1. Azo ti Silo ayeke na vundu mingi ngbanga ti nyen?

SAMUEL abâ so azo ti Silo kue ayeke na yâ ti vundu, na ye so asara lo nzoni ape. Yanga ti azo kue ayeke gi na toto. Awali na amolenge ayeke toto kuâ ti akoli ti ala, ababâ ti ala, amolenge ti ala ti koli na aita ti ala ti koli. Ala oke la atoto? E hinga ape. Ye so e hinga ayeke so na yâ ti mbeni bira so ala tiri kozo na aPhilistin, aturugu saki osio ti Israël akui. Me ti so ni so, ala saki 30 la akui.—1 Sam. 4:1, 2, 10.

2, 3. Aye wa la asi lani so azia kamene na lê ti azo ti Silo na so asara si Silo agirisa gloire ti lo?

² So gi mbeni yanga ti ye so asi na azo ti Silo la. Hophni na Phinées, amolenge ti Kota Prêtre Éli, amû fade arche ti mbele ala gue na ni na ndo so a yeke tiri bira ni dä. Arche ni ayeke ka lakue na ndo ti nzoni-kue ti tabernacle (mbeni temple so a sara na tente), na afa so Nzapa ayeke na popo ti azo ti lo. Ti azo ni, ala pensé ti ala atene na guengo na Arche ni kâ, ye ti sioni ayeke si na ala ape, Arche ni ayeke bata ala, na ala yeke sö benda. Me aPhilistin amû Arche ni na tïtî ala, na ala fâ Hophni na Phinées.—1 Sam. 4:3-11.

³ A sara ngu ngbangbo mingi awe si Arche ni ayeke na Silo. Me ti fadeso, lo yeke dä encore ape. Na mango sango so, Éli, so ngu ti lo asi 98 awe na so ayeke duti, atï na mbage ti peko, lo kui. Kogara ti lo ti wali, so koli ti lo nga kue akui na yâ ti bira ni, akui na dungo ni. Me kozo si lo kui, lo tene: “Gloire azia Israël awe.” Biani, Silo ayeke duti encore tongana ti kozo ape.—1 Sam. 4:12-22.

4. E yeke manda ande nyen na yâ ti chapitre so?

⁴ Fade Samuel ayeke sara ti lo tongana nyen na sioni ye so asi na Silo so? Mabe ti lo ayeke luti ande ngangu na ngoi so lo yeke mû maboko na azo ni? so Jéhovah azi tufa ti lo na ndo ti ala awe so! E kue laso e lingbi ti tingbi na aye ti ngangu so azia mabe ti e na yâ ti tara, ni la zia e bâ ye so e lingbi ti manda na lege ti ye so asi na Samuel.

5, 6. (a) Na yâ ti angu 20 so aga na peko ti bira ni, Bible agboto lê mingi na ndo ti ye wa? (b) Samuel asara ti lo nyen na yâ ti angu ni so kue?

⁵ Bible azia tënë ti Samuel na ndo so na lo fa ye so asi na Arche ni. Lo fa so aPhilistin abâ pasi mingi na peko ti so ala mû Arche ni, na ala bâ gbä ala kiri na ni. Tongana e kiri na ndo ti Samuel, ngu 20 ahon awe (1 Sam. 7:2). Lo sara nyen na yâ ti angu 20 so?

⁶ Bible atene so kozo na ngu 20 so, “tënë ti Samuel asi na Israël kue.” (1 Sam. 4:1). Nga, na peko ti ngu ni so, a tene so, ngu oko oko, Samuel ayeke gue ka na yâ ti agbata ota ti Israël ti leke atënë. Na pekoni, lo kiri na kodoro ti lo na Rama (1 Sam. 7:15-17). Aye so kue afa so Samuel ayeke na gbâ ti ye ti sarango ni, même na yâ ti angu 20 ni so.

7, 8. (a) Na peko ti ngangu kua so Samuel asara teti angu 20, lo tene tënë ti nyen na azo ti Israël? (b) Azo ni asara ye tongana nyen na peko ti tënë ni?

