1. Nyen la a lingbi e sara ti tene e hinga biani so vorongo so e yeke voro na Jéhovah anzere na lo? Ngbanga ti nyen?

JÉSUS atene: “Atâ zo ti vorongo Nzapa ayeke voro Babâ na yingo nga na tâ tënë, ndali ti so, biani, Babâ ni ayeke gi mara ti azo tongaso ti voro lo.” (Jean 4:23; 6:44). E oko oko kue e doit ti “ngbâ ti bâ yâ ti aye nzoni ti hinga ye so anzere biani na lê ti Seigneur.” (aÉphésien 5:10). A yeke lakue kete ye ape. Satan ayeke gi ti handa e ti tene e sara aye so anzere na Jéhovah ape.​—Apocalypse 12:9.

2. Fa ye so asi lani na Hoto ti Sinaï.

² Satan ayeke gi ti handa e tongana nyen? Mbeni lege ni ayeke so lo yeke sara si li ti e aga kirikiri na ndö ti ye so ayeke na lege ni na ye so ayeke na lege ni ape. Bâ ye so asi lani na azo ti Israël na ngoi so ala sara camp nduru na Hoto ti Sinaï. Moïse ague lani na li ti hoto ni, na azo ni ayeke ku kiringo ti lo na yâ ti camp ni. Na nda ni, ala ku lo gbâ na ala hunda na Aaron ti sara mbeni nzapa na ala. Lo sara mbeni yanda ti lor so akpa kete bagara. Na pekoni, azo ni asara mbeni matanga. Ala dodo na terê ti kete bagara ni nga ala kuku na gbe ni. Ala pensé lani so kukungo na gbe ni ayeke biani vorongo Jéhovah la. Me so azo ni abâ ye so tongana “mbeni matanga ndali ti Jéhovah” asara pëpe si aga ye so ayeke na lege ni. Jéhovah abâ ni lani tongana  vorongo yanda, na azo mingi na popo ti ala akui lani (Exode 32:1-6, 10, 28). Ye so afa na e nyen? Zia a handa mo ape. “Ndu pëpe mbeni ye so aga sioni awe” na zia si Jéhovah afa na mo ye so ayeke na lege ni nga na ye so ayeke na lege ni ape.​—Ésaïe 52:11; Ézéchiel 44:23; aGalate 5:9.

3, 4. Ngbanga ti nyen la a yeke kota ye ti hinga tongana nyen la amatanga so azo mingi ayeke sara abâ gigi?

³ Na ngoi so Jésus ayeke lani na sese, lo fa na abazengele ti lo ti zia nzoni tapande na ndö ti vorongo Nzapa so sioni ayeke dä ape. Na peko ti kuâ ti lo, abazengele angbâ lani ti fa amama-ndia ti Jéhovah na afini disciple. Me na peko ti kuâ ti abazengele, azo ti fango ye ti wataka akomanse ti ga na apensé so ayeke na lege ni ape nga na angobo nga na amatanga ti apaïen na yâ ti congrégation. Ala changé même iri ti ambeni matanga ti apaïen ti sara si akpa ti aChrétien (2 aThessalonicien 2:7, 10; 2 Jean 6, 7). Azo mingi angbâ ti sara mingi ti amatanga so laso, na amatanga so angbâ ti maï atënë ti mvene so azo amä na bê na ni, même aye ti asioni yingo. *​—Apocalypse 18:2-4, 23.

⁴ Laso na yâ ti dunia kue, amatanga ayeke mbeni kota ye mingi na yâ ti fini ti azo. Ye oko, tongana mo ngbâ ti manda ti hinga tongana nyen la Jéhovah ayeke bâ aye, peut-être mo yeke bâ ande so a lingbi mo changé apensé ti mo na ndö ti ambeni matanga ti dunia so. A lingbi ti duti kete ye na mo ape, me duti na kite ape so Jéhovah ayeke mû maboko na mo. Zia e bâ tongana nyen la ambeni matanga so azo mingi ayeke sara abâ gigi tongaso si e lingbi ti hinga pensé ti Jéhovah na ndö ni.

