1, 2. Azo wa la alondo na Philippes ti gue na Thessalonique? Peut-être ala yeke pensé na nyen?

 AKOLI ota, Paul, Silas na Timothée, alondo na Philippes ti gue na Thessalonique. Lege ni ayo kilomètre 130 tongaso. A-Romain so ayeke awakode-kua ti lege si aleke lege ni so ahon na yâ ti ahoto; ala leke ni na tênë. So gbâ ti azo ayeke mû ni, mo yeke mä gbâ ti abruit: toto ti akororo, bruit ti acharette nga na bruit ti azo nde nde so ayeke hon dä, azo tongana aturugu, azo ti dengo buze nga na azo ti sarango aye tongana bijoux. Tambela ti akoli ota so ayeke ngangu, mbilimbili na Paul na Silas. Akä ti pika so ala wara na Philippes ade amü ape.—Kus. 16:22, 23.

² Akoli so asara tongana nyen ti zi bê ti ala na ndö ti yongoro lege so angbâ na ala? Lisoro so ala sara amû maboko na ala mingi. Ala ngbâ ti dabe ti ala na zo ti batango da ti kanga so ayeke na gbata ti Philippes, so lo na afami ti lo aga aChrétien. Pendere ye so asara si aita so ayeke sara kue ti ngbâ ti fa tënë ti Nzapa. Ye oko, na ngoi so ala ga nduru na Thessalonique, mbeni gbata so ayeke na terê ti ngu, ala yeke hunda terê ti ala wala aJuif ti gbata so ayeke sara ye na ala tongana nyen. Eskê azo ni ayeke londo na terê ti ala wala même ti pika ala tongana ti so azo ti Philippes asara?

3. Tongana nyen la tapande ti Paul so lo zi mbeto na bê ti lo si lo fa tënë alingbi ti mû maboko na e laso?

³ Paul afa atënë ti bê ti lo na yâ ti mbeti so lo sû na aita ti Thessalonique. Lo tene: “Atâa so kozoni e bâ pasi lani na a sara ye ti kamene na e na kodro ti Philippes, tongana ti so ala hinga ni, Nzapa ti e asara si e zi mbeto na yâ ti e ti fa nzoni tënë ti lo na ala na yâ ti kota tiri.” (1 aThes. 2:2). Na bango ni, mbeto asara Paul kete ti lï na gbata ti Thessalonique, mbilimbili na peko ti ye so asi na lo na Philippes. Eskê mo comprendre Paul? Mo bâ so ngoi na ngoi a yeke ngangu na mo ti fa nzoni tënë? Paul azia bê ti lo na Jéhovah ti kpengba lo, ti mû maboko na lo si lo sara mbeto ape. Ti hinga ye so Paul asara alingbi ti mû maboko na mo ti mû tapande ti lo.—1 aCor. 4:16.

4. Ngbanga ti nyen la a lingbi ti tene so Paul aninga na Thessalonique ahon yenga ota?

⁴ Bible afa so Paul afa tënë na yâ ti synagogue ti Thessalonique aSabbat ota. So aye ti tene so lo sara gï yenga ota kâ? Peut-être a yeke tongaso ape. E hinga ape ngoi oke la Paul asara kâ kozo si lo gue na synagogue ni. Nga, na yâ ti ambeti so lo sû, lo fa so lo na amba ti lo asara kua ti wara ye so amanke ala na ngoi so ala yeke kâ (1 aThes. 2:9; 2 aThes. 3:7, 8). Na ndö ni, aita ti Philippes atokua ye na lo fani use na ngoi so lo ngbâ na Thessalonique (aPhil. 4:16). Tongaso na bango ni, lo ninga kâ ahon yenga ota.

