1, 2. Ngbanga ti nyen la e bezoin mbeni ye wala mbeni zo ti fa lege na e na mbeni ndo so e hinga ni ape? Nyen la Jéhovah amû na e ti fa lege na e?

IMAGINÉ so mo yeke tambela na yâ ti mbeni kota désert. Na ngoi so akota pupu ayeke ya amû ambutu ti ndo ni ahon na ni na ando nde nde, ndo ni ayeke changé changengo. Mo lingbi ti girisa lege hio. Tongana nyen la mo yeke hinga lege so mo yeke mû? Mo bezoin mbeni zo wala mbeni ye ti fa lege na mo. A lingbi ti duti mbeni boussole, lâ, atongoro, mbeni carte wala même mbeni  zo so ahinga désert ni nzoni. A yeke kota ye ti wara mbeni ye wala mbeni zo ti fa lege na mo, ndali ti so tongana mo hinga ndo so mo yeke gue dä alingbi ti sö fini ti mo.

² E kue e yeke wara akpale mingi na yâ ti fini ti e, na ambeni ngoi e lingbi ti bâ hio so e girisa lege. Me ti fa lege na e, Jéhovah amû na e oko oko kue mbeni conscience (Jacques 1:17). Zia e bâ conscience ni ayeke nyen nga ayeke sara kua tongana nyen. Na pekoni, e yeke bâ tongana nyen la e lingbi ti fa lege na conscience ti e, ndani so a lingbi e pensé na conscience ti amba ti e nga tongana nyen la mbeni nzoni conscience alingbi ti sara si gigi ti e aduti nzoni mingi.

3. Conscience ti e ayeke nyen?

³ Conscience ti e ayeke mbeni pendere cadeau so alondo na Jéhovah. A yeke mbeni ngangu so ayeke na yâ ti e so amû lege na e ti hinga nzoni na sioni. Tënë ti Grec so a kiri peko ni na yâ ti Bible na “conscience” aye ti tene “ti hinga mo wani.” Tongana conscience ti e asara kua nzoni, a yeke mû maboko na e ti hinga e wani nzoni. A lingbi ti mû maboko na e ti hinga nzoni apensé ti e so alï mingi nga na atënë ti gbe ti bê ti e. Conscience ti e alingbi ti fa na e ti sara nzoni ye nga ti kpe sioni ye. A lingbi nga ti sara si e yeke na ngia na ngoi so e mû mbeni nzoni desizion wala alingbi ti sara si e yeke na ngia ape na peko ti so e mû mbeni sioni desizion.​—Bâ Kete tënë 5.

4, 5. (a) Nyen la asi na ngoi so Adam na Ève asara sanka ti conscience ti ala? (b) Ambeni tapande wa ti Bible afa fason so conscience ayeke sara kua?

⁴ E oko oko kue e lingbi ti soro ti mä conscience ti e wala pëpe. Adam na Ève asoro lani ti mä conscience ti  ala ape na asara si ala sara siokpari. Na pekoni, ala bâ so ala yeke na ngia ape ndali ni, me mbeni ye ti sarango ni ayeke lani dä ape. Ala ke lani yanga ti Nzapa awe (Genèse 3:7, 8). Atâa so ala yeke lani na conscience so ayeke mbilimbili-kue nga ala hinga lani so a yeke sioni ti ke yanga ti Nzapa, ala soro ti sara sanka ti conscience ti ala.

⁵ Me azo mingi so ayeke mbilimbili-kue ape amä conscience ti ala. Mbeni nzoni tapande ni ayeke ti Job. Ndali ti so lo mû lani anzoni desizion, lo tene: “Na ngoi kue so mbi ngbâ na fini, bê ti mbi ayeke fâ ngbanga na li ti mbi pëpe.” (Job 27:6). Tongana Job asara tënë ti “bê” ti lo, lo ye ti sara tënë ti conscience ti lo, ngangu so lo yeke na ni ti hinga nzoni na sioni. Me na ambeni ngoi David asara sanka ti conscience ti lo na lo ke yanga ti Jéhovah. Na pekoni ‘bê ti David agi lo’. (1 Samuel 24:5). A yeke lani conscience ti David la ayeke tene na lo so ye so lo sara ayeke na lege ni ape. Tongana lo yeke mä conscience ti lo, lo yeke kpe ti sara oko faute so.