5. Nyen la afa so a dü Jésus pëpe na lango 25 ti décembre?

⁵ Na yâ ti akodro mingi na yâ ti dunia, a yeke sara matanga ti Noël na lango 25 ti décembre. Azo mingi apensé so lango ti dungo Jésus la. Bible afa na e pëpe lango wala même nze so a dü na Jésus, me Bible afa na e mbeni ye na ndö ti ngoi na yâ ti ngu so a dü na lo. Luc atene so na ngoi so a dü Jésus na Bethléhem, ‘aberger ayeke lango na gigi’ na ala yeke bâ lege ti anyama ti ala (Luc 2:8-11). Na Bethléhem, na décembre, dê ayeke mingi, ngu ayeke pika mingi nga neige ayeke tï, tongaso aberger alingbi pëpe ti lango na gigi na anyama ti ala na bï. Ye so afa na e nyen? A dü lani Jésus na ngoi so ndo ayeke nzoni, me na décembre ape. Bible nga na atënë ti mbaï afa so a dü lo na mbeni ngoi na yâ ti anze so laso e iri ni septembre wala octobre.

6, 7. (a) Aye mingi so azo ayeke sara na ngoi ti Noël abâ gigi tongana nyen? (b) Nyen la adoit ti pusu e ti mû acadeau na azo?

⁶ Tongaso, matanga ti Noël abâ gigi tongana nyen? A londo na amatanga ti apaïen, na tapande matanga ti aRomain so a iri ni Saturnales, mbeni matanga so a sara ni ndali ti Saturne, nzapa ti azo ti fango yaka. Mbeni mbeti (The Encyclopedia Americana) atene: “Aye mingi so anzere na azo so aRomain asara na ngoi ti Saturnales, mbeni matanga so ala sara ni lani na milieu ti décembre, la azo ayeke sara na ngoi ti Noël. Na tapande, tongana ti so a yeke sara lani na ngoi ti Saturnales, na ngoi ti Noël a yeke sara mbeni kota matanga, a yeke mû acadeau na azo nga a yeke zö abougie.” Na ndö ni, matanga ti dungo Mithra, nzapa ti lâ ti azo ti Perse, ayeke lani na lango 25 ti décembre.

⁷ Ye oko, azo mingi laso so ayeke sara matanga ti Noël ayeke pensé pëpe na ndö ti lege so matanga ni abâ gigi.  Ala bâ matanga ti Noël gï tongana mbeni ngoi so ala yeke duti na afami ti ala, ala yeke te ye nga ala yeke mû acadeau na mba. Ti tâ tënë ni, e ye afami ti e nga na akamarade ti e, na Jéhovah aye ti tene awakua ti lo amû ye na mba. Tongana ti so 2 aCorinthien 9:7 atene: “Nzapa andoye zo so amû ye na ngia.” Jéhovah aye pëpe ti tene e mû ye na azo gï na ambeni mbilimbili ngoi. A nzere na awakua ti Jéhovah mingi ti mû acadeau na akamarade ti ala nga na afami ti ala nga ti duti ndo oko na ala na angoi kue na yâ ti ngu,  sân ti ku ti tene a mû na ala mbeni ye na pekoni. Ala mû ye na amba ti ala ndali ti so ala ye ala.​—Luc 14:12-14.

8. Azo ti gingo nda ti ye na lege ti atongoro amû lani acadeau na Jésus na ngoi so a dü lo fini fini? Mo tene tongaso ngbanga ti nyen?