⁷ Asioni ye nga na lango-sioni so amolenge ti Éli asara abuba mabe ti azo ti kodoro ni. Mingi ti ala azia Jéhovah, ala voro ayanda. Na peko ti ngangu kua so Samuel asara teti angu 20, lo tene tënë so na azo ni, lo tene: “Tongana i kiri na L’Éternel na bê ti i kue, na i zia anzapa ti awande, na ayanda ti Astarté so ayeke na popo ti i, na i leke bê ti i ti sara gi na L’Éternel oko, fade Lo zi i na tïtî aPhilistin.”—1 Sam. 7:3.

⁸ “Tïtî aPhilistin” ni ane na ndo ti azo ti Israël ngangu. So ala neka aturugu ti Israël, ala pensé ti ala so ala lingbi ti sara pasi na ala. Me Samuel atene na azo ni so tongana ala kiri na Jéhovah, ye ni ayeke changé ande na ala. Azo ni amä lo? Ên, ala mä lo. Ala zi ayanda ti ala si ala to nda ti “sara gi na L’Éternel oko.” Na pekoni, Samuel atene na azo ni kue ti wara lo na Mitspa, mbeni gbata so ahoto ayeke mingi kâ na banga ti Jérusalem. Azo ni ague kâ, ala mû jeûne, na ala hunda pardon ndali ti gbâ ti asiokpari so ala sara na vorongo ayanda.—Diko 1 Samuel 7:4-6.

9. (a) A-Philistin abâ so pasa wa ala wara? (b) Azo ti Israël asara ye tongana nyen tongana aPhilistin ayeke pusu nduru nduru na ala?

⁹ Tënë ti warango tere na Mitspa ni atï na mê ti aPhilistin. Ti ala, nzoni pasa la. Ala tokua aturugu na Mitspa ti hunzi na awakua ti Jéhovah so. Azo ti Israël amä so aturugu ti aPhilistin ayeke pusu nduru nduru, na mbeto agbu ala. Ala hunda na Samuel ti sambela ndali ti ala, na Samuel asambela. Lo mû nga sandaga na  Jéhovah. Na ndembe so azo ti Israël angbâ ti mû sandaga ni, aPhilistin asi na yanga ti kodoro ti Mitspa. Ge la si Jéhovah akiri tënë na sambela ti Samuel. Lo fa tâ ngonzo ti lo na sarango si “bekpa asungba na li ti aPhilistin”. —1 Sam. 7:7-10.

10, 11. (a) Ngbanga ti nyen e tene so bekpa so Jéhovah atokua na li ti aturugu ti aPhilistin ayeke tâ nde mingi? (b) Ye ti peko ti bira so a zi li ni na Mitspa ayeke so wa?

¹⁰ A-Philistin ni so, ala yeke tongana akete molenge? so, tongana bekpa asungba, ala honde tere ti ala na peko ti amama ti ala? Oko ape! Ala yeke angangu turugu. Kete bekpa asara ye oko na ndo ti ala ape. Me ti bekpa ni so, a doit ti duti nde mingi. Tâ gi lo toto ti bekpa ni la si azia loro na gere ti ala so? A yeke mbeni ye so ala ku tere ti ala na ni ape ngbanga ti so ndo avuru tarara? Wala toto ni so ahoto atokua ni gbani gbani so la si azia mbeto na bê ti ala ni? Atâa a yeke so wa, a yengi aPhilistin so ngangu, si ala kpe kirikiri. Na bango ala na kpengo ni, azo ti Israël alondo na Mitspa ala zu, ala kpe na peko ti ala, ala fâ ala nga ala tomba ala yongoro na mbage ti mbongo-tö ti Jérusalem.—1 Sam. 7:11.

¹¹ Bira so achangé aye mingi na azo ti Israël. Na lâ ti Samuel kue so lo sara tongana juge, aPhilistin ayeke kiri gi na peko. Amolenge ti Israël ayeke mû agbata oko oko so aPhilistin amû kozo na tïtî ala.—1 Sam. 7:13, 14.

12. (a) Tongana a tene so Samuel ‘asara ye ti mbilimbili,’ a ye ti tene nyen la? (b) Asarango ye wa la amû maboko na lo ti sara tongaso?

