1, 2. (a) A lingbi e sara ye alingbi na afango lege ti zo wa? (b) Ahundango ndo wa la e yeke bâ na yâ ti chapitre so?

NA NGOI so mo yeke lani molenge, peut-être na ambeni ngoi babâ na mama ti mo ahunda na mo ti sara ambeni ye so mo ye ti sara ni ape. Mo ye lani babâ na mama ti mo nga mo hinga lani so mo doit ti mä yanga ti ala. Me peut-être a yeke pëpe lakue la mo ye lani ti mä yanga ti ala.

² E hinga so Babâ ti e, Jéhovah, aye e. Lo yeke bâ lege ti e nga lo sara kue ti tene e wara ye kue so e bezoin ni ti tene gigi anzere na e. Lo fa lege na e si ye so e sara aga nzoni, na a yeke ye so e bezoin ni. Na ambeni ngoi, lo yeke sara kua na ambeni zo ti fa lege na e. A lingbi e ne komandema ti Jéhovah (aProverbe 24:21). Me ngbanga ti nyen la na ambeni ngoi a yeke ngangu ti yeda na afango lege? Ngbanga ti nyen la Jéhovah ahunda na e ti sara ye alingbi na afango lege? Tongana nyen la e yeke fa so e ne komandema ti lo?​—Bâ Kete tënë 9.

3, 4. Tongana nyen la azo aga azo so ayeke mbilimbili-kue ape? Ngbanga ti nyen la a lingbi ti duti ngangu na e ti yeda na afango lege ti azo?

³ So e yeke azo, bê ti e ayeke pusu ka e ti sara kpengbango-li. Tënë so ayeke tâ tënë ngbene ye na ngoi so kozo koli na kozo wali, Adam na Ève, asara lani siokpari ti ga na ni. Atâa so Nzapa acréé lani ala mbilimbili-kue, ala ke komandema ti lo. Ngbene ye na ngoi ni so ti ga na ni, azo kue so a dü ala ayeke mbilimbili-kue ape. So e yeke mbilimbili-kue ape ayeke mbeni raison so asara si a lingbi ti duti ngangu na e ti yeda na afango lege ti Nzapa nga na ti azo. Mbeni raison ni ayeke so azo so Jéhovah ayeke sara kua na ala ti fa lege na e ayeke nga mbilimbili-kue ape.​—Genèse 2:15-17; 3:1-7; Psaume 51:5; aRomain 5:12.

⁴ Ndali ti so e yeke mbilimbili-kue ape, bê ti e ayeke pusu ka e ti sara ye na baba. Baba asara si a yeke ngangu na e ti yeda na afango lege. Na tapande, na Israël ti giriri, Jéhovah asoro lani Moïse ti mû li ni na ndö ti azo ti Lo. Baba alï mbeni koli so iri ti lo ayeke Coré, so asara na Jéhovah ngu mingi na lo ne Moïse oko ape. Atâa so Moïse ayeke mû li ni lani na ndö ti azo ti Nzapa, lo yeke zo ti baba ape. Biani, a tene so lo yeke lani zo so asara terê ti lo kete ahon azo kue so ayeke na fini na ngoi ti lo. Me Coré ayeda lani pëpe na afango lege ti Moïse. Lo sara même lani si gbâ ti azo ayeda ti mû peko ti lo nga ti sara kpengbango-li na Moïse. Nyen la asi lani na Coré nga na azo ti kpengbango-li ni? A fâ lani ala (Nombre 12:3; 16:1-3, 31-35). Na yâ ti Bible, e wara atapande mingi so afa na e so baba ayeke sioni.​—2 Chronique 26:16-21; bâ Kete tënë 10.