⁸ Ti mû ngangu na tënë ti mungo acadeau na ngoi ti matanga ti Noël, azo mingi atene so ambeni koli ota so ayeke awandara aga lani na acadeau na Jésus so a dü lo fini fini na ndo ti batango anyama. A yeke tâ tënë so mbeni groupe ti akoli aga lani asara vizite na Jésus na ala ga na lo acadeau. Na ngoi ti giriri, mingi ni azo ayeke ga na acadeau na mbeni kota zo (1 aGbia 10:1, 2, 10, 13). Me eskê mo hinga so Bible atene so akoli so ayeke lani azo ti gingo nda ti ye na lege ti atongoro, so ti tene azo so ayeke sara magie nga azo so avoro Jéhovah ape? Na ndö ni, ala sara lani vizite na Jésus pëpe na ngoi so a dü lo fini fini na ndo ti batango anyama. Ala sara vizite ni ambeni ngoi na pekoni na ngoi so lo yeke “kete molenge” so ayeke na yâ ti mbeni da.​—Matthieu 2:1, 2, 11.

9. Amatanga ti dungo zo wa la Bible asara tënë ni?

⁹ Lango so a dü mbeni bébé ayeke mbeni lango ti ngia (Psaume 127:3). Me so aye ti tene ape so a yeke na lege ni ti sara matanga ti dungo zo. Gbu li na ndö ti ye so: Bible asara gï tënë ti amatanga ti dungo zo use. Oko ayeke ti Pharaon ti Égypte, na mbeni ayeke ti Gbia Hérode Antipas. (Diko Genèse 40:20-22; Marc 6:21-29.) Agbia use so ayeke lani awakua ti Jéhovah ape. Ti tâ tënë ni, lâ oko e diko na yâ ti Bible ape so mbeni wakua ti Jéhovah asara matanga ti dungo lo.

10. Akozo Chrétien abâ lani amatanga ti dungo zo tongana nyen?

¹⁰ Mbeni mbeti (The World Book Encyclopedia) atene so  akozo Chrétien “abâ lani matanga ti dungo zo tongana sarango ye ti apaïen.” Atënë ti wataka so azo amä na bê na ni la ayeke na gunda ti asarango ye so. Na tapande, aGrec ti giriri amä na bê lani so mbeni yingo so ayeke dä na ngoi ti dungo zo oko oko kue ayeke bata zo ni. Ala sara lani matanga ti dungo zo ndali ti so ala pensé so sarango tongaso ayeke sara si anzapa ti ala abata zo so ala yeke sara matanga ti dungo lo. Na ndö ti atënë so apaïen amä na bê na ni, amatanga ti dungo zo ague nga oko na gingo nda ti aye na lege ti atongoro nga na horoscope.

11. Nyen la Jéhovah aye ti tene e sara?

¹¹ Azo mingi abâ so lango ti dungo ala ayeke mbeni lango so ayeke nde so na ngoi ni azo adoit ti bâ ala na nene ni nga aye ala. Me e lingbi ti fa so e ye afami nga na akamarade ti e na yâ ti ngu kue, me pëpe gï na mbeni mbilimbili lango. Jéhovah aye ti tene e sara ye na nzoni bê na azo nga e mû ye mingi na azo na ngoi kue. (Diko Kusala 20:35.) Lâ oko oko e yeke kiri singila mingi na lo ndali ti pendere cadeau ti fini so lo mû na e, me e yeke sara ni gï pëpe na lango ti dungo e.​—Psaume 8:3, 4; 36:9.

12. Na lege wa la lango ti kuâ ti e alingbi ti duti nzoni ahon lango ti dungo e?

¹² Zo-ti-fa-tene 7:1 atene: “Nzoni iri ayeke nzoni ahon pendere mafuta; nga lango ti kuâ ti zo ayeke nzoni ahon lango ti dungo lo.” Na lege wa la lango ti kuâ ti e alingbi ti duti nzoni ahon lango ti dungo e? Na ngoi so a dü e, ade e sara mbeni ye na yâ ti fini ti e ape, atâa nzoni ye wala sioni ye. Me tongana e mû fini ti e ti sara na Jéhovah nga ti sara nzoni na amba ti e, e yeke wara “nzoni iri”, na Jéhovah ayeke dabe ti lo na e même na peko ti kuâ ti e (Job 14:14, 15). Awakua ti Jéhovah ayeke sara pëpe matanga ti dungo ala wani wala ti Jésus. Ti tâ tënë ni, oko ye so Jésus ahunda  na e ti sara ayeke ti dabe ti e na kuâ ti lo.​—Luc 22:17-20; aHébreu 1:3, 4.

