Barango drapeau. Azo ayeke ba li ti ala na gbe ti drapeau wala ala yeke bara ni, mingi ni, na ngoi ni so a yeke he nga hymne. A-Témoin ti Jéhovah abâ so sarango tongaso ayeke vorongo mbeni nzapa, na a yeke mbeni lege ti fa so salut alondo na Nzapa pëpe me a londo na Letäa wala na akota zo ti kodro (Ésaïe 43:11; 1 aCorinthien 10:14; 1 Jean 5:21). Mbeni kota zo tongaso ayeke Gbia Nébucadnezzar ti Babylone ti giriri. Ti fa so lo yeke kota gbia mingi nga lo yapu na vorongo nzapa ti lo, ngangu gbia so aleke mbeni ngbongboro statue na lo gbu azo ti gbe ti lo kue na ngangu ti kuku na gbe ti statue ni na ngoi so a yeke pika mozoko so ayeke tongana mbeni hymne. Ye oko, Shadrak, Méshak, na Abednégo, so ayeke aHébreu, ake ti kuku na gbe ti statue ni, même na ngoi so a tene a yeke fâ ala.—Daniel, chapitre 3.

Carlton Hayes, mbeni wandara, atene so laso “drapeau ayeke ye so azo ayeke voro ni tongana mbeni nzapa. Tongana a yeke hon na drapeau, akoli ayeke zi kpoto na li ti ala; ti gonda drapeau ni, azo ti sungo asuma-tene ayeke sû apendere suma-tene nga amolenge ayeke he ahymne.” Lo kiri lo tene so “a zia ambeni lango nde” ti sara na amatanga ti kodro; a yeke wara nga na yâ ti kodro oko oko “asaint na awalombe” ni, nga na ando so a yeke voro Letäa dä. Na ngoi ti mbeni matanga ti kodro na Brésil, turugu ti kota kamba so ayeke na li ti aturugu ti kodro ni kue atene: “Drapeau ayeke  mbeni ye so e yeke voro ni tongana mbeni nzapa . . . gï tongana ti so e yeke voro kodro ti e.” Mbeni kota bakari (The Encyclopedia Americana) atene so “drapeau ayeke tongana croix; a yeke mbeni ye so ayeke nzoni-kue.”

Ade ti ninga ape, oko kota bakari so atene so ahymne “afa na gigi yengo so zo aye na kodro ti lo, nga mingi ni, a yeke wara na yâ ni atënë so a hunda na Nzapa ti fa lege na azo ti kodro ni wala na gbia ti ala nga ti bata ala.” Tongaso, bango ndo ti awakua ti Jéhovah ayeke na lege ni tongana ala tene so amatanga ti kodro, so na ngoi ni a hunda ti bara drapeau nga ti he ahymne, ayeke vorongo mbeni nzapa. Biani, mbeni mbeti (The American Character) asara tënë ti amolenge ti aTémoin ti Jéhovah so ake ti bara drapeau wala ti deba yanga ti ala ti sara gï na kodro ti ala, atene: “Na yâ ti angbanga nde nde, kota da-ngbanga ti Amerika ayeda so barango drapeau na hengo ahymne ayeke vorongo mbeni nzapa.”

Atâa so aTémoin ti Jéhovah ayeke sara pëpe amatanga so ala bâ ni tongana mbeni ye so Bible ake, ala yeke ke pëpe na azo ti sara ni. Ala yeke ne drapeau ti kodro ti ala nga ala bâ agouvernement ti ndo so ala yeke dä tongana “akota zo ti komande” so ayeke sara nga kua tongana “wakua ti Nzapa”. (aRomain 13:1-4). Tongaso, aTémoin ti Jéhovah ayeke sara ye alingbi na wango so ahunda ti sambela “ndali ti agbia nga na azo kue so ayeke na kota ndo”. Me ye so apusu e ti sara tongaso ayeke ti tene “e ngbâ ti duti kpô nga na siriri na vorongo Nzapa na bê ti e kue nga na sarango ye na bê kue.”—1 Timothée 2:2.