5. Tongana nyen la ambeni zo asara ye na komandema ti ala na lege ni ape?

⁵ Na yâ ti mbaï ti azo, azo mingi asara ye na komandema ti ala na lege ni ape. (Diko Zo-ti-fa-tene 8:9.) Na tapande,  na ngoi so Jéhovah asoro lani Saül ti duti gbia ti Israël, lo yeke lani nzoni zo nga lo sara terê ti lo kete. Me lo zia si baba nga na kota bê amaï na yâ ti bê ti lo, na a gue na lo ti sara ye ti ngangu na David, mbeni koli so tënë ayeke na li ti lo ape (1 Samuel 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11). Ambeni ngoi na pekoni, David aga gbia, na lo yeke lani mbeni gbia so ayeke nzoni mingi na Israël. Me na pekoni, même David kue asara ye na komandema ti lo na lege ni ape. Lo sara lango-sioni na Bath-Shéba, wali ti Urie, lo gi ti honde tënë ti siokpari ti lo na lege so lo tokua Urie na lê ti bira ti tene a fâ lo.​—2 Samuel 11:1-17.

6, 7. (a) Yengo so e ye na Jéhovah apusu e ti sara nyen? (b) Nyen la ayeke mû maboko na e ti mä yanga même na ngoi so a yeke kete ye na e ape ti sara ni?

⁶ E yeke sara ye alingbi na afango lege ti Jéhovah ndali ti so e ye lo. Ndali ti so e ye Jéhovah mingi ahon ye kue wala azo kue, e ye ti zia ngia na bê ti lo. (Diko aProverbe 27:11; Marc 12:29, 30.) Ti londo na ngoi so kozo koli na kozo wali ayeke lani na yaka ti Eden ti ga na ni, Satan asara kue ti tene azo apensé so Jéhovah ayeke na droit pëpe ti fa na ala ye so ala doit ti sara. Me e hinga so tënë so ayeke mvene. E yeda na tënë so: “Jéhovah, mo so mo yeke Nzapa ti e, mo lingbi biani ti wara gloire, nengo nga na ngangu ngbanga ti so mo la mo sara aye kue.”​—Apocalypse 4:11.

⁷ Na ngoi so mo de lani molenge, peut-être babâ na mama ti mo afa lani na mo ti mä yanga ti ala même tongana a yeke ti bê ti mo ape. Legeoko nga, so e yeke awakua ti Jéhovah, ambeni ngoi ayeke ka dä so peut-être a yeke ngangu na e ti mä yanga. Me e ye Jéhovah nga e ne lo, tongaso e yeke sara ye kue so e lingbi ti sara ti mä yanga ti lo.  Jésus azia na e tapande ni. Lo mä lani yanga ti Jéhovah même na ngoi so a yeke kete ye na lo ape wala na ngoi so a yeke ngangu na lo ti sara ni. Ndani la lo tene na Babâ ti lo, lo tene: “Zia a sara ye so bê ti mbi aye pëpe, me a sara ye so bê ti mo aye.”​—Luc 22:42; bâ Kete tënë 11.

8. Ambeni lege so Jéhovah ayeke fa lege na e ayeke so wa? (Bâ encadré “ Mä wango.”)

⁸ Laso, Jéhovah afa lege na e na alege nde nde. Na tapande, lo mû na e Bible. Lo mû nga na e a-ancien ti congrégation. E yeke fa so e ne komandema ti Jéhovah tongana e ne azo so lo sara kua na ala ti fa lege na e. Tongana e ke mungo maboko ti ala, a yeke mo bâ mo tene e yeke ke Jéhovah la. Na ngoi so azo ti Israël ake lani Moïse, Jéhovah abâ ni tongana kete ye ape. Lo bâ ni lani tongana lo la ala ke lo.​—Nombre 14:26, 27; bâ Kete tënë 12.