13, 14. Ngbanga ti nyen la atâ Chrétien ake ti sara matanga ti Pâques?

¹³ Pâques ayeke mbeni matanga so aChrétien ti wataka ayeke sara ni ti dabe ti ala na zingongo ti Jésus na kuâ. Me  eskê Jésus ahunda lani ti tene a sara matanga ti dango bê na zingongo ti lo na kuâ? Ên-ën. Ambeti ti mbaï afa na e so akozo Chrétien ayeke sara lani matanga ti Pâques ape nga asarango ye ti apaïen la ayeke na gunda ti matanga ti Pâques. Mbeni mbeti (The Encyclopœdia Britannica) atene: Na yâ ti Fini Testament, ye oko afa ape so a sara lani matanga ti Pâques. . . . Akozo Chrétien apensé lani pëpe ti bâ ambeni ngoi tongana angoi so ayeke nzoni-kue.

¹⁴ Eskê a yeke nzere na Jéhovah ti tene a sara mbeni matanga so alondo na apaïen ti dabe na zingongo ti Molenge ti lo na kuâ? Oko pëpe (2 aCorinthien 6:17, 18). Ti tâ tënë ni, Jéhovah ahunda na e lâ oko ape ti sara matanga ti dabe ti e na zingongo ti Jésus na kuâ.

15. Matanga ti Toussaint na ti akuâ asara si angobo wa so ayeke na yâ ti Bible pëpe angbâ lakue?

¹⁵ Matanga ti Toussaint ayeke mbeni matanga ti aCatholique so a yeke sara ni na lango 1 ti novembre na mbage ti Europe ndali ti azo so ala bâ ala tongana asaint. A hinga pëpe ngbanga ti nyen la a soro lango ni so. Mbeni mbeti (New Catholic Encyclopedia) afa so lango ni so alondo na ngoi ti aCelte ti ândö, so ayeke mbeni mara ti apaïen so asara kodro na azoa ti Grande-Bretagne nga na mbeni mbage ti Europe. Mbeti ni atene: “Ndali ti so lango 1 ti novembre ayeke . . . tongo nda ti ngoi ti dê na kodro ti aCelte, peut-être a yeke ndani la si a soro lango ni so ti sara na matanga ti Toussaint. Âmanke a yeke ndali ti so aDruide ayeke sara ti ala lani amatanga ti akuâ so a iri ni Samhain ni la aChrétien asara ti ala nga matanga ti Toussaint.” Âdu ti matanga ti akuâ so a yeke sara ni na lango 2 ti novembre, oko mbeti ni atene so ândö “azo  mingi amä na bê so âme ti akuâ so ayeke na yâ ti purgatoire alingbi ti sigi na lango ni so na lê ti azo so asara lani sioni na ala, ala sigi tongana atoro, azo ti likundu wala acrapaud.” Akobe so a yeke mû na sandaga, kpongo molongo ti guengo na cimetière nga ambeni ngobo ni so a yeke sara ni ândö angbâ juska laso. A yeke polele so matanga ti Toussaint asara si afango ye ti apaïen nga na angobo so ason bê ti Jéhovah, Nzapa ti tâ tënë, angbâ lakue.

16, 17. Na ngoi so e yeke leke ti sara mariage, nyen la a lingbi e gbu li na ndö ni?

¹⁶ Ngoi ti mariage ayeke mbeni ngoi ti ngia. Na yâ ti dunia, azo ayeke sara mariage na afason nde nde. Mingi ni, azo ayeke pensé pëpe na ndö ti ndo so angobo ti mariage alondo dä, tongaso peut-être ala hinga ape so ambeni ngobo ni alondo na afango ye ti abungbi ti vorongo nzapa ti apaïen. Me mbeni couple Chrétien so aleke ti sara mariage adoit ti sara kue ti tene anzere na Jéhovah. Tongana ala hinga tongana nyen la angbo ti mariage abâ gigi, ala yeke mû anzoni desizion.​—Marc 10:6-9.

