na ala. Ti ambeni nga, ala yeke na angangu kobela wala ambeni ye asara si a yeke ngangu na ala ti duti na ngia. Amaseka so ayeke aChrétien, amba ti ala na ekole ayeke gi ti pusu ala ti sara sioni. Atâa kpale wa la aTémoin ti Jéhovah awara, ala yeke gbu ngangu na yâ ni, tongana ti so Paul asara. Ala leke na bê ti ala ti ngbâ ti “fa nda ti tënë ni kue na ndö ti nzoni tënë”.

18. Paul asara nyen ti tene mênë ti zo oko aduti na li ti lo ape? A-ancien ti Éphèse apeut ti mû tapande ti lo tongana nyen?

¹⁸ Na pekoni, Paul amû mbeni wango polele na a-ancien ni, na lo tene na ala so lo wani lo zia tapande ni na ala. Kozo ni, lo tene na ala so tanga ti bango lê ti lo la. Na pekoni, lo tene: “Ngbanga ti mênë ti zo oko ayeke na li ti mbi pëpe, ndali ti so mbi gbanzi terê ti mbi pëpe ti fa na ala ye kue so bê ti Nzapa aye.” Tongana nyen la a-ancien ti Éphèse apeut ti mû tapande ti Paul tongaso si mênë ti zo oko aduti na li ti ala ape? Lo tene na ala: “Ala sara hange na ala wani nga na groupe ti ataba ni kue, so yingo vulu azia ala na popo ni tongana azo ti bango ndo na ndö ni, si ala bata congrégation ti Nzapa, congrégation so lo vo na mênë ti Molenge ti lo wani.” (Kus. 20:26-28). Paul atene na ala so “ambo ti ngonda so asara ye na ngangu” ayeke lï na popo ti aita na ala yeke “sara atënë so ala ba yâ ni kirikiri ti gboto na adisciple na peko ti ala.” A lingbi a-ancien ni asara nyen? Paul awa ala, lo tene: “Zia lê ti ala akpengba, na ala girisa pëpe so na yâ ti ngu ota, bï na lâ, na ngu ti lê, mbi zia lâ oko pëpe ti gboto mê ti ala oko oko kue.”—Kus. 20:29-31.

19. Ambeni zo na popo ti akozo Chrétien aga azo wa? A sara si aye wa la abâ gigi ngu mingi na pekoni?

¹⁹ Na peko ti so abazengele mingi akui awe, “ambo ti ngonda so asara ye na ngangu” abâ gigi awe, ndali ti so a yeke na ngoi ni so la Jean atene: “Même fadeso awato-ti-Christ mingi aga awe. . . . Azo so alondo lani na popo ti e si ala sigi, me ala yeke lani ti e pëpe. Tongana ala yeke lani ti e, ka ala ngbâ na popo ti e.” (1 Jean 2:18, 19). Sigingo ti a-apostat asara si, ti si na ngu 200, akota zo ti nzapa ti aChrétien ti wataka abâ gigi. Na ngu 325, Togbia Constantin afa polele so a yeke na lege ni ti tene akota zo ti Eglize aduti dä. Tongana akota zo  ti nzapa ayôro angobo ti apaïen na yâ ti afango ye ti ala na ala tene so aye ti aChrétien la, ti tâ tënë ni ala yeke “sara atënë so ala ba yâ ni kirikiri”. Juska laso, afango ye nga na angobo ti a-apostat so angbâ na popo ti aChrétien ti wataka.

20, 21. Tongana nyen la Paul afa so lo yeke nduru ti sara asacrifice? Laso, a-ancien apeut ti sara ni tongana nyen?

²⁰ Sarango ye ti Paul ayeke nde mingi na ti azo so aga na peko ti lo so agi ti wara go na ndö ti ataba ti Nzapa. Paul asara kua la lo wara aye so lo bezoin ni ahon ti duti charge na ndö ti aita. Aye so Paul asara ndali ti aita, lo sara ni ti wara ye na pekoni ape. Paul awa a-ancien ti Éphèse ti duti nduru ti sara asacrifice. Lo tene na ala: “A lingbi ala mû maboko na ala so awoko, nga ala girisa pëpe atënë ti Seigneur Jésus, so lo wani lo tene: ‘Mungo ye na zo aga na ngia mingi ahon warango ye na tïtî zo.’”—Kus. 20:35.

²¹ A-ancien laso nga ayeke nduru ti sara asacrifice. Nde na akota zo ti a-eglize so agi ti wara go na ndö ti azo ti ala, aita so a zia ala ti “bata congrégation ti Nzapa” ayeke sara ni na bê ti ala kue. Place ti fandara nga na gingo kota ndo ayeke na yâ ti congrégation ti aChrétien ape, ndali ti so azo so agi ‘gloire ti ala wani’ ayeke ngbâ na lege (aProv. 25:27). Fandara ayeke sara si nengo ti zo atï.—aProv. 11:2.

22. Nyen la asara si a-ancien ti Éphèse aye Paul mingi?

²² Tâ yengo so Paul aye na aita asara si aita nga aye lo mingi. Tongana ngoi alingbi awe ti tene lo hon, “ala kue atoto ngangu, ala tï na ndö ti go ti Paul na ala su ngbangba ti lo”. (Kus. 20:37, 38). A-Chrétien abâ na nene ni nga ala ye mingi aita so, na tapande ti Paul, ayeke sara kua ndali ti aita na bê ti ala kue. Na peko ti so e bâ pendere tapande ti Paul, a yeke polele so lo tene tâ tënë tongana lo tene: “Ngbanga ti mênë ti zo oko ayeke na li ti mbi pëpe.”—Kus. 20:26.