1, 2. Ngbanga ti nyen la so a yeke sara ye ti ngangu na Paul na Jérusalem adö bê ti lo ape?

 NA PEKO ti so a zi Paul na maboko ti gbâ ti azo so aye ti fâ lo, a kiri a kanga lo. So a yeke sara ye ti ngangu na kpengba bazengele so na Jérusalem, a dö bê ti lo ape. A fa na lo lani awe so “kanga na aye ti vundu” ayeke ku lo kâ (Kus. 20:22, 23). Atâa so Paul ahinga pëpe tâ ye so ayeke ku lo, lo hinga so lo yeke ngbâ ti bâ pasi ndali ti iri ti Jésus.—Kus. 9:16.

² Même aprophète ti ngoi ni kâ afa na Paul kozoni so a yeke kanga lo na a yeke zia lo “na maboko ti azo ti amara.” (Kus. 21:4, 10, 11). Ade ti ninga ape gbâ ti aJuif agi ti fâ lo; kete na peko ti ye so, amembre ti Sanhédrin so ayeke papa ndali ti Paul aye ti “suru yâ ti [lo].” Fadeso, aturugu ti Rome agbu Paul, na lo yeke ngbâ ande ti gue na devant ti ngbanga ndali ti atënë so a yeke bi na li ti lo (Kus. 21:31; 23:10). Paul ayeke tâ na bezoin ti tene a kpengba lo.

3. Zo wa la ayeke kpengba e ti ngbâ ti fa tënë?

³ Na lâ ti nda ni so, e hinga so “azo kue so aye ti voro Nzapa na bê ti ala kue na yâ ti gigi ti ala na dutingo beoko na Christ Jésus, a yeke sara ande aye ti ngangu na ala nga.” (2 Tim. 3:12). Ngoi na ngoi, e nga kue e yeke na bezoin ti tene a kpengba e si e ngbâ ti fa tënë. E kiri singila mingi na “ngbâa be-ta-zo so ayeke sara ye na ndara” ndali ti ambeti ti e nga na abungbi ti e so ayeke kpengba e na ngoi ni (Mat. 24:45). Jéhovah adë bê ti e so angangu kue so awato ti e ayeke sara ti kanga lege na nzoni tënë ayeke tï na ngu. Ala lingbi pëpe ti futi awakua ti Jéhovah kue wala ti kanga lege biani biani na fango tënë ti ala (És. 54:17; Jér. 1:19). Ka ti Paul ayeke tongana nyen? Eskê lo wara lani ngangu ti ngbâ ti fa nda ti tënë kue atâa kangango lege? Tongana a yeke tongaso, zo wa la akpengba lo, na zo ni asara ni tongana nyen? Nyen la Paul asara na pekoni?

4, 5. Zo wa la akpengba Paul, na lo sara ni tongana nyen? Ngbanga ti nyen la a si tâ na ngoi ni?

⁴ Gï na bï so aga na peko ti so a zi Paul na maboko ti azo ti Sanhédrin,  mbeni ye asi na lo so asara si lo wara ngangu so lo yeke na bezoin ni. Bible atene: “Seigneur aluti na terê ti Paul na lo tene: ‘Sara mbeto pëpe! Legeoko tongana ti so na Jérusalem mo fa nda ti tënë kue na ndö ti aye so andu mbi, a lingbi mo fa nga tënë ti témoin ni na Rome.’” (Kus. 23:11). Atënë ti Jésus so akpengba Paul na adë bê ti lo so a yeke zi lo. Lo hinga so lo yeke si na Rome na lo yeke fa tënë na ndö ti Jésus kâ.

⁵ Atënë so akpengba Paul ndali ti so na ndade ni, akoli Juif 40 “agbe lingo na ala zia terê ti ala na gbe ti bä, ala tene ala yeke te kobe pëpe nga ala yeke nyon ngu pëpe juska ala fâ Paul si.” So ala ‘gbe lingo nga ala zia terê ti ala na gbe ti bä’ afa so ala ye gï ti fâ Paul. Ala bâ ti ala so tongana ala fâ Paul ape, bä ni ayeke kiri gï na ndö ti ala (Kus. 23:12-15). Aprêtre-mokonzi na a-ancien ti aJuif aye nga si akoli ni afâ Paul; ye so akoli ni aleke ayeke ti tene a kiri na Paul na gbe ti Sanhédrin si azo ni akiri ahunda lo, mo bâ mo tene ala ye ti hinga ye mbilimbili na ndö ti tënë ni. Me tongana a yeke gue na lo na Sanhédrin ni, akoli so ayeke ku lo na lege ti fâ lo.

