CHAPITRE 26
“Zo oko na popo ti ala ayeke girisa fini ti lo pëpe”
Bateau atuku na Paul, me lo fa so lo yeke na kota mabe nga lo ye azo
1, 2. Voyage so Paul ayeke sara ayeke duti ande tongana nyen? Lo yeke gi bê ti lo peut-être na ndö ti aye wa?
GOUVERNEUR FESTUS atene lani na Paul, atene: “Mo yeke gue na gbele César.” Atënë so angbâ na li ti Paul, ndali ti so singo ti lo na devant ti César la ayeke mû lege na lo ti hinga ye so ayeke si na lo kekereke. Paul asara kanga ngu use awe, tongaso yongoro voyage so lo yeke sara ti gue na Rome ayeke sara si kamême lo bâ ambeni ye nde (Kus. 25:12). Ye oko, tongana Paul apensé na avoyage so lo sara awe, lo yeke dabe ti lo gï pëpe na pendere pupu so apika lo wala apendere ndo so lo bâ ni, me mingi ni lo yeke pensé na angangu kpale so lo wara. Nga, so Paul ahinga so lo yeke gue ti si na devant ti César, a lingbi ti pusu lo ti hunda terê ti lo na ambeni kota hunda.
2 Fani mingi Paul awara ‘akpale na lê ti ngu-ingo’, na tapande, bateau atuku na lo fani ota nga lo sara lango oko na bï oko na lê ti kota ngu (2 aCor. 11:25, 26). Na ndö ni, voyage so ayeke nde mingi na avoyage so lo sara tongana missionnaire na ngoi so lo yeke zo ti kanga ape. Ti so ni so, lo yeke zo ti kanga nga lege ayo mingi; ti londo na Césarée ti si na Rome, ala yeke sara kilomètre 3000 na ndö ni. Lo yeke si kâ na nzoni terê? Même tongana lo wara sioni na lege ape, a yeke fâ ngbanga ti kuâ na li ti lo na ngoi so lo si kâ? Girisa ape so a yeke gue na lo na gbe ti kota zo ti akota zo ti dunia ti Satan na ngoi ni so.
3. Paul aye gï ti ngbâ ti sara nyen? Nyen la e yeke bâ na yâ ti chapitre so?
3 Na bango aye kue so mo hinga na ndö ti Paul, mo pensé so lo découragé kue nga vundu asara lo mingi ndali ti ye so apeut ti si na lo? Ên-ën. Lo hinga lani so a yeke nzoni ape ti tene lo gi bê ti lo na ndö ti aye so lo peut ti sara mbeni ye ndali ni ape. Lo hinga nga so tongana lo gi bê ti lo mingi, lo peut ti perdre ngia so lo wara na ngoi so lo yeke fa tënë (Mat. 6:27, 34). Paul ahinga so Jéhovah aye si lo gbu alege kue so azi na lo ti fa nzoni tënë ti Royaume ti Nzapa, même na akota zo ti kodro (Kus. 9:15). Paul aye gï ti ngbâ ti sara kua so Jéhovah amû na lo, atâa nyen la asi. Eskê a yeke ye so e nga kue e leke na bê ti e ti ngbâ ti sara la? Tongaso, zia e bâ aye so asi na Paul na ngoi ti kpengba voyage so, nga zia e bâ tongana nyen la tapande ti lo apeut ti aidé e.
“Pupu ni ayeke ga gï na devant ti e” (Kusala 27:1-7a)
4. Mara ti bateau wa la Paul amû ti to nda ti voyage ti lo? Azo wa la ayeke na terê ti lo?
4 A zia Paul na ambeni zo ti kanga na maboko ti Julius, turugu ti kota kamba so ayeke Romain. Lo soro ti mû mbeni bateau na Césarée so ayeke yô ka akungba ti kango ni. Bateau ni alondo na Adramyttium, mbeni port so ayeke na ouest ti Asie Mineure, na so abâ ndo lê na lê na gbata ti Mitylène so ayeke na zoa ti Lesbos. Bateau ni ayeke gue kozoni na mbage ti nord na pekoni na mbage ti ouest; a yeke luti ngoi na ngoi ti descend akungba na ti yô ambeni. A zia pëpe na yâ ti abateau ni so aye so zo ayeke na bezoin ni ti duti nzoni, na voyagengo na ni ayeke ngangu mingi ndali ti azo ti kanga. (Bâ encadré “ Avoyage ti lê ti ngu.”) Ye ti nzoni ni ayeke so gï Paul oko la ayeke Chrétien na popo ti azo ti kanga ni ape. Kamême aita use ayeke na terê ti lo: Aristarque na Luc. Luc la asû na mbeti aye so asi. Wala aita use so apayé li ti ala wani wala a bâ ala gï tongana azo ti kua ti Paul, e hinga ape.—Kus. 27:1, 2.