5. Nyen la Paul asara ti ndu bê ti azo ni?

⁵ So Paul azi mbeto na bê ti lo awe, lo fa tënë na azo so abungbi na yâ ti synagogue ni. Tongana ti so lo yeke sara ka, “lo mû Mbeti ti Nzapa si lo pika na patara na ala, lo zi nda ti tënë ni nga lo fa na ala na lege ti atënë ti yâ ti Mbeti ti Nzapa so a lingbi fade Christ abâ pasi na lo zingo na kuâ. Na Paul atene: ‘So Christ ni la, Jésus so mbi yeke fa tënë ti lo na ala.’” (Kus. 17:2, 3). Bâ so Paul agi pëpe ti tene bê ti azo ni anzere gï nzerengo; lo ye si ala gbu li ti ala. Lo hinga so azo so aga na synagogue ahinga kamême Mbeti ti Nzapa nga ala ne ni, me ala mä yâ ni nzoni ape. Ni la Paul amû Mbeti ti Nzapa lo pika na patara na ala, lo zi nda ti tënë ni na lo fa na ala so Jésus ti Nazareth ayeke Messie, wala Christ, so azo ayeke ku lo.

6. Tongana nyen la Jésus a-aidé azo ti mä yâ ti Mbeti ti Nzapa? Ye ti peko ni ayeke nyen?

⁶ Fango ye ti Jésus aluti na ndö ti Mbeti ti Nzapa, na Paul amû tapande ti lo. Na tapande, na ngoi ti kusala ti Jésus na sese, lo tene na adisciple ti lo so Mbeti ti Nzapa atene Molenge ti zo ayeke bâ pasi, lo yeke kui nga na pekoni a yeke zingo lo (Mat. 16:21). Na peko ti so a zingo Jésus, lo si na adisciple ti lo. Gï ye oko so alingbi awe ti fa na ala so lo tene tâ tënë. Ye oko, Jésus angbâ gï ge ape. Na ndö ti lisoro so Jésus asara na ambeni disciple ti lo, Bible atene: “A komanse na Moïse nga na ambeti ti aProphète kue, lo fa na ala, na yâ ti Mbeti ti Nzapa kue, nda ti aye so andu lo.” Ye ti peko ni ayeke nyen? Adisciple ni atene: “Na ngoi so lo yeke sara fade tënë na e na lege, nga so lo yeke zi nda ti Mbeti ti Nzapa kue na e, tënë ni andu fade bê ti e mingi ape?”—Luc 24:13, 27, 32.

7. Ngbanga ti nyen la a yeke kota ye ti fa gï ye so Bible atene?

⁷ Tënë ti yâ ti Mbeti ti Nzapa ayeke na ngangu (aHéb. 4:12). Legeoko tongana ti so fango ye ti Jésus, ti Paul na ti tanga ti abazengele aluti na ndö ti Mbeti ti Nzapa, fango ye ti aChrétien ayeke nga tongaso. E nga kue e yeke mû Bible ti pika na patara na azo, e yeke zi ndani na ala nga e yeke zi Bible e diko ni na ala si ala bâ so ye so e fa alondo na yâ ni. Tënë so e fa na ala ayeke ti e ape. Na zingo Bible lakue ti fa na azo ye so a tene, e yeke sara si azo ahinga so e yeke fa tënë ti li ti e wani ape, me tënë ti Nzapa. A yeke nzoni e girisa ape so tënë so e yeke fa alondo gï na yâ ti Bible. Zo apeut ti zia bê ti lo kue na ni.  So e hinga tongaso azi mbeto na yâ ti e na asara si e fa tënë sân mbeto tongana Paul.

8-10. (a) Ambeni zo ti Thessalonique asara nyen na peko ti so a fa nzoni tënë na ala? (b) Nyen la apusu ambeni Juif ti sara bê na terê ti Paul? (c) A-Juif so ake fango tënë ni asara ye tongana nyen?

⁸ Jésus atene: “Mbeni ngbâa ayeke kota ahon wa ti lo pëpe. So azo ni asara ye ti ngangu na mbi, ala yeke sara ande ye ti ngangu na ala nga. So ala bata tënë ti mbi, ala yeke bata ande tënë ti ala nga.” (Jean 15:20). Ye so asi na Paul afa na lo so tënë so ayeke tâ tënë. Na peko ti so azo ti Thessalonique amä Paul, ala sara ye tongana ti so Jésus atene: ambeni aye ti sara ye alingbi na tënë so lo fa, me ambeni ake tënë ni. Luc asara tënë ti ala so ayeda na tënë ni, lo tene: “Ambeni na popo ti ala [aJuif] aga azo so amä na bê [aChrétien] na ala bungbi oko na Paul na Silas. A-Grec mingi mingi so avoro Nzapa nga na gbâ ti awali so iri ti ala awu aga nga azo so amä na bê.” (Kus. 17:4). A nzere biani na afini disciple so ti tene a zi nda ti Mbeti ti Nzapa na ala.