6. Paul ahinga tongana nyen so a leke ti fâ lo? Nyen la amaseka alingbi ti manda na lege ti ye so?

⁶ Ye oko, molenge ti ita ti Paul ti wali amä tënë ti ye so ala ye ti sara so, na lo fa ni na Paul. Na pekoni, Paul atene na maseka-koli ni ti sara tënë ni na Claude Lysias, mokonzi ti aturugu ti Rome so a zia ala na Jérusalem (Kus. 23:16-22). Jéhovah aye mingi amaseka so, tongana molenge ti ita ti Paul, sân mbeto, ayeke zia nzoni ti awakua ti Jéhovah kozo na ti ala wani nga ala yeke sara ye so ahunda ti sara si kua ti Royaume amaï.

7, 8. Nyen la Claude Lysias asara ti tene sioni awara Paul ape?

⁷ Gï so a sara tënë ni na Claude Lysias, so aturugu 1000 ayeke na gbe ti lo, hio lo mû yanga si aturugu 470 aleke terê ti ala ti mû Paul na bï ni ti gue na lo na Césarée. Mo yeke wara asenge turugu, ala ti bingo likongo nga na ala ti mbarata. Tongana ala si kâ awe, ala yeke zia Paul na maboko ti Gouverneur Félix. a Césarée ayeke li-kodro ti Judée nga ndo so akota zo so asara kua na iri ti Rome ayeke dä. Atâa so gbâ ti aJuif ayeke kâ, mingi ti azo ni ayeke aJuif ape. Ndo ni kâ ayeke kpô mingi ahon Jérusalem so azo ni ayeke nduru ti fa ngonzo ti bê ti ala na terê ti azo so asara mbeni nzapa nde nga ti bungbi gbani gbani ti bi wusuwusu na sese. Césarée ayeke nga ndo so kota ndokua ti aturugu ti Rome so a zia ala na Judée ayeke dä.

⁸ Tongana ti so ndia ti Rome ahunda, Lysias atokua mbeti na Félix ti fa na lo ye so asi. Lysias atene so tongana ni mä so Paul ayeke Romain, ni zi lo na ngoi so “a ngbâ kete [aJuif afâ] lo. Lo tene so lo wara mbeni ye oko ape so asara si Paul “alingbi na kuâ wala na kanga.” Me so a gbe lingo ti fâ Paul, Lysias atokua lo na Gouverneur Félix si lo mä azo so abi tënë na li ti Paul nga lo fâ ngbanga ti tënë ni.—Kus. 23:25-30.

9. (a) A doro adroit ti Paul so ayeke Romain tongana nyen? (b) Na ngoi wa la a yeke nzoni e gi ti tene a ne adroit ti e ti molenge ti kodro?

 ⁹ Tâ tënë la Lysias atene so? Lo tene tâ tënë, me kue ape. Na bango ni, lo yeke tara ti fa na Gouverneur Félix so ni yeke nzoni zo. Ti tâ tënë ni, raison so lo sö fini ti Paul ayeke pëpe ndali ti so Paul ayeke Romain. Na ndö ni, Lysias amû yanga ti tene “a kanga [Paul] na chaîne use” nga ti tene “a pika Paul na zaza ti hinga tënë ti yâ ti lo,” me lo fa ni ape (Kus. 21:30-34; 22:24-29). Ge, lo doro adroit ti Paul so ayeke Romain. Laso, Satan ayeke sara kua na azo so tënë ti nzapa ti ala agbu bê ti ala ngangu mingi ti hûru wâ na gbe ti aye ti ngangu so a yeke sara na awakua ti Jéhovah, na ala peut ti gi ti kanga lege na e ti sara kua ti Nzapa ti e. Me, na tapande ti Paul, e peut ti sara kue ti tene azo ane adroit ti e alingbi na andia ti kodro ti e.