5. Paul awara lege ti duti na terê ti azo wa na Sidon? E lingbi ti manda nyen dä?
5 Na peko ti so bateau ni asara lango oko na lê ti ngu nga ague kilomètre 110 na mbage ti nord, a luti na Sidon so ayeke na sese ti Syrie. A yeke polele so Julius abâ Paul tongana tanga ti azo ti kanga ni ape, peut-être ndali ti so Paul ayeke Romain so ade ti dë ngbanga na li ti lo ape (Kus. 22:27, 28; 26:31, 32). Julius azia lege na Paul ti gue ti bâ aita. Kite ayeke dä ape so a nzere na aita ni mingi ti bâ lege ti Paul na peko ti yongoro kanga so lo sara. Eskê mo peut ti pensé na angoi so mo lingbi ti yamba aita nzoni si mo na ala nga akpengba mba?—Kus. 27:3.
6-8. Voyage ti Paul ti londo na Sidon ti gue na Cnide ayeke tongana nyen? Kite ayeke dä ape so Paul agbu alege kue so azi na lo ti sara nyen?
6 Bateau ni alondo na Sidon amû gï terê ti ngu ni ti monté, na a hon Cilicie so ayeke nduru na Tarse, kodro ti Paul. Luc afa ape wala bateau ni aluti na ambeni ndo nde, me lo fa tënë ti mbeni kpale so ala peut ti wara ndali ti so ‘pupu ayeke ga gï na devant ti ala.’ (Kus. 27:4, 5). Ye oko, e hinga so Paul agbu alege kue so azi na lo ti fa nzoni tënë. Kite ayeke dä ape so lo fa tënë na amba ti lo ti kanga nga na ambeni zo ti yâ ti bateau ni, na tapande, azo so ayeke sara kua na yâ ti bateau ni nga na aturugu; lo yeke fa nga tënë na azo so ayeke na aport nde nde so bateau ni aluti dä. Eskê e nga kue e yeke gbu alege kue so azi na e ti fa tënë?
7 Na peko ti mbeni ngoi, bateau ni asi na Myre, mbeni port na sud ti Asie Mineure. Kâ, Paul na ambeni zo adoit ti mû mbeni bateau nde so ayeke gue na ala juska na Rome, ndo so ala yeke gue dä (Kus. 27:6). Na ngoi ni kâ, Égypte la ayeke tokua gbâ ti alê ti kobe na Rome, na abateau so alondo na Égypte ayeke luti na Myre. Julius awara mara ti bateau so, na lo tene na aturugu nga na azo ti kanga ni ti mû ni. Âmanke bateau so akono ahon kozo bateau ni. A zia gbâ ti alê ti kobe na yâ ni nga azo 276 la ayeke na yâ ni: azo so ayeke sara kua na yâ ti bateau ni, aturugu, azo ti kanga nga na ambeni zo so ayeke gue na Rome. So ala changé bateau, Paul awara azo mingi ahon ti kozo ti fa tënë na ala, na a yeke biani ye so lo sara.
8 Ndo so ala yeke luti ande dä ayeke Cnide, so ayeke na sud-ouest ti Asie Mineure. Tongana pupu aya nzoni, mbeni bateau alingbi ti si kâ na yâ ti lango oko tongaso. Me Luc atene so ‘na peko ti alango mingi so ala kpe yeke yeke na yâ ti akpale, ala si na Cnide.’ (Kus. 27:7a). Bateau ni awara kpale. (Bâ encadré “ Apupu so asara kpale na abateau na lê ti Ngu-ingo ti Méditerranée”.) Pensé na azo so ayeke na yâ ti bateau ni na ngoi so bateau ni agi ti hon atâa so pupu aya ngangu nga ngu ni ayeke kpô ape.
