1, 2. Paul aga na Jérusalem ngbanga ti nyen? Akpale wa la lo wara?

 PAUL akiri asi na Jérusalem, lo yeke fono na ndö ti akete balabala ni so asi singo na azo. Jérusalem ayeke gbata so na yâ ti mbaï ti awakua ti Jéhovah gbâ ti akpengba ye asi dä. Mingi ti azo ti gbata ni ayeke sara baba ndali ti aye ti gloire so asi dä ândö. Paul ahinga so aChrétien mingi angbâ gï ti zia bê ti ala na aye so ahon awe so, na ala bâ pëpe so ye so Jéhovah ahunda na awakua ti lo achangé awe. Ngbene ye so Paul ayeke na Éphèse, lo bâ so ala bezoin mungo maboko na lege ti mitele, ni la lo ga; fadeso lo bâ so ala yeke na bezoin ti tene a mû maboko na ala ti changé bango ndo ti ala (Kus. 19:21). Atâa so lo hinga so lo peut ti wara sioni, lo changé desizion ti lo ti gango ni so ape.

² Paul awara lani gbâ ti akpale na Jérusalem. Mbeni kpale ni aga na lege ti ambeni disciple ti Christ so amvene so ala mä na ndö ti Paul asara ala nzoni ape. Me akota kpale ni alondo na mbage ti awato ti Christ. Ala bi atënë ti mvene na li ti Paul, ala pika lo nga ala gi ti fâ lo. Aye ni so, so aga na wusuwusu, amû nga lege na Paul ti gbu koko ti lo wani. Lo sara terê ti lo kete, lo sara ye sân mbeto nga na mabe na yâ ti akpale so lo wara; ye so ayeke mbeni kpengba tapande ndali ti e. Zia e bâ ni.

3-5. (a) Paul awara terê na azo wa na Jérusalem? Ala sara tënë na ndö ti nyen? (b) Nyen la e lingbi ti manda na lege ti warango terê ti Paul na a-ancien so?

³ Ndade na peko ti so Paul na amba ti lo asi na Jérusalem, ala gue abâ a-ancien so amû li ni na yâ ti congrégation ni. Mbaï ni afa ape so mbeni bazengele ayeke dä; peut-être na ngoi ni so, ala kue azia Jérusalem ala gue na ambeni kodro nde ti sara kua ti Nzapa. Ye oko, Jacques ita ti Jésus ayeke dä (aGal. 2:9). Âmanke lo la lo mû li ni na ngoi ti bungbi so Paul na “a-ancien ni kue” asara.—Kus. 21:18.

⁴ Paul abara a-ancien ni na lo “fa na ala oko na oko peko ti aye so Nzapa asara na popo ti amara na lege ti kusala ti lo.” (Kus. 21:19). Kite ayeke  dä ape so ye so ala mä akpengba ala mingi. Laso nga, terê ti e ayeke nzere mingi tongana e mä sango ti kua ti fango tënë so ague na li ni na yâ ti ambeni kodro.—aProv. 25:25.

⁵ Âmanke Paul asara nga tënë ti nginza so aita ti Europe abungbi si lo ga na ni. Lege so aita ti ayongoro ndo so abi bê na amba ti ala ti Jérusalem andu lani bê ti a-ancien so ngangu. Ndani la, tongana Paul afa peko ti aye so awe, “ala komanse ti mû gloire na Nzapa”. (Kus. 21:20a). Laso nga, aita mingi awara aye ti ngangu wala angangu kobela agbu ala; mungo maboko so aita amû na ala na tâ ngoi ni nga na atënë ti dengo bê so ala tene na ala andu bê ti ala mingi.

6. Kpale wa la a-ancien ni afa na Paul?

⁶ Na pekoni, a-ancien ni afa na Paul atënë so aita na Judée ayeke tene na ndö ti lo. Ala tene: “Ita, mo bâ tongana nyen azo saki na saki na popo ti aJuif aga azo so amä na bê, ala kue ayapu na batango Ndia. Me ala mä na ndö ti mo a tene, mo la mo yeke fa na aJuif kue so ayeke na popo ti amara ti ke tënë ti aye so Moïse afa, na tenengo na ala ti fâ amolenge ti ala na ganza pëpe wala ti tambela pëpe alingbi na angobo so a zia ni na sese.” a—Kus. 21:20b, 21.