6. Ngbanga ti nyen la e lingbi ti tene so conscience ti e ayeke mbeni cadeau so alondo na Nzapa?

⁶ Mingi ni, même azo so ahinga Jéhovah ape ahinga so ambeni ye ayeke nzoni nga ambeni ye ayeke sioni. Bible atene: “Atënë so ayeke tambela na yâ ti li ti ala wani ayeke bi tënë na li ti ala wala ayeke zi tënë na li ti ala.” (aRomain 2:14, 15). Na tapande, mingi ti azo ahinga so a yeke sioni ti fâ zo wala ti nzi. Atâa so peut-être ala hinga ape, ala yeke mä biani conscience ti ala, ngangu so Jéhovah azia na yâ ti ala ti hinga nzoni ye nga na sioni ye. Ala yeke sara nga ye alingbi na amama-ndia ti Nzapa, wala atâ tënë so Jéhovah afa ti mû maboko na e ti mû anzoni desizion na yâ ti fini ti e.

7. Ngbanga ti nyen la na ambeni ngoi conscience ti e alingbi ti fa na e nzoni lege ape?

 ⁷ Me na ambeni ngoi conscience ti e alingbi ti fa na e nzoni lege ape. Na tapande, apensé ti e nga na atënë ti bê ti e so ayeke mbilimbili-kue ape alingbi ti buba conscience ti e na alingbi ti fa na e sioni lege. Nzoni conscience aga gï na bê ti lo wani ape (Genèse 39:1, 2, 7-12). E bezoin ti fa lege na ni. Jéhovah amû na e yingo vulu nga na amama-ndia ti Bible ti mû maboko na e (aRomain 9:1). Zia e bâ tongana nyen la e lingbi ti fa lege na conscience ti e.

8. (a) Tongana nyen la atënë ti bê ti e alingbi ti sara ngangu na ndö ti conscience ti e? (b) Nyen la a lingbi e hunda terê ti e na ni kozo ti mû mbeni desizion?

⁸ Ambeni zo apensé so ti mä conscience ti ala aye gï ti tene ti sara ye so bê ti ala afa na ala. Ala pensé so ala lingbi ti sara ye kue so ala ye tongana ala bâ so a yeke nzoni. Me atënë ti bê ti e ayeke mbilimbili-kue ape, na a lingbi ti handa e. Tongana ye so ayeke na bê ti e asara ngangu mingi na ndö ti e, a lingbi ti sara ngangu na ndö ti conscience ti e. Bible atene: “Bê ti zo ayeke handa zo mingi ahon ambeni ye kue, nga a yeke sioni mingi. Zo wa la alingbi ti hinga bê ti zo?” (Jérémie 17:9). Tongaso, e lingbi ti komanse ti pensé so mbeni ye ayeke na lege ni atâa so ayeke na lege ni ape. Na tapande, kozo ti tene Paul aga mbeni Chrétien, lo sara lani aye ti ngangu mingi na awakua ti Nzapa na lo pensé lani so ye so lo yeke sara so ayeke na lege ni. Na bango ndo ti lo, lo yeke na nzoni conscience. Me ambeni ngoi na pekoni, lo tene: “A yeke Jéhovah si ayeke bâ tënë ti mbi.” (1 aCorinthien 4:4; Kusala 23:1; 2 Timothée 1:3). Na ngoi so  Paul ahinga bango ndo ti Jéhovah na ndö ti ye so lo yeke sara lani so, lo bâ so a lingbi lo changé. A yeke polele so kozo ti tene e sara mbeni ye, a lingbi e hunda terê ti e: ‘Nyen la Jéhovah aye ti tene mbi sara?’