9. Tongana nyen la ndoye ayeke pusu e ti sara ye alingbi na afango lege?

⁹ Tongana e ne azo so ayeke na komandema, a fa so e ye nga aita ti e. Gbu li na ndö ti ye so. Tongana mbeni kpale tongana ngu so asuku amû ndo wala sese ayengi, mingi ni mbeni groupe ti azo ayeke sara kua maboko na maboko ti sara kue ti sö azo mingi. Ti tene groupe ni asara kua nzoni, a lingbi mbeni zo aleke yâ ti kua ni nga zo oko oko kue na yâ ti groupe ni asara ye alingbi na afango lege. Me ka tongana mbeni zo asara sanka ti afango lege nga lo sara gï ye so lo ye? Même tongana nzoni raison la apusu lo ti sara tongaso, so lo ke ti sara ye alingbi na afango lege alingbi ti ga na akpale na amba ti lo, alingbi ti sara sioni mingi na ala. Legeoko nga, tongana e sara ye pëpe alingbi na afango lege ti Jéhovah nga na ti azo so lo mû na ala komandema, amba ti e alingbi ti bâ pasi. Me tongana e mä yanga ti Jéhovah, e yeke fa so e ye aita ti e nga e ne ye so Jéhovah azia na sese.​—1 aCorinthien 12:14, 25, 26.

10, 11. Nyen la e yeke bâ ni fadeso?

 ¹⁰ Atâa nyen la Jéhovah ahunda na e ti sara, a yeke ndali ti nzoni ti e. Tongana e fa so e ne azo so ayeke na komandema na yâ ti sewa, na yâ ti congrégation nga e ne akota zo ti gouvernement, azo kue ayeke bâ nzoni dä.​—Deutéronome 5:16; aRomain 13:4; aÉphésien 6:2, 3; aHébreu 13:17.

¹¹ Tongana e hinga ndani so Jéhovah aye ti tene e ne amba ti e alingbi ti mû maboko na e ti sara ni. Zia e bâ anzene nzene tënë na ndö ti lege so e lingbi ti fa so e ne azo na yâ ti aye ota.

12. Tongana nyen la koli alingbi ti fa so lo ne zo so ayeke na komandema?

¹² Jéhovah azia lani gere ti sewa na sese na lo mû na amembre  oko oko kue ti sewa mbeni kua ti sara. Tongana membre oko oko kue ti sewa ahinga ye so Jéhovah ahunda na lo ti sara, sewa ni ayeke tambela nzoni nga azo ti sewa ni kue ayeke wara aye ti nzoni (1 aCorinthien 14:33). Jéhovah azia koli mokonzi ti sewa. Ye so afa so Jéhovah ahunda na lo ti bâ lege ti wali ti lo na amolenge ti lo nga ti fa lege na ala na ndoye. Tongaso, koli adoit ti kiri tënë na Jéhovah ndali ti fason so lo yeke bâ na lege ti ala. Koli so ayeke Chrétien ayeke sara ye na nzoni bê nga na ndoye nga lo yeke sara ye na azo ti sewa ti lo tongana ti so Christ ayeke sara ye na congrégation. Tongana koli asara tongaso, lo fa so lo ne Jéhovah.​—aÉphésien 5:23; bâ Kete tënë 13.

13. Tongana nyen la mbeni wali ti koli alingbi ti fa so lo ne zo so ayeke na komandema?

¹³ Mbeni wali so ayeke Chrétien so ayeke wali ti koli  ayeke nga na mbeni kpengba kua so afa so a ne lo. Lo yeke mû maboko na koli ti lo na ngoi so koli ni ayeke sara ngangu ti duti nzoni mokonzi ti sewa. Lo na koli ti lo ayeke na kua ti fa ye na amolenge ti ala. Mbeni lege so lo yeke fa na amolenge ti lo ti ne azo ayeke na lege ti tapande ti lo wani (aProverbe 1:8). Lo yeke ne koli ti lo nga lo yeke sara ye alingbi na adesizion ti lo. Même tongana tënë ti bê ti lo ague oko ape na ti koli ni na ndö ti mbeni ye, lo yeke fa atënë ti bê ti lo na nzoni bê nga na nengo zo. Tongana koli ti mbeni Chrétien ayeke Témoin ape, akpale ti lo ayeke nde mingi. Me tongana lo ngbâ ti sara ye na koli ti lo na ndoye nga na nengo zo, peut-être mbeni lâ lo kue lo yeke ye ti hinga Jéhovah nga ti voro lo.​—Diko 1 Pierre 3:1.