⁹ Atâa so ambeni zo ayeda na tënë ti Paul, ambeni ate pembe ti ala na terê ti lo. Ambeni Juif ti Thessalonique asara bê na terê ti Paul ndali ti so “aGrec mingi mingi” ayeda na tënë so lo fa. A-Juif so, so ayeke gi ti sara si azo aga aprosélyte, afa na aGrec so tënë so ayeke na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû na Hébreu; tongaso ala bâ ti ala so aGrec so ayeke azo ti ala. Me ala bâ so gï hio tongaso, Paul ayeke nzi aGrec so na maboko ti ala, nga lo yeke sara ni tâ gï na yâ ti synagogue. A-Juif so aga ngbä!

¹⁰ Luc atene: “Kota bê asara aJuif, tongaso ala mû na terê ti ala ambeni sioni koli na popo ti azo so ayeke fono gï senge senge na gara ni, ala bungbi terê ti ala na ala komanse ti bi wusuwusu na yâ ti gbata ni. Ala tuku na ndö ti da ti Jason na ala gi lege ti gbu Paul na Silas ti ga na ala na mbage ti ambumbuse zo so. Tongana ala wara Paul na Silas pëpe, ala gboto Jason nga na ambeni ita, ala gue na ala na amokonzi ti gbata ni, ala dekongo, ala tene: ‘Akoli so, so abi wusuwusu na ndö ti sese kue so azo ayeke dä, ala si na e ge nga awe, na Jason ayamba ala nzoni tongana agene ti lo. Akoli so kue asara ye nde na ambela so César amû, ala tene so mbeni gbia nde ayeke dä, Jésus.’” (Kus. 17:5-7). So gbâ ti azo alondo na terê ti aita asara nyen na Paul na amba ti lo?

11. Atënë wa la a bi na ndö ti Paul na amba ti lo awafango tënë ti Royaume? Mbela wa la awato ti ala ayeke pensé peut-être na ni? (Bâ kete tënë na gbe ni.)

¹¹ Tongana a yeke na ngonzo na bê si gbâ ti azo abungbi, ye ti sioni ayeke ga na pekoni. Ala yeke sara ye kirikiri, tongana ngu so asuku amû ndo, si mbeni ye ti kangango lege na ni ayeke dä ape. A yeke ye so aJuif asara ti tene Paul na Silas ahon. Na peko ti so aJuif ‘abi wusuwusu na yâ ti gbata ni’, ala sara kue si akota zo ti gbata ni abâ so ye ni ayeke kota tënë mingi. Kozo tënë so a  bi na ndö ti Paul na amba ti lo ti fango tënë ayeke so a tene ala “bi wusuwusu na ndö ti sese kue so azo ayeke dä,” atâa so a yeke pëpe Paul na amba ti lo la abi wusuwusu na yâ ti Thessalonique. Use tënë so a bi na ndö ti ala ayeke kota ahon kozo ni so. A-Juif atene so amissionnaire so afa tënë ti mbeni Gbia nde, Jésus, na tongaso ala sara ye ague nde na mbela ti César. a

12. Nyen la afa so atënë so a bi na ndö ti aita na Thessalonique alingbi lani ti ga na ala ngangu kpale?

¹² Dabe ti mo so akota zo ti nzapa abi oko mara ti tënë so na li ti Jésus. Ala tene na Pilate, atene: “E wara koli so, lo yeke pusu azo ni ti bi wusuwusu na yâ ti mara ti e, . . . nga lo tene lo yeke Christ, mbeni gbia.” (Luc 23:2). Peut-être ndali ti so Pilate asara mbeto ti tene César atene so lo kanga lê na ndö ti zo so aye ti kä kodro, lo fä ngbanga ti kuâ na li ti Jésus. Legeoko nga, atënë so a bi na ndö ti aChrétien na Thessalonique alingbi lani ti ga na kota kpale na aita so. Mbeni buku atene: “Tënë so a bi na ndö ti ala alingbi ti ga na ala ngangu kpale, ndali ti so ‘gï so a bâ a tene mbeni zo aye ti sara tënë ti mbeni gbia nde na César, mingi ni a yeke fâ zo ni.’” A-Juif ti Thessalonique awara lege ti zia aChrétien so na yâ ti kpale?