7, 8. (a) Bango ndo wa la ayeke na lege ni ape so aChrétien mingi ti Judée ayeke na ni? (b) Bango ndo ti ala ni afa so ala ke fango ye ti aChrétien awe?

⁷ A hon ngu 20 awe so a mingo ngangu ti Ndia ti Moïse; me ngbanga ti nyen la aChrétien mingi angbâ lani ti yapu na batango ni? (aCol. 2:14). Na ngu 49, abazengele na a-ancien so abungbi na Jérusalem atokua mbeti na acongrégation ti tene aita ahinga so azo ti amara nde so aga aChrétien ayeke na bezoin ti  fâ ganza ape nga ti bata Ndia ti Moïse ape (Kus. 15:23-29). Ye oko, na yâ ti mbeti so, ala tene ape so tënë so abâ aJuif so aga aChrétien; ni la gbâ ti aChrétien so ahinga pëpe so Ndia ti Moïse ayeke na ngangu encore ape.

⁸ So aJuif so ahinga ye ni tongaso ape, a sara si ala peut ti ngbâ aChrétien encore ape? Ên-ën. Ala yeke pëpe azo so kozo ala voro anzapa ti apaïen na fadeso ala ngbâ ti kpe angobo ti anzapa so ala sara ândö. Ndia so, so ayeke kota ye mingi na lê ti aJuif so ayeke aChrétien so, Jéhovah la amû ni. Mbeni ye ti asioni yingo ayeke na yâ ni ape, mbeni ye ti sioni ayeke nga dä ape. Me atënë ti yâ ti Ndia so abâ ngbene mbele, andâ aChrétien ayeke fadeso na gbe ti fini mbele. Tongana a ndu tënë ti vorongo Nzapa ti aChrétien, tënë ti batango Ndia ni aga ngbene ye awe. A-Juif so ayeke aChrétien so angbâ gï ti tene so zo adoit ti bata Ndia ayeke na confiance ape na fini fason so Jéhovah aye ti tene a voro na lo. Ala doit ti changé bango ndo ti ala si a gue oko na tâ tënë so Nzapa ayeke fa. b—Jér. 31:31-34; Luc 22:20.

9. Tënë wa la Paul afa na ndö ti Ndia ti Moïse?

⁹ Ka ti tënë so atene Paul ayeke fa na aJuif so ayeke na kodro-wande “ti fâ amolenge ti ala na ganza pëpe wala ti tambela pëpe alingbi na angobo so a zia ni na sese”, a yeke tongana nyen? Paul ayeke bazengele ti amara nde, na lo fa na ala so bebungbi amû desizion so a hunda ape na azo ti amara nde ti bata  Ndia ti Moïse. Lo fa nga so azo so ahunda na azo ti amara ti fâ ganza ti fa so ala yeke bata Ndia ti Moïse, ala sara ye na lege ni ape (aGal. 5:1-7). Paul afa nga tënë na aJuif ti yâ ti agbata so lo si dä. Kite ayeke dä ape so lo fa na ala so ayeda na nzoni tënë so kuâ ti Jésus asara si Ndia ti Moïse aga ngbene ye, nga zo ayeke ga mbilimbili na lege ti mabe, me na lege ti batango Ndia ape.—aRom. 2:28, 29; 3:21-26.

10. Tongana nyen la Paul afa so lo hinga so tënë ti Ndia nga na fango ganza ayeke kete ye ape na lê ti ambeni zo?

¹⁰ Ye oko, Paul afa so lo hinga so ambeni ngobo ti aJuif angbâ lakue ti gbu bê ti ala; na tapande, ambeni ayeke ke ti sara kua na lango ti Sabbat wala ala yeke ke ti te ambeni kobe (aRom. 14:1-6). Nga, lo zia na sese ape andia na ndö ti tënë ti fango ganza. Bâ so Paul asara si a fâ Timothée lani na ganza si aJuif agi bê ti ala na ndö ti Timothée ape, ndali ti so babâ ti Timothée ayeke Grec (Kus. 16:3). Tënë ti fango ganza ayeke ye so abâ zo wani. Paul atene na aita ti Galate, lo tene: “Tongana zo afâ ganza wala lo fâ ganza pëpe, so la ayeke kota ye pëpe. Me kota ye ni ayeke mabe so asara kusala na lege ti ndoye.” (aGal. 5:6). Ye oko, tongana mbeni zo afâ ganza ti fa so lo yeke bata Ndia wala ti tene so zo adoit ti fâ ganza si lo nzere na lê ti Jéhovah, a fa so lo yeke na mabe ape.