14. Tongana nyen la amolenge alingbi ti fa so ala ne azo so ayeke na komandema?

¹⁴ Amolenge ayeke ye ti ngangu ngere na lê ti Jéhovah, na ala yeke mbilimbili na bezoin ti tene a bata ala nga a fa lege na ala. Tongana amolenge amä yanga ti ababâ na amama ti ala, ababâ na amama ti ala ayeke duti na ngia. Ye so ayeke kota mingi ayeke so tongana ala mä yanga, ala fa so ala ne Jéhovah nga ala yeke zia ngia na bê ti lo (aProverbe 10:1). Na yâ ti asewa mingi, gï mama wala babâ la ayeke bata amolenge ti lo. Ye so alingbi ti duti ngangu mingi na mama wala babâ ni nga na amolenge ni. Me tongana amolenge ni amä yanga nga ala mû maboko na mama wala babâ ti ala ni, sewa ni ayeke duti nzoni mingi. Atâa ye ni ayeke so wa, mbeni sewa so ayeke mbilimbili-kue ayeke dä ape. Me asewa kue alingbi ti duti na ngia mingi tongana zo oko oko kue ti sewa asara ye alingbi na afango lege ti Jéhovah. A yeke mû gloire na Jéhovah, Lo so azia gere ti asewa kue na sese.​—aÉphésien 3:14, 15.

15. Tongana nyen la e lingbi ti fa so e ne azo so ayeke na komandema na yâ ti congrégation?

¹⁵ Jéhovah ayeke fa lege na e na lege ti congrégation ti aChrétien, na lo mû na Jésus komandema kue na ndö ti congrégation ni (aColossien 1:18). Jésus amû na “ngbâa be-ta-zo so ayeke sara ye na ndara” kua ti bango lege ti awakua ti Nzapa na ndö ti sese (Matthieu 24:45-47). Laso, “ngbâa be-ta-zo so ayeke sara ye na ndara” ayeke Bebungbi. Bebungbi ayeke mû na e aye so e bezoin ni na tâ ngoi ni ti mû maboko na e ti ngbâ ti kpengba mabe ti e. A-ancien, awakua ti mungo maboko nga na asurveillant ti circonscription ayeke mû maboko na acongrégation na yâ ti dunia nga ala yeke wara afango lege so alondo na Bebungbi. Aita-koli so kue ayeke na kua ti bâ lege ti e. Ala yeke kiri tënë na Jéhovah ndali ti fason so ala yeke sara na kua so. Tongaso, tongana e ne akoli so, e yeke ne Jéhovah.​—Diko 1 aThessalonicien 5:12; aHébreu 13:17; bâ Kete tënë 14.

16. Ngbanga ti nyen la e lingbi ti tene so yingo vulu la ayeke soro a-ancien nga na awakua ti mungo maboko?

¹⁶ A-ancien nga na awakua ti mungo maboko ayeke mû maboko na congrégation ti ngbâ be-ta-zo nga beoko. Biani, ala yeke mbilimbili-kue ape tongana e. Tongaso, a yeke soro ala tongana nyen? Aita-koli so adoit ti sara ye alingbi na ye so Bible ahunda na zo so aye ti ga ancien wala wakua ti mungo maboko (1 Timothée 3:1-7, 12; Tite 1:5-9). Jéhovah asara lani kua na yingo vulu ti fa na azo ti sungo Bible aye so. A-ancien ayeke sambela Jéhovah ti mû na ala yingo vulu ti lo na ngoi so ala yeke bâ zo wa la a lingbi ala zia lo ancien wala wakua ti mungo maboko. A yeke polele so acongrégation kue ayeke na gbe ti fango lege ti Jésus  nga na Jéhovah (Kusala 20:28). Akoli so a zia ala ti mû maboko na e nga ti bâ lege ti e ayeke mbeni cadeau so alondo na Nzapa.​—aÉphésien 4:8.