13, 14. (a) Ngbanga ti nyen la gbâ ti azo so awara lege pëpe ti kanga lege na fango tënë? (b) Nyen la afa so Paul asara ye na hange tongana Christ? E peut ti mû tapande ti lo tongana nyen?

¹³ Gbâ ti azo so awara lege pëpe ti kanga lege na fango tënë na Thessalonique. Ndali ti nyen? Kozoni kue, ala wara Paul na Silas ape. Na ndö ni, akota zo ti gbata ni ayeke na kite na ndö ti atënë so a bi na ndö ti aita ni. Jason na tanga ti aita afuta “mbeni kota nginza”, peut-être tongana amende, la a zi ala (Kus. 17:8, 9). Paul asara ye ague oko na wango ti Jésus so awa e ti ‘sara ye na hange tongana angbo nga ti sara sioni na zo pëpe tongana akolokoto.’ Ni la lo sara ye na ndara si a sara sioni na lo ape, tongaso lo ngbâ ti fa tënë na mbeni ndo nde (Mat. 10:16). Tâ tënë, Paul azi mbeto na yâ ti lo, me lo sara ye na hange. A-Chrétien laso apeut ti mû tapande ti lo tongana nyen?

¹⁴ Na ngoi ti e, fani mingi akota zo ti nzapa apusu gbâ ti azo ti londo na terê ti aTémoin ti Jéhovah. Ala tene so aTémoin ti Jéhovah ayeke pusu azo ti sara ngangu-li na akota zo ti kodro nga so ala yeke azo ti kango kodro, a sara si akota zo ni asara ye ti ngangu na e. Tongana ti awato ti akozo Chrétien, kota bê la ayeke pusu awato ti e ti sara ye tongaso. Me e atâ Chrétien e yeke gi kpale na ndö ti e ape. Tongana lege ayeke dä, e yeke luti pëpe ti dë gaba na azo tongaso, so asara ngonzo na terê ti e na so a yeke ngangu ti pika patara na ala. Me e yeke gi ti ngbâ ti sara kua ti e na siriri, nga peut-être mbeni lâ, e lingbi ti gi ti pika patara na ala tongana bê ti ala adë.

15. Azo ti Bérée asara nyen na peko ti so a fa nzoni tënë na ala?

¹⁵ Ti tene sioni awara Paul na Silas ape, aita atokua ala na Bérée, so ayo kilomètre 65 tongaso. Tongana ala si kâ, Paul ague na synagogue na lo sara tënë na azo so abungbi dä. A nzere na Paul mingi ti bâ so azo ni amä lo pendere. Luc atene so aJuif ti Bérée “ayeke azo so bibe ti ala ayeke nzoni ahon ti ala ti Thessalonique, ndali ti so ala yeke tâ nduru ti yeda na tënë ni, lango oko oko ala yeke gi nda ti Mbeti ti Nzapa nzoni ti bâ wala aye so a fa na ala ayeke tongaso biani.” (Kus. 17:10, 11). Atënë so aye ti fa so bibe ti azo ti Thessalonique so ayeda na tâ tënë ayeke nzoni ape? Ên-ën. Na yâ ti mbeti so Paul atokua na ala na pekoni, lo tene: “E nga e kiri singila lakue na Nzapa ndali ti so, na ngoi so ala yamba tënë ti Nzapa so e fa lani na ala, ala yamba ni tongana tënë so alondo na azo pëpe, me tongana tënë ti Nzapa, na a yeke tënë ti lo biani, tënë ni so ayeke sara nga kua na yâ ti bê ti ala, aita so amä na bê.” (1 aThes. 2:13). Tongaso, nyen la asara si bibe ti aJuif ti Bérée ayeke nzoni mingi?