¹⁷ Ambeni zo abâ so ambeni ngobo ti mariage ayeke mû nzoni “chance” na fini couple ni (Ésaïe 65:11). Na tapande, na ambeni ndo azo ayeke tuku loso wala mbeni ye nde na ndö ti koli na wali ni. Ala pensé so a yeke sara si koli na wali ni adü, ala duti na ngia, ala te gigi aninga nga a yeke bata ala si sioni ye asi na ala ape. Me aChrétien ayeke sara hange si ala kpe angobo kue so ague oko na abungbi ti vorongo nzapa ti wataka.​—Diko 2 aCorinthien 6:14-18.

18. Ambeni mama-ndia ti Bible wa la andu mariage?

¹⁸ Mbeni koli na wali so ayeke aChrétien aye ti tene mariage ti ala aduti mbeni ngoi ti ngia mbeni ngoi so a ne ni  nga so anzere na azo kue so aga. Azo so atisa ala so a mû tënë na ala na ngoi ti mbeni mariage ti aChrétien ayeke tene pëpe asioni tënë, atënë so azingo nzara ti bungbingo koli na wali wala atënë so ane pëpe koli na wali ni (aProverbe 26:18, 19; Luc 6:31; 10:27). Mbeni mariage ti aChrétien ayeke pëpe ngoi ti “sarango baba ti akungba so zo ayeke na ni”. (1 Jean 2:16). Tongana mo yeke leke ti sara mariage, sara kue ti tene tongana mo dabe ti mo na ngoi ni so mo yeke na ngia.​—Bâ Kete tënë 28.

19, 20. Pikango verre abâ gigi tongana nyen?

¹⁹ Mbeni ye so azo mingi ayeke sara na ngoi ti mariage nga na ngoi so azo abungbi ti sara ngia ayeke pikango verre. Na ngoi ti pikango verre, mbeni zo ayeke tene mbeni nduru tënë na tanga ti azo ni ayeke yô verre ti ala na nduzu. A lingbi aChrétien abâ pikango verre tongana nyen?

²⁰ Mbeni mbeti (International Handbook on Alcohol and Culture) atene so peut-être pikango verre alondo na mbeni ngbene sarango ye ti apaïen so “na ngoi ni a yeke tuku na anzapa mbeni ye ti nyongo ni so ayeke nzoni-kue.” A yeke sara ni lani “ti tene anzapa ni amû na zo mbeni ye so bê ti lo aye; a yeke sara ni na lege ti mbeni nduru sambela so atene ‘À la santé!’” Na ngoi ti giriri, azo ayeke yô akopo ti ala na nduzu ti hunda na anzapa ti ala ti iri tënë nzoni na ndö ti ala. Me a yeke tongaso la Jéhovah ayeke iri tënë nzoni na ndö ti azo ape.​—Jean 14:6; 16:23.

21. Ambeni matanga wa la a lingbi aChrétien akpe ni?

²¹ Na ngoi so mo yeke mû desizion ti mû mbage na mbeni matanga wala pëpe, gbu li ti mo na ndö ti abango  ndo nga na asarango ye so matanga ni ayeke maï ni. Na tapande, na ngoi ti ambeni matanga nga na adodo so a dö na ando so azo ayeke gue dä mingi, azo ayeke dö adodo so azingo nzara ti koli na wali na yâ ti zo, ala yeke nyon sämba ahon ndö ni nga ala yeke sara même lango-sioni. Amatanga tongaso ayeke maï peut-être sarango ye ti azo so ayeke bungbi koli na koli wala wali na wali wala peut-être apusu azo ti ye kodro ti ala mingi. Tongana e sara amatanga so, eskê e ke biani ye so Jéhovah ake?​—Psaume 1:1, 2; 97:10; 119:37.