11. Nyen la a-ancien atene na Paul ti sara? Lo sara ye alingbi na ni tongana nyen? (Bâ nga kete tënë ni.)

¹¹ Atâa so atënë so aJuif so ayeke aChrétien amä na ndö ti Paul ayeke mvene, ye ni angbâ ti sara ala nzoni ape. Ndani la a-ancien atene na Paul, atene: “E yeke na akoli osio so ayeke na gbe ti bä. Mo mû akoli so na terê ti mo na mo zi sioni ye na terê ti mo legeoko na ala tongana ti so Ndia afa, mo futa aye kue ndali ti ala ti tene a kio kuä ti li ti ala. Tongaso azo kue ayeke  hinga ande so tënë so a tene na ala na ndö ti mo so ayeke tâ tënë pëpe, me mo yeke tambela na lege ni na mo kue mo yeke bata Ndia.” c—Kus. 21:23, 24.

12. Tongana nyen la Paul afa so lo yeke nduru ti sara ye so a-ancien ahunda na lo ti sara?

¹² Paul apeut lani ti tene na a-ancien ni so lo sara ye oko ape, me sarango ye ti aJuif so ayeke aChrétien so aye gï ti bata Ndia ti Moïse la abi tënë so na sese. Me lo yeke nduru ti sara ye so ala hunda, na ngoi so lo bâ so ye ni ague nde pëpe na amama-ndia ti Nzapa. Na yâ ti mbeni mbeti so lo sû kozo awe, lo tene: “Na popo ti azo so ayeke na gbe ti ndia, mbi ga tongana zo so ayeke na gbe ti ndia, atâa so mbi wani mbi yeke na gbe ti ndia pëpe, si mbi wara ala so ayeke na gbe ti ndia.” (1 aCor. 9:20). Ni la Paul ayeda na ye so a-ancien afa, na lo ga “tongana zo so ayeke na gbe ti ndia”. Ge, lo zia na e mbeni pendere tapande so ayeke ti sara kua maboko na maboko na a-ancien ahon ti sara gï ye ti li ti e.—aHéb. 13:17.

13. (a) Ngbanga ti nyen la ambeni Juif abi wusuwusu na yâ ti temple? (b) A sö fini ti Paul tongana nyen?

¹³ Me na temple kâ ye ni atambela nzoni ape. Na ngoi so alango ti sarango ye alingbi na zendo ni aga nduru ti hunzi, aJuif so alondo na Asie abâ Paul, na ala dü mvene na iri ti lo, ala tene lo mû azo ti amara nde lo ga na ala na yâ ti temple; ye so aga na kota wusuwusu. Tongana fade mokonzi ti aturugu ni so ayeke Romain asi hio ape, ka ala pika Paul juska na kuâ. Atâa so mokonzi ni asö fini ti Paul, lo bi kamême lo na da ti kanga. Ti londo na lango ni so, Paul asara kanga ngu osio na ndö ni. Me na lango ni so a gbu na lo so, fini ti lo angbâ na yâ ti kpale. Tongana mokonzi ni ahunda aJuif na ndani so ala ye ti sara sioni na Paul, ala dekongo na atënë nde nde. So wusuwusu ahon ndö ni, mokonzi ni amä yâ ti tënë ni oko ape. Ye ni aga ngangu mingi, ni la a mû Paul a hon na lo. Na ngoi so aturugu ni aga nduru ti lï na Paul na yâ ti gbagba ti ala, Paul atene na mokonzi ti ala ni: “Mbi voro mo, mo zia lege na mbi ti sara tënë na azo ni.” (Kus. 21:39). Lo yeda, na Paul agbu koko ti atënë ti mabe ti lo sân mbeto.