¹² Angu mingi na pekoni, bazengele Paul azia iri ti Samuel na popo ti iri ti ajuge na aprophète be-ta-zo so ‘asara ye ti mbilimbili’. (aHéb. 11:32, 33). A yeke na lege ni, ngbanga ti so Samuel amû maboko na azo ti Israël ti sara ye so ayeke mbilimbili na lê ti Nzapa. Lo sara ye ti mbilimbili na lâ ti fini ti lo kue ngbanga ti so lo ku Jéhovah, lo sara kua ti lo lakue atâa so aye atambela nzoni pëpe. Lo fa nga singila ti bê ti lo na gigi. Lani, na peko ti so ala sö benda na Mitspa, Samuel ayä mbeni kota tênë na nduzu ti dabe ti azo na ye so Jéhovah asara ti zi azo ti lo.—1 Sam. 7:12.

13. (a) Tongana e ye ti sara ye tongana Samuel, e yeke na bezoin ti asarango ye wa? (b) Mo pensé na ngoi wa la a yeke nzoni zo agi ti duti na amara sarango ye ti Samuel so?

¹³ Mo nga kue mo ye ti “sara ye ti mbilimbili”? Tongana a yeke tongaso, a yeke nzoni mo manda ye na lege ti tapande ti Samuel,  so lo ku Jéhovah, lo sara tere ti lo kete nga lo kiri singila. (Diko 1 Pierre 5:6.) E kue e ye ti duti na mara ti sarango ye tongaso, ni la ape? So Samuel agi lani ti maï anzoni sarango ye so na kete ti lo ayeke tâ nzoni mingi, ngbanga ti so angu mingi na pekoni lo tingbi na ambeni ngangu kpale.

14, 15. (a) Na peko ti so Samuel “aga mbakoro,” amolenge ti lo asara nyen? (b) Nyen la afa so Samuel ayeke lani mbeni sioni babâ tongana Éli ape?

¹⁴ Na chapitre 8 ti buku ti Samuel, a tene so “Samuel aga mbakoro” awe. Lo yeke na akota molenge use, Joël na Abija, na ala nga kue amû maboko na lo na yâ ti kua ti juge ni. Me Joël na Abija asara kua ti ala na lege ni ape. Nde na babâ ti ala, Samuel, so ayeke sara ti lo ye na lege ni, ala mû kamba ti kua ti ala ti gi gi na ye ti ala wani, ala ba yâ ti fango ngbanga nga ala ye tënë ti goro.—1 Sam. 8:1-3.

¹⁵ Mbeni lâ, ambakoro ti Israël aga abâ Samuel, ala dema na lo, ala tene: “Amolenge ti mo atambela na lege ti mo pëpe.” (1 Sam. 8:4, 5). Samuel ahinga tënë ni so nzoni? Bible azi yanga dä ape. Me, kite ayeke pëpe so Samuel ayeke nde na Éli, âmanke lo yeke lani mbeni nzoni babâ. Ti Éli lani, Jéhovah asuku na lo nga lo punir lo ndali ti so Éli ni akanga lê na ndo ti asiokpari ti  amolenge ti lo. Lo fa so amolenge ti lo ayeke kota na lê ti lo ahon Nzapa (1 Sam. 2:27-29). Me ti Samuel, Jéhovah abâ mara ti ye tongaso lâ oko na tere ti lo ape.

16. (a) Tongana molenge ake yanga ti babâ na mama ti lo, a yeke sara nyen na ndo ti ala? (b) Tongana nyen la ye so asi na Samuel alingbi ti dë bê ti ababâ na amama?