22. Nyen la alingbi ti mû maboko na mbeni Chrétien ti mû desizion ti sara mbeni matanga wala pëpe?

²² A lingbi aChrétien asara hange mingi si ala sara pëpe amatanga so ane Nzapa pëpe. Bazengele Paul atene: “Wala ala yeke te ye, wala ala yeke nyon ye wala ala yeke sara mbeni ye nde, ala sara ye kue ndali ti gloire ti Nzapa.” (1 aCorinthien 10:31; bâ Kete tënë 29.) Biani, a yeke pëpe amatanga kue la andu lango-sioni, bungbi ti vorongo nzapa ti wataka wala yengo kodro mingi. Tongana mbeni matanga ague nde pëpe na amama-ndia ti Bible, a lingbi e mû desizion e wani wala e yeke sara ni wala pëpe. A lingbi e bâ nga ye so desizion ti e ayeke sara na ndö ti amba ti e.

23, 24. Tongana nyen la e lingbi ti fa nda ti adesizion ti e na ndö ti ambeni matanga na afami ti e so ayeke aTémoin ape?

²³ Kite ayeke dä ape so mo zia awe lege ti sarango amatanga so ane Jéhovah ape. Me ambeni fami ti mo so ayeke aTémoin ape alingbi ti pensé so ye so aye ti tene so mo ye ala ape wala mo ye ti duti na ala encore ape. Ala lingbi ti  bâ so angoi ti matanga ayeke oko ngoi so ala lingbi ti duti ndo oko. Tongaso, nyen la mo lingbi ti sara? Alege ayeke mingi so mo lingbi ti dë bê ti ala so mo ye ala nga ala yeke kota mingi na mo (aProverbe 11:25; Zo-ti-fa-tene 3:12, 13). Mo lingbi ti tisa ala na ambeni ngoi nde ti duti na mo.

²⁴ Tongana afami ti mo aye ti hinga ndani so mo ye encore ape ti sara ambeni matanga, mo lingbi ti gi atënë na ndö ni na yâ ti ambeti ti e nga na ndö ti jw.org so alingbi ti mû maboko na mo ti fa ndani na ala. Sara pëpe si ala bâ so mo yeke gi ti hon ala na tënë wala ti gbu ala na ngangu ti pensé tongana mo. Sara si azo ti sewa ti mo abâ so mo gbu li ti mo na ndö ti aye mingi na pekoni la mo mû desizion mo wani ti sara pëpe ambeni matanga. Sara ngonzo ape, nga “zia lakue tënë ti yanga ti [mo] aduti nzoni, [mo] zia ingo dä”.​—aColossien 4:6.

25, 26. Tongana nyen la ababâ na amama alingbi ti mû maboko na amolenge ti ala ti ye amama-ndia ti Jéhovah?

²⁵ A yeke kota ye ti tene e kue e hinga polele ndani so e mû desizion ti sara pëpe ambeni matanga (aHébreu 5:14). Ye so e zia na gbele e ayeke ti zia ngia na bê ti Jéhovah. Nga tongana e yeke babâ wala mama, a lingbi e mû ngoi ti mû maboko na amolenge ti e ti hinga amama-ndia ti Bible nga ti ye ni. Tongana ala bâ so Jéhovah ayeke dä biani, ala nga kue ala yeke ye ti zia ngia na bê ti lo.​—Ésaïe 48:17, 18; 1 Pierre 3:15.

²⁶ Jéhovah ayeke na ngia ti bâ so e sara ye kue so e lingbi ti sara ti voro lo na lege ni (Jean 4:23). Me azo mingi apensé so ala lingbi pëpe ti sara biani ye na lege ni na yâ ti dunia so azo ayeke sara ye na lege ni ape so. Tënë so ayeke tâ tënë? E yeke sara tënë na ndö ni na yâ ti chapitre ti peko.