16. Ngbanga ti nyen la a yeke na lege ni so Luc atene so “bibe ti [azo ti Bérée] ayeke nzoni”?

¹⁶ Atâa so tënë so a fa na azo ti Bérée ayeke fini tënë, ala dë kite na ni ape wala ala kasa ni ape; me nga ala yeda na ni gï tongaso ape. Kozoni, ala mä Paul nzoni. Na pekoni, ala wani ala diko Mbeti ti Nzapa ni so Paul azi ndani na ala ti tene ala hinga so ye so lo fa na ala ayeke tâ tënë. Nga, ala manda Mbeti ti Nzapa nzoni, gï na lâ ti Sabbat ape me lâ na lâ. Ala yeke “tâ nduru ti yeda na tënë” so ala yeke manda, ala mû terê ti ala kue ti gi yâ ti Mbeti ti Nzapa si ala hinga ye so a fa, ndali  ti so a yeke fini tënë la ala yeda na ni. Na pekoni, ala sara terê ti ala kete, ala changé aye na yâ ti fini ti ala, ndali ti so “ala mingi aga azo so amä na bê”. (Kus. 17:12). Luc ayeke tâ na raison ti tene so “bibe ti ala ayeke nzoni”.

17. Ngbanga ti nyen la azo ti Bérée ayeke tâ nzoni tapande ndali ti e? Tongana nyen la e lingbi ti ngbâ ti mû tapande ti ala, atâa e sara ngu oke na yâ ti tâ tënë?

¹⁷ Azo ti Bérée so ahinga ti ala ape so a yeke sû na yâ ti Mbeti ti Nzapa tënë ti sarango ye ti ala na peko ti so ala mä nzoni tënë; nga ala hinga ape so ala yeke duti pendere tapande ndali ti e laso. Ye so ala sara ayeke tâ gï ye so Paul nga na Jéhovah Nzapa aye ti tene ala sara. E nga e ye si azo agi yâ ti Bible nzoni si gunda ti mabe ti ala ayeke gï Bible. So e ga aChrétien awe, e yeke na bezoin ti ngbâ ti duti na nzoni bibe? En. Ti tâ tënë ni, e yeke na bezoin ti duti na ni mingi ahon ti kozo si e duti lakue na nzara ti tene Jéhovah afa ye na e, si hio e sara ye a gue oko na ni. Na sarango tongaso, e yeke mû lege na Jéhovah ti leke e na ti fa ye na e alingbi na ye so bê ti lo aye (És. 64:8). Tongaso, e lingbi ti ngbâ ti sara kua ti Babâ ti e ti yayu nga ti zia ngia mingi na bê ti lo.

18, 19. (a) Paul azia Bérée ngbanga ti nyen? So Paul angbâ lani ti sara kua so a mû na lo, tapande wa la lo zia na e? (b) Paul ague ti fa tënë na azo wa? Azo ni ayeke na ndo wa?

¹⁸ Paul aninga na Bérée ape. Bible atene: “Tongana aJuif ti Thessalonique amä so Paul afa nga tënë ti Nzapa na Bérée, ala ga ala pusu gbâ ti azo ni ti londo na tënë, nga ala bi tomboka na li ti ala. Tongaso, hio aita azia Paul ahon ti gue na ngu-ingo. Me Silas na Timothée angbâ ti ala na ndo so. Me, ala so ague oko na Paul ague na lo juska na Athènes. Na peko ti so Paul amû yanga na ala ndali ti Silas na Timothée ti sara kue ti ga hio na terê ti lo, ala zia Paul ala kiri.” (Kus. 17:13-15). Awato ti nzoni tënë so angbâ lakue ti gi ti kanga lege na ni. So ala tomba Paul na Thessalonique, a lingbi na ala ape; ala gue na Bérée na ala gi ti bi mara ti kpale so kâ, me kue gbä. Paul ahinga so territoire ti lo akono mingi, ni la lo gue na mbeni ndo nde ti fa tënë. Zia e nga e sara kue ti tene ngangu so awato asara ti kanga lege na e ti fa tënë atï na ngu.

¹⁹ So Paul afa nda ti tënë kue na aJuif na Thessalonique nga na Bérée asara si lo hinga so a yeke kota ye mingi ti fa tënë na mbeto ape nga ti mû Mbeti ti Nzapa ti pika na patara na azo. E nga kue e hinga ni tongaso. Me ti fadeso, Paul ayeke gue ti fa tënë na azo ti amara nde so ayeke na Athènes. Ye ni ayeke duti tongana nyen? E yeke bâ ande ni na chapitre ti peko.