Na peko ti Use bira so amû sese kue, mingi ti akodro ti Europe abuba lani. Nzoni ye ni ayeke so, a zi aTémoin ti Jéhovah nga na ambeni zo so ayeke na yâ ti acamp so aNazi asara pasi na azo dä. Atâa so kue, gigi ayeke lani facile na ala ape. Tongana ti mingi ti azo, awakua ti Jéhovah ayeke lani pëpe na kobe, bongo, ndo ti lango nga na ambeni ye so ala yeke na bezoin ni. Ita-wali Karin Hartung atene: “Ndali ti so kpale ti ndo ti lango ayeke dä, azo ayeke lango na ndo ti afami ti ala wala ala yeke loué achambre ti appartement ti asewa ti ala ni.” Teti ambeni ngoi, Ita-wali Gertrud Poetzinger, so asara ngu mbasambala na ndambo na yâ ti acamp ti sarango pasi na azo, ayeke vivre lani na yâ ti mbeni ndo so a yeke bata aye ti kua dä nga lo yeke lango na ndö ti mbeni chaise. a

 Nyen la bungbi ti Jéhovah asara lani ti mû na aita ye so ala yeke na bezoin ni na yâ ti ando so bira abuba aye dä? Nga nyen la e peut ti manda na lege ti aita so avivre lani na angoi ti kpale so, na peko ti so Use bira so amû sese kue ahunzi?

 Bungbi ti Jéhovah asara lani ye hio ti mû maboko na awakua ti Nzapa so ayeke na Europe. Nathan Knorr nga na Milton Henschel so alondo na kota ndokua ti e asara vizite na aTémoin ni ti hinga ye so ala yeke na bezoin ni. Na yâ ti anze ti novembre nga na décembre ti ngu 1945, ala gue na Angleterre, Suisse, France, Belgique, Pays-Bas, Danemark, Suède, Finlande nga na Norvège. Ita Knorr atene: “E wani e bâ tongana nyen la bira ni abuba aye na yâ ti akodro ni.”

 Na temps ni so, a ke lani na Ita Knorr ti tene lo gue na Allemagne. Me, Erich Frost, so ayeke bâ ndo na ndö ti filiale ti Allemagne, aquitté lani kodro ni ti gue ti wara lo. b Erich atene: “Ita Knorr amû na e anzoni wango nga lo tene so a yeke tokua na e kobe nga na abongo. Na yâ ti kete temps, ala yeke wara gbâ ti farine, mafuta, aflocon d’avoine nga na ambeni kobe so a yeke gue na ni na Allemagne. Nga, aita so ayeke na akodro-wande atokua gbâ ti abongo, mbilimbili acostume, asous-vêtement nga na aporo.” Aita so awara lani aye ni so atoto. Na ndö ni, mbeni rapport atene: “A-Témoin ni asara lani ye so gï fani oko ape. Ala ngbâ lani ti tokua aye ti secours so teti ngu use na ndambo.” c

 So aita ni awara lani aye so ala yeke na bezoin ni na lege ti mitele, ala ngbâ ti zia li ti ala na ndö ti sarango na Jéhovah. Nyen la a aidé ala lani?

 Ala ngbâ lani ti manda ye, ti gue na abungbi nga ti fa tënë (aÉphésien 5:15, 16). Na ngoi ti bira ni, a yeke lani ngangu na aita ni ti wara ambeti nga ti sara aye so ala yeke sara ka na yâ ti kua ti Jéhovah. Na peko ti bira ni, ala komanse ti gue na abungbi nga ti fa tënë. Jürgen Rundel, so ayeke na Autriche, adabe ti lo, atene: “Informateur d nga na asurveillant so ayeke gue na ando nde nde a-encouragé e ti sara lakue aye so apeut ti aidé e ti ngbâ nduru na Jéhovah.” Lo kiri lo tene: “E zia li ti e na ndö ti Jéhovah, Jésus, mandango Bible e wani nga na kua ti fango tënë. Mbeni ye ti gboto lê ti e, tongana télé, ayeke lani dä ape.”

 Ita-wali Ulrike Krolop atene: “Mbi rappelé so na temps ni so tongana mbi sara recherche nga mbi gbu li na ndö ti mbeni tënë ti Bible, terê ti mbi ayeke nzere. Koli ti mbi azia na mbi mbeni nzoni tapande. Lakue tongana e wara mbeni fini Tour ti Ba Ndo, lo yeke zia ti sara ambeni ye so lo yeke sara na lo manda ni.” Karin, so e sara tënë ti lo fade, adabe ti lo, atene: “Na ngoi ti bira ni, e bâ tongana nyen la e peut ti perdre aye ti e gï hio tongaso. Atâa so ambeti ti e ayeke lani mingi ape, e ngbâ ti wara aye so e yeke na bezoin ni ti kpengba mabe ti e. Jéhovah afuta lani awakua ti lo so ayeke be-ta-zo.”