10. Angangu tënë wa la a bi na li ti Paul?

¹⁰ Na Césarée, “a bata Paul na yangbo ti Hérode” ti ku na gango ti azo so abi tënë na li ti lo (Kus. 23:35). Lango oku na pekoni, Kota Prêtre Ananias, Tertullus so ayeke wagbungo koko nga na ambeni ancien ti aJuif asi. Kozoni kue, Tertullus agonda Félix ndali ti aye so lo yeke sara ndali ti aJuif; na bango ni, lo sara ni ti ga nzoni na lê ti lo. b Na pekoni, lo kiri na ndö ti ngbanga so ala ga ti tene, lo tene Paul “ayeke tâ sioni zo, nga na popo ti aJuif kue so ayeke na ndö ti sese so azo ayeke dä, lo yeke pusu azo ti londo ti ke gouvernement nga lo yeke mbeni zo so ayeke mû li ni na yâ ti secte ti azo ti Nazareth, lo tara nga ti sara si temple aga sioni, me e gbu lo.” Tanga ti aJuif ni “aye gbe ti tënë so a bi na li ti lo, ala tene so aye ni ayeke tâ tënë.” (Kus. 24:5, 6, 9). Lo tene so Paul ayeke pusu azo ti sara ngangu-li na gouvernement, lo yeke mû li ni na yâ ti mbeni sioni secte nga lo yeke sara si temple aga sioni; atënë so alingbi ti sara si a dë ngbanga ti kuâ na li ti Paul.

11, 12. Tongana nyen la Paul afa so atënë so a bi na li ti lo ayeke gï mvene?

¹¹ A mû tënë na Paul. Ti to nda ni, lo tene: “A nzere na mbi ti sara tënë ti aye so abâ mbi ti gbu koko ti mbi wani.” Na pekoni, lo ke na kuru go atënë so a bi na li ti lo. Lo tene so lo sara si temple aga sioni pëpe, nga lo gi ti pusu azo ti sara ngangu-li na gouvernement ape. Lo tene so a sara “angu mingi” lo si na Jérusalem ape, nga so lo ga na “amatabisi ti mû na azo ti mawa”, so ti tene aChrétien so peut-être atï na yâ ti yere ndali ti kota nzara nga na aye ti ngangu so a sara na ala. Paul afa na ala so kozo ti lï na temple, ni “zi sioni ye na  terê ti [ni] awe tongana ti so Ndia afa” nga so ni ngbâ ti sara ngangu lakue ti “bata nzoni conscience na lê ti Nzapa nga na lê ti azo.”—Kus. 24:10-13, 16-18.

¹² Ye oko, Paul ayeda so lo sara kua ti Nzapa ti akotara ti lo alingbi na “lege ni so ala iri ni ‘secte’”. Me lo fa so lo mä na bê na “aye kue so ayeke na yâ ti Ndia nga so a sû ni na yâ ti ambeti ti aProphète.” Nga legeoko tongana ti azo so abi tënë na li ti lo, lo yeke na beku so “a yeke zingo ande na kuâ azo ti mbilimbili na azo so ayeke mbilimbili pëpe.” Na pekoni, Paul atene: “Azo so ayeke ge so, zia ala wani afa ye ti sioni so ala wara ni lani na li ti mbi na ngoi so mbi yeke luti na gbele Sanhédrin, wala peut-être gï tënë oko so mbi dekongo na ni lani na ngoi so mbi yeke luti na popo ti ala so? so mbi tene: ‘A yeke na ndö ti tënë ti zingongo ti akuâ si a yeke fâ ngbanga laso na li ti mbi na gbele ala!’”—Kus. 24:14, 15, 20, 21.

13-15. Ngbanga ti nyen la Paul ayeke nzoni tapande ti zo so afa tënë sân mbeto na devant ti akota zo ti kodro?

¹³ Paul azia nzoni tapande na e na ndö ti ye ti sarango ni tongana a ga na e na gbe ti akota zo ti kodro ndali ti so e yeke voro Nzapa nga tongana a bi atënë ti mvene na li ti e a tene e yeke pusu azo ti sara wusuwusu, ti sara kpengba-li na gouvernement wala a tene e yeke na yâ ti mbeni “sioni secte.” Paul agi pëpe ti nzere na lê ti gouverneur ni na gondango lo tongana ti so Tertullus asara. Lo sara ye kirikiri ape nga lo ne azo. Lo soro atënë ti lo nzoni, nga lo tene tâ tënë polele. Lo tene so “ambeni Juif so alondo na kodro-komanda ti Asie” la abi tënë na li ti lo atene lo sara si temple aga sioni. Tongaso, na lege ti ndia ni, ala doit ti duti dä ti fa sioni so lo sara.—Kus. 24:18, 19.