9. Ti kpe mbeto ti Nzapa aye ti tene nyen?

⁹ Tongana mo ye mbeni zo, mo yeke ye pëpe ti sara mbeni ye so azia vundu na bê ti lo. Ndali ti so e ye Jéhovah, e ye pëpe ti sara mbeni ye so ayeke zia vundu na bê ti lo. A lingbi e duti na mbeto mingi ti zia vundu na bê ti Jéhovah. E bâ ni na lege ti tapande ti Néhémie. Lo ke ti mû dutingo ti lo ti gouverneur ti ga zo ti mosoro. Ngbanga ti nyen? Lo fa so a yeke “ngbanga ti so [lo] kpe mbeto ti Nzapa.” (Néhémie 5:15). Néhémie aye lani pëpe ti sara mbeni ye so azia vundu na bê ti Jéhovah. Legeoko tongana Néhémie, e nga kue e yeke sara mbeto ti sara mbeni ye so azia vundu na bê ti Jéhovah. E lingbi ti hinga ye so anzere na Nzapa na lege ti dikongo Bible.​—Bâ Kete tënë 6.

10, 11. Amama-ndia ti Bible wa la alingbi ti mû maboko na e ti mû anzoni desizion na ndö ti nyongo sämba?

¹⁰ Na tapande, mbeni Chrétien ayeke peut-être na bezoin ti mû desizion ti nyon sämba wala pëpe. Amama-ndia wa la ayeke mû maboko na lo ti mû nzoni desizion? Bâ ambeni mama-ndia ni. Bible ake pëpe nyongo sämba. Bible atene na e biani so vin ayeke mbeni cadeau so alondo na Nzapa (Psaume 104:14, 15). Ye oko, Jésus ake na adisciple ti lo ti ‘nyon sämba ahon ndö ni’. (Luc 21:34). Paul atene nga na aChrétien ti kpe “pumba ti kirikiri nga na nyongo sämba ahon ndö ni”. (aRomain 13:13). Lo tene so ‘Royaume ti Nzapa ayeke ga pëpe’ ti azo ti nyongo sämba ahon ndö ni.​—1 aCorinthien 6:9, 10.

¹¹ Mbeni Chrétien alingbi ti hunda terê ti lo: ‘Sämba ayeke kota ye mingi na mbi? Mbi nyon si mbi duti nzoni?  Mbi nyon sämba si mbi duti na confiance na mbi wani? Eskê mbi hinga wungo ti sämba so mbi peut ti nyon si ahon ndö ti mbi ape? Fani oke la mbi yeke nyon ni? * Mbi lingbi ti ngbâ ti passé nzoni ngoi na akamarade ti mbi tongana sämba ayeke dä ape?’ E lingbi ti hunda Jéhovah ti mû maboko na e ti soro aye nzoni. (Diko Psaume 139:23, 24.) Tongana e sara tongaso, e yeke fa lege na conscience ti e ti sara ye alingbi na amama-ndia ti Bible. Tongana ti so e yeke bâ ande, a lingbi e sara aye mingi ahon so.

12, 13. Ngbanga ti nyen la conscience ti e alingbi ti duti nde na ti amba ti e? Nyen la e lingbi ti sara?

¹² Conscience ti e kue ayeke oko ape. Conscience ti mo alingbi ti mû lege na mo ti sara mbeni ye so conscience ti mbeni zo nde ake na lo ti sara. Na tapande, mo lingbi ti soro ti nyon sämba, me mbeni zo alingbi ti bâ so a lingbi lo nyon sämba ape. Ngbanga ti nyen la azo use alingbi ti duti na abango ndo nde nde na ndö ti tënë so?

¹³ Fani mingi, aye so asara ngangu na ndö ti atënë ti bê ti zo na ndö ti mbeni ye ayeke ndo so lo kono dä, bango ndo ti azo ti sewa ti lo na ndö ti ye ni, aye so asi na lo ândö nga na ambeni ye nde. Tongana a ndu tënë ti sämba, peut-être mbeni zo so a yeke lani ngangu na lo ti hinga wungo ti sämba so lo peut ti nyon si ahon ndö ti lo ape alingbi ti soro ti nyon sämba ape  (1 aGbia 8:38, 39). Tongaso, tongana mo mû sämba na mbeni zo si lo ke, mo yeke sara ye tongana nyen? Bê ti mo ayeke son? Mo yeke ngbâ ti hunda lo ti nyon ni? Mo yeke hunda lo ndani so lo ke ti nyon sämba ni? Mo yeke sara ni ape ndali ti so mo bâ conscience ti lo na nene ni.