“Kota pupu ni angbâ ti yengi e ngangu mingi” (Kusala 27:7b-26)
9, 10. Akpale wa la bateau ni awara nduru na Crète?
9 Capitaine ti bateau ni aye ti londo na Cnide ti gue na mbage ti ouest, me Luc so ayeke lani dä atene so “pupu ni azia lege na e ti hon pëpe”. (Kus. 27:7b). Na ngoi so bateau ni aquitté ti hon, suango ti ngu ni so ayeke aidé fade ala a-aidé ala encore ape, na pupu so alondo na mbage ti nord-ouest aya ngangu na apusu ala na mbage ti sud, na peut-être a pusu ala na loro mingi. Legeoko tongana ti so lani zoa ti Chypre akanga lege na pupu ti yengi mbeni bateau so Paul amû, ti so ni so, zoa ti Crète la akanga lege na pupu ni. Na peko ti so bateau ni ahon zoa ti Salmoné so ayeke na est ti Crète, ye ni aga nzoni kete ngbanga ti so bateau ni ayeke fadeso na sud ti zoa ni, na zoa ni akanga lege kete na pupu ni. Ge, bê ti azo ni adë kamême. Me so ala ngbâ na yâ ti voyage, azo so ayeke sara kua na yâ ti bateau ni ayeke gi bê ti ala na ndö ti ngoi ti dê so aga nduru. Ala yeke na raison ti gi bê ti ala.
10 Luc afa ye polele, lo tene: “E mû terê [ti Crète] na yâ ti akpale na e si na mbeni ndo so a iri ni Nzoni-ndo-ti-lutingo-ti-abateau.” Atâa so zoa ni akanga lege na pupu ti yengi bateau ni ngangu, a yeke ngangu ti tene capitaine ni afa lege na ni. Me na peko ti mbeni ngoi, ala wara mbeni kete ndo na ala luti dä; a bâ so, tongana mo hon ndo ni so awe, kete na pekoni mo yeke si na ndo so yanga ti ngu ni atourné na mbage ti nord. Ala ngbâ na ndo so ngoi oke? Luc atene ala luti dä “alango mingi”, me ti tâ tënë ni, ti ngbâ kâ aninga ayeke nzoni ape. Na nze ti septembre na octobre, capitaine ti bateau ayeke wara angangu kpale.—Kus. 27:8, 9.
11. Paul atene nyen na amba ti lo ti voyage? Me akota zo ni amû desizion ti sara nyen?
11 Peut-être ambeni zo ti voyage ni ahunda Paul ti hinga pensé ti lo ndali ti so lo sara voyage mingi na lê ti Ngu-ingo ti Méditerranée. Paul atene na ala so a yeke nzoni ala hon ape. Tongana ala hon, ala yeke wara “kpale na [ala] yeke girisa aye mingi,” na peut-être même azo ayeke kui. Ye oko, capitaine ti bateau ni nga na wa ti bateau ni aye gï ti hon, peut-être ala bâ so a lingbi ala wara mbeni ndo so ayeke nzoni ahon ti so ala yeke dä so. Ala sara si Julius ayeda na ala, na mingi ti azo ni abâ so a yeke nzoni ala gi ti si na Phénix, mbeni port so ayeke na devant. Peut-être port ni akono ahon ti so ala yeke dä na ala bâ so a yeke nzoni ndo ti ngbâ dä juska ngoi ti dê ahon. Tongaso, na ngoi so mbeni pendere pupu so alondo na mbage ti sud aya, ala bâ ti ala atene bateau ni apeut ti hon senge.—Kus. 27:10-13.
12. Akpale wa la bateau ni awara na ngoi so ala quitté Crète? Nyen la azo so ayeke sara kua na yâ ti bateau ni asara ti tene bateau ni atuku ape?