¹⁴ Ye so apika bê ngangu ayeke so Paul afa tënë na ndö ti aye so lo mä na  bê na ni. Sân mbeto, lo kiri na ndö ti tënë ti zingongo ti akuâ so aga lani na wusuwusu na ngoi so lo yeke na devant ti azo ti Sanhédrin (Kus. 23:6-10). Na ngoi so Paul ayeke gbu koko ti lo wani, lo luti ngangu na ndö ti tënë so. Ndali ti nyen? Ndali ti so lo yeke fa tënë ti Jésus na ti zingongo ti lo na kuâ, tënë so awato ti lo aye ti mä ni oko ape (Kus. 26:6-8, 22, 23). Biani, a yeke tënë ti zingongo ti akuâ, na mbilimbili tënë ti mango na bê na Jésus nga na zingongo ti lo na kuâ, la abi kpale so na sese.

¹⁵ Na tapande ti Paul, e lingbi ti fa tënë sân mbeto nga e lingbi ti wara ngangu na lege ti tënë so Jésus atene lani na adisciple ti lo, lo tene: “Azo kue ayeke ke ala ndali ti iri ti mbi. Me zo so agbu ngangu juska na nda ni, a yeke sö lo ande.” A lingbi e gi bê ti e na ndö ti tënë so e yeke tene ande? Ên-ën, ndali ti so Jésus atene: “Tongana azo ayeke gue na ala na devant ti ngbanga, ala gi bê ti ala kozoni pëpe na ndö ti tënë so ala lingbi ande ti tene. Me ye so a zia na yanga ti ala ti tene na l’heure ni so, ala tene ni, ndali ti so a yeke ala pëpe si ayeke sara tënë, me a yeke yingo vulu si ayeke sara tënë.”—Marc 13:9-13.

16, 17. (a) Félix asara tongana nyen na ngoi so tënë ti Paul asi na devant ti lo? (b) Ngbanga ti nyen la peut-être mbeto asara Félix? Ngbanga ti nyen la lo ngbâ ti bâ terê na Paul?

¹⁶ A yeke ti kozoni ti tene Gouverneur Félix amä tënë ti aye so aChrétien amä na bê na ni la ape. Bible atene: “Félix, so ahinga tënë na ndö ti Lege ni so [fason so a hinga na bungbi ti vorongo Nzapa ti aChrétien ti ândö] nzoni mingi, apusu tënë ti azo ni na mbeni lango nde, lo tene: ‘Tongana Lysias mokonzi ti aturugu ni asi ande awe si mbi yeke bâ yâ ti tënë ti ala ni.’ Na lo mû yanga na turugu ti kota kamba ni ti bata koli so na da ti kanga, ti mû na lo mbeni liberté nga ti zia lege na azo na popo ti aita ti lo ti sara kua na lo.”—Kus. 24:22, 23.

¹⁷ Ambeni lango na pekoni, Félix, so wali ti lo Drusille so ayeke Juif ayeke na terê ti lo, atokua ti iri Paul na lo “mä tënë so lo yeke tene na ndö ti tënë ti mabe na Christ Jésus.” (Kus. 24:24). Me na ngoi so Paul asara tënë na lo na ndö ti “tënë ti mbilimbili, kangango nzara ti bê nga na ngbanga so ayeke ga, mbeto agbu Félix”, peut-être ngbanga ti so mara ti atënë so asara si conscience ti lo ayeke kpô ape, ndali ti aye ti sioni so lo sara na yâ ti gigi ti lo. Ni la lo tene na Paul: “Ti laso, mo gue, me tongana mbi wara mbeni ngoi so alingbi, mbi yeke tokua ti iri mo ande.” Félix akiri abâ terê na Paul fani mingi, me a yeke pëpe ndali ti so lo ye ti hinga tâ tënë, me ndali ti so lo pensé so Paul ayeke pete goro na lo.—Kus. 24:25, 26.

