1. Aye ti kirikiri so asi alingbi ti sala ye na ndo ti e tongana nyen?

A HANDA mbeni mbakoro-wali womua, si a mû nginza ti lo kue so lo bata. Mbeni mama so bê ti lo avuko adö kete molenge ti lo azia. A kanga mbeni koli ndali ti mbeni ye ti sioni so lo sala pëpe. Tënë wa mo yeke tene na ndo aye so? Peut-être, ala oko oko kue aso bê ti mo, na a yeke na lege ni, ngbanga ti so e azo, e hinga nzoni mingi ye so ayeke nzoni na ye so ayeke sioni. Tongana a sala mbeni ye na lege ni pëpe, bê ti e ayeke so e ngangu. E ye si a sala mbeni ye ndali ti zo so a wara aye ti sioni so, nga si a gue na zo ti sioni ni na gbele ngbanga. Tongana a sala ni pëpe, e yeke hunda peut-être tele ti e: ‘Nzapa ayeke bâ ye so asi so la? Ngbanga ti nyen lo sala ye oko pëpe?’

2. Habakuk asala ye lani tongana nyen na gbele ye ti kirikiri? Ngbanga ti nyen Jéhovah asuku na lo ndali ni pëpe?

² Na yâ mbaï ti azo, awakua be-ta-zo ti Jéhovah ahunda mara ti atënë so. Na tapande, prophète Habakuk asambela Nzapa, lo tene: “Teti nyen Mo sala si mbi bâ sioye [wala ye ti kirikiri], na mbi bâ vundu tongaso? Ye ti futi na sioye ti ngangu ayeke na gbele mbi. Tiri ayeke, na papa alondo.” (Habakuk 1:3). Jéhovah asuku pëpe na Habakuk ndali ti hundango ndo ti lo ni, so lo honde tënë na yâ ni pëpe, ngbanga ti so lo Nzapa mveni si ayôro tënë ti salango ye ti mbilimbili na yâ bê ti zo. Biani, Jéhovah abâ salango ye ti mbilimbili na nene ni mingi, na lo mû na e kete mbage ni.

3. Ngbanga ti nyen a lingbi ti tene so Jéhovah ahinga ye ti kirikiri mingi ahon e?

³ Jéhovah ahinga nzoni mingi aye ti kirikiri so azo asala. Lo yeke bâ ye so ayeke tambela. Na ndo lâ ti Noé, Bible atene na  e: “L’Eternel abâ sioye ti zo ayeke kota na sese; lakue, suma kue ti bibe ti bê ti zo ayeke gi sioni.” (Genèse 6:5). Bâ nda ti tënë so. Fani mingi, e yeke bâ aye ti kirikiri gi na ndo ambeni kete ye so asi, so e mä tënë ni wala so a si na e mveni. Me ti Jéhovah, aye ti kirikiri so asi na ndo sese mobimba, lo hinga ni. Lo yeke bâ ni kue! Mingi ahon so, lo lingbi ti bâ asioni bibe so ayeke na peko ti asalango ye ti kirikiri.—Jérémie 17:10.

4, 5. (a) Tongana nyen Bible afa so Jéhovah abi bê na ndo ala so azo asala ye ti kirikiri na ala? (b) Tongana nyen a sala ye ti kirikiri na Jéhovah?

⁴ Me Jéhovah ayeke bâ gi bango na lê pëpe ye ti kirikiri. Lo yeke bi nga bê na ndo ala so azo asala ye ti kirikiri na ala. Tongana awato asala ye ti sana na tele ti azo ti lo, bê ti Jéhovah aso ndali ti “bimango ti ala ngbanga ti azo so agi ala na azo so asala ngangu na ala”. (aJuge 2:18). Peut-être mo bâ so tongana azo ayeke bâ ye ti kirikiri mingi, bê ti ala ayeke mü mingi nga. Ti Jéhovah, a yeke tongaso pëpe! Teti angu 6 000 tongaso, lo bâ ye ti kirikiri ndenge na ndenge; atâa so kue, lo ngbâ lakue ti ke ni na bê oko. Bible adë bê ti e so aye tongana “menga so asala tënë ti wataka,” “maboko so asa mênë ti azo ti mbilimbili,” nga na “témoin ti wataka so asala tënë ti mvene,” ayeke tâ sioni mingi na lê ti lo.—aProverbe 6:16-19.