12 Ala kiri ala wara ngangu kpale: mbeni “kota pupu” alondo na nord-est aya. Teti mbeni ngoi, ala fa lege na bateau ni ti tene a hon gï na terê ti mbeni “kete zoa so a iri ni Cauda,” so ayo kilomètre 65 na ndo so a iri ni Nzoni-ndo-ti-lutingo-ti-abateau. Atâa so ndo ni so akanga lege kete na pupu, pupu ni apeut ti hon na bateau ni na mbage ti sud ngbii juska a tuku na yanga ti ngu ti sese ti Afrika. So azo so ayeke sara kua na yâ ti bateau ni aye ti tene ye ni asi tongaso ape, ala gbu kete ngö so bateau ni ayeke gboto ni, ala zia ni na yâ ti bateau ni. A yeke kete kua ape, ndali ti so âmanke ngu asi yâ ti kete ngö ni. Na pekoni, ala sara ngangu ti kanga akamba wala achaîne angoro terê ti bateau ni kue si a gbu ni ngangu. Ala zi voile ni ala zia na sese na ala sara kue ti hon na yâ ti kota pupu so aya. So ye ti mbeto! Angangu so kue ala sara so alingbi ape, ndali ti so “kota pupu ni angbâ ti yengi [ala] ngangu mingi”. Na ota lango ni, ala mû ambeni kungba ti bateau ni ala bi ni si bateau ni atuku ape.—Kus. 27:14-19.
13. Na ngoi so pupu ayengi bateau ni ngangu, Paul nga na tanga ti azo ti voyage ni ayeke tongana nyen?
13 Âmanke mbeto asara mingi ti azo ti voyage ni, me Paul na amba ti lo aChrétien ahinga so ala yeke sö kuâ ande. Seigneur adë bê ti Paul lani atene lo yeke fa tënë na Rome. Nga mbeni ngoi na pekoni, mbeni ange akiri amû oko zendo so na lo (Kus. 19:21; 23:11). Ye oko, kota pupu ni angbâ ti yengi ala bï na lâ yenga use. Ngu-nzapa angbâ gï ti pika nga lê ti nduzu ane, na tongaso capitaine ti bateau ni alingbi ti bâ lâ wala atongoro ape; ni la lo hinga pëpe ndo so ala yeke dä nga ndo so ala yeke gue dä. Ala peut même ti te ye ape. Li ti zo oko ayeke na ndö ti tengo ye ape, ndali ti so dê ahon ndö ti ala, ngu-nzapa ayeke pika, pupu so ayengi ala ngangu asara si bê ti ala alondo nga mbeto ahon ndö ti ala.
14, 15. (a) Ngbanga ti nyen la Paul akiri na ndö ti oko tënë so lo tene lani na Crète? (b) E lingbi ti manda nyen na lege ti tënë ti dengo bê so Paul atene?
14 Ge, Paul alondo, lo tene tongana ala mä lo fade, ka ala ngbâ na Crète. Tënë ti lo ni ayeke pëpe ti hunda yanga ti azo ni. Me gï aye so asi la afa so lo yeke na raison. Na pekoni, lo tene: “Mbi wa ala fadeso ti sara mbeto pëpe, zo oko na popo ti ala ayeke girisa fini ti lo pëpe, me gï bateau ni la si ayeke girisa.” (Kus. 27:21, 22). So tënë ti dengo bê! A nzere na Paul so Jéhovah afa na lo mara ti tënë ti dengo bê so si lo tene ni na amba ti lo. A lingbi e girisa ape so fini ti zo oko oko ayeke kota ye na lê ti Jéhovah. Jéhovah abâ zo oko oko na nene ni mingi. Pierre atene: ‘Jéhovah aye si a futi zo oko pëpe, me lo ye si azo kue achangé bê ti ala.’ (2 Pi. 3:9). Tongaso, a yeke nzoni ti tene hio e sara kue ti fa na azo mingi tënë ti pendere gigi ti kekereke so Jéhovah azia na devant ti ala. Fini ti azo, so ayeke kota ye na lê ti Jéhovah, ayeke na yâ ti kpale.
15 Âmanke Paul afa tënë awe na azo mingi so ayeke na yâ ti bateau ni na ndö ti “beku ti zendo so Nzapa amû”. (Kus. 26:6; aCol. 1:5). Me fadeso, so Paul abâ so bateau ni ayeke tuku, lo dë bê ti ala so ala yeke kui ape. Lo tene: “Na bï so, mbeni ange . . . aluti na terê ti mbi, lo tene: ‘Paul, sara mbeto pëpe, ndali ti so a lingbi mo luti na gbele César. Bâ! Nzapa amû lege na ala kue so ayeke na terê ti mo na yâ ti bateau ni ti sö fini ti ala.’” Ni la Paul awa ala, lo tene: “Ala sara mbeto pëpe, ndali ti so mbi mä na bê na Nzapa so ye ni ayeke si ande gï tongana ti so a tene na mbi. Me e yeke gue ti tuku na ndö ti mbeni zoa.”—Kus. 27:23-26.