18. Ngbanga ti nyen la Paul asara tënë na Félix na wali ti lo na ndö ti “tënë ti mbilimbili, kangango nzara ti bê nga na ngbanga so ayeke ga”?

¹⁸ Ngbanga ti nyen la Paul asara tënë na Félix na wali ti lo na ndö ti “tënë ti mbilimbili, kangango nzara ti bê nga na ngbanga so ayeke ga”? A tene fade so ala ye ti hinga ye so a hunda na mbage ti zo so ‘amä na bê na Christ Jésus.’  So Paul ahinga so ala yeke sara ye ti sioni, ala yeke sara pasi na azo nga ala ye mbilimbili ape, lo fa na ala polele ye so a hunda na azo kue so aye ti mû peko ti Jésus. Tënë ti Paul afa polele kangbi so ayeke na popo ti andia ti Nzapa, so ayeke mbilimbili, na ye so Félix na wali ti lo ayeke sara. Tënë ti Paul alingbi lani ti mû maboko na ala ti bâ so azo kue ayeke kiri tënë na Nzapa ndali ti apensé ti ala, atënë ti yanga ti ala nga na asarango ye ti ala; ngbanga so Nzapa ayeke fâ ande na ndö ti ala ayeke kota mingi ahon ngbanga so Félix ayeke fâ na ndö ti Paul. Ndani la “mbeto agbu” Félix.

19, 20. (a) Tongana na fango tënë e tingbi na azo so mo bâ mo tene ala ye ti hinga tâ tënë me ala ye ti changé ape, e yeke sara tongana nyen? (b) E hinga tongana nyen so Félix ayeke tâ kamarade ti Paul ape?

¹⁹ Peut-être e yeke tingbi na azo so ayeke tongana Félix na ngoi so e yeke fa tënë. Na tongo nda ni, mo bâ mo tene ala ye ti hinga tâ tënë, me ala ye pëpe ti sara achangement so a hunda. A lingbi e sara hange na ngoi so e yeke gi ti mû maboko na mara ti azo tongaso. Ye oko, na tapande ti Paul, e lingbi ti fa na ala na kode ye so a lingbi ala sara ti ga nzoni na lê ti Nzapa. Peut-être tâ tënë ayeke ndu bê ti ala. Me tongana a yeke polele so ala ye ti changé ape, e zia ala e gue e gi azo so aye ti hinga tâ tënë.

²⁰ Ti Félix, tâ ye so ayeke na yâ ti bê ti lo asigi na yâ ti atënë so: “Tongana ngu use ahon awe, Porcius Festus amû place ti Félix. Ndali ti so Félix aye si aJuif abâ lo na nzoni lê, lo zia Paul angbâ na kanga.” (Kus. 24:27). Félix ayeke tâ kamarade ti Paul ape. Lo hinga so adisciple ti Christ, so a hinga vorongo Nzapa ti ala tongana “Lege ni”, ayeke pusu azo ti sara ngangu-li na gouvernement ape wala ti ga na wusuwusu na yâ ti kodro ape (Kus. 19:23). Lo hinga nga so Paul adoro mbeni ndia ti Rome ape. Atâa so kue, Félix azi Paul ape ti tene “aJuif abâ lo na nzoni lê”.

21. Nyen la asi na Paul na ngoi so Porcius Festus aga gouverneur? Âmanke nyen la angbâ ti mû ngangu na Paul?

²¹ Tongana ti so Kusala 24:27 afa, Paul angbâ ti sara kanga na ngoi so Porcius Festus aga gouverneur na place ti Félix. Na ngoi ni so, a gue na Paul na gbe ti ngbanga fani mingi, na lo si na devant ti akota zo nde nde. Ti tâ tënë ni, a gue na kpengba bazengele so “na gbele agbia nga na agouverneur”. (Luc 21:12). Tongana ti so e yeke bâ ande, lo fa tënë na kota zo ti akota zo ti ngoi ti lo. Na yâ ti aye kue so asi na Paul, mabe ti lo awoko lâ oko ape. E hinga so atënë ti Jésus so lo tene “sara mbeto pëpe” angbâ lani ti mû ngangu na Paul.