⁵ Bâ nga ngangu tënë so Jéhovah atene na ndo amokonzi ti Israël so asala ye ti kirikiri. Na gbe ti yingo ti lo, lo pusu prophète ti lo ti hunda na ala: “A yeke ngbanga ti i ti hinga lege ti fango ngbanga ti mbilimbili pëpe?” Na peko ti so lo mû angangu tënë ti fa tongana nyen ala sala kusala nzoni pëpe na ngangu ti ala, Jéhovah afa ye so ayeke si ande na akoli so: “Fade ala toto na L’Eternel, me fade Lo kiri tënë na ala pëpe; biani, fade Lo honde lê ti Lo na ala na lâ ni kâ, ngbanga ti sioye so ala sala.” (Michée 3:1-4). Jéhovah ake tâ ye ti kirikiri na bê oko biani! Bâ, a sala nga ye ti  kirikiri na tele ti lo mveni! Teti angu saki mingi, Satan abi atënë kirikiri na ndo Nzapa (aProverbe 27:11). Nga, ye ti kirikiri so a sala na tele ti Molenge ti lo, so ayeke sioni mingi ahon atanga ni, aso bê ti lo ngangu: A fâ Molenge ni tongana mbeni zo ti kengo ndia atâa so lo “sala siokpari oko pëpe”. (1 Pierre 2:22; Ésaïe 53:9). Biani, ye ti kirikiri so a sala na tele ti azo, Jéhovah ahinga ni nzoni.

6. Tongana a sala ye ti kirikiri na e, e yeke sala ye peut-être tongana nyen, nga ngbanga ti nyen?

⁶ Ye oko, tongana e bâ a sala ye ti kirikiri, wala e mveni si a sala ni na e, a yeke tâ gi na lege ni ti sala ngonzo ngangu. A leke e na image ti Nzapa, nga ye ti kirikiri ayeke nde mingi na ye so kue Jéhovah aduti fä ni (Genèse 1:27). Tongaso, ngbanga ti nyen Nzapa azia lege na ni?

7. Fa tongana nyen a ga na kite na ndo kota yanga-ti-komande ti Jéhovah.

⁷ Kiringo tënë na hundango tënë so andu kota yanga-ti-komande. Tongana ti so e bâ awe, Wasalango ye ayeke na droit ti komande na ndo sese nga na ye kue so ayeke na ndo ni (Psaume 24:1; Apocalypse 4:11). Me, hio na yâ mbaï ti azo, a ga na kite na ndo kota yanga-ti-komande ti Jéhovah. Ye ni asi tongana nyen? Jéhovah amû lani yanga na kozo koli, Adam, ti te pëpe lê ti mbeni keke ti yaka so ayeke na yâ Paradis. Paradis so ayeke ndo ti lo. Ka tongana lo te ni? Nzapa atene na lo: “Fade mo kui biani.” (Genèse 2:17). Komandema ti Nzapa ni agbanzi ye lani na Adam nga na wali ti lo Eve pëpe. Ye oko, Satan ague na Eve ti bâ so Nzapa agbanzi ye mingi na ala. Tongana lo te lê ti keke ni, ye nyen ayeke si na lo? Na ngorongo tënë pëpe, Satan atene na Eve: ‘I lingbi kui biani pëpe, teti Nzapa ahinga na lâ ni so i te lê ni, fade lê ti i alungula, na i ga tongana Nzapa, i hinga nzoni na sioni.’—Genèse 3:1-5.

8. (a) Tënë wa Satan aye ti tene na yâ tënë ti lo na Eve? (b) Ye nyen Satan adë kite na ni so andu kota yanga-ti-komande ti Nzapa?

 ⁸ Na yâ tënë so, Satan aye ti tene so Jéhovah ahonde gi pëpe mbeni kota tënë na Eve, me so Lo tene nga mvene na lo. Satan asala hange ti ga na kite pëpe na ndo dutingo ti kota yanga-ti-komande ti Nzapa. Me a yeke gi na ndo mbilimbili ti kota yanga-ti-komande ni, nga na droit ti Nzapa ti komande si lo dë kite na ni. So ti tene, lo tene so Jéhovah ayeke komande na lege ni pëpe nga ndali ti nzoni ti azo ti gbe ti Lo pëpe.

9. (a) Ti Adam na Eve, ye ti peko ti kengo yanga ti ala ayeke nyen, na ye so asala si akota tënë wa abâ gigi? (b) Teti nyen Jéhovah afâ gi lani pëpe azo ti kengo yanga so?