“Azo ni kue asi na sese na nzoni terê” (Kusala 27:27-44)
“Lo . . . kiri singila na Nzapa na gbele ala kue.”—Kusala 27:35
16, 17. (a) Na ngoi wa la Paul asambela? Nyen la asi na peko ti sambela ni? (b) Atënë ti Paul aga tâ tënë tongana nyen?
16 Na yâ ti yenga use so mbeto ahon ndö ti azo ni, pupu ni ahon na bateau ni kilomètre 870; me na pekoni azo so ayeke sara kua na yâ ti bateau ni abâ so mbeni ye achangé awe, peut-être ala mä bruit ti ngu so ayeke pika yanga ti sese. Tongaso ala ngbâ na ngbonda ti bateau ni ala bi akale na ngu ti tene bateau ni ahon ape; ala ye nga ti gue na hôn ti bateau ni na mbage so sese ayeke dä tongaso si tongana a ndu sese, a peut ti luti. Ge, azo so ayeke sara kua na yâ ti bateau ni agi lege ti kpe na yâ ti bateau ni, me aturugu akanga lege na ala. Paul atene na turugu ti kota kamba ni nga na tanga ti aturugu ni, lo tene: “Ala lingbi ti sö fini ti ala pëpe tongana akoli so angbâ na yâ ti bateau ni pëpe.” So bateau ni ayengi tongana ti kozo ape, Paul awa azo kue ti te ye, na lo dë bê ti ala lo tene ala yeke sö kuâ. Na pekoni, lo “kiri singila na Nzapa na lê ti ala kue”. (Kus. 27:31, 35). So Paul asambela lo kiri merci, lo zia tapande na Luc, Aristarque nga na aChrétien laso. Eskê asambela so mo yeke tene na lê ti azo ayeke kpengba ala na ayeke dë bê ti ala?
17 Na peko ti sambela ni, “ala kue awara ngangu, na ala kue akomanse ti te mbeni ye.” (Kus. 27:36). Na ngoi so ala bâ so ala yeke ga nduru na yanga ti ngu, ala kiri ala sara si bateau ni ayapu na bingo alê ti kobe kue na ngu. Tongana ndo ahan awe, azo so ayeke sara kua na yâ ti bateau ni afâ akale, ala zi akamba ti akaî so ayeke na ngbonda ti bateau ni nga ala kiri na voile ti hôn ni na nduzu. Ala sara aye so si ala peut kamême ti fa lege na bateau ni ti gue na ni na yanga ti ngu. Me ge, hôn ni ague akpo mbutu wala popoto, na ngbonda ni ato nda ti fâ na ngangu ti tï oko na oko ndali ti ngangu ti ngu ni so ayeke pika ni. Ambeni turugu aye ti fâ azo ti kanga ni si ala kpe ape, me Julius akanga lege na ala ti sara ni. Lo mû yanga na azo kue ti gi ti si na sese: ambeni anagé ti gue, ti ambeni ala monté na ndö ti anduru keke nga na ambeni ye ti terê ti bateau ni. Tënë ti Paul aga tâ tënë: azo 276 kue asö kuâ. Biani, “azo ni kue asi na sese na nzoni terê.” Me na sese wa?—Kus. 27:44.
Azo ni “asara tâ nzoni mingi na” ala (Kusala 28:1-10)
18-20. Tongana nyen la azo ti Malte “asara tâ nzoni mingi” na azo so asara accident so? Miracle wa la Nzapa asara na lege ti Paul?
18 A bâ so sese so azo ni asi dä ayeke zoa ti Malte, so ayeke na sud ti Sicile. (Bâ encadré “ Malte ayeke na ndo wa?”) Azo ti zoa ni, so ayeke tene mbeni yanga ti kodro nde, “asara tâ nzoni mingi” na azo so asara accident so (Kus. 28:2). Ala tingo wâ na awande so, so terê ti ala kue gï ngu nga ala yeke dö na dê so. Wâ ni la asara si terê ti ala achauffé atâa so dê ayeke dä nga ngu ayeke pika. Nga, wâ so ala tingo so asara si mbeni miracle asi.