¹⁶ Bible afa pëpe wala Samuel asara kamene, wala lo sara vundu wala lo gi bê ti lo ndali ti asioni sarango ye ti amolenge ti lo ni. Laso, ababâ na amama alingbi ti hinga ye so asi na Samuel so tâ nzoni. Na yâ ti sioni dunia ti laso, kengo yanga ti ababâ na amama amû ndo. (Diko 2 Timothée 3:1-5.) Ala so si mara ti ye tongaso asi na ala alingbi ti wara dengo bê na dikongo ye so asi na Samuel. Lo zia si sioni ti amolenge ti lo ayengi mabe ti lo ape. Bâ nga so, atâa so amolenge aye ti mä tënë ti ababâ na amama ape wala sengo ndo ti ababâ na amama asara ye oko na ndo ti ala ape, nzoni tapande ti ababâ na amama alingbi ti sara ye mingi. Nga, ababâ na amama alingbi lakue ti zia ngia na bê ti Babâ ti ala ti yayu, Jéhovah, tongana ti so Samuel asara lani.

17. (a) Ambakoro ti Israël ahunda nyen na Samuel? (b) Samuel abâ ye ni so tongana nyen?

¹⁷ Amolenge ti Samuel abâ pëpe kpale so kota bê ti ala ni ayeke ga na ni. Ambakoro ti Israël aga atene na Samuel, ala tene: “Fadeso mo mû na e gbia ti fâ ngbanga ti e legeoko tongana amara kue.” Ala ke Samuel awe la? A sara ngu mingi awe la lo yeke fâ ngbanga na ndo ti ala na iri ti Jéhovah. Me ti fadeso, ala ye si mbeni zo nde aga gbia na ndo ti ala si afâ ngbanga na ndo ti ala, me mbeni senge prophète tongana Samuel ape. Tanga ti akodoro kue na tere ti ala ayeke na mbeni gbia, ni la ala kue aye ti wara ti ala nga. Samuel abâ ye ni so tongana nyen? Mbaï ni atene: “Tënë so ayeke sioni” na lê ti lo.—1 Sam. 8:5, 6.

18. Jéhovah atene nyen ti dë bê ti Samuel, me nyen la lo tene ti fa kota ti siokpari ti Israël?

¹⁸ Mä tënë so Jéhovah atene tongana Samuel afa tënë ni na lo na yâ ti sambela, lo tene: “Mo mä yanga ti azo so, mo sara ye kue so ala tene na mo; teti ala ke mo pëpe, me ala ke Mbi, si Mbi yeke gbia ti ala pëpe.” Bê ti Samuel adë na mango tënë so, me ye so azo ti Israël asara so, ala wara ngbanga na Lo ti Ngangu Ahon Kue. Jéhovah atene na prophète ti lo ti fa na ala sioni so ala yeke wara tongana mbeni mba ti ala zo la akomande na ndo ti ala. Tongana Samuel atene na ala tënë ni so, ala ke, ala tene: “Tongaso pëpe, me e ye gbia ti komande e.” Samuel asara tongana ti so Nzapa ti lo atene  na lo, lo gue lo tuku mafuta na li ti gbia so Jéhovah wani asoro lo.—1 Sam. 8:7-19.

19, 20. (a) Samuel asara nyen ti fa so lo yeda na yanga so Jéhovah amû na lo ti sara si Saül aga gbia ti Israël? (b) Nyen la afa so Samuel azia pëpe ti mû maboko na azo ti Jéhovah?

¹⁹ Samuel asara ye ni tongana nyen? Na bê use? Tere ti lo ane nengo? Vundu ahon ndo ti lo, si nzara ti gigi asigigi na yâ ti lo? Ambeni zo ayeke sara peut-être tongaso, me Samuel ape. Lo tuku mafuta na li ti Saül na lo tene so Jéhovah la asoro lo ti ga gbia. Lo su ngbangba ti Saül ti fa so lo yeda na lo tongana gbia. Na pekoni lo tene na azo ni: “I bâ lo so L’Éternel airi lo, mbeni oko tongana lo ayeke na popo ti azo ni pëpe.”—1 Sam. 10:1, 24.