14, 15. Nyen la asi lani na ngoi ti bazengele Paul? Nzoni wango wa la Paul amû?

¹⁴ Na ngoi ti bazengele Paul, mbeni ye asi lani so afa tongana nyen la conscience ti azo asara kua nde nde. Ambeni nyama so a kä na lê ti agara ayeke lani anyama so a sara kua na ni na ngoi ti vorongo nzapa ti wataka nga a mû ni na sandaga na ayanda (1 aCorinthien 10:25). Paul apensé lani ape so a yeke sioni ti vo nyama ti te. Na lo, kobe kue alondo na Jéhovah. Me ti ambeni ita so avoro lani nzapa ti wataka kozo ayeke nde. Ala bâ lani so a yeke sioni ti te nyama. Eskê Paul apensé lani atene: ‘A sara ti lo ye oko na conscience ti mbi ape. Mbi yeke na droit ti te kobe so mbi ye?’

¹⁵ Paul apensé lani tongaso ape. Atënë ti bê ti aita ti lo ayeke kota mingi na lo tongaso lo yeke lani nduru ti zia lege ti adroit ti lo wani. Paul atene so a lingbi e “nzere gï na e wani” ape. Lo kiri lo tene: “Biani, même Christ kue agi ti nzere na lo wani pëpe.” (aRomain 15:1, 3). Legeoko tongana Jésus, Paul apensé lani na amba ti lo mingi ahon lo wani.​—Diko 1 aCorinthien 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Ngbanga ti nyen la a lingbi e fâ ngbanga pëpe na ndö ti ita ti e ndali ti ye so conscience ti lo amû lege na lo ti sara?

¹⁶ Me ka tongana conscience ti mbeni zo amû lege na lo ti sara mbeni ye so na bango ni na e ayeke sioni? A lingbi e sara hange mingi si e tene ape so ye so lo sara ayeke sioni nga e ngbâ gï ti tene ape so e la e yeke na raison na lo yeke na raison ape. (Diko aRomain 14:10.) Jéhovah  amû na e conscience ti tene afâ ngbanga na ndö ti e wani, me na ndö ti amba ti e ape (Matthieu 7:1). E ye lâ oko ape ti tene aye so e soro aga na kangbi na yâ ti congrégation. Me e yeke gi alege ti maï siriri nga na beoko.​—aRomain 14:19.

17. Nyen la asi na conscience ti ambeni zo?

¹⁷ Bazengele Pierre atene: “Ala duti na nzoni conscience.” (1 Pierre 3:16). Mawa ni ayeke so tongana azo angbâ ti sara sanka ti amama-ndia ti Jéhovah, na nda ni conscience ti ala ayeke fa na ala nzoni ye na sioni ye  encore ape. Paul atene so mara ti conscience tongaso “amü mo bâ mo tene a zö ni na wen so a yôro na yâ ti wâ si abe.” (1 Timothée 4:2). Wâ azö mo ngangu mbeni lâ awe? Tongana wâ azö mo ngangu, place ni ayeke mü na mo yeke hinga songo ti ye na place ni so ape. Tongana mbeni zo angbâ ti sara asioni ye, conscience ti lo alingbi ti ‘mü’, na pekoni a yeke sara kua encore ape.

18, 19. (a) Tongana vundu wala kamene asara e ndali ti mbeni ye so e sara alingbi ti ga na e nzoni ye wa? (b) Nyen la e lingbi ti sara tongana vundu asara e ndali ti asiokpari so e changé bê ti e ndali ni awe?