⁹ Na pekoni, Adam na Eve ake yanga ti Jéhovah, ala te lê ti keke so a gbanzi na ala ti te. Kengo yanga ti ala asala si a dë ngbanga ti kuâ na li ti ala, tongana ti so Nzapa atene kozoni. Mvene ti Satan asala si ambeni kota hundango tënë abâ gigi. Jéhovah ayeke biani na droit ti komande azo kue, wala a lingbi zo akomande tele ti lo mveni? Jéhovah ayeke sala kusala na kota yanga-ti-komande ti lo tâ nzoni mingi? Jéhovah alingbi lani ti mû gi kota ngangu ti lo ti futi na azo ti kengo yanga so na lê ni lê ni. Me ahundango tënë so abâ gigi andu komandema ti Nzapa, me ngangu ti lo pëpe. Tongaso, fango Adam, Eve, na Satan ayeke fa pëpe so komandema ti Nzapa ayeke mbilimbili. Nde na so, a yeke sala si ambeni hundango tënë na ndo komandema ti lo ayeke kiri ti bâ gigi. Oko ye so alingbi ti sala ti bâ wala zo alingbi ti fa lege na gere ti lo mveni nzoni, nde na Nzapa, a yeke ti zia ngoi ahon.

10. Ye nyen mbaï afa na ndo komandema ti zo?

¹⁰ Ngoi so a zia ahon afa nyen? A fa so na yâ angu saki mingi so ahon, azo atara mara ti angorogbia nde nde: ti so gi gbia oko si ayeke na ngangu kue ti komande, ti so ngangu ti komande ni ayeke na tïtî kota mbage ti azo ti kodoro ni, ti so ye ti kodoro ni kue ayeke ti letäa, nga ti so na yâ ni aye  kue ayeke ti azo kue. Aye ti peko ti angorogbia so kue, a fa ni na yâ ndulu tënë ti Bible so ayeke tâ tënë: “Zo akomande mbeni zo, na a sala sioni na lo.” (Zo-ti-fa-tene 8:9). A yeke senge pëpe si prophète Jérémie atene: “O L’Eternel, mbi hinga lege ti zo ayeke na tïtî lo mveni pëpe; na a yeke na bê ti zo so atambela ti fa lege na gere ti lo nga pëpe.”—Jérémie 10:23.

11. Nda ni nyen Jéhovah azia si zo abâ pasi?

¹¹ Tâ gi na tongo nda ni Jéhovah ahinga so dutingo yamba ti azo na lo, wala komandengo tele ti ala mveni, ayeke ga na pasi mingi. Tongaso, so lo zia lege na ye ti sioni ti si, a yeke sioni na mbage ti lo? Oko pëpe! Zia e mû mbeni tapande: Bâ so mo yeke na mbeni molenge so a lingbi awanganga asuru lo, tongaso a kaï kobela so aye ti gue na lo na kuâ. Mo bâ so a lingbi nga ti ga na pasi na lo, na a zia vundu na bê ti mo mingi. Me, mo hinga so ye so ayeke mû ande lege na molenge ti mo ti duti na nzoni seni ahon ti kozo. Legeoko tongaso nga, Nzapa ahinga na lo tene même ândö so ziango lege na zo ti komande lo mveni ayeke ga ande na gbâ ti pasi (Genèse 3:16-19). Me lo hinga nga lani so lo lingbi ti ga na dengo bê so aninga biani gi tongana lo zia si azo kue abâ na lê ti ala asioni ye so kengo yanga ayeke ga na ni. A yeke tongaso si a lingbi ti leke tënë so biaku biaku.

12. Tongana ti so a fa na yâ tapande ti Job, tënë wa Satan abi na li ti azo?

¹² Mbeni ye nde andu nga tënë so. Na bingo kite na ndo mbilimbili ti komandema ti Nzapa, Satan atene mvene na iri ti Jéhovah na ndo tënë ti kota yanga-ti-komande ti lo, na lo pa nga iri ti awakua ti Nzapa na ndo dutingo be-biani ti ala. Bâ, na tapande, ye so Satan atene na Jéhovah na ndo  Job, mbeni zo ti mbilimbili: “Mo sala gbagba na tele ti lo, na tele ti da ti lo, na tele ti ye ti lo kue, na mbage kue pëpe? Mo hiri tënë nzoni na ndo kusala ti maboko ti lo, na anyama ti lo awu mingi na sese. Me fadeso Mo [yôro] tïtî Mo, Mo ndu ye ti lo kue, na fade lo zonga Mo na tâ lê ti Mo.”—Job 1:10, 11.

