CHAPITRE 6
Étienne: ‘Nzapa asara nzoni bê na lo mingi nga lo mû na lo ngangu mingi’
Ye so e peut ti manda na lege ti sarango ye ti Étienne na mbeto ape na devant ti Sanhédrin
1-3. (a) Ye ti mbeto wa la Étienne ayeke lani na yâ ni? Lo sara ye lani tongana nyen? (b) Ahunda wa la e yeke kiri tënë na ni?
ÉTIENNE aluti na devant ti ajuge ti da-ngbanga ni. Na yâ ti mbeni kota da so ayeke nduru na temple ti Jérusalem, akoli 71 aduti ala sara ndambo ti cercle. Ajuge so abungbi laso ti fâ ngbanga ti Étienne. Ala yeke akota zo so azo ane ala mingi. Mingi ti ala abâ Étienne so ayeke disciple ti Jésus na nene ni ape. Ti vrai ni, koli so atisa amba ti lo ti ga ayeke Kota prêtre Caïphe, lo so amû lani li ni na ngoi so ajuge ti Sanhédrin afâ ngbanga ti kuâ na ndö ti Jésus Christ na yâ ti ambeni nze so ahon. Eskê mbeto asara Étienne?
2 Na bango lê ti Étienne na ngoi ni so, mbeni ye apika bê ti ajuge ni. Ala bâ lo na ala bâ so lê ti lo “akpa lê ti mbeni ange.” (Kus. 6:15). A-ange ayeke azo ti tokua ti Jéhovah Nzapa, ni la ala yeke na mbeto ape, ala yeke gi bê ti ala ape nga ala yeke na siriri ti bê. Mara ti ye so la a bâ na mbage ti Étienne: même ajuge so bê ti ala ayeke kporo na ngonzo na terê ti lo abâ ni. Nyen la asara si lo gi bê ti lo ape so?
3 Laso, aChrétien apeut ti manda ye mingi na lege ti kiringo tënë na hunda so. E yeke nga na bezoin ti hinga ndani so a ga na Étienne na devant ti ajuge so. Tënë ti nyen la lo tene kozo awe ti gbu koko ti mabe ti lo? Na alege wa la e peut ti mû tapande ti lo?
“Ala pusu azo” na terê ti Étienne (Kusala 6:8-15)
4, 5. (a) Ngbanga ti nyen la Étienne ayeke lani mbeni kpengba wakua na yâ ti congrégation? (b) So Bible atene ‘Nzapa asara nzoni bê na lo mingi nga lo mû na lo ngangu mingi’ aye ti tene nyen la?
4 Tongana ti so e bâ kozo awe, Étienne ayeke mbeni kpengba wakua na yâ ti congrégation ni so abâ gigi fini fini. Na yâ ti chapitre so ahon, e bâ so lo yeke na popo ti akoli mbasambala so asara terê ti ala kete na so ayeda ti sara kua so abazengele amû na ala. Sarango ye ti koli so afa so lo sara terê ti lo kete atâa gbâ ti amatabisi so Nzapa amû na lo, na a pika bê ti e mingi. Na Kusala 6:8, Bible afa so a mû na lo ngangu ti sara “akota ye ti kpene nga na afä,” tongana ti so ambeni bazengele ayeke sara. A fa nga so ‘Nzapa asara nzoni bê na lo mingi nga lo mû na lo ngangu mingi’. Ye so aye ti tene nyen?
5 Tënë ti Grec so a kiri peko ni na “Nzapa asara nzoni bê na lo”, a peut nga ti kiri peko ni na Nzapa “asara grâce na lo”. A yeke polele so Étienne ayeke mbeni zo so asara ye na nzoni bê, ye so asara si azo aye mingi ti ga na terê ti lo. Fason so lo yeke sara na tënë asara si gbâ ti azo so ayeke mä lo ayeda na tënë so lo yeke tene; azo ahinga so atënë so lo yeke tene alondo tâ na bê ti lo, nga so aye so lo yeke fa ayeke ndali ti nzoni ti ala. Lo wara gbâ ti ngangu ndali ti so yingo ti Jéhovah ayeke na ndö ti lo, ndali ti so lo sara terê ti lo kete na lo yeda ti tene yingo ni afa lege na lo. Ahon ti pika kate na ndö ti amatabisi nga na akode so lo yeke na ni, lo mû gonda ni kue na Jéhovah nga lo bi bê ti lo mingi na ndö ti azo so lo yeke sara tënë na ala. So awato ti lo asara mbeto ti lo adö bê ti e ape.