Tënë ti votengo azo ti poroso. Atâ Chrétien akpe droit so azo ayeke na ni ti voté. Ala yeke pusu azo pëpe ti ke ti sara vote, nga ala yeke mä yanga ti azo ti komande so azo avoté ala. Me, ala duti ti ala lakue nde na aye ti poroso (Matthieu 22:21; 1 Pierre 3:16). A lingbi Chrétien asara ye tongana nyen tongana lo yeke na yâ ti kodro so a yeke gbu zo na ngangu ti sara vote wala so azo ti kodro ni ayeke nduru ti sara sioni na azo so ake ti gue na da ti vote? Tongana mbeni Chrétien adabe ti lo so Shadrak, Méshak, na Abednégo ague lani juska na benyama ti Dura, lo lingbi nga ti mû desizion ti gue na da ti vote, tongana conscience ti lo ake na lo ape. Ye oko, lo yeke sara hange si lo buba pëpe tënë ti dutingo ti lo nde tongana Chrétien. A lingbi lo bâ amama-ndia omene so:

1.   Adisciple ti Jésus “[a]yeke ti dunia so pëpe”.—Jean 15:19.

2. A-Chrétien ayeke sara kua na iri ti Christ nga na ti Royaume ti lo.—Jean 18:36; 2 aCorinthien 5:20.

3. Tënë ti mabe ti aChrétien kue ti congrégation ayeke oko nga a yeke ndoye so akpa ti Christ la abungbi ala oko.—1 aCorinthien 1:10; aColossien 3:14.

4. Azo so avoté mbeni zo ti tene lo komande ayeke yô mbage ti aye ti kirikiri so lo yeke sara.—Bâ amama-ndia so ayeke na yâ ti 1 Samuel 8:5, 10-18 na 1 Timothée 5:22.

5. Na ngoi so azo ti Israël aye lani ti tene mba ti ala zo la akomande ala, Jéhovah abâ ni tongana lo wani la ala ke lo.—1 Samuel 8:7.

6. A lingbi aChrétien aduti na kamene oko pëpe tongana ala yeke fa tënë ti Royaume ti Nzapa na azo ti akama-poroso kue.—Matthieu 24:14; 28:19, 20; aHébreu 10:35.

Kua ti kodro. Na yâ ti ambeni kodro, Letäa ni ahunda na ala so ake ti sara kua ti turugu ti sara mbeni kua ndali ti kodro ni teti mbeni ngoi. Tongana e yeke na gbele mara ti desizion tongaso, a lingbi e sambela na ndö ti tënë ni, peut-être e sara lisoro na mbeni ita so ayeke biazo, na nda ni e mû desizion so ague oko na conscience ti e.—aProverbe 2:1-5; aPhilippien 4:5.

Mbeti ti Nzapa atene na e “ti mä yanga ti [agouvernement nga na akomandema], ti duti nduru ti sara anzoni kusala kue, . . . ti sara ye na lege ni”. (Tite 3:1, 2). So e hinga tënë so awe, e lingbi ti hunda terê ti e na atënë so: ‘Tongana mbi yeda ti sara kua ni so, fade mbi yeke buba dutingo ti mbi nde tongana Chrétien? Wala a yeke sara si mbi yôro terê ti mbi na yâ ti mbeni bungbi ti nzapa ti wataka?’ (Michée 4:3, 5; 2 aCorinthien 6:16, 17). ‘Tongana mbi sara kua ni so, a yeke duti ande ngangu na mbi ti sara akua ti mbi ti Chrétien kue wala même a yeke kanga lege na mbi ti sara ni?’ (Matthieu 28:19, 20; aÉphésien 6:4; aHébreu 10:24, 25). ‘Wala sarango kua ni so ayeke sara si lege azi na mbi ti sara akua ti mbi ti Chrétien mingi ahon ti kozo, na même ti sara kua tongana pionnier?’—aHébreu 6:11, 12.

Tongana mbeni Chrétien abâ na nda ni so lo lingbi ti sara kua ni ahon ti gue na da ti kanga, a yeke nzoni aita akasa desizion ti  lo pëpe (aRomain 14:10). Ye oko, tongana lo bâ so lo lingbi pëpe ti sara kua ni, a yeke nzoni aita akasa nga lo pëpe.—1 aCorinthien 10:29; 2 aCorinthien 1:24.