13. Na bingo tënë na li ti Job, Satan aye ti tene nyen? Ye so andu azo kue tongana nyen?

¹³ Satan aye lani ti tene so Jéhovah ayeke mû ngangu ti Lo ti batango na zo ti vo na Job, si lo gbu tënë ti Nzapa ngangu. Tongana a yeke tongaso, ka ye so afa atene be-biani ti Job ayeke gi ti handa lê ti zo. Lo voro Nzapa gi ngbanga ti so lo bâ nzoni dä. Satan atene so tongana Nzapa azi deba nzoni ti lo na ndo Job, koli so ayeke zonga ande Wasalango lo. Satan ahinga so Job ayeke tâ nde mingi, lo yeke “zo so alingbi kue, na zo ti mbilimbili, zo so akpe mbito ti Nzapa, na lo zia lege ti sioye.” * Tongaso, tongana Satan alingbi lani ti buba be-biani ti Job, ka a lingbi ti tene nyen teti tanga ti azo kue? Na lege so, Satan adë biani kite na ndo be-biani ti azo so kue aye ti sala na Nzapa. Biani, na salango tënë ti azo kue, Satan atene na Jéhovah: ‘Fade zo [gi Job pëpe] amû ye ti lo kue ti bata fini ti lo.’—Job 1:8; 2:4.

14. Ye nyen mbaï afa na ndo tënë so Satan abi na li ti azo?

¹⁴ Mbaï afa so azo mingi, tongana Job, angbâ be-ta-zo na Jéhovah na gbele tara. A yeke tâ nde na ye so Satan atene. Be-biani ti ala amû ngia na Jéhovah, na a mû lege na lo ti kiri tënë na tënë ti Satan, so atene lani na baba so azo ayeke zia ti sala na Nzapa tongana kpale asi na ala (aHébreu 11:4-38). Biani, ala so bê ti ala ayeke mbilimbili ake ti zia Nzapa. Même tongana ala gi bê ti ala ndali ti angangu ye ti vundu  so asi, ala zia bê ti ala na Jéhovah mingi ahon ti kozo, si lo mû na ala ngangu ti kanga bê na yâ ni.—2 aCorinthien 4:7-10.

15. Hundango tënë wa alingbi peut-être ti bâ gigi na ndo angbanga so Nzapa afâ giriri nga so lo yeke fâ ande?

¹⁵ Me lege so Jéhovah ayeke fa na gigi salango ye ti mbilimbili andu gi pëpe tënë na ndo kota yanga-ti-komande ti lo wala be-biani ti zo. Bible amû na e mbeni tondo na ndo afango ngbanga ti Jéhovah na ndo azo, na même na ndo amara. A yeke nga na aprophétie ti angbanga so lo yeke fâ ande na yâ angoi so ayeke ga. Ngbanga ti nyen e lingbi ti tene na bê ti e kue so Jéhovah ayeke fâ ngbanga na lege ni nga lo yeke sala ande tongaso?

16, 17. Atapande wa afa so azo ayeke bâ ndo ayo pëpe tongana andu tënë ti tâ fango ngbanga ti mbilimbili?

¹⁶ Na ndo Jéhovah, e lingbi biani ti tene: “Lege ti Lo kue ayeke mbilimbili.” (Deutéronome 32:4). Zo oko na popo ti e alingbi ti tene mara ti tënë so na tele ti lo mveni pëpe. Teti so e bâ ndo ayo pëpe, fani mingi e yeke bâ kue pëpe ye so ayeke mbilimbili. Bâ, Abraham atoto lani na Jéhovah ndali ti futingo ti Sodome, atâa so sioye awu kâ mingi. Lo hunda na Jéhovah: “Fade Mo futi azo ti mbilimbili legeoko na azo ti sioni?” (Genèse 18:23-33). Biani, a yeke duti ande tongaso pëpe. A yeke gi na ngoi so Lot, zo ti mbilimbili, na amolenge ti lo ti wali asi nzoni na gbata ti Tsoar si Jéhovah asala si “soufre na wâ” atï na ndo Sodome (Genèse 19:22-24). Âdu ti Jonas, “ngonzo agbu lo” tongana Nzapa asala be-nzoni na azo ti Ninive. Me teti so Jonas atene lani awe so fade a yeke futi ala, bê ti lo ayeke nzere fade ti bâ gi ala na kuingo ni, atâa ala zia ngbele salango ye ti ala ni.—Jonas 3:10–4:1.