6-8. (a) Atënë use wa la awato ti Étienne abi na li ti lo? Ndali ti nyen? (b) Ngbanga ti nyen la tapande ti Étienne apeut ti mû maboko na aChrétien laso?
6 Akoli nde nde alondo ti dë gaba na Étienne, me “ala lingbi ti gbu lê ni pëpe na ndara nga na yingo so lo yeke sara na tënë.” a So ala hinga ye so ala peut ti sara ape, ala “handa ambeni koli na gbemingo” ti bi tënë senge senge na li ti disciple ti Christ so. Nga, ala “pusu azo,” a-ancien nga na ascribe si ala gbu Étienne ala gue na lo na devant ti Sanhédrin (Kus. 6:9-12). Awato ti Étienne abi tënë use na li ti lo: Ala tene lo zonga Nzapa nga na Moïse. Lo zonga ala ni tongana nyen?
7 Atémoin ti wataka so atene Étienne azonga Nzapa na lege so lo tene sioni tënë ti ‘ndo so ayeke nzoni-kue,’ so ti tene temple ti Jérusalem (Kus. 6:13). Ala tene so lo zonga Moïse na lege so lo tene sioni tënë ti Ndia ti Moïse, lo gi ti changé angobo so Moïse afa. Atënë so a bi na li ti Étienne ane mingi, ndali ti so na ngoi ni so, aJuif abâ na nene ni mingi temple, anzene nzene tënë ti Ndia ti Moïse nga na gbâ ti andia ti akotara so a fa gï na yanga so ala zia ni na ndö ti Ndia ti Moïse. Atënë ni so aye ti fa so Étienne ayeke mbeni zo so a lingbi a sara hange na lo, mbeni zo so alingbi na kuâ.
8 Ye ti mawa ni ayeke so a yeke fini ye ape ti tene azo so atene ala yeke azo ti Nzapa abi mara ti atënë tongaso na ndö ti awakua ti Jéhovah ti sara si ala wara kpale. Ngbene ye ândö juska laso, ngoi na ngoi, azo so atene ala yeke azo ti Nzapa ayeke pusu akota zo ti kodro ti sara ye ti ngangu na aTémoin ti Jéhovah. Tongana a tene sioni tënë ti e wala a bi tënë ti mvene na li ti e, a lingbi e sara ye tongana nyen? Tapande ti Étienne apeut ti mû maboko na e tongana nyen?
Étienne afa tënë na mbeto pëpe na ndö ti “Nzapa ti gloire” (Kusala 7:1-53)
9, 10. Ambeni zo atene nyen na ndö ti atënë so Étienne atene na devant ti Sanhédrin? Nyen la a lingbi e girisa ape?
9 Tongana ti so e bâ na tongo nda ti chapitre so, na ngoi so Étienne ayeke mä atënë so a yeke bi na li ti lo, lê ti lo afa so lo gi bê ti lo ape, lê ti lo akpa ti mbeni ange. Fadeso Caïphe abâ Étienne na lo hunda lo, lo tene: “Tënë ni ayeke tongaso?” (Kus. 7:1). A yeke tour ti Étienne ti sara tënë na lo tene tënë.
10 Ambeni zo akasa atënë ti Étienne ala tene so atâa so lo tene gbâ ti tënë, lo kiri tënë oko ape na atënë so a bi na li ti lo. Me ti tâ tënë ni, Étienne azia na e mbeni pendere tapande na ndö ti lege so e lingbi ti “gbu koko” ti nzoni tënë (1 Pi. 3:15). Girisa ape so a tene so Étienne azonga Nzapa na lege so lo tene sioni tënë ti temple; a tene nga so lo zonga Moïse na lege so lo tene sioni tënë ti Ndia ti Moïse. Na yâ ti akiringo tënë ti Étienne, mo yeke wara anduru tënë na ndö ti angoi ota ti azo ti Israël, na lo luti na ndö ti ambeni kpengba ye so asi na angoi ni so. Zia e bâ oko na oko angoi ota so.