17. Ti tene mbeni ita-wali afa so lo ne komandema, nyen la a lingbi lo sara na ambeni ngoi?

¹⁷ Na ambeni ngoi peut-être mbeni ancien wala mbeni wakua ti mungo maboko ayeke dä ape ti sara mbeni kua na yâ ti congrégation. Mingi ni ambeni ita-koli so awara batême awe alingbi ti mû maboko, me tongana mbeni ita-koli ayeke dä ape, a lingbi peut-être mbeni ita-wali asara mbeni kua so mbeni ita-koli so awara batême la adoit fade ti sara ni. Tongana a yeke tongaso, lo yeke kanga mbeni ye na li ti lo, peut-être lo yeke kanga siriki wala lo yeke yü kpoto (1 aCorinthien 11:3-10). So lo sara tongaso, lo fa so lo ne komandema so Jéhovah azia na sese, na yâ ti sewa nga na yâ ti congrégation.​—Bâ Kete tënë 15.

18, 19. (a) Nyen la e manda na aRomain 13:1-7? (b) Tongana nyen la e yeke ne azo ti gouvernement?

¹⁸ Laso, Jéhovah azia lege na azo ti gouvernement ti komande, na a lingbi e ne ala. Ala yeke leke aye na yâ ti akodro ti tene atambela nzoni nga ala yeke sara ambeni ye so azo abezoin ni. A-Chrétien ayeke sara ye alingbi na yanga so ayeke na aRomain 13:1-7. (Diko ni.) E yeke ne “akota zo ti komande” nga e yeke sara ye alingbi na andia ti kodro so e yeke dä. Andia so alingbi ti ndu sewa ti e, buze ti e, wala aye ti sese so e yeke na ni. Na tapande, e yeke futa a-impôt nga e yeke mû na gouvernement asango so lo hunda. Me nyen la a lingbi e sara tongana gouvernement ahunda na e ti sara mbeni ye so ague nde na andia ti Nzapa? Bazengele Pierre atene: “A lingbi e mä yanga ti Nzapa, lo so lo yeke mokonzi, ahon ti mä azo.”​—Kusala 5:28, 29.

 ¹⁹ Tongana e doit ti sara tënë na mbeni kota zo ti gouvernement, na tapande mbeni juge wala mbeni turugu ti lapolice, a lingbi e sara ye lakue na nengo zo. A-Chrétien so ayeke maseka ayeke ne azo so ayeke fa mbeti na ala nga na tanga ti azo so ayeke sara kua na ekole ti ala. Na place ti kua ti e, e yeke ne patron ti e, même tongana tanga ti azo ti kua ni asara ni ape. Tongana e sara tongaso, e mû tapande ti bazengele Paul so ane lani akota zo ti kodro atâa so na ambeni ngoi a yeke ngangu (Kusala 26:2, 25). Même tongana azo asara ye na e nzoni ape, e yeke ngbâ ti ne azo.​—Diko aRomain 12:17, 18; 1 Pierre 3:15.

20, 21. Anzoni ye wa la alingbi ti si tongana e ne azo?

²⁰ Na yâ ti dunia kue, azo ayeke ne amba ti ala mingi ape. Me awakua ti Jéhovah ayeke ti ala nde. E leke na bê ti e ti ne azo kue. E yeke sara ye alingbi na wango ti bazengele Pierre so lo tene: “Ala ne mara ti azo nde nde kue.” (1 Pierre 2:17). Tongana e ne amba ti e, ala yeke hinga ni. Jésus atene: “Ala zia lumière ti ala aza na gbele azo, si azo ni alingbi ti bâ apendere kusala ti ala na ala mû gloire na Babâ ti ala.”​—Matthieu 5:16.

²¹ Tongana e ne azo so ayeke na komandema na yâ ti sewa, na yâ ti congrégation nga na yâ ti ambeni ye nde, nzoni tapande ti e alingbi ti pusu azo ti manda ye na ndö ti Jéhovah. Tongana e ne azo, e fa so e ne Jéhovah. Ye so ayeke zia ngia na bê ti Jéhovah nga ayeke fa na lo so e ye lo.