¹⁷ Jéhovah adë bê ti Abraham so tongana lo fâ ngbanga, a yeke pëpe gi ti fâ azo ti sioni, me a yeke nga ti sö azo ti mbilimbili. Ti Jonas, a lingbi lo manda so Jéhovah ayeke bâ  mawa ti azo. Tongana azo ti sioni azia ngbele salango ye ti ala, lo yeke “[ndulu] ti pardone” ala (Psaume 86:5). Nde na azo so aduti na yâ mbito ndali ti kota ndo ti ala, Jéhovah ayeke fâ sioni ngbanga pëpe gi ti fa na ngangu ti lo. Lo gbanzi nga tele ti lo pëpe ti fa be-nzoni, mo bâ mo tene mbito ti tene azo abâ lo tongana zo so awoko mingi si asala lo. Lo ye ti lo ti fa be-nzoni na ngoi kue so lo bâ lege ayeke dä ti sala ni.—Ésaïe 55:7; Ézéchiel 18:23.

18. Fa na lege ti Bible so asenge tënë ti bê ti Jéhovah apusu lo pëpe ti sala ye.

¹⁸ Ye oko, Jéhovah azia pëpe si asenge tënë ti bê ti lo avuko lê ti lo. Tongana azo ti lo atï ngangu na yâ sambelango ayanda, Jéhovah atene na ala na ngangu: “Mbi fâ ngbanga ti mo alingbi na lege ti mo; fade Mbi futa mo alingbi na ye kue ti mo ti sioni mingi. Fade lê ti Mbi azi mo na yâ ngbanga pëpe, na Mbi sala be-nzoni na mo nga pëpe; me fade Mbi futa mo alingbi na lege ti mo.” (Ézéchiel 7:3, 4). Tongaso, tongana azo ake ti zia sioni salango ye ti ala, Jéhovah ayeke fâ ngbanga alingbi na ni. Tongana lo fâ ngbanga, nda ni ayeke dä biani. Ni la, tongana lo mä “totongo” ti azo ndali ti Sodome na Gomorrhe, Jéhovah atene: “Mbi zu fadeso, Mbi ye ti bâ tongana ala sala ye kue na lege ti totongo so Mbi mä.” (Genèse 18:20, 21). So tâ bê ti singila si e lingbi ti duti na ni so Jéhovah ayeke pëpe tongana mingi ti azo so afâ ngbanga hio kozoni si ala mä ye kue so asi! Tâ tënë, tongana ti so Bible afa na lo, Jéhovah ayeke “Nzapa ti be-biani, Lo yeke na sioni oko pëpe”.—Deutéronome 32:4.

19. Ye nyen e lingbi ti sala tongana e yeke na ambeni tënë so e gi li ti e na ni gbä na ndo lege so Jéhovah ayeke fa na mbilimbili?

¹⁹ Bible afa pëpe ye kue so andu salango ye ti Jéhovah giriri; lo fa nga pëpe anzene nzene ye kue na ndo lege so Jéhovah ayeke fâ ande na ngbanga na ndo zo oko oko wala bungbi ti azo na yâ ngoi so ayeke ga. Tongana e gi li ti e gbä na  ambaï nga na aprophétie ti Bible so a fa aye kue pëpe, e lingbi ti fa mara ti be-biani tongana ti prophète Michée, so atene: “Mbi ku Nzapa ti salut ti mbi.”—Michée 7:7.

20, 21. Ngbanga ti nyen e lingbi ti duti na beku so Jéhovah ayeke sala ande lakue ye so ayeke na lege ni?

²⁰ E lingbi ti duti na beku so, na yâ ye oko oko kue, Jéhovah ayeke sala ye na lege ni. Même tongana a bâ so zo azi nga yanga pëpe na ndo aye ti kirikiri so azo asala, Jéhovah azê: “Kula ayeke ti Mbi; fade Mbi futa kula ni.” (aRomain 12:19). Tongana e kanga bê e ku, e nga kue, tongana bazengele Paul, e yeke fa oko bibe so: “Nzapa asala kirikiri? Kete pëpe!”—aRomain 9:14.

²¹ Ti ku na ngoi ni so, e yeke na “lâ ti ye ti ngangu”. (2 Timothée 3:1). Ye ti kirikiri na “ye ti ngangu” aga na sana mingi na azo (Zo-ti-fa-tene 4:1). Ye oko, Jéhovah achangé pëpe. Lo ngbâ lakue ti ke ye ti kirikiri na bê oko; lo bi bê nga mingi na ndo ala so azo asala ye ti kirikiri na ala. Tongana e ngbâ be-ta-zo na Jéhovah nga na kota yanga-ti-komande ti lo, lo yeke mû ande na e ngangu ti kanga bê ngbii asi na ngoi so lo diko awe ti zi ye ti kirikiri kue na gbe ti komandema ti Royaume ti lo.—1 Pierre 5:6, 7.