11, 12. (a) Ngbanga ti nyen la tapande ti Abraham so Étienne afa na yâ ti tënë ti lo ayeke pendere mingi? (b) Ngbanga ti nyen la a yeke nzoni so Étienne asara tënë ti Joseph so?
11 Ngoi ti akotara ti ala (Kus. 7:1-16). Étienne ato nda ti tënë ti lo na ndö ti Abraham, lo so aJuif ane lo ndali ti mabe ti lo. Atâa so Étienne ato nda ti tënë ti lo na kpengba tënë so, so lo na ala kue amä terê dä, lo luti mingi na ndö ti so Jéhovah, “Nzapa ti gloire”, afa terê ti lo ti kozoni na Abraham na Mésopotamie (Kus. 7:2). Andâ na ngoi ni so, Abraham ayeke sara kodro lani tongana wande na Sese ti zendo. Lo yeke na temple nga na Ndia ti Moïse ape. Tongaso, mbeni zo apeut ti tene ape so zo ayeke lakue na bezoin ti temple wala andia si a bâ so lo yeke be-ta-zo na Nzapa.
12 Azo so ayeke mä Étienne ane nga Joseph so ayeke mbeni hale ti Abraham; me Étienne adabe ti ala so aita ti Joseph ti koli, akotara ti azo ti Israël, asara ye ti ngangu na zo ti mbilimbili so na ala kä lo na ngbâa. Ye oko, a yeke na lege ti Joseph la Nzapa asö amolenge ti Israël na yâ ti kota nzara. Kite ayeke dä ape so Étienne abâ polele so gigi ti Joseph na ti Jésus Christ akpa terê, me lo zi yanga na ndö ni ape tongaso si azo ni angbâ ti mä lo.
13. Na lege wa la atënë so Étienne atene na ndö ti Moïse akiri tënë na atënë so a bi na li ti lo? Ye so amû maboko na lo ti sigi na mama-tene wa?
13 Ngoi ti Moïse (Kus. 7:17-43). Étienne asara tënë mingi na ndö ti Moïse. A yeke na lege ti ndara ti sara tongaso ngbanga ti so gbâ ti amembre ti Sanhédrin ni ayeke aSadducéen, ala ke tanga ti ambeti ti Bible kue na ala yeda gï na ti so Moïse asû. Girisa nga ape so a tene Étienne azonga Moïse. Atënë so Étienne atene andu tâ gï tënë so ndali ti so lo fa so lo ne Moïse nga na Ndia ti lo mingi (Kus. 7:38). Lo tene so azo so Moïse aye lani ti sö ala ake nga lo. Ala ke lo na ngoi so lo yeke na ngu 40. Ahon ngu 40 na pekoni, fani mingi, ala ke ti woko terê na gbe ti komandema ti lo. b A yeke na lege so la yeke na yeke Étienne asigi na mama-tene ti yâ ti diskur ti lo: Fani mingi awakua ti Jéhovah ake azo so lo zia ala na ndö ti ala ti fa lege na ala.
14. Amama-tene wa la Étienne asigi na ni tongana lo yeke sara tënë ti Moïse?
14 Étienne adabe ti azo so ayeke mä lo so Moïse atene lani so mbeni prophète tongana lo Moïse ni ayeke bâ gigi na Israël. Prophète ni so ayeke duti ande zo wa? A yeke yamba ande lo tongana nyen? Étienne abata akiringo tënë ni ndali ti hunzingo ti tënë ti lo. Lo kiri lo sigi na mbeni mama-tene nde: Moïse abâ so Jéhovah apeut ti sara si sese kue aga nzoni-kue, tongana ti so lo sara si sese ti ndo so keke ti kî so wâ amû ni aga nzoni-kue na ngoi so lo yeke sara tënë na Moïse. Tongaso, eskê a doit ti voro Jéhovah gï na yâ ti mbeni da, tongana ti so a yeke sara na temple ti Jérusalem? Zia e bâ kiringo tënë ni.
15, 16. (a) Ngbanga ti nyen la a yeke na lege ni ti tene Étienne asara tënë ti tabernacle? (b) Tënë wa la Étienne asigi na ni na ngoi so lo yeke sara tënë ti temple ti Salomon?