 Ala kiri akomanse ti fa tënë (Matthieu 28:19, 20). Na ngoi ti bira ni, awakua ti Jéhovah awara lani lege ape ti fa tënë nga ti fa ye na azo. Mbeni ita-koli so iri ti lo ayeke Friedhelm arappelé so na peko ti bira ni “aita kue akiri akomanse ti fa tënë.” Ulrike akiri atene: “Kozo Témoin so afa tënë ti Royaume na afami ti koli ti mbi ayü lani uniforme ti camp ti sarango pasi na azo. A yeke polele so, lo kiri hio lo komanse ti fa tënë.” Jürgen atene: “Na peko ti bira ni, presque aita kue aye lani ti fa tënë. Mingi ti aita-koli nga na aita-wali akomanse ti sara kua ti ngoi kue.”

 Ulrike atene: “Fason so azo so avivre na ni lani na yâ ti agbata so abombardé ni na ngoi ti bira ni ayeke lani ngangu mingi. Mingi ti azo ni alango na yâ ti ada so abuba. A-Témoin ti Jéhovah apeut ti wara azo so tongana nyen ti fa tënë na ala? Ulrike, adabe ti lo, atene: “E gi lani mbeni ndo so lumière ti lampe wala guru ti wâ alondo dä na li ti mbeni da.” Ye so andu bê ti afami ti lo na ala ga na yâ ti tâ tënë na peko ti bira ni.

 Ala kpengba mba na popo ti ala (1 aThessalonicien 5:11). Na ngoi ti bira ni, a sara lani ye ti sioni na mingi ti aTémoin ti Jéhovah. Na peko ti bira ni, ala zia li ti ala pëpe na ndö ti aye so asara si ala bâ pasi lani, me ala kpengba mba na popo ti ala. Ti vrai ni, anzere na ala mingi so ala fa so ala yeke be-ta-zo na Jéhovah (Jacques 1:2, 3). Johannes, so ayeke vivre laso na États-Unis, atene: “Surveillant ti circonscription ti e, so ayeke lani na yâ ti camp ti sarango pasi na azo afa na e gbâ ti ambaï so akpengba zo so afa comment Jéhovah a-aidé aita ti e. A-expérience so akpengba vraiment mabe ti e.”

 Johannes atene so na temps so bira ni ahunzi, aita ni angbâ ti kpengba songo ti ala na Jéhovah na ala rappelé “tongana nyen la lo mû maboko na ala na yâ ti acamp ni nga lo kiri tënë na asambela ti ala”. So fadeso a zi aTémoin ti Jéhovah awe, ala ngbâ lakue ti sara aye so ala yeke sara ka, aye tongana mandango Bible, guengo na abungbi nga na fango tënë. Elisabeth, so ague na mbeni kota bungbi na Nuremberg na ngu 1946, adabe ti lo atene so aita-koli na aita-wali so a zi ala “na bango ni ala ngbâ ti nge nga ala yeke na ngangu ape. Me, ‘yingo aduti tongana wâ na yâ ti terê ti ala’ na temps so ala yeke fa na e aye so asi na ala.”—aRomain 12:11.

 Ala ngbâ nduru na amba ti ala aChrétien (aRomain 1:11, 12). Na temps ti bira ni, aTémoin ni apeut ti sara abungbi ndo oko ape ndali ti so a sara ye ti ngangu na ala mingi. Karin atene: “Mingi ni, ala yeke sara vizite na mba ape ndali ti so ala ye pëpe ti gboto lê ti akota zo ti kodro na ndö ti ala nga ti zia aita na yâ ti kpale ape.” Ti vrai ni, aye so kue achangé na temps so bira ni ahunzi. Friedhelm atene: “Aita ayeke sara lani aye kue ensemble. Ala yeke zia lakue abungbi nga na kua ti fango tënë na kozo ndo.”

 Dietrich, so ayeke mbeni ancien na Allemagne, adabe ti lo atene so, kete na peko ti bira ni, “gï kete wungo ti aTémoin la ayeke na oto. Tongaso, e yeke tambela lani na gere ti gue na abungbi. Me, e yeke gue lani na groupe. So e yeke lani lakue ensemble akpengba vraiment songo ti e. E bâ so e yeke tongana mbeni sewa.”

 Laso, mingi ti awakua ti Jéhovah ayeke gbu ngangu na yâ ti akpale tongana ngu so asuku amû ndo wala sese so ayengi, kobela, bira, sarango ye ti ngangu na zo nga na kpale ti nginza (2 Timothée 3:1). Me, ala bezoin ti gi bê ti ala ahon ndö ni ape. Ngbanga ti nyen? Tapande ti aita ti e so ayeke be-ta-zo na Allemagne na ngoi ti komandema ti aNazi adë bê ti e so Nzapa ayeke ngbâ ande ti mû maboko na e na ngoi ti akpale ti lâ ti nda ni so. Tongaso, zia e duti na bango ndo ti bazengele Paul so atene: “E sara mbeto oko pëpe na e tene: ‘Jéhovah ayeke zo ti mungo maboko na mbi; mbeto ayeke sara ande mbi pëpe. Nyen la zo apeut ti sara na mbi nyen?’”—aHébreu 13:6.