²⁰ Samuel agboto lê ti azo ni na ndo ti anzoni ye so ayeke na yâ ti zo so Jéhovah asoro lo, me na ndo ti awokongo ti lo ape. Ti lo wani, Samuel asara tënë ti kusala so lo sara na Nzapa be-ta-zo juska, me lo gi pëpe ti nzere na lê ti azo, so kete ye ala changé (1 Sam. 12:1-4). Lo ngbâ nga na yâ ti kua so lo sara na Jéhovah, lo yeke mû wango na ala si ala buba pëpe songo ti ala na Nzapa. Lo wa nga ala ti ngbâ be-ta-zo na Jéhovah. Awango ti lo ni apika bê ti azo ni, na ala tene na Samuel ti sambela ndali ti ala. Tënë so lo kiri na ni na ala anzere na bê mingi, lo tene: “Fade mbi sara sioni na L’Éternel pëpe na lege ti zia ti sambela teti i. Fade mbi fa na i lege ti nzoni, na lege ti mbilimbili.”—1 Sam. 12:21-24.

21. Tongana mbeni zo nde la si awara pasa ti sara mbeni kua, na a son bê ti mo, tapande ti Samuel alingbi ti mû maboko na mo tongana nyen?

²¹ A si na mo awe ti tene bê ti mo ason ndali ti so a soro mbeni zo nde ti sara mbeni kua? Tapande ti Samuel adabe ti e so a lingbi e sara kota bê oko ape wala e bata zo na bê ape. (Diko aProverbe 14:30.) Nzapa ayeke na gbâ ti kua ti mû na awakua ti lo oko oko kue, na akua ni kue ayeke pendere mingi.

22. Nyen la afa so na tongo nda ni Samuel ayeke na raison ti bâ anzoni ye na yâ ti Saül?

²² So Samuel abâ lani gi anzoni ye na yâ ti Saül, lo yeke na raison. Saül ayeke lani nde na tanga ti azo. Lo yo, lo kono, ye oko ti sarango mbeto na lo ayeke dä ape, nga lo hinga ti leke akpale. Lo yeke nga mbeni zo so na tongo nda ni lo sara tere ti lo kete (1 Sam. 10:22, 23, 27). Mbeni nzoni ye so lo yeke na ni nga ayeke  so lo yeke na liberté ti mû desizion lo wani (Deut. 30:19). Lo sara kusala nzoni na liberté ti lo ni so?

23. (a) Na peko ti so Saül aga gbia, pendere sarango ye wa la lo yeke na ni encore ape? (b) Nyen la lo sara so afa so baba angbâ gi ti lï lo lingo?

²³ Mawa ni ayeke so tongana mbeni zo akomanse ti hinga nzerengo ti komandema awe, mingi ni ka lo sara ye na fandara. Ye so asi na Saül la. Kete na peko ti so lo ga gbia, baba alï lo. Lo ke ti mä yanga so Jéhovah amû na lo na lege ti Samuel. Mbeni lâ, Saül aku Samuel gbä, lo mû sandaga na Nzapa na place ti Samuel. Tongaso, tongana Samuel aga, lo suku na Saül ngangu, si lo tene na lo so Nzapa ayeke zi ande tënë ti komandema na yâ ti sewa ti lo. Ahon ti sara tere kete, lo kiri lo gue nde na ambeni ye so Nzapa afa.—1 Sam. 13:8, 9, 13, 14.

24. (a) Nyen la afa so Saül ague nde na yanga so Jéhovah amû na lo na ngoi so lo tiri bira na azo ti Amalek? (b) So Samuel asuku na lo, Saül asara ye tongana nyen, na desizion wa la Jéhovah amû na ndo ti lo?

²⁴ Jéhovah atokua Samuel ti tene na Saül ti gue ti tiri bira na azo ti Amalek. Lo mû yanga na lo ti fâ Agag, sioni gbia ti azo ni so. Ye oko, Saül abata Agag na fini nga na anzoni ye so ala gbu na bira, aye so a lingbi a futi ni fade. Tongana Samuel aga ti suku na lo, Saül afa tâ tongana nyen la lo changé mingi. Ahon ti sara tere kete ti yeda na sukungo ndo ni, lo gi gi araison, lo ngoro tënë ni, na lo gi ti bi tënë ni na li ti amolenge ti Israël. Saül agi ti fa so ye so lo sara so ayeke sioni ape na tenengo so lo bata ambeni nyama ni ti tene a mû na sandaga na Jéhovah. Na mango ye so, Samuel atene kpengba tënë so na lo, lo tene: “Ti mä [Nzapa] ayeke nzoni ahon sacrifice.” Na mbeto pëpe, Samuel asuku tâ ngangu na ndo ti Saül na lo fa na lo desizion so Jéhovah amû. Lo tene na Saül so Jéhovah ayeke zi ande royaume ni na tïtî lo na lo yeke mû ni na mbeni zo nde, mbeni zo so ayeke nzoni ahon lo Saül ni. *—1 Sam. 15:1-33.