15 Tabernacle nga na temple (Kus. 7:44-50). Étienne adabe ti ajuge ti da-ngbanga ni so kozo si a leke temple na Jérusalem, Nzapa ahunda na Moïse ti leke tabernacle: mbeni da ti vorongo Nzapa so a lingbi ti yô ni ti gue na ni na ando nde nde. So même Moïse kue avoro lani Nzapa na yâ ti tabernacle ni, zo wa la alingbi ti tene so temple la ahon tabernacle ni?
16 Angu mingi na pekoni, na ngoi so Salomon aleke temple ti Jérusalem, yingo ti Nzapa apusu lo ti tene mbeni kpengba tënë na yâ ti sambela ti lo. Tongana ti so Étienne atene: “Nzapa so ayeke na nduzu na ndö ti aye kue alango pëpe na yâ ti ada so maboko ti zo si aleke ni.” (Kus. 7:48; 2 Chron. 6:18). Jéhovah apeut ti sara kua na mbeni temple ti sara si aye so lo leke na bê ti lo ti sara aga tâ tënë wala lo peut ti sara mbeni ye nde sân ni. Tongaso, a yeke nzoni awakua ti lo apensé ape so ala peut ti voro lo gï na yâ ti mbeni da so zo la aleke ni, na tapande na yâ ti temple. Ti hunzi tënë ti lo, Étienne atene peko ti akpengba tënë ti Ésaïe, lo tene: “Jéhovah atene: ‘Yayu ayeke trône ti mbi na sese ayeke mbata ti gere ti mbi. Ka mara ti da wa la si ala yeke leke ande na mbi? Wala ndo so mbi lingbi ti wu terê dä ayeke so wa? A yeke maboko ti mbi la asara aye so kue ape?’”—Kus. 7:49, 50; És. 66:1, 2.
17. Na lege wa la atënë ti Étienne (a) asigi na asioni bango ndo ti azo so ayeke mä lo? (b) akiri tënë na atënë so a bi na li ti lo?
17 Tongana mo kiri mo bâ atënë so Étienne atene na ajuge ni juska ti si ge, mo yeke bâ so, na kode, lo sigi na sioni bango ndo ti azo so abi tënë na li ti lo. Lo fa so aye so Jéhovah aleke ti sara ayeke ngbâ gï place oko ape, wala angbâ gï na ndö ti angobo ti akotara pëpe, me lo yeke sara si ye so lo leke ti sara aga tâ tënë atâa nyen la asi. Azo so azia bê ti ala gï na ndö ti pendere temple ti Jérusalem nga na anzene nzene ngobo ti akotara so a zia ni na ndö ti Ndia ti Moïse ahinga pëpe tâ ndani so a mû na ala Ndia ni nga a leke temple ni. Atënë ti Étienne apusu zo ti gbu li na ndö ti kota tënë so: Mango yanga ti Jéhovah la ayeke tâ nzoni lege ti ne Ndia ti Moïse nga na temple ni. Ti tâ tënë ni, atënë ti Étienne afa so lo sara mbeni sioni ye oko ape, ndali ti so lo sara kue ti mä yanga ti Jéhovah.
18. A yeke nzoni e gi ti mû tapande ti Étienne na alege wa?
18 Atënë ti Étienne afa nyen na e? Lo hinga Mbeti ti Nzapa nzoni. Legeoko nga, a lingbi e manda Bible nzoni si e “sara kusala na lege ni na tënë so ayeke tâ tënë.” (2 Tim. 2:15). Tapande ti Étienne amû nga maboko na e ti sara tënë na nzoni bê nga na kode si e son bê ti zo pëpe. Azo so ayeke mä lo aye tënë ti lo kete ape. Ye oko, lo sara si ala ngbâ ti mä lo na lege so lo gi ti sara tënë na ndö ti aye so ala bâ na nene ni mingi. Nga na ngoi so lo yeke sara tënë na ala, lo iri ala so ayeke akota zo ti lo “ababâ” ti lo (Kus. 7:2). E nga kue, a lingbi e fa tâ tënë ti Bible “na ngangu pëpe nga na nengo zo mingi.”—1 Pi. 3:15.