14, 15. (a) Nyen la Paul afa na aJuif ti tene ala hinga? (b) Mokonzi ti aturugu asara nyen ti hinga ndani so bê ti aJuif ason?

¹⁴ Ti komanse, Paul atene: “Ala mä tënë so mbi yeke tene . . . ti gbu koko ti mbi.” (Kus. 22:1). Lo sara tënë na gbâ ti azo so na yanga ti Hébreu, ye so asara  si ala duti kpô. Lo fa polele ndani so lo yeke fadeso disciple ti Christ. Na ngoi so lo yeke fa ni, na kode lo fa ambeni ye so, tongana aJuif aye, ala lingbi ti gi ti bâ wala a yeke tâ tënë. Lo manda mbeti na gbe ti Gamaliel so azo ahinga lo mingi nga lo sara ye ti ngangu na adisciple ti Christ, na âmanke ambeni zo so ayeke mä lo ahinga aye so. Ye oko, na ngoi so lo yeke gue na Damas, na yâ ti mbeni vision, lo bâ Christ so azingo na kuâ nga so asara tënë na lo. Amba ti Paul abâ mbeni lumière so aza ngangu na ala mä mbeni go, me ala mä lê ti tënë ni ape (Bâ note ti étude na ndö ti Kus. 9:7; 22:9, nwtsty). Na pekoni, so lumière so Paul abâ asara si lê ti lo avuko, amba ti lo agbu maboko ti lo, ala gue na lo na Damas. Kâ, na lege ti miracle, Ananias, mbeni koli so aJuif ti mbage kâ ahinga lo mingi, asara si Paul akiri abâ ndo.

¹⁵ Paul atene so na peko ti so lo kiri na Jérusalem, Jésus asi na lo na yâ ti temple. Na mango tënë so, bê ti aJuif ason mingi si ala dekongo na lê ti ngonzo ala tene: “Zi mara ti zo tongaso na ndö ti sese, lo kpa ti ngbâ na fini ape!” (Kus. 22:22). Ti sö fini ti Paul, mokonzi ti aturugu ahunda na ala ti mû lo ti gue na lo na gbagba ti ala. So lo ye ti hinga ndani so bê ti aJuif ason mingi na terê ti Paul, lo hunda ti tene a leke Paul si a pika lo ti mä tënë ti yâ ti lo. Ye oko, so Paul ahinga so mbeni ndia ayeke dä so apeut ti bata lo, lo ngbâ lo tene lo yeke Romain. Laso nga, awakua ti Jéhovah ayeke luti na ndö ti adroit ti ala so ndia ti kodro afa ti gbu koko ti atënë ti mabe ti ala. (Bâ a-encadré “ Andia ti aRomain nga na adroit ti amolenge ti kodro ni,” na lembeti 184, nga “ A-Témoin ti Jéhovah laso nga na tënë ti droit ti ala.”) Tongana mokonzi ni amä so Paul ayeke Romain,  lo bâ so a lingbi lo gi mbeni kode nde ti wara sango so lo ye. Na ndade ni, lo mû yanga na azo ti Sanhédrin, kota da-ngbanga ti aJuif, ti bungbi, na lo ga na Paul na gbe ti ala.

16, 17. (a) Fa ye so asi na ngoi so Paul ayeke sara tënë na azo ti Sanhédrin. (b) Na peko ti so a pika yanga ti Paul, tongana nyen la lo fa so lo sara terê ti lo kete?

¹⁶ Paul akomanse ti gbu koko ti lo na devant ti Sanhédrin, lo tene: “Azo, aita, juska laso mbi sara ye na gbele Nzapa na mbeni conscience so ayeke tâ mbilimbili.” (Kus. 23:1). Tënë kue so lo wara lege ti tene ge la. Bible atene: “Na mango tënë so, kota prêtre Ananias amû yanga na ala so ayeke luti na terê ti [Paul] ti pika yanga ti lo.” (Kus. 23:2). So ye ti songo bê ti zo la! Ye so afa sioni bibe so ala yeke na ni: sân ti mä Paul, ala ye ti fa so lo yeke zo ti mvene. Ndani la Paul angbâ atene: “Nzapa ayeke pika mo, mo so mo yeke terê ti da so a kpaka vuru mbamba dä so. Mo oko so mo duti ge ti fâ ngbanga na ndö ti mbi alingbi na Ndia, na mo kiri mo yeke doro Ndia ni na mungo yanga ti tene a pika mbi?”—Kus. 23:3.