19 Paul aye ti mû maboko na amba ti lo. Ni la lo ro ambeni keke, lo zia na lê ti wâ ni. Me mbeni sioni ngbo asigi na yâ ti akeke ni, lo dë maboko ti Paul na lo ngbâ na terê ni. Azo ti Malte atene so anzapa la apunir Paul so. a
20 So azo ti ndo ni abâ so ngbo so adë Paul, ala pensé so ‘terê ti lo ayeke suku’. Mbeni mbeti atene so tënë ti Grec ni so asara kua na ni ge ayeke “mbeni tënë ti adocteur la.” Na a yeke na lege ni ndali ti so mara ti tënë ni so la alingbi ti ga hio na li ti “Luc, docteur so [a] ndoye lo mingi”. (Kus. 28:6; aCol. 4:14). Me Paul ayengi gï maboko ti lo na sioni ngbo so atï, na sioni awara Paul ape.
21. (a) Ambeni ye so Luc afa ni mbilimbili ayeke so wa? (b) Miracle wa la Paul asara? A sara si azo ti Malte asara nyen?
21 Publius ayeke zo ti mosoro so ayeke na ambeni sese; lo lango na Malte. Peut-être lo la lo komande zoa ti Malte ni. Luc atene so lo yeke “kota zo ti zoa ni”; ge, Luc asara kua na oko titre so a sû na terê ti ambeni ye use so a wara na so a sû na yanga ti Malte. Publius ayamba Paul na amba ti lo na ndo ti lo, na ala sara lango ota kâ. Ye oko, terê ti babâ ti Publius ason. Ge nga kue, Luc afa mbilimbili ye so ason lo. Lo tene so babâ ti Publius “ayeke lango na ndö ti gbogbo, lo yeke na kobela so asara lo fièvre nga lo yeke sasa na mênë.” Paul asambela, lo zia maboko ti lo na ndö ti lo na lo sava. Na bango miracle so, bê ti azo ti ndo ni adö mingi, na ala ga na ambeni zo ti kobela si a sava ala; nga ala mû na Paul na amba ti lo aye so ala yeke na bezoin ni.—Kus. 28:7-10.
22. (a) Mbeni wafango mbeti na da senda-gi atene nyen ti gonda Luc ndali ti atënë so lo sû na ndö ti voyage ti ala ti gue na Rome? (b) E yeke bâ nyen na yâ ti chapitre ti peko?
22 Ye kue so mbeti ti Kusala afa na ndö ti voyage ti Paul juska ge ayeke tâ tënë. Mbeni wafango mbeti na da senda-gi atene: “Ye so Luc asû . . . ayeke mbeni mbage ti Bible so afa polele aye so asi nga a fa ni na tâ lege ni. Anzene nzene tënë na ndö ti avoyage na lê ti ngu afa tâ mbilimbili ye so ayeke si na ngoi ni kâ, nga ye so a fa na ndö ti avoyage so a sara na mbage ti est ti Ngu-ingo ti Méditerranée ayeke tâ na lege ni”, na tongaso âmanke na ngoi ti mara ti voyage tongaso, mbeni zo amû anote si na pekoni Luc asû tënë ni na mbeti. Peut-être Luc la amû mara ti anote tongaso na ngoi so lo na Paul ayeke sara voyage. Tongana a yeke ni la, voyage so ala sara na pekoni ayeke sara si lo wara gbâ ti aye ti sû na mbeti. Tongana ala si na Rome, nyen la ayeke si na Paul kâ? E yeke bâ ni na yâ ti chapitre ti peko.
a So azo ahinga ngbo ni so afa so mara ti angbo so ayeke lani na Malte na ngoi ni kâ. Me fadeso, ala yeke dä ape. Peut-être raison ni ayeke so ndo ni kâ achangé mingi na yâ ti angu mingi so ahon, wala peut-être so azo ti zoa ni aga gbani na ala mû ndo, a sara si angbo ni so ayeke dä encore ape.