19. Na lege wa la na mbeto ape Étienne afa atënë ti ngbanga ti Jéhovah na ajuge ti Sanhédrin?
19 Ye oko, e yeke sara mbeto pëpe ti fa tâ tënë ti Bible ngbanga ti so e ye pëpe ti son bê ti azo; e yeke gi nga pëpe ti woko yâ ti atënë ti ngbanga ti Jéhovah. Étienne azia na e nzoni tapande ni. Lo bâ so apendere tënë kue so lo sigi na ni ayeke sara ye oko ape na ndö ti ajuge ti Sanhédrin ni so li ti ala akpengba mingi. Tongaso, yingo vulu apusu lo ti tene lo hunzi tënë ti lo na tenengo na mbeto pëpe so ala yeke sara ye tâ gï tongana ti akotara ti ala so ake Joseph, Moïse nga na aprophète kue (Kus. 7:51-53). A yeke ajuge so la afâ Messie ni, lo so Moïse na aprophète kue asara lani tënë ti gango ti lo. Ti tâ tënë ni, ala doro Ndia ti Moïse ni ngangu mingi!
“Seigneur Jésus, mû yingo ti mbi” (Kusala 7:54–8:3)
“Tongana ala mä atënë so, bê ti ala ason ngangu mingi, na ala komanse ti te pembe ti ala na terê ti lo.”—Kusala 7:54
20, 21. Na ngoi so ajuge ni amä tënë ti Étienne, ala sara nyen? Tongana nyen la Jéhovah akpengba Étienne?
20 Tâ tënë so Étienne atene na ajuge so asara si bê ti ala akporo na ngonzo. Ala girisa so ala yeke akota zo, na ala te pembe ti ala na terê ti lo. Koli so, so ayeke be-ta-zo, ahinga so ala yeke sara ande nzoni bê na lo ape, tongana ti so ala sara nzoni bê lani ape na Maître ti lo Jésus.
21 A hunda ti tene Étienne azi mbeto na bê ti lo si lo gbu ngangu na yâ ti ye so ayeke si ande na lo, me na nzoni bê Jéhovah asara si lo bâ mbeni vision; na kite ayeke dä ape so ye so lo bâ akpengba mabe ti lo mingi. Étienne abâ gloire ti Nzapa, na lo bâ Jésus so ayeke luti na mbage ti maboko ti Jéhovah ti koli. Na ngoi so Étienne ayeke fa peko ti ye so lo bâ, ajuge ni akanga mê ti ala. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so Jésus atene lani na a-oko juge so ni yeke Messie nga so na yâ ti kete ngoi, ni yeke duti na mbage ti maboko ti Babâ ti ni ti koli (Marc 14:62). Vision so Étienne abâ afa so Jésus atene tâ tënë. Na a yeke tâ tënë so ajuge so la akä Messie na ala fâ lo. Ala kue atuku na ndö ti Étienne ti bo lo na tênë si lo kui. c
22, 23. Tongana nyen la kuâ so Étienne awara ayeke tongana ti Maître ti lo? Na lege wa la aChrétien laso alingbi ti duti na mara ti mabe so Étienne ayeke na ni?
22 Mara kuâ so Maître ti Étienne awara la lo nga kue lo wara so: lo kui na siriri ti bê, lo zia bê ti lo kue na Jéhovah nga lo hunda ti tene a pardonné azo so afâ lo. Étienne atene: “Seigneur Jésus, mû yingo ti mbi.” Peut-être a yeke ngbanga ti so lo ngbâ ti bâ Molenge ti zo na terê ti Babâ ti lo. Kite ayeke dä ape so Étienne ahinga mbeni tënë ti Jésus so ayeke tënë so akpengba zo; Jésus atene: “Mbi yeke zingongo ti akuâ nga na fini.” (Jean 11:25). Na nda ni, Étienne asambela Nzapa na kota go, lo tene: “Jéhovah, mo zia siokpari so na li ti ala pëpe.” Tongana lo sara tënë so awe, lo kui.—Kus. 7:59, 60.