¹⁸ Tongana vundu asara e ndali ti mbeni ye so e sara, conscience ti e alingbi ti tene na e so ye so e sara ayeke na lege ni ape. A yeke mû maboko na e ti hinga ye so e sara na ti zia lege ni. A lingbi e manda ye na lege ti afaute so e sara tongaso si e kiri e sara a-oko faute ni ape. Na tapande, atâa so Gbia David asara lani siokpari, conscience ti  lo apusu lo ti changé bê ti lo. Lo regretté ye so lo sara nga lo leke na bê ti lo ti ngbâ ti mä yanga ti Jéhovah. Ye so David avivre ni asara si lo tene so Jéhovah ayeke “nzoni nga [lo] yeke nduru ti pardonné zo”.​—Psaume 51:1-19; 86:5; bâ Kete tënë 7.

¹⁹ Me angoi mingi na peko ti so mbeni zo achangé bê ti lo ndali ti siokpari so lo sara, lo lingbi ti ngbâ ti sara vundu ndali ni. Vundu so asara zo ndali ti mbeni ye so lo sara alingbi ti duti ngangu nga alingbi ti sara si zo abâ so lo yeke ye oko ape. Tongana a yeke ye so asi na mo na ambeni ngoi, dabe ti mo so mo lingbi pëpe ti changé ye so asi lani. Atâa mo sara sioni ye na mbana wala na mbana ape, so mo changé bê ti mo awe, Jéhovah apardonné mo na bê ti lo kue nga lo effacé siokpari ni awe. Na lê ti Jéhovah, sioni ayeke na terê ti mo ape, nga hinga so fadeso mo yeke sara ye so ayeke nzoni. Bê ti mo alingbi ti  ngbâ ti fâ ngbanga na ndö ti mo, me Bible atene: “Nzapa ayeke kota ahon bê ti e.” (Diko 1 Jean 3:19, 20.) So aye ti tene so ndoye ti Nzapa nga na pardon ti lo alingbi ti mû maboko na e ti hon ndö ti vundu wala kamene so alingbi ti sara e ndali ti ye so e sara. Hinga na bê ti mo kue so Jéhovah apardonné mo awe. Tongana mbeni zo ayeda na pardon ti Jéhovah, conscience ti lo ayeke duti na siriri nga lo lingbi ti sara na Nzapa na ngia.​—1 aCorinthien 6:11; aHébreu 10:22.

20, 21. (a) A sigi na mbeti so ti mû maboko na mo ti sara nyen? (b) Liberté wa la Jéhovah amû na e? A lingbi e sara kua na ni tongana nyen?

²⁰ A sigi na mbeti so ti mû maboko na mo ti fa lege na conscience ti mo, tongaso si a lingbi ti fa na mo nzoni ye na sioni ye nga abata mo na ngoi ti lâ ti nda ni so ayeke ngangu so. A yeke mû nga maboko na mo ti sara ye alingbi na amama-ndia ti Bible na yâ ti aye mingi na yâ ti fini ti mo. Tâ tënë, mbeti so ayeke fa na e pëpe molongo ti andia so afa ye so e yeke sara na yâ ti aye kue. E yeke sara ye alingbi na “ndia ti Christ” so aluti na ndö ti amama-ndia ti Nzapa nga so amû na e kota liberté (aGalate 6:2). Tongana mbeni mbilimbili ndia ayeke na ndö ti mbeni ye ape, a yeke mbeni raison ape ti sara ye so ayeke sioni (2 aCorinthien 4:1, 2; aHébreu 4:13; 1 Pierre 2:16). Me e yeke sara kua na liberté ti e ti fa so e ndoye Jéhovah.

²¹ Tongana e yeke gbu li na ndö ti amama-ndia ti Bible nga e yeke sara ye alingbi na ni, e yeke hinga ti sara kua na “ngangu ti gbungo li” ti e nga e yeke pensé tongana Jéhovah (aHébreu 5:14). A yeke sara si e yeke duti na mbeni conscience so a fa lege na ni so ayeke fa lege na e na yâ ti fini ti e nga ayeke mû maboko na e ti ngbâ na yâ ti ndoye ti Nzapa.