25, 26. (a) Samuel asara vundu ti Saül ngbanga ti nyen? (b) Jéhovah aleke bango ndo ti prophète ti lo ni tongana nyen? (c) Tongana Samuel asi na da ti Jessé, lo manda nyen kâ?

²⁵ Bê ti Samuel ason sioni ndali ti ye so Saül asara so. Lo toto na Jéhovah na bï ni kue. Lo sara nga vundu ti Saül ni. Ândö,  Samuel abâ anzoni ye mingi na tere ti Saül, me fadeso aye so agirisa kue awe. Koli so lo hinga lo ândö so achangé. Anzoni sarango ye so lo yeke na ni ândö so, a yeke dä encore ape, nga lo ke Jéhovah. Samuel ake ti bâ lê ti Saül biaku. Me ambeni ngoi na pekoni, Jéhovah atene tënë so na Samuel ti leke na bango ndo ti lo, lo tene: “Fade mo yeke na vundu lakue tënë ti Saül? Mbi ke lo, lo yeke gbia ti Israël mbeni pëpe. Mo zia mafuta na nza ti mo a si, na mo gue; fade Mbi to mo na Isaï [wala Jessé] wakodoro ti Bethléhem, teti Mbi wara gbia ti Mbi na popo ti amolenge ti lo.”—1 Sam. 15:34, 35; 16:1.

²⁶ Tongana Jéhovah aleke ti sara mbeni ye, lo yeke zia bê ti lo na ndo ti zo ape, so lakue ayeke ke yanga ti lo. Ni la, tongana mbeni zo angbâ be-ta-zo na lo ape, Jéhovah ayeke wara lakue mbeni zo nde ti sara ye so lo Jéhovah lo ye. Tongaso, Samuel azia ti sara vundu na ndo ti Saül. Lo londo, tongana ti so Jéhovah atene na lo, lo gue na da ti Jessé na Bethléhem. Lo bâ gbâ ti apendere molenge-koli ti Jessé ni. Me, tâ gi na ndo ti kozo ni so lê ti Samuel atï na ndo ti lo, Jéhovah atene na lo so ni yeke bâ gi pendere ti zo ape. (Diko 1 Samuel 16:7.) Na nda ni, a ga na tanga ni na Samuel, na lo la Jéhovah asoro lo. A yeke David!

27. (a) Nyen la amû lani maboko na Samuel ti ngbâ lakue ti kpengba mabe ti lo? (b) Tapande ti Samuel asara nyen na ndo ti mo?

²⁷ Angu mingi na pekoni, Samuel abâ so Jéhovah ayeke tâ na raison ti soro David na ti zia Saül. Kota bê asara si Saül agi ti fâ gi David, nga lo dö Jéhovah lo zia. Me ti David, lo ngbâ be-ta-zo, lo girisa mabe ti lo ape nga lo sara ye na mbeto ape. Tongana lango ti Samuel aga nduru ti hunzi awe, mabe ti lo akiri akpengba ngangu. Lo bâ so kpale oko ti kara Jéhovah ayeke dä ape, lo lingbi ti changé ni si a ga nzoni ye. Na nda ni, Samuel akui. Ngu ti lo asi nduru na ngu 100 na lo zia pendere tapande na azo. Azo ti Israël kue atoto kuâ ti be-ta-zo so, na a yeke na lege ni ti tene ala toto lo tongaso. Laso, a yeke nzoni awakua ti Jéhovah ahunda tere ti ala na tënë so: ‘Fade mbi yeke sara ye na mabe tongana ti Samuel la?’