23 A yeke tongaso si na popo ti adisciple ti Christ kue, Étienne ayeke kozo zo so akui ngbanga ti so lo yeke témoin ti Jésus. (Bâ encadré “ Étienne akui ndali ti so lo yeke témoin ti Jésus,” na lembeti 48.) Ye ti mawa ni ayeke so a ngbâ gï na ndö ti lo ape. Ngbene ye ândö juska laso, azo so ayeke sara ye ahon ndö ni, so ti tene, azo so atene ala aye Nzapa, azo ti poroso nga na ambeni sioni zo, ayeke fâ awakua ti Jéhovah so ayeke be-ta-zo. Atâa so kue, e lingbi ti duti na mabe tongana ti Étienne. Jésus ayeke komande tongana Gbia fadeso, lo yeke sara kua na kota ngangu so Babâ ti lo amû na lo. Ye oko ayeke kanga ande lege na lo pëpe ti zingo adisciple ti lo so akui be-ta-zo.—Jean 5:28, 29.
24. Nyen la afa so Paul nga amû maboko ti tene a fâ Étienne? So Étienne akui be-ta-zo, aye ti nzoni wa la aga na pekoni?
24 Mbeni maseka-koli so iri ti lo ayeke Saul abâ aye so kue. Na ngoi so a yeke fâ Étienne, lo yeda na ni; lo bata même bongo ti azo so ayeke bo Étienne ti fâ lo. Kete na peko ti ye so, lo la lo mû li ni ti sara ye ti ngangu mingi na adisciple ti Christ. Me peko ti kuâ ti Étienne angbâ senge ape. Tapande ti lo akpengba amba ti lo aChrétien ti ngbâ be-ta-zo nga ti gbu ngangu tongana ti lo. Na ndö ni, Saul, so na pekoni a iri lo Paul, awara vundu mingi tongana lo dabe ti lo na aye so lo sara ândö na ngoi ti fango Étienne (Kus. 22:20). Lo mû maboko na azo ti fango Étienne, me na pekoni, lo tene: ‘Kozo mbi yeke mbeni zo ti zongango ndo, zo ti sarango ye ti ngangu na azo nga zo ti sioni yanga.’ (1 Tim. 1:13). A yeke polele so Paul angbâ lakue ti dabe ti lo na Étienne nga na akpengba tënë so lo tene na lango ni so. Na yâ ti ambeni tënë ti Paul nga na yâ ti ambeti so lo sû, lo sara tënë na ndö ti ambeni mama-tene so Étienne asara tënë na ndö ni (Kus. 7:48; 17:24; aHéb. 9:24). A si na mbeni ngoi, Paul amû tapande ti mabe ti Étienne nga lo sara ye na mbeto pëpe tongana ti Étienne, koli so “Nzapa asara nzoni bê na lo mingi nga so lo mû na lo ngangu mingi”. Hundango tënë ni ayeke so: Eskê e nga kue e yeke mû tapande so?
a Na popo ti awato ti Étienne, ambeni ayeke ti “Synagogue ti azo so a zi ala na ngbâa”. Amanke ala yeke angbene zo so aRomain agbu ala na ngbâa si na pekoni ala zi ala, wala peut-être ala yeke angbene ngbâa so na pekoni aga aprosélyte. Ambeni ayeke azo ti Cilicie, kodro ti Saul ti Tarse. Bible afa pëpe wala Saul ayeke lani na popo ti azo ti Cilicie so apeut ti gbu lê ni na devant ti Étienne ape.
b Na yâ ti atënë ti Étienne, e yeke wara ambeni sango so e peut ti wara ni na mbeni ndo nde na yâ ti Bible ape. Na tapande, lo tene so a fa ye na Moïse na ndö ti ndara kue ti azo ti Égypte, lo fa ngu ti Moïse na ngoi so lo kpe kodro ti Égypte nga na ngu so lo sara na kodro ti Madian.
c Na bango ni, na gbe ti komandema ti Rome, a mû lege pëpe na Sanhédrin ti mû yanga ti tene a fâ mbeni zo (Jean 18:31). Atâa ye ni ayeke tongana nyen, na bango ni, kuâ so Étienne awara, da-ngbanga la amû desizion ni pëpe, me gbâ ti azo la abungbi na ndö ti lo si ala fâ lo na lê ti ngonzo.