¹⁷ Bê ti ambeni zo so aluti kâ ason; a son na terê ti zo so apika Paul so ape me a son ndali ti tënë so Paul atene. Ni la ala tene: “Mo yeke zonga kota prêtre ti Nzapa?” Na yâ ti tënë so Paul akiri na ni, lo fa na ala so lo sara terê ti lo kete nga so lo kpe Ndia. Lo tene: “Aita, mbi hinga fade pëpe so lo yeke kota prêtre. Ndali ti so Mbeti ti Nzapa atene: ‘A lingbi mo sara sioni tënë na terê ti mbeni mokonzi ti mara ti mo pëpe.’” d (Kus. 23:4, 5; Ex. 22:28). Fadeso, Paul asara kua na mbeni kode nde. So lo bâ so aFarizien na aSadducéen la ayeke ajuge ti Sanhédrin ni, lo tene: “Aita, mbi yeke Farizien, mbi yeke molenge ti aFarizien. A yeke na ndö ti beku ti zingongo ti akuâ la a yeke fâ ngbanga na li ti mbi so.”—Kus. 23:6.

18. Ngbanga ti nyen la Paul atene so ni yeke Farizien? Na yâ ti ambeni ye, tongana nyen la e peut ti sara kua na mara kode ti lo so?

¹⁸ Ngbanga ti nyen la Paul atene ni yeke Farizien? Ngbanga ti so lo yeke “molenge ti aFarizien”, so ti tene afami ti lo ayeke aFarizien. Tongaso, azo mingi  angbâ ti bâ lo tongana Farizien. e A sara tongana nyen si Paul atene ni yeke Farizien nga lo yôro na yâ ti tënë ti lo tënë ti zingongo ti akuâ? Azo atene so aFarizien amä na bê so na peko ti kuâ ti zo, âme ti lo ayeke sigi; nga âme ti azo ti mbilimbili ayeke kiri na fini na yâ ti mbeni fini terê. Paul amä na bê na mara ti tënë ni so ape. Ti lo, lo mä na bê na tënë ti zingongo ti akuâ so Jésus afa (Jean 5:25-29). Ye oko, ye so lo na aFarizien amä terê dä ayeke so ande azo so akui ayeke kiri na fini; me aSadducéen amä na bê na tënë ni so ape. Tongana e yeke sara lisoro na aCatholique wala aProtestant, e lingbi ti sara kua na mara ti kode ni so. Na tapande, e lingbi ti tene so legeoko tongana ala, e nga e mä na bê so Nzapa ayeke dä. Tâ tënë, ti ala, ala mä na bê na Trinité; me ti e, e mä na bê na Nzapa so Bible asara tënë ti lo. Ye oko, e na ala kue e mä na bê so Nzapa ayeke dä.

19. Ngbanga ti nyen la wusuwusu atï na popo ti azo ti Sanhédrin?

¹⁹ Tënë ti Paul aga na kangbi na popo ti azo ti Sanhédrin. Bible atene: “Mbeni kota wusuwusu alondo, ambeni scribe so ayeke ti bungbi ti aFarizien alondo na ala komanse ti papa ngangu, ala tene: ‘E wara mbeni ye ti sioni na li ti koli so pëpe. Me tongana mbeni yingo wala mbeni ange asara tënë na lo—.’” (Kus. 23:9). A-Sadducéen atene so a-ange ayeke dä ape; ni la ala peut ti yeda kete ape so mbeni ange asara tënë na Paul. (Bâ encadré “ A-Sadducéen na aFarizien.”) Wusuwusu ni akiri aga ngangu mingi, tongaso mokonzi ti aturugu ni akiri asara mbeni ye ti sö fini ti Paul (Kus. 23:10). Ye oko, Paul angbâ lakue na yâ ti kpale. Nyen la ayeke si na lo? Chapitre ti peko ayeke fa ande ni na e.